گنجور

۷- آیات ۶۵ تا ۷۵

یٰا أَیُّهَا اَلنَّبِیُّ حَرِّضِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَی اَلْقِتٰالِ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صٰابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَةٌ یَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاٰ یَفْقَهُونَ (۶۵) اَلْآنَ خَفَّفَ اَللّٰهُ عَنْکُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفاً فَإِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَةٌ صٰابِرَةٌ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ أَلْفٌ یَغْلِبُوا أَلْفَیْنِ بِإِذْنِ اَللّٰهِ وَ اَللّٰهُ مَعَ اَلصّٰابِرِینَ (۶۶) مٰا کٰانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَکُونَ لَهُ أَسْریٰ حَتّٰی یُثْخِنَ فِی اَلْأَرْضِ تُرِیدُونَ عَرَضَ اَلدُّنْیٰا وَ اَللّٰهُ یُرِیدُ اَلْآخِرَةَ وَ اَللّٰهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ (۶۷) لَوْ لاٰ کِتٰابٌ مِنَ اَللّٰهِ سَبَقَ لَمَسَّکُمْ فِیمٰا أَخَذْتُمْ عَذٰابٌ عَظِیمٌ (۶۸) فَکُلُوا مِمّٰا غَنِمْتُمْ حَلاٰلاً طَیِّباً وَ اِتَّقُوا اَللّٰهَ إِنَّ اَللّٰهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۶۹) یٰا أَیُّهَا اَلنَّبِیُّ قُلْ لِمَنْ فِی أَیْدِیکُمْ مِنَ اَلْأَسْریٰ إِنْ یَعْلَمِ اَللّٰهُ فِی قُلُوبِکُمْ خَیْراً یُؤْتِکُمْ خَیْراً مِمّٰا أُخِذَ مِنْکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اَللّٰهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۷۰) وَ إِنْ یُرِیدُوا خِیٰانَتَکَ فَقَدْ خٰانُوا اَللّٰهَ مِنْ قَبْلُ فَأَمْکَنَ مِنْهُمْ وَ اَللّٰهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ (۷۱) إِنَّ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ هٰاجَرُوا وَ جٰاهَدُوا بِأَمْوٰالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ وَ اَلَّذِینَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولٰئِکَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیٰاءُ بَعْضٍ وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یُهٰاجِرُوا مٰا لَکُمْ مِنْ وَلاٰیَتِهِمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ حَتّٰی یُهٰاجِرُوا وَ إِنِ اِسْتَنْصَرُوکُمْ فِی اَلدِّینِ فَعَلَیْکُمُ اَلنَّصْرُ إِلاّٰ عَلیٰ قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ مِیثٰاقٌ وَ اَللّٰهُ بِمٰا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (۷۲) وَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا بَعْضُهُمْ أَوْلِیٰاءُ بَعْضٍ إِلاّٰ تَفْعَلُوهُ تَکُنْ فِتْنَةٌ فِی اَلْأَرْضِ وَ فَسٰادٌ کَبِیرٌ (۷۳) وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ هٰاجَرُوا وَ جٰاهَدُوا فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ وَ اَلَّذِینَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولٰئِکَ هُمُ اَلْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ کَرِیمٌ (۷۴) وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا مِنْ بَعْدُ وَ هٰاجَرُوا وَ جٰاهَدُوا مَعَکُمْ فَأُولٰئِکَ مِنْکُمْ وَ أُولُوا اَلْأَرْحٰامِ بَعْضُهُمْ أَوْلیٰ بِبَعْضٍ فِی کِتٰابِ اَللّٰهِ إِنَّ اَللّٰهَ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیمٌ (۷۵)

ای پیغمبر ترغیب کن مؤمنان را بر کارزار اگر بوده باشد از شما بیست صبرکنندگان غالب شوند بر دویست و اگر باشد از شما صد غالب شوند بهزار از آنان که کافر شدند بسبب آنکه گروهی‌اند که نمی‌فهمند (۶۵) اکنون تخفیف داد خدا از شما و دانست که در شما ناتوانیست پس اگر باشد از شما صد صبر کننده غالب می‌شوند بر دویست و اگر بوده باشد از شما هزار غالب می‌شوند بر دو هزار بدستوری خدا و خدا با صبرکنندگانست (۶۶) نسزد مر پیغمبری را که باشد مر او را اسیران تا آنکه کشش بسیار کند در زمین می‌خواهند متاع دنیا را و خدا می‌خواهد آخرت را و خدا غالب درست کردار است (۶۷) اگر نبود نوشته از خدا که پیشی گرفته بود هر آینه مس کرده بود شما را در آنچه گرفتید عذابی بزرگ (۶۸) پس بخورید از آنچه غنیمت گرفتید حلال پاکیزه و بپرهیزید از خدا بدرستی که خدا آمرزندۀ مهربانست (۶۹) ای پیغمبر بگو مر آن کسانی را که در دستهای شمایند از اسیران اگر داند خدا در دلهای شما خیری را بدهد شما را بهتر از آنچه گرفته شد از شما و می‌آمرزد شما را و خدا آمرزندۀ مهربانست (۷۰) و اگر اراده کنند خیانت با تو پس بتحقیق خیانت کردند خدا را از پیش پس توانایی داد بر ایشان و خدا دانای درست کردار است (۷۱) بدرستی که آنان که گرویدند و هجرت کردند و جهاد کردند بمالهاشان و جانهاشان در راه خدا و آنان که جای دادند و یاری کردند آنها بعضیشان دوستان بعضی‌اند و آنان که گرویدند و هجرت نکردند نیست شما را از دوستی ایشان هیچ چیز تا هجرت کنند و اگر بیاری طلبند شما را در دین پس بر شماست یاری کردن مگر بر جمعی که میانه شما و میانه ایشان پیمانیست و خدا بآنچه می‌کنید بیناست (۷۲) و آنان که کافر شدند بعضی از ایشان دوستان بعضی‌اند اگر نکنید آن را خواهد شد فتنه در زمین و فسادی بزرگ (۷۳) و آنان که گرویدند و هجرت گزیدند و جهاد کردند در راه خدا و آنان که جای دادند و یاری کردند آن گروه ایشانند گروندگان براستی مر ایشان‌راست آمرزش و روزی خوب (۷۴) و آنان که گرویدند از بعد و هجرت گزیدند و جهاد کردند با شما پس آنها از شمایند و صاحبان رحمها بعضی از ایشان اولی باشند ببعضی در کتاب خدا بدرستی که خدا بهمه چیزی داناست (۷۵)

