گنجور

۱۶- آیات ۱۶۱ تا ۱۶۵

قُلْ إِنَّنِی هَدٰانِی رَبِّی إِلیٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِیمٍ دِیناً قِیَماً مِلَّةَ إِبْرٰاهِیمَ حَنِیفاً وَ مٰا کٰانَ مِنَ اَلْمُشْرِکِینَ (۱۶۱) قُلْ إِنَّ صَلاٰتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیٰایَ وَ مَمٰاتِی لِلّٰهِ رَبِّ اَلْعٰالَمِینَ (۱۶۲) لاٰ شَرِیکَ لَهُ وَ بِذٰلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا أَوَّلُ اَلْمُسْلِمِینَ (۱۶۳) قُلْ أَ غَیْرَ اَللّٰهِ أَبْغِی رَبًّا وَ هُوَ رَبُّ کُلِّ شَیْ‌ءٍ وَ لاٰ تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ إِلاّٰ عَلَیْهٰا وَ لاٰ تَزِرُ وٰازِرَةٌ وِزْرَ أُخْریٰ ثُمَّ إِلیٰ رَبِّکُمْ مَرْجِعُکُمْ فَیُنَبِّئُکُمْ بِمٰا کُنْتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ (۱۶۴) وَ هُوَ اَلَّذِی جَعَلَکُمْ خَلاٰئِفَ اَلْأَرْضِ وَ رَفَعَ بَعْضَکُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجٰاتٍ لِیَبْلُوَکُمْ فِی مٰا آتٰاکُمْ إِنَّ رَبَّکَ سَرِیعُ اَلْعِقٰابِ وَ إِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِیمٌ (۱۶۵)

بگو بدرستی که من هدایت کرد مرا پروردگارم براه راست دینی درست کیش ابراهیم حقّگرای و نبود از شرک‌آورندگان (۱۶۱) بگو بدرستی که نماز من و عباداتم و زندگیم و مردنم مر خدای راست که پروردگار جهانیانست (۱۶۲) نیست شریکی مر او را و بآن فرمود شده‌ام و من اول منقادانم (۱۶۳) بگو آیا جز خدا را بجویم پروردگار و اوست پروردگار همه چیز و کسب نمی‌کند هر نفسی مگر بر او و بر نمی‌دارد بردارنده بار گناه دیگری را پس بسوی پروردگار شماست بازگشت شما پس خبر دهد شما را بآنچه بودید که در آن اختلاف می‌کردید (۱۶۴) و اوست که گردانید شما را خلیفها در زمین و برتری داد بعضی شما را بالای بعضی بمراتب تا بیازماید شما را در آنچه دادتان بدرستی که پروردگار تو زود عقوبت است و بدرستی که او هر آینه آمرزنده مهربانست (۱۶۵)

گو به من پرورد گارم کو خداست
رهنمایی کرده سوی راه راست
آن چنان راهی که بس پاینده است
دین ابراهیم بر حق زنده است
مر حنیف اعنی که از دینها تمام
برگزید او را خلیل با مقام
می نبود او از گروه مشرکین
نه یهود و نه نصاری بالیقین
این بر آن می گفت که کل عرب
آل ابراهیم بودند از نسب
می شمردندش بسی پاک و جلیل
گفت زآن باشد مرا دین خلیل
تا که دلهاشان بر آن مایل شود
وز قلوب، آن کفر و کین زایل شود
ور نه با آن ملت ، آئین رسول
بس تفاوت داشت الاّ در اصول
در فروعش بود افزون اختلاف
اصل را پس خواند دین بی خلاف
گو نماز و طاعت و قربانی ام
بهر حج و عمرة روحانی ام
وآنچه دارم زندگانی من بر آن
وآنچه خواهم مُرد بر وی ناگهان
یا که نفس زندگی و مردنم
هست حق را نوبت بسپردنم
آنکه او پروردگار عالم است
نه شریک او را نه جفت و همدم است
یا که تفویض است این در کل حال
امر خود را بر ارادة ذوالجلال
