گنجور

شمارهٔ ۲۲ - در مدح امام بر حق ولی مطلق حضرت علی‌ابن ابیطالب علیه‌السلام

هیچ دانی که جوانمرد و هنرور باشد؟
آنکه غمخوار و مددکار برادر باشد
نه تو انگر بود آنکس که بود حافظ مال
کانکه بخشنده مال است تو انگر باشد
ترک احسان مکن از نقص تمکن ز نهار
بکن ایثار تو را هر چه میسر باشد
دوستان آینهٔ دوست بود خاطر دوست
مگذارید که آئینه مکدر باشد
ای عجب من عبث این مرحله پویم که ز آز
خواجه در خون دل خلق شناور باشد
روزی جامعه را هر چه فزاید ببها
سعی دارد که دگر روز فزونتر باشد
شور حرصش بفزاید ز نوای فقرا
گویی این زمزمه‌اش نغمه مزمر باشد
سیم اشگ ضعفا بر رخ چون زر بیند
باز اندر طمع سیم و غم زر باشد
آن یتیم از پی نان فاخته سان کو کوزن
خواجه آبش می چون خون کبوتر باشد
امتحانات حقش داده دو روزی مهلت
او گمان کرده بهر کار مخیر باشد
زیردستان همه از پای فتادند بگوی
که زبر دست هم آماده کیفر باشد
ای بدنیا شده مشغول و زعقبی غافل
این جهان مزرعه ی عالم دیگر باشد
از مکافات به پرهیز که در هر دو جهان
داوریها همه در عهدهٔ داور باشد
آه مظلوم که از ظلم تو بر گردون خاست
خرمن جان تو را شعلهٔ آذر باشد
خوابگاه تو به تحقیق بود زیر زمین
گر تو را روی زمین جمله مسخر باشد
چه گمان میبری ای دل سیه چشم سفید
یک قدم بین تو و عرصه محشر باشد
صورت معنی اشیا چو پدیدار شود
جاه تو چاه بلا گنج تو اژدر باشد
با چنین خوی نکوهیده ز اسلام ملاف
که مکدر ز صفات تو پیمبر باشد
گر بود دین تو اسلام مسلمان باید
پیرو قائد دین حیدر صفدر باشد
شوهر بیوه زنان و پدر بی‌پدران
که بهر غمزدهٔی مونس و یاور باشد
شیر یزدان شه مردان اسدالله علی (ع)
که ولایش همه را فرض و مقرر باشد
قلم صنع خداوند در انگشت وی است
ما سوی زان قلم صنع مصورباشد
همه زین خلقت بی‌مثل پذیرد انجام
خلق را هرچه ز خلاق مقدر باشد
کار پرداز دگر نیست بجزاو در کار
هر قدر عالم ایجاد مکرر باشد
علیش جلوه کند هرکه خدا را طلبد
که خدا را علی آئینه و مظهر باشد
گفت در خم غدیر احمد مرسل که علی
بعد من بر همه کس سید و سرور باشد
در ره دین خدا پیرو حیدر باشید
که در این مرحله او هادی و رهبر باشد
ما نداریم بر او زین تبعیت منت
منت اوست که ما را همه بر سر باشد
از ازل تا به باد هادی هر قوم علیست
روی این نکته بر ندان قلندر باشد
هرکسی مست شر ابیست بدوران و صغیر
مست از عشق علی ساقی کوثر باشد