ای پیمبر مؤمنین را بر قتال
کن همی تحریض اندر انتقال
از شما باشند صابر گر که بیست
بیست تن گردند غالب بر دویست
ور که باشند از شما صد مرد کار
پس یقین گ ردند غالب بر هزار
زآن کسان که بر خدا کافر شدند
بی تفقه ز امر حق سر وازدند
زآنکه باشند آن گروه لَّا یَفقَهُون
عقلشان اندک بود غفلت فزون
مؤمنان را دل شد از این حکم بَد
که یکی با ده مقابل چون شود
گشت پس منسوخ حکم ماسَبَق
خَفَّفَ الله عَنْکُم الْئن گفت حق
ضعف و سستی در شما امروز دید
آنچه می دانست یعنی شد پدید
از شما پس باشد ار صد تن صبور
بر دو صد غالب شوند از فرّ و زور
ور که باشند از شما مردان هزار
هم به ألفینند غالب در عیار
این به اذن حق بود و از عون او
حق بود با صابران بی گفتگو
علت این هر دو حکم مختلف
با تو گویم تا که باشی معترف
چون در اول مؤمنان بودند کم
بودشان افزون مدد از ذوالکرم
از حیات خود به کلی نا امید
استعانت جو ز خلاّق مجید
هم مدد می کرد حقشان در نمود
تا یکی ز ایشان به ده تن می فزود
پس چو افزون گشتشان حال و رجال
بر قرار خود نماند آن اتکال
پرده گشت اسباب بر چشم یقین
کم شد آن قوّت که بُد در مؤمنین
حکم ثانی شد که یک تن از شما
با دو تن باشد مقابل هر کجا
هر چه امید از خلایق کمتر است
روی دل بر حق فزون از مضطر است
مستجاب آنگه دعاء گردد ز رب
که شود امید، مقطوع از سبب
دیده باشی در مقام اضطرار
چون بر آید حاجت از پروردگار
وقت دیگر کاضطرارت کمتر است
نی دعاء بر استجابت درخور است
شرح این در جای خود گویم تمام
نک شنو حال اسیران از کلام
روز بدر از مکیان هفتاد تن
شد اسیر مؤمنان اندر زمن
زآن کسان بودند عباس و عقیل
مشورت در کارشان کرد آن خلیل
کاین اسیران را کُشیم اینک به تیغ
یا فِداء گیریم ز ایشان بی دریغ
هست در اسلام قتل و فدیه شان
اختیار از بهر ما بر هر نشان
حکم ایشان نیست بیرون زین سه قسم
یا که اسلام آورند از رسم و اسم
یا که بکُشند این اسیران را تمام
یا که ز ایشان فدیه گیرند از نظام
واندر این فدیه دهید اینسان قرار
در اُحد آییم تا در کارزار
پس رضاء بر فدیه دادند اهل دین
فدیه بود اسهل ز قتل مشرکین
واندر این اصحاب را بود اختلاف
یعنی اندر قتل و فدیه بی خلاف
گفت صدیق ای رسول مجتبی
مر تو را هستند این قوم اقربی
بعد از این شاید که اسلام آورند
فدیه بگرفتن بود بِه در پسند
گفت فاروق این بود از حزم دور
کُشتشان باید به تیغ اندر حضور
تا مگر اهل فساد اندک شوند
از جهان آواره و مندک شوند
گفتگو بسیار شد از هر کنار
تا به فدیه یافت فکرت ها قرار
وین برون بود از صلاح مسلمین
وز رضاء و میل خیر المرسلین
آمد آیت کز نبی نبود سزا
کز اسیران گیرد ار یابد فدا
تا کُشد بسیار از ایشان در زمین
عزّ اسلام اندر این باشد یقین
خواستۀ دنیا شما را خواهش است
خواستید آنکه نه جز آرایش است
زآن اسیران خواستید اعنی فدا
و آخرت بهر شما خواهد خدا
حق بود غالب دهد بر دشمنان
دوستان را نصرت اندر امتحان
داند آنچه هست لایق بر عباد
از عطاء و منع در دفع فساد
گر نمی بود این چنین فرمان حق
که بود در لوح ثبت از ماسَبَق
که بدون نهی معلوم صریح
بر کسی نارد عقوبت در قبیح
می رسید البته از حق بر شما
در هر آنچه برگرفتید از فدا
آن عذابی که بسی باشد بزرگ
گلّه هرگز فدیه کی گیرد ز گرگ
بود انکار فداء از این سند
که بُدند اسلامیان کم در عدد
چون قضیه منعکس گردید چند
پس به اخذ فدیه مأذون آمدند
چون رسید این آیت ارباب غزا
شد هراسان هر کس از اخذ فدا
ترک آن کردند پس آیت رسید
کز غنیمت هر چه میباشد خورید
فدیه باشد از غنایم بی سؤال
وآن بود بهر شما پاک و حلال
هم بترسید از خدا در هر زمان
کو بود آمرزگار و مهربان
گو بر ایشان ای نبی ذوالوفا
که اسیرانند در دست شما
حق ببیند گر که در دلهایتان
نیکویی ز ایمان و اخلاص از نهان
نیکی بهتر دهد هم بر شما
زآنچه بگرفتند ایشان از فدا
داده اید ار در فداء سیم و زری
میدهد حق بر شما زآن بهتری
هم بیامرزد دهد سودی عظیم
مر شما را کو غفور است و رحیم
هم خیانت با تو خواهند ار کنند
این خیانت با خدا کردند چند
پیش از این یعنی به نقض عهد و غدر
کآمدندی با بَد اندیشان به بدر
پس بر ایشان حق تواناییت داد
یمکن ار گردد تو را مکنت زیاد
آگه است او بر مآل بندگان
حکم از دانش کند در هر زمان
آن کسان کایمان به حق آورده اند
هجرت از بهر پیمبر کرده اند
همچنین ز اموال و نفس خود جهاد
در ره حق کرده اند از اعتقاد
وآنکه جا دادند و هم گشتند یار
اهل هجرت را ز انصار کبار
آن گروهند اولیاء یکدگر
بعض بر بعضی مُعین در مال و زر
وآن کسان که هجرت از ملک و مکان
می نکردند از گروه مؤمنان
نیست چیزی از ولاشان بر شما
جز که تا هجرت کنند ایشان ز جا
از شما خواهند ور یاری به دین
در قتال مبغضین و مشرکین
بر شما فرض است یاریشان به جهد
جز به قومی کاهل میثاقند و عهد
هست مابین شما و ایشان عهود
نقض پیمان تا نیاید در شهود
یعنی ار با فرقه ای آن مؤمنان
که نکرده هجرت از شهر و مکان
در قتال آیند و آن فرقه به جهد
با شما باشند در پیمان و عهد
بر شما نبود روا امدادشان
گرچه یابد ره به نیکی دادشان
حق بود بینا بر آنچه می کنید
از وفاء و نقض بر عهد سدید
همچنین از کافرانند اولیا
بعض بر بعض دگر در هر کجا
گر که نکنید آنچه گفتم در وداد
در زمین حادث شود فتنه و فساد
یعنی ار نبوند با هم پشت و یار
امر ایشان بس شود نااستوار
کافران یابند در هر جا ظهور
فتنه زین اکبر نباشد در امور
وآن کسان کاندر حقیقت مؤمنند
بر خدا و بر رسولش موقنند
کرده هجرت از دیار و از وطن