تا که او در هستی پاینده اش
هر چه میخواهد کند با بنده اش
هم نسازی صرف شهوتها حیات
هم به وارث باز نگذاری ممات
گو که مأمورم بر این از رب دین
اولم من خود به کل مسلمین
گو به اهل شرک آیا ز اختیار
جز خدا جویم دگر پروردگار
در عبادت تا کنم با وی شریک
هیچ معبود دگر ا ین نیست نیک
او بود پروردگار کلّ شیء
چیزها یکجا بود مربوب وی
کسب نکند هیچ نفسی هیچ بد
جز که هم بر وی وبالش گشت رد
بر ندارد هیچ بردارنده ای
بار دیگر را بفهم ار زنده ای
هر کسی بکشد گناه خود به دوش
گر جوی داری به سر ادراک و هوش
پس شما را در اصول و در فروع
هست بر پروردگار خود رجوع
پس خبر بدهد شما را بی خلاف
زآنچه بودید اندر آن در اختلاف
یعنی اندر آخرت گردد عیان
اختلافاتی که بود اندر میان
اوست آن کس که شما را در زمین
مر خلیفه ساخت بعد از سابقین
همچنین برداشت در پیرایه ها
بعضتان را فوق بعضی پایه ها
آزماید تا شما را بِالمآل
در هر آنچه داده است از جاه و مال
در غناء تا کیست شاکر بی قصور
همچنین در فقر و ناداری صبور
آورد پروردگارت از حدود
در عقوبت ناسپاسان را به زود
هم وی آمرزنده است و مهربان
بر تمام صابران و شاکران
شکر نعمت بر صفی تحقیق یافت
کو به تفسیری چنین توفیق یافت
داد نعمت بیش از آن کآید به نقل
صحت و امنیّت و ادراک و عقل
وآنچه لازم باشدم در زندگی
بی ز رنج و منّت و شرمندگی
داده اندر عین آسایش مرا
از کمال و فضل و بخشایش مرا
نعمت دیگر که دارد اختصاص
بر من از خلق جهان از عام و خاص
برگشودم نطق و لب بی اضطراب
تا کن م نظم این کتاب مستطاب
این گمان هرگز نبودم که تمام
سورة اَنعام گردد از کلام
شکر این نعمت کنم پیوسته من
تا شود نعمت زیاد اندر سخن
شکر چون افزوده گردد نعمتم
هم شود افزون ز فضل حضرتم
پس به نظم آرم کلام الله را
تا به آخر چون نماید راه را
بر زبان و عقل فیروزی دهد
هم ز خوان معرفت روزی دهد
عفو کن یا رب گناه بیحدم
وز ره توحید بر تا مقصدم
فضل کن، اکرام کن، توفیق ده
شرح صدر و دانش و تحقیق ده
تا قلم گیرم مر آن الطاف را
نظم سازم سورة اعراف را

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

قُلْ إِنَّنِی هَدٰانِی رَبِّی إِلیٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِیمٍ دِیناً قِیَماً مِلَّةَ إِبْرٰاهِیمَ حَنِیفاً وَ مٰا کٰانَ مِنَ اَلْمُشْرِکِینَ (۱۶۱) قُلْ إِنَّ صَلاٰتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیٰایَ وَ مَمٰاتِی لِلّٰهِ رَبِّ اَلْعٰالَمِینَ (۱۶۲) لاٰ شَرِیکَ لَهُ وَ بِذٰلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا أَوَّلُ اَلْمُسْلِمِینَ (۱۶۳) قُلْ أَ غَیْرَ اَللّٰهِ أَبْغِی رَبًّا وَ هُوَ رَبُّ کُلِّ شَیْ‌ءٍ وَ لاٰ تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ إِلاّٰ عَلَیْهٰا وَ لاٰ تَزِرُ وٰازِرَةٌ وِزْرَ أُخْریٰ ثُمَّ إِلیٰ رَبِّکُمْ مَرْجِعُکُمْ فَیُنَبِّئُکُمْ بِمٰا کُنْتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ (۱۶۴) وَ هُوَ اَلَّذِی جَعَلَکُمْ خَلاٰئِفَ اَلْأَرْضِ وَ رَفَعَ بَعْضَکُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجٰاتٍ لِیَبْلُوَکُمْ فِی مٰا آتٰاکُمْ إِنَّ رَبَّکَ سَرِیعُ اَلْعِقٰابِ وَ إِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِیمٌ (۱۶۵)