اطلاعات

وزن: فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

هیچ دانی که جوانمرد و هنرور باشد؟
آنکه غمخوار و مددکار برادر باشد
هوش مصنوعی: آیا می‌دانی که چه کسی بی‌‌نهایت بزرگوار و هنرمند است؟ او کسی است که در سختی‌ها و مشکلات، حامی و کمک‌کننده برادرش باشد.
نه تو انگر بود آنکس که بود حافظ مال
کانکه بخشنده مال است تو انگر باشد
هوش مصنوعی: حافظ به ما می‌گوید که تو نمی‌توانی کسی را که بخشنده است به خاطر دارایی‌اش قضاوت کنی. واقعیات ارزشمندتر از ثروت هستند و کسی که بخشش می‌کند، ذاتاً بزرگ‌تر از کسی است که فقط مال و ثروت دارد.
ترک احسان مکن از نقص تمکن ز نهار
بکن ایثار تو را هر چه میسر باشد
هوش مصنوعی: از خوبی و مرحمت دست بردار، زیرا که از نظر امکانات دچار نقص هستی. بنابراین، از نیکی به دیگران دریغ نکن و هر چه می‌توانی، ایثار کن.
دوستان آینهٔ دوست بود خاطر دوست
مگذارید که آئینه مکدر باشد
هوش مصنوعی: دوستان مانند آینه‌ای از دل دوست هستند، پس اجازه ندهید که دل دوستتان ناخوش و غمگین شود.
ای عجب من عبث این مرحله پویم که ز آز
خواجه در خون دل خلق شناور باشد
هوش مصنوعی: عجب می‌کنم که چرا من این مرحله را بیهوده می‌گذارم در حالی که حاکم از تمایلات خود به خون دل مردم مشغول است.
روزی جامعه را هر چه فزاید ببها
سعی دارد که دگر روز فزونتر باشد
هوش مصنوعی: هر روز که چیزی به جامعه اضافه می‌شود، تلاش می‌کند که روز بعد نیز بیشتر شود.
شور حرصش بفزاید ز نوای فقرا
گویی این زمزمه‌اش نغمه مزمر باشد
هوش مصنوعی: شور و هیجان او بیشتر می‌شود وقتی صدای فقرا را می‌شنود، انگار نغمه‌ای که از دل آنها برمی‌خیزد، او را به شوق می‌آورد.
سیم اشگ ضعفا بر رخ چون زر بیند
باز اندر طمع سیم و غم زر باشد
هوش مصنوعی: چهره اشک‌های ضعفا مانند طلا نمایش داده می‌شود، اما در واقع آن‌ها دوباره به دنبال طلا هستند و غم و اندوهِ نداشتن آن نیز در دل دارند.
آن یتیم از پی نان فاخته سان کو کوزن
خواجه آبش می چون خون کبوتر باشد
هوش مصنوعی: آن یتیم برای پیدا کردن غذا مانند فاخته‌ای است که در پی صدا کردن است؛ او به آرامی و با تردید به دنبال آب می‌گردد، درست مثل اینکه خون کبوتر به زمین می‌ریزد.
امتحانات حقش داده دو روزی مهلت
او گمان کرده بهر کار مخیر باشد
هوش مصنوعی: امتحانات به او دو روز مهلت داده‌اند و او فکر کرده که حالا می‌تواند برای هر کاری آزاد باشد و آزادی عمل دارد.
زیردستان همه از پای فتادند بگوی
که زبر دست هم آماده کیفر باشد
هوش مصنوعی: زیردستان همه شکست خورده‌اند، پس بگویید که کسانی که در مقام بالاتر هستند نیز باید منتظر مجازات باشند.
ای بدنیا شده مشغول و زعقبی غافل
این جهان مزرعه ی عالم دیگر باشد
هوش مصنوعی: ای انسان که به دنیا مشغول و از آخرت غافل شده‌ای، بدان که این جهان زراعت‌گاهی برای زندگی آینده‌ات در عالم دیگر است.
از مکافات به پرهیز که در هر دو جهان
داوریها همه در عهدهٔ داور باشد
هوش مصنوعی: از عواقب کارهای خود بپرهیز، زیرا در هر دو دنیا، قضاوت‌ها تماماً بر عهدهٔ قاضی خواهد بود.
آه مظلوم که از ظلم تو بر گردون خاست
خرمن جان تو را شعلهٔ آذر باشد
هوش مصنوعی: آه از درد و رنج مظلوم که به آسمان بلند شد. آتش خشم تو، جان و زندگی‌ات را همچون کاه می‌سوزاند.
خوابگاه تو به تحقیق بود زیر زمین
گر تو را روی زمین جمله مسخر باشد
هوش مصنوعی: سرای تو به درستی در زیر زمین است، اگر تو بر سطح زمین باشی، همه چیز برایت مسخر و آسان خواهد بود.