جاهدند اندر ره حق در علن
وآن کسان که جای دادند استوار
اهل هجرت را و هم گشتند یار
آن گروه از اهل ایمانند و حق
هستشان غفران و رزق اندر ورق
در جهان آسایش و رزق کریم
در جنان آمرزش و نور و نعیم
وآنکه آوردند ایمان آن کسان
از پس صلح حدیبیه عیان
همچنین هجرت نمودند از وداد
با شما کردند در میدان جهاد
آن گروهند از شما در هر کجا
هم أولُواْلْأرحَام یعنی اقربا
بعض از بعض دگر اولی ترند
در مواریث ارچه دور از محضرند
در کتاب الله و قرآن مبین
حق به هر چیزی بود دانا یقین
گشت آخر سورة انفال ما
خواهم اندر توبه توفیق از خدا
۶- آیات ۵۰ تا ۶۴: وَ لَوْ تَریٰ إِذْ یَتَوَفَّی اَلَّذِینَ کَفَرُوا اَلْمَلاٰئِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبٰارَهُمْ وَ ذُوقُوا عَذٰابَ اَلْحَرِیقِ (۵۰) ذٰلِکَ بِمٰا قَدَّمَتْ أَیْدِیکُمْ وَ أَنَّ اَللّٰهَ لَیْسَ بِظَلاّٰمٍ لِلْعَبِیدِ (۵۱) کَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَ اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ کَفَرُوا بِآیٰاتِ اَللّٰهِ فَأَخَذَهُمُ اَللّٰهُ بِذُنُوبِهِمْ إِنَّ اَللّٰهَ قَوِیٌّ شَدِیدُ اَلْعِقٰابِ (۵۲) ذٰلِکَ بِأَنَّ اَللّٰهَ لَمْ یَکُ مُغَیِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَهٰا عَلیٰ قَوْمٍ حَتّٰی یُغَیِّرُوا مٰا بِأَنْفُسِهِمْ وَ أَنَّ اَللّٰهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (۵۳) کَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَ اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ کَذَّبُوا بِآیٰاتِ رَبِّهِمْ فَأَهْلَکْنٰاهُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَ أَغْرَقْنٰا آلَ فِرْعَوْنَ وَ کُلٌّ کٰانُوا ظٰالِمِینَ (۵۴) إِنَّ شَرَّ اَلدَّوَابِّ عِنْدَ اَللّٰهِ اَلَّذِینَ کَفَرُوا فَهُمْ لاٰ یُؤْمِنُونَ (۵۵) اَلَّذِینَ عٰاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ یَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِی کُلِّ مَرَّةٍ وَ هُمْ لاٰ یَتَّقُونَ (۵۶) فَإِمّٰا تَثْقَفَنَّهُمْ فِی اَلْحَرْبِ فَشَرِّدْ بِهِمْ مَنْ خَلْفَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ (۵۷) وَ إِمّٰا تَخٰافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِیٰانَةً فَانْبِذْ إِلَیْهِمْ عَلیٰ سَوٰاءٍ إِنَّ اَللّٰهَ لاٰ یُحِبُّ اَلْخٰائِنِینَ (۵۸) وَ لاٰ یَحْسَبَنَّ اَلَّذِینَ کَفَرُوا سَبَقُوا إِنَّهُمْ لاٰ یُعْجِزُونَ (۵۹) وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اِسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِبٰاطِ اَلْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اَللّٰهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لاٰ تَعْلَمُونَهُمُ اَللّٰهُ‌ یَعْلَمُهُمْ وَ مٰا تُنْفِقُوا مِنْ شَیْ‌ءٍ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لاٰ تُظْلَمُونَ (۶۰) وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهٰا وَ تَوَکَّلْ عَلَی اَللّٰهِ إِنَّهُ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ (۶۱) وَ إِنْ یُرِیدُوا أَنْ یَخْدَعُوکَ فَإِنَّ حَسْبَکَ اَللّٰهُ هُوَ اَلَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ (۶۲) وَ أَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ مٰا فِی اَلْأَرْضِ جَمِیعاً مٰا أَلَّفْتَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَ لٰکِنَّ اَللّٰهَ أَلَّفَ بَیْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ (۶۳) یٰا أَیُّهَا اَلنَّبِیُّ حَسْبُکَ اَللّٰهُ وَ مَنِ اِتَّبَعَکَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ (۶۴)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

یٰا أَیُّهَا اَلنَّبِیُّ حَرِّضِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَی اَلْقِتٰالِ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صٰابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَةٌ یَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاٰ یَفْقَهُونَ (۶۵) اَلْآنَ خَفَّفَ اَللّٰهُ عَنْکُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفاً فَإِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَةٌ صٰابِرَةٌ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ أَلْفٌ یَغْلِبُوا أَلْفَیْنِ بِإِذْنِ اَللّٰهِ وَ اَللّٰهُ مَعَ اَلصّٰابِرِینَ (۶۶) مٰا کٰانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَکُونَ لَهُ أَسْریٰ حَتّٰی یُثْخِنَ فِی اَلْأَرْضِ تُرِیدُونَ عَرَضَ اَلدُّنْیٰا وَ اَللّٰهُ یُرِیدُ اَلْآخِرَةَ وَ اَللّٰهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ (۶۷) لَوْ لاٰ کِتٰابٌ مِنَ اَللّٰهِ سَبَقَ لَمَسَّکُمْ فِیمٰا أَخَذْتُمْ عَذٰابٌ عَظِیمٌ (۶۸) فَکُلُوا مِمّٰا غَنِمْتُمْ حَلاٰلاً طَیِّباً وَ اِتَّقُوا اَللّٰهَ إِنَّ اَللّٰهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۶۹) یٰا أَیُّهَا اَلنَّبِیُّ قُلْ لِمَنْ فِی أَیْدِیکُمْ مِنَ اَلْأَسْریٰ إِنْ یَعْلَمِ اَللّٰهُ فِی قُلُوبِکُمْ خَیْراً یُؤْتِکُمْ خَیْراً مِمّٰا أُخِذَ مِنْکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اَللّٰهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۷۰) وَ إِنْ یُرِیدُوا خِیٰانَتَکَ فَقَدْ خٰانُوا اَللّٰهَ مِنْ قَبْلُ فَأَمْکَنَ مِنْهُمْ وَ اَللّٰهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ (۷۱) إِنَّ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ هٰاجَرُوا وَ جٰاهَدُوا بِأَمْوٰالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ وَ اَلَّذِینَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولٰئِکَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیٰاءُ بَعْضٍ وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یُهٰاجِرُوا مٰا لَکُمْ مِنْ وَلاٰیَتِهِمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ حَتّٰی یُهٰاجِرُوا وَ إِنِ اِسْتَنْصَرُوکُمْ فِی اَلدِّینِ فَعَلَیْکُمُ اَلنَّصْرُ إِلاّٰ عَلیٰ قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ مِیثٰاقٌ وَ اَللّٰهُ بِمٰا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (۷۲) وَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا بَعْضُهُمْ أَوْلِیٰاءُ بَعْضٍ إِلاّٰ تَفْعَلُوهُ تَکُنْ فِتْنَةٌ فِی اَلْأَرْضِ وَ فَسٰادٌ کَبِیرٌ (۷۳) وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ هٰاجَرُوا وَ جٰاهَدُوا فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ وَ اَلَّذِینَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولٰئِکَ هُمُ اَلْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ کَرِیمٌ (۷۴) وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا مِنْ بَعْدُ وَ هٰاجَرُوا وَ جٰاهَدُوا مَعَکُمْ فَأُولٰئِکَ مِنْکُمْ وَ أُولُوا اَلْأَرْحٰامِ بَعْضُهُمْ أَوْلیٰ بِبَعْضٍ فِی کِتٰابِ اَللّٰهِ إِنَّ اَللّٰهَ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیمٌ (۷۵)
هوش مصنوعی: ای پیامبر! مؤمنان را به جنگ تشویق کن؛ اگر از شما بیست نفر صابر باشند، بر دویست نفر غلبه خواهند کرد و اگر از شما صد نفر باشند، بر هزار نفر از کسانی که کافر هستند، پیروز خواهند شد؛ زیرا آن‌ها قومی هستند که نمی‌فهمند. الآن خداوند بار شما را سبک کرده و می‌داند که در شما ضعفی وجود دارد. پس اگر از شما صد نفر صابر باشند، بر دویست نفر غلبه خواهند کرد و اگر هزار نفر باشید، به اذن خدا بر دو هزار نفر پیروز خواهید شد و خداوند با صابران است. هیچ پیامبری نیست که بخواهد اسیر بگیرد تا وقتی که در زمین کشتار کند. شما به دنبال دنیا هستید و خداوند به دنبال آخرت است و خداوند عزیز و حکیم است. اگر کتابی از جانب خداوند در گذشته نبود، عذاب عظیمی به شما می‌رسید. از غنایمی که به دست آورده‌اید بخورید، حلال و پاکیزه و از خدا پروا کنید؛ زیرا خداوند بخشنده و مهربان است. ای پیامبر! به کسانی که در دستتان از اسیران هستند بگو: اگر خداوند در دل‌های شما خیری بداند، به شما چیزهای بهتری از آنچه از شما گرفته شده، خواهد داد و شما را می‌بخشد؛ و خداوند بخشنده و مهربان است. اگر آن‌ها بخواهند به شما خیانت کنند، قبلاً به خدا خیانت کرده‌اند و خداوند بر آن‌ها تسلط پیدا کرده است و خداوند دانا و حکیم است. کسانی که ایمان آورده‌اند و هجرت کرده‌اند و با مال و جان خود در راه خدا جهاد کرده‌اند و کسانی که پناه داده و یاری کرده‌اند، برخی از آن‌ها اولیای یکدیگرند. و کسانی که ایمان آورده و هجرت نکرده‌اند، هیچ ولایتی از آن‌ها ندارید تا هنگامی که هجرت کنند. و اگر در دین به یاری شما بخواهند، بر شماست که یاری کنید مگر بر قومی که بین خود و آن‌ها میثاقی وجود دارد؛ و خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست. کسانی که کافرند، برخی اولیای یکدیگرند. اگر این کار را نکنید، در زمین فتنه و فساد بزرگی به وجود می‌آید. کسانی که ایمان آورده و هجرت کرده و در راه خدا جهاد کرده‌اند و کسانی که پناه داده و یاری کرده‌اند، آن‌ها مؤمنان واقعی هستند و برای آن‌ها مغفرت و روزی کریم است. کسانی که بعد از این ایمان آورده و هجرت کرده و با شما جهاد کرده‌اند، آن‌ها از شما هستند و خویشاوندان بعضی از یکدیگرند در کتاب خدا؛ زیرا خداوند به هر چیزی عالم است.
ای پیغمبر ترغیب کن مؤمنان را بر کارزار اگر بوده باشد از شما بیست صبرکنندگان غالب شوند بر دویست و اگر باشد از شما صد غالب شوند بهزار از آنان که کافر شدند بسبب آنکه گروهی‌اند که نمی‌فهمند (۶۵) اکنون تخفیف داد خدا از شما و دانست که در شما ناتوانیست پس اگر باشد از شما صد صبر کننده غالب می‌شوند بر دویست و اگر بوده باشد از شما هزار غالب می‌شوند بر دو هزار بدستوری خدا و خدا با صبرکنندگانست (۶۶) نسزد مر پیغمبری را که باشد مر او را اسیران تا آنکه کشش بسیار کند در زمین می‌خواهند متاع دنیا را و خدا می‌خواهد آخرت را و خدا غالب درست کردار است (۶۷) اگر نبود نوشته از خدا که پیشی گرفته بود هر آینه مس کرده بود شما را در آنچه گرفتید عذابی بزرگ (۶۸) پس بخورید از آنچه غنیمت گرفتید حلال پاکیزه و بپرهیزید از خدا بدرستی که خدا آمرزندۀ مهربانست (۶۹) ای پیغمبر بگو مر آن کسانی را که در دستهای شمایند از اسیران اگر داند خدا در دلهای شما خیری را بدهد شما را بهتر از آنچه گرفته شد از شما و می‌آمرزد شما را و خدا آمرزندۀ مهربانست (۷۰) و اگر اراده کنند خیانت با تو پس بتحقیق خیانت کردند خدا را از پیش پس توانایی داد بر ایشان و خدا دانای درست کردار است (۷۱) بدرستی که آنان که گرویدند و هجرت کردند و جهاد کردند بمالهاشان و جانهاشان در راه خدا و آنان که جای دادند و یاری کردند آنها بعضیشان دوستان بعضی‌اند و آنان که گرویدند و هجرت نکردند نیست شما را از دوستی ایشان هیچ چیز تا هجرت کنند و اگر بیاری طلبند شما را در دین پس بر شماست یاری کردن مگر بر جمعی که میانه شما و میانه ایشان پیمانیست و خدا بآنچه می‌کنید بیناست (۷۲) و آنان که کافر شدند بعضی از ایشان دوستان بعضی‌اند اگر نکنید آن را خواهد شد فتنه در زمین و فسادی بزرگ (۷۳) و آنان که گرویدند و هجرت گزیدند و جهاد کردند در راه خدا و آنان که جای دادند و یاری کردند آن گروه ایشانند گروندگان براستی مر ایشان‌راست آمرزش و روزی خوب (۷۴) و آنان که گرویدند از بعد و هجرت گزیدند و جهاد کردند با شما پس آنها از شمایند و صاحبان رحمها بعضی از ایشان اولی باشند ببعضی در کتاب خدا بدرستی که خدا بهمه چیزی داناست (۷۵)