هوش مصنوعی: بگو: «پروردگار من مرا به راهی درست هدایت کرده است که دینی است صحیح و پیروزی بر آئین ابراهیم، که یکتاپرست بود و هرگز از مشرکان نبود.» بگو: «نمازهایم، اعمال دینی‌ام، زندگی و مرگم برای خداوند پروردگار جهانیان است.» او هیچ شریک و همتایی ندارد و به همین دلیل به من دستور داده شده و من نخستین مسلمان هستم. بگو: «آیا به جز خداوند، ربّ دیگری می‌طلبم حال آن که او پروردگار هر چیز است؟ و هیچ انسانی غیر از خود بر اعمالش مسئول نیست و هیچ گناهکار بار گناه دیگری را نخواهد برداشت. سپس بازگشت شما به سوی پروردگارتان است، و او به شما خبر می‌دهد که در آنچه اختلاف داشتید، چه بودید.» و اوست که شما را جانشینان زمین قرار داد و برخی از شما را بر برخی دیگر درجاتی بخشید تا شما را در آنچه به شما داده آزمون کند. بی‌تردید پروردگارتان به سرعت عذاب می‌کند و همانا او بخشنده و مهربان است.
بگو بدرستی که من هدایت کرد مرا پروردگارم براه راست دینی درست کیش ابراهیم حقّگرای و نبود از شرک‌آورندگان (۱۶۱) بگو بدرستی که نماز من و عباداتم و زندگیم و مردنم مر خدای راست که پروردگار جهانیانست (۱۶۲) نیست شریکی مر او را و بآن فرمود شده‌ام و من اول منقادانم (۱۶۳) بگو آیا جز خدا را بجویم پروردگار و اوست پروردگار همه چیز و کسب نمی‌کند هر نفسی مگر بر او و بر نمی‌دارد بردارنده بار گناه دیگری را پس بسوی پروردگار شماست بازگشت شما پس خبر دهد شما را بآنچه بودید که در آن اختلاف می‌کردید (۱۶۴) و اوست که گردانید شما را خلیفها در زمین و برتری داد بعضی شما را بالای بعضی بمراتب تا بیازماید شما را در آنچه دادتان بدرستی که پروردگار تو زود عقوبت است و بدرستی که او هر آینه آمرزنده مهربانست (۱۶۵)
هوش مصنوعی: بگو که پروردگارم مرا به جاده‌ای درست هدایت کرده است، دینی که پیرو کیش ابراهیم است و او از شرک‌ورزان نیست. بگو که نماز و عبادات و زندگی و مرگ من برای خدایی است که پروردگار جهانیان است. او هیچ شریکی ندارد و من به این دستور عمل ‌کرده‌ام و نخستین کسی هستم که تسلیم او شده‌ام. بگو آیا باید غیر از خدا پروردگاری بجویم در حالی که او پروردگار همه چیز است و هیچ انسانی جز با اراده او کاری انجام نمی‌دهد و هیچ‌کس نمی‌تواند بار گناه دیگری را بر دوش گیرد. بازگشت همه شما به پروردگارتان است و او شما را از آنچه در آن اختلاف داشتید آگاه خواهد کرد. اوست که شما را در زمین جانشین قرار داده و برخی از شما را بر برخی دیگر برتری داده است تا شما را در آنچه به شما داده است بیازماید. بی‌شک پروردگارت سریع‌العمل مجازات است و او همچنین بخشنده و مهربان است.