چه گمان میبری ای دل سیه چشم سفید
یک قدم بین تو و عرصه محشر باشد
هوش مصنوعی: ای دل سیاه‌چشم و سفید، چه تصوری داری که فاصله‌ای بین تو و روز قیامت وجود دارد؟
صورت معنی اشیا چو پدیدار شود
جاه تو چاه بلا گنج تو اژدر باشد
هوش مصنوعی: وقتی که ظاهر اشیا نمایان می‌شود، مقام و موقعیت تو ممکن است به دام بلا و مشکلات تبدیل شود، و ثروت و گنج تو نیز به شکل خطرناک و کشنده‌ای بروز کند.
با چنین خوی نکوهیده ز اسلام ملاف
که مکدر ز صفات تو پیمبر باشد
هوش مصنوعی: با این اخلاق بدی که داری، چه توقعی می‌توان از اسلام داشت؟ حتی ممکن است صفات تو باعث شود پیامبر هم تحت تأثیر قرار بگیرد.
گر بود دین تو اسلام مسلمان باید
پیرو قائد دین حیدر صفدر باشد
هوش مصنوعی: اگر دین تو اسلام است، باید به رهبری کسی که پیرو واقعی دین علی (ع) است، عمل کنی.
شوهر بیوه زنان و پدر بی‌پدران
که بهر غمزدهٔی مونس و یاور باشد
هوش مصنوعی: مردی که همسرش به تازگی فوت کرده و همچنین پدری که فرزندانش بی‌پدر مانده‌اند، باید برای کسانی که در غم و اندوه به سر می‌برند، همدل و همراه باشد.
شیر یزدان شه مردان اسدالله علی (ع)
که ولایش همه را فرض و مقرر باشد
هوش مصنوعی: علی (ع) به عنوان بزرگ‌ترین و بهترین مردان، مورد ستایش و احترام قرار دارد و پیروی از او برای همه ضروری و واجب است.
قلم صنع خداوند در انگشت وی است
ما سوی زان قلم صنع مصورباشد
هوش مصنوعی: دست خداوند خالق، قدرتی خلاقانه دارد و همه چیزهایی که می‌بینیم یا می‌شنویم، نتیجه‌ی آن خلاقیت است.
همه زین خلقت بی‌مثل پذیرد انجام
خلق را هرچه ز خلاق مقدر باشد
هوش مصنوعی: تمام موجودات در این عالم، بدون استثنا، نتیجهٔ این آفرینش هستند و هر آنچه که خالق مقدر کرده، به انجام می‌رسد.
کار پرداز دگر نیست بجزاو در کار
هر قدر عالم ایجاد مکرر باشد
هوش مصنوعی: هیچ کس جز خداوند در کار آفرینش دخالت ندارد، هرچه دانشمند و عالم در زمینه‌های مختلف وجود داشته باشد، همه آن‌ها به توانایی و اراده او وابسته‌اند.
علیش جلوه کند هرکه خدا را طلبد
که خدا را علی آئینه و مظهر باشد
هوش مصنوعی: هر کسی که به دنبال خدا باشد، جمال علی به او نمایان می‌شود، زیرا علی مانند آینه‌ای است که خداوند را تجلی می‌کند.
گفت در خم غدیر احمد مرسل که علی
بعد من بر همه کس سید و سرور باشد
هوش مصنوعی: در کنار آب‌های غدیر، پیامبر فرمود که پس از من، علی بر همه سرور و سردار خواهد بود.
در ره دین خدا پیرو حیدر باشید
که در این مرحله او هادی و رهبر باشد
هوش مصنوعی: در مسیر دین خدا، به راهنمائی‌های حیدر (علی) پایبند باشید، زیرا در این مرحله، او راهبر و هادی شماست.
ما نداریم بر او زین تبعیت منت
منت اوست که ما را همه بر سر باشد
هوش مصنوعی: ما از او تبعیت نمی‌کنیم زیرا او بر ما منت گذاشته و همه ما را زیر سایه خود قرار داده است.
از ازل تا به باد هادی هر قوم علیست
روی این نکته بر ندان قلندر باشد
هوش مصنوعی: از آغاز تا کنون، راهنمای هر گروه علی است؛ کسی که به این نکته توجه نکند، همانند یک شخص نابخرد خواهد بود.
هرکسی مست شر ابیست بدوران و صغیر
مست از عشق علی ساقی کوثر باشد
هوش مصنوعی: هر کسی که به نوعی دچار لذّت‌های دنیوی است، در حالتی متمایل به تحت تأثیر قرار گرفتن از عشق علی (علی بن ابی‌طالب) است و او به عنوان ساقی آب کوثر، به افرادی که در پی عشق حقیقی هستند، منتفع می‌کند.