هوش مصنوعی: ای پیامبر، مؤمنان را به جهاد و جنگ تشویق کن. اگر از بین شما بیست نفر صبر کنند، بر دویست نفر پیروز خواهند شد و اگر صد نفر در میان شما باشند، بر هزار نفر از کافران غلبه خواهند کرد؛ زیرا بسیاری از این کافران، نمی‌فهمند. خداوند برای شما تخفیف داده و می‌داند که در شما ضعیفانه حاکم است. پس اگر صد نفر از شما صبور باشند، بر دویست نفر پیروز می‌شوند و اگر هزار نفر از شما باشند، بر دو هزار نفر غلبه خواهند کرد. خداوند با صابرین است. پیامبری نیست که اسیرانی داشته باشد تا زمانی که در زمین به شدت تلاش نکند. برخی به دنبال متاع زندگی دنیا هستند، در حالی که خداوند آخرت را می‌خواهد و او به کردار نیکو تسلط دارد. اگر فرمان خدا نبود که شما را مهلت داده، حتماً به خاطر آنچه به دست آورده‌اید، عذابی بزرگ برایتان فرود می‌آمد. پس از آنچه به غنیمت گرفتید، حلال و پاکیزه بخورید و از خدا بترسید، زیرا او آمرزنده و مهربان است. ای پیامبر، به اسیرانی که در دستان شما هستند بگویید: اگر خداوند در دل‌های شما خیری ببیند، به شما بهتر از آنچه گرفته شده عطا خواهد کرد و شما را می‌آمرزد. خداوند آمرزنده و مهربان است. اگر آن‌ها بخواهند به شما خیانت کنند، پس بدانید که حقیقتاً خیانت کرده‌اند، زیرا خداوند بر آن‌ها تسلط دارد و او دانای راست‌کردار است. کسانی که ایمان آورده و هجرت کرده و در راه خدا جهاد کرده‌اند، و همچنین کسانی که به آن‌ها پناه داده و یاری کرده‌اند، این‌ها دوستان یکدیگرند. اما کسانی که ایمان نیاورده و هجرت نکرده‌اند، هیچ دوستی از طرف شما نمی‌توانند داشته باشند، تا زمانی که هجرت کنند. در صورتی که شما را در دین یاری بخواهند، بر شماست که یاری کنید، مگر اینکه میان شما و آن‌ها پیمانی وجود داشته باشد. خداوند به آنچه می‌کنید، بیناست. کافرانی که از میان خود به دوستی یکدیگر پرداخته‌اند، اگر شما این دوستی را نکنید، در زمین فتنه و فساد بزرگی رخ خواهد داد. کسانی که ایمان آورده و هجرت کرده و در راه خدا جهاد کرده‌اند، در کنار کسانی که به آن‌ها پناه داده و یاری کرده‌اند، این گروه واقعاً مؤمنان هستند و برای آن‌ها آمرزش و رزق نیکو وجود دارد. و کسانی که بعد از این ایمان آوردند و هجرت کردند و در کنار شما جهاد کردند، آن‌ها از شما هستند و خویشاوندان نزدیک، در مورد آن‌ها در کتاب خدا بعضی از آن‌ها دارای اولویت هستند. خداوند به همه چیز آگاه است.
ای پیمبر مؤمنین را بر قتال
کن همی تحریض اندر انتقال
هوش مصنوعی: ای پیامبر، مؤمنان را به جنگ برانگیز و تشویق کن تا به میدان بیایند.
از شما باشند صابر گر که بیست
بیست تن گردند غالب بر دویست
هوش مصنوعی: اگر افراد صبور باشند، حتی اگر تعدادشان 20 نفر باشد، می‌توانند بر 200 نفر پیروز شوند.
ور که باشند از شما صد مرد کار
پس یقین گ ردند غالب بر هزار
هوش مصنوعی: اگر از شما صد مرد کارآمد باشند، پس بی‌شک بر هزارتن چیره خواهند شد.
زآن کسان که بر خدا کافر شدند
بی تفقه ز امر حق سر وازدند
هوش مصنوعی: این بیت بیانگر این است که افرادی که نسبت به خداوند کافر شده‌اند، بدون داشتن درک و فهم درست از حقیقت و موارد مربوط به دین و ایمان، به سوء برداشت و انکار می‌پردازند. آنها به خاطر نداشتن دانش عمیق و آگاهی صحیح، از مسیر حق و حقیقت دور شده‌اند.
زآنکه باشند آن گروه لَّا یَفقَهُون
عقلشان اندک بود غفلت فزون
هوش مصنوعی: چون آن دسته از افراد هستند که نمی‌فهمند، عقلشان کم و غفلتشان زیاد است.
مؤمنان را دل شد از این حکم بَد
که یکی با ده مقابل چون شود
هوش مصنوعی: مؤمنان از این تصمیم نادرست و ناعادلانه ناراحت و دلگیر شدند که چرا باید یک نفر با ده نفر برابر شود.
گشت پس منسوخ حکم ماسَبَق
خَفَّفَ الله عَنْکُم الْئن گفت حق
هوش مصنوعی: حکم گذشته دیگر به درد نمی‌خورد و خداوند حالا از شما آسان گرفته است و این حق است.
ضعف و سستی در شما امروز دید
آنچه می دانست یعنی شد پدید
هوش مصنوعی: امروز در شما نشانه‌هایی از ضعف و ناتوانی را دید که قبلاً می‌دانستم و حالا واضح شد.
از شما پس باشد ار صد تن صبور
بر دو صد غالب شوند از فرّ و زور
هوش مصنوعی: اگرچه صد نفر صبور و با استقامت باشند، ولی اگر بیش از دو برابر آنها از قدرت و نیرو برخوردار باشند، پیروزی با آنها خواهد بود.
ور که باشند از شما مردان هزار
هم به ألفینند غالب در عیار
هوش مصنوعی: اگرچه ممکن است شما هزاران مرد داشته باشید، اما در معیار و سنجش، برترین‌ها از آنها به شمار می‌روند.
این به اذن حق بود و از عون او
حق بود با صابران بی گفتگو
هوش مصنوعی: این موضوع به خواست و اراده خداوند بوده و تنها با کمک و یاری او به حقیقت می‌پیوندد، به ویژه برای کسانی که صبر و استقامت دارند و در این مورد هیچ تردیدی وجود ندارد.
علت این هر دو حکم مختلف
با تو گویم تا که باشی معترف
هوش مصنوعی: دلیل این دو حکم متفاوت را برایت توضیح می‌دهم تا به حقیقت پی ببری.