گو به من پرورد گارم کو خداست
رهنمایی کرده سوی راه راست
هوش مصنوعی: به من بگو، پروردگارم که خداوند است، مرا به راه درست هدایت کرده است.
آن چنان راهی که بس پاینده است
دین ابراهیم بر حق زنده است
هوش مصنوعی: راهی که به سوی دین ابراهیم می‌رود، راهی است که پایدار و حقیقی است و هنوز زنده و جاری است.
مر حنیف اعنی که از دینها تمام
برگزید او را خلیل با مقام
هوش مصنوعی: حنیف کسی است که از میان ادیان، بهترین و درست‌ترین دین را انتخاب کرده است و در این راه به مقام و منزلت ویژه‌ای دست یافته است.
می نبود او از گروه مشرکین
نه یهود و نه نصاری بالیقین
هوش مصنوعی: او به وضوح از گروه مشرکان نیست، نه یهودی است و نه مسیحی.
این بر آن می گفت که کل عرب
آل ابراهیم بودند از نسب
هوش مصنوعی: این شخص به دیگری می‌گفت که تمامی عرب‌ها از نسل ابراهیم هستند.
می شمردندش بسی پاک و جلیل
گفت زآن باشد مرا دین خلیل
هوش مصنوعی: آن را بسیار عزیز و با عظمت می‌دانستند و گفته بود که ایمان من به خاطر دین ابراهیم است.
تا که دلهاشان بر آن مایل شود
وز قلوب، آن کفر و کین زایل شود
هوش مصنوعی: تا زمانی که دل‌ها به سمت آن جذب شوند و کفر و دشمنی از قلوب ریشه‌کن گردد.
ور نه با آن ملت ، آئین رسول
بس تفاوت داشت الاّ در اصول
هوش مصنوعی: اگر با آن قوم بودیم، شیوهٔ پیامبر تفاوت زیادی داشت جز در اصول.
در فروعش بود افزون اختلاف
اصل را پس خواند دین بی خلاف
هوش مصنوعی: اختلافات در جزئیات و فروع دین بیشمار است، اما در اصول و مبانی آن هیچ گونه اختلافی وجود ندارد.
گو نماز و طاعت و قربانی ام
بهر حج و عمرة روحانی ام
هوش مصنوعی: بگو که نماز و عبادت و قربانی‌ام برای حج و عمره روحانی‌ام است.
وآنچه دارم زندگانی من بر آن
وآنچه خواهم مُرد بر وی ناگهان
هوش مصنوعی: تمام چیزهایی که دارم، زندگی‌ام به آنها وابسته است و هر چیزی که بخواهم، ناگهان بر روی آن خواهم مرد.
یا که نفس زندگی و مردنم
هست حق را نوبت بسپردنم
هوش مصنوعی: زندگی و مرگ من به حق وابسته است و من وظیفه دارم که این حق را به سرانجام برسانم.
آنکه او پروردگار عالم است
نه شریک او را نه جفت و همدم است
هوش مصنوعی: خدای جهان تنها و بی‌همتاست و هیچ شریک یا همدمی ندارد.
یا که تفویض است این در کل حال
امر خود را بر ارادة ذوالجلال
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که در تمام ابعاد زندگی، ممکن است که امور به دست اراده و خواست خداوند بزرگ واگذار شده باشد. بدین ترتیب، همه چیز به اراده او بستگی دارد.
تا که او در هستی پاینده اش
هر چه میخواهد کند با بنده اش
هوش مصنوعی: تا زمانی که او در زندگی‌اش وجود دارد، می‌تواند هر کاری که بخواهد با بنده‌اش انجام دهد.
هم نسازی صرف شهوتها حیات
هم به وارث باز نگذاری ممات
هوش مصنوعی: اگر زندگی‌ات را تنها به دنبال لذت‌های زودگذر بگذرانی، نه تنها زندگی واقعی را نمی‌سازی، بلکه پس از مرگ نیز هیچ ارثی برای دیگران نخواهی گذاشت.