چون در اول مؤمنان بودند کم
بودشان افزون مدد از ذوالکرم
هوش مصنوعی: در آغاز، وقتی که مؤمنان تعدادشان کم بود، کمک و یاری از جانب خداوند بخشنده به آن‌ها بیشتر بود.
از حیات خود به کلی نا امید
استعانت جو ز خلاّق مجید
هوش مصنوعی: از زندگی خود به طور کامل ناامید شده‌ام، پس از خالق بزرگ کمک می‌طلبم.
هم مدد می کرد حقشان در نمود
تا یکی ز ایشان به ده تن می فزود
هوش مصنوعی: خداوند به آن‌ها کمک می‌کرد تا یکی از میانشان به جمع ده نفر اضافه شود.
پس چو افزون گشتشان حال و رجال
بر قرار خود نماند آن اتکال
هوش مصنوعی: زمانی که حال و اوضاع مردم بهتر شد، دیگر نفوذ و اتکای آنها به گذشته ادامه نخواهد داشت.
پرده گشت اسباب بر چشم یقین
کم شد آن قوّت که بُد در مؤمنین
هوش مصنوعی: با بروز مشکلات و موانع، اطمینان و ایمان افراد ضعیف‌تر شد و قدرتی که در گذشته در مؤمنان وجود داشت، کمرنگ‌تر گردید.
حکم ثانی شد که یک تن از شما
با دو تن باشد مقابل هر کجا
هوش مصنوعی: قانون جدید این است که یک نفر از شما باید در مقابل هر جا با دو نفر دیگر باشد.
هر چه امید از خلایق کمتر است
روی دل بر حق فزون از مضطر است
هوش مصنوعی: هر چه انتظار کمک و امید از مردم کمتر باشد، دل به خدا و حق بیشتر می‌سپارد و در مواقع سختی، وابستگی به خداوند بیشتر احساس می‌شود.
مستجاب آنگه دعاء گردد ز رب
که شود امید، مقطوع از سبب
هوش مصنوعی: دعای انسان زمانی به اجابت می‌رسد که امیدش به چیزهای دنیوی و علل مادی قطع شده باشد و فقط به خداوند اعتماد کند.
دیده باشی در مقام اضطرار
چون بر آید حاجت از پروردگار
هوش مصنوعی: وقتی که در شرایط سخت و بحرانی قرار می‌گیریم، می‌توانیم ببینیم که چگونه نیازهایمان از طرف خداوند برطرف می‌شود.
وقت دیگر کاضطرارت کمتر است
نی دعاء بر استجابت درخور است
هوش مصنوعی: زمانی که اضطراب و نگرانی تو کمتر می‌شود، دعا و درخواست برای اجابت آن مناسب‌تر خواهد بود.
شرح این در جای خود گویم تمام
نک شنو حال اسیران از کلام
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که موضوعی خاص نیاز به توضیح و بسط دارد و حالا می‌خواهم از زبان کسانی که در وضعیت دشواری هستند، بگویم.
روز بدر از مکیان هفتاد تن
شد اسیر مؤمنان اندر زمن
هوش مصنوعی: در روز بدر، هفتاد نفر از کفار مکه به دست مؤمنان گرفتار شدند.
زآن کسان بودند عباس و عقیل
مشورت در کارشان کرد آن خلیل
هوش مصنوعی: عباس و عقیل از جمله کسانی بودند که در کارهای خود با ابراهیم خلیل مشورت کردند.
کاین اسیران را کُشیم اینک به تیغ
یا فِداء گیریم ز ایشان بی دریغ
هوش مصنوعی: ما اکنون تصمیم داریم این اسیران را یا به وسیله شمشیر از میان برداریم یا بی‌هیچ دریغی برای آن‌ها فدای جان خود شویم.
هست در اسلام قتل و فدیه شان
اختیار از بهر ما بر هر نشان
هوش مصنوعی: در اسلام، برای قتل و فدیه انتخاب و اختیار وجود دارد که به خاطر ما هر کسی می‌تواند تصمیم‌گیری کند.
حکم ایشان نیست بیرون زین سه قسم
یا که اسلام آورند از رسم و اسم
هوش مصنوعی: حاکمیت آنها فراتر از این سه نوع نیست، یا اینکه به اسلام روی آورند و رسم و نام آن را بپذیرند.
یا که بکُشند این اسیران را تمام
یا که ز ایشان فدیه گیرند از نظام
هوش مصنوعی: یا تمام این اسیران را بکشند، یا از نظام برای آزادی آنها فدیه بگیرند.
واندر این فدیه دهید اینسان قرار
در اُحد آییم تا در کارزار
هوش مصنوعی: در این میان، فدای تو می‌شویم و بر این اساس، آرامش و قرار بر سرِ جنگ در احد پیدا می‌کنیم.
پس رضاء بر فدیه دادند اهل دین
فدیه بود اسهل ز قتل مشرکین
هوش مصنوعی: در میان اهل دین، تصمیم بر این شد که راضی‌شدن به فدیه بهتر از کشتن مشرکان است.
واندر این اصحاب را بود اختلاف
یعنی اندر قتل و فدیه بی خلاف
هوش مصنوعی: در میان این جمع، نظرات متفاوتی وجود دارد؛ به این معنا که درباره قتل و دیه هیچ گونه اختلافی نیست.
گفت صدیق ای رسول مجتبی
مر تو را هستند این قوم اقربی
هوش مصنوعی: ای صدیق، رسول بزرگوار، به تو می‌گوید که این قوم نزدیک به تو هستند.
بعد از این شاید که اسلام آورند
فدیه بگرفتن بود بِه در پسند
هوش مصنوعی: شاید از این پس افرادی بیایند که برای رهایی خود، به جای پرداخت فدیه، به اسلام بگروند.
گفت فاروق این بود از حزم دور
کُشتشان باید به تیغ اندر حضور
هوش مصنوعی: فاروق می‌گوید که این قراری که گذاشته‌ایم، نشان‌دهنده عدم احتیاط و دوری از عقلانیت است و برای مواجهه با دشمنان باید با قدرت و قاطعیت عمل کنیم.
تا مگر اهل فساد اندک شوند
از جهان آواره و مندک شوند
هوش مصنوعی: تا زمانی که افرادی که باعث فساد هستند، کم شوند و از دنیا بروند یا دور شوند.
گفتگو بسیار شد از هر کنار
تا به فدیه یافت فکرت ها قرار
هوش مصنوعی: بحث و گفت‌وگو در هر جایی زیاد شد تا اینکه اندیشه‌ها آرامش پیدا کردند و از دل این گفتگوها به نتیجه‌ای رسیدند.
وین برون بود از صلاح مسلمین
وز رضاء و میل خیر المرسلین
هوش مصنوعی: این سخن به معنای این است که آنچه بیان شده، از شرایط خوب مسلمانان و همچنین از خواست و رضایت بهترین فرستاده خداوند سرچشمه می‌گیرد.
آمد آیت کز نبی نبود سزا
کز اسیران گیرد ار یابد فدا
هوش مصنوعی: پیام الهی به من می‌گوید که کسی که در بند است و اسیر، اگر دلیل و نشانه‌ای از نبی باشد، نمی‌تواند از بند رهایی یابد مگر اینکه به فدای آن نبی برآید.
تا کُشد بسیار از ایشان در زمین
عزّ اسلام اندر این باشد یقین
هوش مصنوعی: اگرچه در زمین، عده‌ای از دشمنان به دست ما نابود می‌شوند، اما در این مسیر، پیروزی و عظمت دین اسلام مسلم و قطعی است.
خواستۀ دنیا شما را خواهش است
خواستید آنکه نه جز آرایش است
هوش مصنوعی: آرزوهای دنیوی شما تنها به خواسته‌های زودگذر و ظاهری مربوط می‌شود، در حالی که آنچه واقعاً باید بخواهید چیزی فراتر از این ظاهر است.
زآن اسیران خواستید اعنی فدا
و آخرت بهر شما خواهد خدا
هوش مصنوعی: از آن اسیران خواسته‌اید که فدای شما شوند و خداوند به خاطر شما در آخرت، برایتان خواهد بخشید.
حق بود غالب دهد بر دشمنان
دوستان را نصرت اندر امتحان
هوش مصنوعی: خداوند به دوستانش در زمان آزمایش، یاری می‌دهد و بر دشمنانشان غلبه می‌کند.
داند آنچه هست لایق بر عباد
از عطاء و منع در دفع فساد
هوش مصنوعی: خداوند می‌داند که چه چیزی برای بندگانش مناسب است و در چگونگی بخشش و یا عدم بخشش، دقت دارد تا از فساد و آسیب جلوگیری کند.
گر نمی بود این چنین فرمان حق
که بود در لوح ثبت از ماسَبَق
هوش مصنوعی: اگر این فرمان خداوند نبود که در لوح محفوظ ثبت شده، چه پیامی از گذشته وجود می‌داشت؟
که بدون نهی معلوم صریح
بر کسی نارد عقوبت در قبیح
هوش مصنوعی: بدون اینکه به روشنی به کسی بگویند چه کاری نکند، نباید او را به خاطر کار بدش مجازات کرد.
می رسید البته از حق بر شما
در هر آنچه برگرفتید از فدا
هوش مصنوعی: به طور قطع، در هر چیزی که از فدا به دست آورده‌اید، آنچه به شما می‌رسد از حق و حقوق است.
آن عذابی که بسی باشد بزرگ
گلّه هرگز فدیه کی گیرد ز گرگ
هوش مصنوعی: برای رهایی از عذابی بزرگ، هیچ فدایتی از جانب گله نمی‌تواند از گرگ نجاتشان دهد.
بود انکار فداء از این سند
که بُدند اسلامیان کم در عدد
هوش مصنوعی: فدای این حقیقت می‌شوم که تعداد مسلمانان کم بود و به همین خاطر انکار این مسئله نمی‌تواند درستی آن را تغییر دهد.
چون قضیه منعکس گردید چند
پس به اخذ فدیه مأذون آمدند
هوش مصنوعی: زمانی که موضوع به وضوح مشخص شد، به این نتیجه رسیدند که می‌توانند فدیهای مناسب دریافت کنند.
چون رسید این آیت ارباب غزا
شد هراسان هر کس از اخذ فدا
هوش مصنوعی: وقتی این آیه نازل شد، ارباب جنگ برای همه ترسناک شد و هر کس از پذیرش فدای جان خود به وحشت افتاد.
ترک آن کردند پس آیت رسید
کز غنیمت هر چه میباشد خورید
هوش مصنوعی: آنها از آن کار دست کشیدند و نشانه‌ای آمد که از هر چیزی که به دست آورده‌اند، بخورید.
فدیه باشد از غنایم بی سؤال
وآن بود بهر شما پاک و حلال
هوش مصنوعی: هدیه‌ای است از غنایم که بدون پرسش به شما داده می‌شود و این هدیه برای شما پاک و حلال است.
هم بترسید از خدا در هر زمان
کو بود آمرزگار و مهربان
هوش مصنوعی: در هر زمان از خدا بترسید، چون او همیشه بخشنده و مهربان است.
گو بر ایشان ای نبی ذوالوفا
که اسیرانند در دست شما
هوش مصنوعی: ای پیامبر وفادار، به آن‌ها بگو که این افراد در دست شما گرفتار هستند.
حق ببیند گر که در دلهایتان
نیکویی ز ایمان و اخلاص از نهان
هوش مصنوعی: اگر در دل‌های شما نیکی و ایمان و صداقت وجود داشته باشد، خداوند آن را خواهد دید.
نیکی بهتر دهد هم بر شما
زآنچه بگرفتند ایشان از فدا
هوش مصنوعی: خوبی و نیکی که شما انجام می‌دهید، به شما بیشتر از آنچه که دیگران با فداکاری به دست آورده‌اند، خواهد رسید.
داده اید ار در فداء سیم و زری
میدهد حق بر شما زآن بهتری
هوش مصنوعی: اگر شما خودتان را فدای طلا و جواهر کنید، حق خداوند بر شما بیشتر خواهد بود.
هم بیامرزد دهد سودی عظیم
مر شما را کو غفور است و رحیم
هوش مصنوعی: اگر او ببخشد، به شما سود زیادی خواهد رسید، زیرا او بخشنده و مهربان است.
هم خیانت با تو خواهند ار کنند
این خیانت با خدا کردند چند
هوش مصنوعی: اگر با تو خیانت کنند، بدان که پیش از این خیانت‌ها نسبت به خداوند نیز انجام شده است.
پیش از این یعنی به نقض عهد و غدر
کآمدندی با بَد اندیشان به بدر
هوش مصنوعی: قبل از این، عهد و پیمان را می‌شکستند و با افرادی که نیت بدی داشتند، همکاری می‌کردند.
پس بر ایشان حق تواناییت داد
یمکن ار گردد تو را مکنت زیاد
هوش مصنوعی: اگر بر آن‌ها توان و قدرتی بدهی، ممکن است که تو هم به ثروت و قدرت بیشتری دست یابی.
آگه است او بر مآل بندگان
حکم از دانش کند در هر زمان
هوش مصنوعی: او از سرنوشت بندگان آگاه است و با درایت خود در هر زمانی حکم می‌زند.
آن کسان کایمان به حق آورده اند
هجرت از بهر پیمبر کرده اند
هوش مصنوعی: کسانی که به درستکاری و حقیقت راه یافته‌اند، به خاطر پیامبرشان هجرت کرده‌اند.