گو که مأمورم بر این از رب دین
اولم من خود به کل مسلمین
هوش مصنوعی: هرچند که من به دستورات خداوند عمل می‌کنم، اما با این حال، نخستین هدف من این است که خودم به تمام مسلمانان ایمان داشته باشم.
گو به اهل شرک آیا ز اختیار
جز خدا جویم دگر پروردگار
هوش مصنوعی: به اهل شرک بگو که آیا جز خدا می‌توانم پروردگار دیگری پیدا کنم که از روی اختیار و اراده‌ام به او روی آورم؟
در عبادت تا کنم با وی شریک
هیچ معبود دگر ا ین نیست نیک
هوش مصنوعی: وقتی در عبادت مشغولم، نمی‌خواهم هیچ معبود دیگری را با او شریک کنم، زیرا این کار خوب نیست.
او بود پروردگار کلّ شیء
چیزها یکجا بود مربوب وی
هوش مصنوعی: او خدای همه چیز است و تمام موجودات زیر نظر او هستند.
کسب نکند هیچ نفسی هیچ بد
جز که هم بر وی وبالش گشت رد
هوش مصنوعی: هیچ‌کس از کسب و کار و تلاش خود جز آسیب و صدمه‌ای که به خود او برمی‌گردد، چیزی به دست نخواهد آورد.
بر ندارد هیچ بردارنده ای
بار دیگر را بفهم ار زنده ای
هوش مصنوعی: هیچ کس نمی‌تواند بار دیگری را بر دوش بکشد، پس اگر زنده‌ای، این را درک کن.
هر کسی بکشد گناه خود به دوش
گر جوی داری به سر ادراک و هوش
هوش مصنوعی: هر فردی مسئول اعمال خود است و باید عواقب کارهایش را بپذیرد. اگر به دنبال درک و آگاهی هستی، باید به این نکته توجه کنی که هر کس باید بار گناه خود را بر دوش بکشد.
پس شما را در اصول و در فروع
هست بر پروردگار خود رجوع
هوش مصنوعی: بنابر این، شما در مبانی و شاخه‌های دین باید به پروردگار خود مراجعه کنید.
پس خبر بدهد شما را بی خلاف
زآنچه بودید اندر آن در اختلاف
هوش مصنوعی: پس به شما اطلاع می‌دهد که بدون هیچگونه تناقضی از آنچه در زمان اختلاف بودید، خبر دهد.
یعنی اندر آخرت گردد عیان
اختلافاتی که بود اندر میان
هوش مصنوعی: در آخرت، تفاوت‌هایی که در دنیا وجود داشت، آشکار خواهد شد.
اوست آن کس که شما را در زمین
مر خلیفه ساخت بعد از سابقین
هوش مصنوعی: او کسی است که شما را در زمین به عنوان جانشین و حاکم قرار داده است، پس از کسانی که پیش از شما بودند.
همچنین برداشت در پیرایه ها
بعضتان را فوق بعضی پایه ها
هوش مصنوعی: برخی از شما برتری‌هایی در ظاهر و زینت‌ها دارید که فراتر از بعضی اصول و مبانی است.
آزماید تا شما را بِالمآل
در هر آنچه داده است از جاه و مال
هوش مصنوعی: او شما را امتحان می‌کند تا در نهایت، در هر چیزی که از مقام و ثروت به شما داده، شما را بشناسد.
در غناء تا کیست شاکر بی قصور
همچنین در فقر و ناداری صبور
هوش مصنوعی: در خوشحالی و شادی، تا چه زمانی باید سپاسگذار و بی‌قصور باشیم؟ همچنین در شرایط فقر و نداشتن، تا چه اندازه باید صبور باشیم؟
آورد پروردگارت از حدود
در عقوبت ناسپاسان را به زود
هوش مصنوعی: پروردگار تو از مرزها برای مجازات ناسپاسان به سرعت اقدام کرده است.
هم وی آمرزنده است و مهربان
بر تمام صابران و شاکران
هوش مصنوعی: او همواره بخشنده و مهربان است نسبت به همه کسانی که صبر و شکرگزاری می‌کنند.