همچنین ز اموال و نفس خود جهاد
در ره حق کرده اند از اعتقاد
هوش مصنوعی: آنها از اموال و جان خود برای جهاد در راه حق بهره‌برداری کرده‌اند، زیرا به این مسائل اعتقاد دارند.
وآنکه جا دادند و هم گشتند یار
اهل هجرت را ز انصار کبار
هوش مصنوعی: و کسانی که مهاجران را با آغوش باز پذیرفتند و به آن‌ها یاری رساندند، از بزرگواران و نیکان هستند.
آن گروهند اولیاء یکدگر
بعض بر بعضی مُعین در مال و زر
هوش مصنوعی: این افراد، دوستان و برادرانی هستند که به یکدیگر در زمینه‌ی مالی و ثروت کمک می‌کنند و بر یکدیگر تأثیر مثبت دارند.
وآن کسان که هجرت از ملک و مکان
می نکردند از گروه مؤمنان
هوش مصنوعی: افرادی که از سرزمین و محل زندگی خود مهاجرت نمی‌کنند، جزو مؤمنان نیستند.
نیست چیزی از ولاشان بر شما
جز که تا هجرت کنند ایشان ز جا
هوش مصنوعی: هیچ چیز از بزرگی و مقام آن‌ها بر شما نیست، مگر اینکه آن‌ها از مکان خود هجرت کنند.
از شما خواهند ور یاری به دین
در قتال مبغضین و مشرکین
هوش مصنوعی: از شما انتظار می‌رود که در دفاع از دین و در نبرد با دشمنان و مشرکان یاری دهید.
بر شما فرض است یاریشان به جهد
جز به قومی کاهل میثاقند و عهد
هوش مصنوعی: بر شما واجب است که در حمایت از آن‌ها تلاش کنید، مگر اینکه با گروهی تنبل که به وعده‌ها و قراردادها پایبند نیستند، هم‌دست شوید.
هست مابین شما و ایشان عهود
نقض پیمان تا نیاید در شهود
هوش مصنوعی: بین شما و آنان پیمان‌هایی وجود دارد که نقض شده‌اند تا زمانی که درک و مشاهده واقعی حاصل نشود.
یعنی ار با فرقه ای آن مؤمنان
که نکرده هجرت از شهر و مکان
هوش مصنوعی: اگر با گروهی از مؤمنانی که از شهر و دیار خود هجرت نکرده‌اند، همراه شوی، در واقع به آنها ملحق می‌شوی.
در قتال آیند و آن فرقه به جهد
با شما باشند در پیمان و عهد
هوش مصنوعی: در جنگ، گروهی به تلاش و کوشش خواهند آمد و با شما می‌جنگند، در حالی که به پیمانی که بسته‌اند، وفادار خواهند بود.
بر شما نبود روا امدادشان
گرچه یابد ره به نیکی دادشان
هوش مصنوعی: کمک به دیگران برای شما نیکو نیست، حتی اگر نتیجه‌اش به خوبی پایان یابد.
حق بود بینا بر آنچه می کنید
از وفاء و نقض بر عهد سدید
هوش مصنوعی: خداوند بر اعمال شما آگاه است، چه در وفاداری و چه در نقض عهدتان.
همچنین از کافرانند اولیا
بعض بر بعض دگر در هر کجا
هوش مصنوعی: برخی از کافران دوست و یار یکدیگرند، در هر مکانی که باشند.
گر که نکنید آنچه گفتم در وداد
در زمین حادث شود فتنه و فساد
هوش مصنوعی: اگر به آنچه گفته‌ام در مورد بخشش عمل نکنید، در زمین آشفتگی و فساد بوجود خواهد آمد.
یعنی ار نبوند با هم پشت و یار
امر ایشان بس شود نااستوار
هوش مصنوعی: اگر آن‌ها پشت و یاوری نداشته باشند، کارشان به زودی به هم خواهد ریخت و ناپایدار خواهد شد.
کافران یابند در هر جا ظهور
فتنه زین اکبر نباشد در امور
هوش مصنوعی: کافران در هر گوشه و کنار با ظهور فتنه‌ها روبه‌رو می‌شوند، ولی در امور بزرگ‌تر از این فتنه‌ها خبری نیست.
وآن کسان کاندر حقیقت مؤمنند
بر خدا و بر رسولش موقنند
هوش مصنوعی: کسانی که در دل ایمان دارند، به خدا و پیامبرش ایمان و یقین دارند.
کرده هجرت از دیار و از وطن
جاهدند اندر ره حق در علن
هوش مصنوعی: کسی که از خانه و دیار خود هجرت کرده، در راه حق و حقیقت به طور آشکار تلاش می‌کند.
وآن کسان که جای دادند استوار
اهل هجرت را و هم گشتند یار
هوش مصنوعی: آن کسانی که با ارادت و پشتیبانی خود، مهاجران را در جامعه خود پذیرا شدند و به آن‌ها کمک کردند، به همراهی و دوستی با آن‌ها افتخار کردند.
آن گروه از اهل ایمانند و حق
هستشان غفران و رزق اندر ورق
هوش مصنوعی: آن دسته از مؤمنان هستند که بخشش و روزی در زندگی‌شان به راحتی جاری است.
در جهان آسایش و رزق کریم
در جنان آمرزش و نور و نعیم
هوش مصنوعی: در این دنیا آرامش و روزی خوب وجود دارد و در بهشت، بخشش، روشنایی و نعمت‌های فراوان برای انسان‌ها فراهم است.
وآنکه آوردند ایمان آن کسان
از پس صلح حدیبیه عیان
هوش مصنوعی: آن که ایمان مردم پس از صلح حدیبیه به وضوح آمد، نمایان است.
همچنین هجرت نمودند از وداد
با شما کردند در میدان جهاد
هوش مصنوعی: آنها نیز مانند شما از محبت و دوستی دور شدند و در میدان جنگ حاضر شدند.
آن گروهند از شما در هر کجا
هم أولُواْلْأرحَام یعنی اقربا
هوش مصنوعی: این جمله اشاره به افرادی دارد که در هر مکان و زمانی اهمیت ویژه‌ای دارند و منظور از آنها، خویشاوندان و بستگان هستند.
بعض از بعض دگر اولی ترند
در مواریث ارچه دور از محضرند
هوش مصنوعی: برخی افراد به رغم اینکه از یکدیگر دورند، در ارث و میراث اولویت بیشتری دارند.
در کتاب الله و قرآن مبین
حق به هر چیزی بود دانا یقین
هوش مصنوعی: در کتاب خدا و قرآن آشکار، حق، به همه چیز آگاه است و نسبت به آن یقین دارد.
گشت آخر سورة انفال ما
خواهم اندر توبه توفیق از خدا
هوش مصنوعی: در پایان سوره انفال، درخواست می‌کنم که خداوند در توبه‌ام به من موفقیت عطا کند.