شکر نعمت بر صفی تحقیق یافت
کو به تفسیری چنین توفیق یافت
هوش مصنوعی: شکرگزاری از نعمت‌ها به گونه‌ای عمیق و واقعی تحقق می‌یابد که انسان بتواند به درک عمیق‌تری از آن نعمت‌ها برسد و این درک باعث توفیق او شود.
داد نعمت بیش از آن کآید به نقل
صحت و امنیّت و ادراک و عقل
هوش مصنوعی: خدای بزرگ نعمت‌هایی به ما عطا کرده که فراتر از آن چیزی است که بتوانیم به راحتی به آن‌ها اشاره کنیم یا آن‌ها را به دقت توصیف کنیم. این نعمت‌ها شامل امنیت، درک و عقل است.
وآنچه لازم باشدم در زندگی
بی ز رنج و منّت و شرمندگی
هوش مصنوعی: هر آنچه که برای من در زندگی لازم است، باید بدون دردسر، ناراحتی و شرمندگی باشد.
داده اندر عین آسایش مرا
از کمال و فضل و بخشایش مرا
هوش مصنوعی: مرا در حالی که آرامش دارم، از نعمت‌ها و خوبی‌های خود بهره‌مند کرده‌ای.
نعمت دیگر که دارد اختصاص
بر من از خلق جهان از عام و خاص
هوش مصنوعی: من یک نعمت ویژه دارم که فقط برای من است و هیچ کس دیگری آن را ندارد و این نعمت از دیگر نعمت‌های دنیا بالاتر است.
برگشودم نطق و لب بی اضطراب
تا کن م نظم این کتاب مستطاب
هوش مصنوعی: با آرامش و بدون نگرانی سخن گفتم تا بتوانم این کتاب ارزشمند را به نظم درآورم.
این گمان هرگز نبودم که تمام
سورة اَنعام گردد از کلام
هوش مصنوعی: هرگز به ذهنم نمی‌رسید که تمام سوره انعام از کلمات من باقی بماند.
شکر این نعمت کنم پیوسته من
تا شود نعمت زیاد اندر سخن
هوش مصنوعی: شکرگزاری مداوم من باعث می‌شود که نعمت‌ها بیشتر و بیشتر در گفتار من بیفتند.
شکر چون افزوده گردد نعمتم
هم شود افزون ز فضل حضرتم
هوش مصنوعی: هر چه نعمت‌هایم بیشتر شود، شکرگزاری من هم به همان اندازه افزایش می‌یابد و این به خاطر لطف و رحمت توست.
پس به نظم آرم کلام الله را
تا به آخر چون نماید راه را
هوش مصنوعی: پس کلام خدا را به نظم و ترتیب می‌آورم تا در پایان، راه را به روشنی نشان دهد.
بر زبان و عقل فیروزی دهد
هم ز خوان معرفت روزی دهد
هوش مصنوعی: با آگاهی از دانش و معرفت، فرد می‌تواند بر افکار و گفتار خود مسلط شود و از این راه به موفقیت و برتری برسد. همچنین، از سفر به دنیای دانش، بهره‌مند خواهد شد.
عفو کن یا رب گناه بیحدم
وز ره توحید بر تا مقصدم
هوش مصنوعی: ای خدا، گناه زیاد من را ببخش و از راه توحید به سوی مقصد نهایی‌ام راهنمایی کن.
فضل کن، اکرام کن، توفیق ده
شرح صدر و دانش و تحقیق ده
هوش مصنوعی: ای خدا، لطف و مرحمت کن، احترام بگذار، موفقیت عطا کن، دل را گشاده کن و علم و دانش و تحقیق را به ما نعمت بده.
تا قلم گیرم مر آن الطاف را
نظم سازم سورة اعراف را
هوش مصنوعی: می‌خواهم که وقتی قلم به دست می‌گیرم، محبت‌ها و نعمت‌های آن را به نظم درآورم و سوره اعراف را بنویسم.