گنجور

۴- آیات ۱۱ تا ۱۴

یُوصِیکُمُ اَللّٰهُ فِی أَوْلاٰدِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ اَلْأُنْثَیَیْنِ فَإِنْ کُنَّ نِسٰاءً فَوْقَ اِثْنَتَیْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثٰا مٰا تَرَکَ وَ إِنْ کٰانَتْ وٰاحِدَةً فَلَهَا اَلنِّصْفُ وَ لِأَبَوَیْهِ لِکُلِّ وٰاحِدٍ مِنْهُمَا اَلسُّدُسُ مِمّٰا تَرَکَ إِنْ کٰانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلَدٌ وَ وَرِثَهُ أَبَوٰاهُ فَلِأُمِّهِ اَلثُّلُثُ فَإِنْ کٰانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلِأُمِّهِ اَلسُّدُسُ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِی بِهٰا أَوْ دَیْنٍ آبٰاؤُکُمْ وَ أَبْنٰاؤُکُمْ لاٰ تَدْرُونَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ لَکُمْ نَفْعاً فَرِیضَةً مِنَ اَللّٰهِ إِنَّ اَللّٰهَ کٰانَ عَلِیماً حَکِیماً (۱۱) وَ لَکُمْ نِصْفُ مٰا تَرَکَ أَزْوٰاجُکُمْ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ کٰانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَکُمُ اَلرُّبُعُ مِمّٰا تَرَکْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِینَ بِهٰا أَوْ دَیْنٍ وَ لَهُنَّ اَلرُّبُعُ مِمّٰا تَرَکْتُمْ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَکُمْ وَلَدٌ فَإِنْ کٰانَ لَکُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ اَلثُّمُنُ مِمّٰا تَرَکْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ تُوصُونَ بِهٰا أَوْ دَیْنٍ وَ إِنْ کٰانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلاٰلَةً أَوِ اِمْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ وٰاحِدٍ مِنْهُمَا اَلسُّدُسُ فَإِنْ کٰانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذٰلِکَ فَهُمْ شُرَکٰاءُ فِی اَلثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصیٰ بِهٰا أَوْ دَیْنٍ غَیْرَ مُضَارٍّ وَصِیَّةً مِنَ اَللّٰهِ وَ اَللّٰهُ عَلِیمٌ حَلِیمٌ (۱۲) تِلْکَ حُدُودُ اَللّٰهِ وَ مَنْ یُطِعِ اَللّٰهَ وَ رَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنّٰاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهٰارُ خٰالِدِینَ فِیهٰا وَ ذٰلِکَ اَلْفَوْزُ اَلْعَظِیمُ (۱۳) وَ مَنْ یَعْصِ اَللّٰهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَتَعَدَّ حُدُودَهُ یُدْخِلْهُ نٰاراً خٰالِداً فِیهٰا وَ لَهُ عَذٰابٌ مُهِینٌ (۱۴)

هشت یک از آنچه گذاشتند پس از بعد وصیتی که وصیت کنید بان یا دینی و اگر باشد مردی که میراث برده شود از جهة کلاله یا زنی و مر او را باشد برادری یا خواهری پس برای هر یک از آن دو شش یک پس اگر باشد بیشتر از آن پس ایشان انبازانند در سه یک از بعد وصیتی که می‌فرماید شما را خدا در اولادتان از برای مذکر مانند بهرۀ دو مؤنث پس اگر باشند زنان فوق دو تا پس برای آنهاست دو ثلث آنچه را گذاشتند و اگر باشد یکی پس از برای اوست نصف و مر والدینش را از برای هر یک از ایشان شش یک از آنچه گذاشتند اگر باشد مر او را فرزندی پس اگر نباشد مر او را فرزندی و میراث برند از او والدینش پس مادر او را باشد سه یک پس اگر باشد مر او را برادران مر مادر او راست شش یک از بعد وصیتی که وصیت می‌کند بآن یا دینی پدران شما و پسران شما نمی‌دانید کدامشان نزدیک‌ترند مر شما را از راه نفع فرض کردنیست از خدا بدرستی که خدا باشد دانای درستکار (۱۱) و مر شما راست نیمه آنچه را گذاشتند جفتهای شما اگر نباشد مر ایشان را فرزندی پس اگر باشد مر ایشان را فرزندی پس مر شما را ربعست از آنچه گذاشتند از بعد وصیتی که وصیت می‌کنند بان یا دینی و از برای آنهاست چهار یک آنچه گذاشتند اگر نباشد مر شما را فرزندی پس اگر باشد مر شما را فرزندی پس از برای آنهاست وصیت کرده می‌شود به آن یا دینی غیر ضرر رساننده وصیتی از خدا و خدا دانای بردبار است (۱۲) این حدهای خداست و هر که فرمان برد خدا و رسولش را داخل کند او را بهشتهایی که می‌رود از زیرشان نهرها جاودانیان در آن و آنست کامیابی بزرگ (۱۳) و هر که نافرمانی کند خدا و رسولش را و در گذرد از حدهای او درآورد او را در آتش که جاوید باشد در آن و از برای اوست عذابی خوار کننده (۱۴)

حق وصیّت مینماید بر شما
اندر اولادها از پی میراث ها
بهرة یک مرد باشد چون دو زن
ور فزون باشند نسوان از دو تن
یعنی اولاد ار نباشد جز اِناث
وآن بود فوق اثنتین اعنی ثلاث
هست ایشان را دو ثلث از هر چه هست
ور یک است آید ز نصف او را به دست
شش یک از مال است بهر والدین
باشد ار فرزند میّت را به عین
ور نباشد هیچ بهر او ولد
مال یکجا والدینش را رسد
ثلث مادر میبرد باقی پدر
ور برادر باشد او را در نظر
حق مادر در وصیّت شش یک است
گر که مال افزون بود یا اندک است
وین بود بعد از وصیّت عین فرض
یا اداء دین اگر او راست فرض
نیستند آباء و ابنای شما
آگه از قرب خود اندر اقتضا
یعنی اقرب از شما از روی نفع
کیست ز ایشان در مقام جلب و دفع
تا بدانند آنچه فرض است از خدا
بر شما ز ایشان و ز ایشان بر شما
از حقوق جمله او باشد علیم
هم به میراث از ره قسمت حکیم
نصف مال زوجه بهر شوهر است
گر که بی فرزند و نخلی بی بر است
ور که فرزند است او را بی ز شک
میبرد شوهر ز مالش چار یک
این بود بعد از وصیّت فرض عین
یا که از بعد از اداء، ار هست دِین
هم ز متروکات شوهر میرسد
چار یک بر زوجه گر نبود ولد
ور ولد باشد برد ثُمن او تمام
بعد از آنکه باز بگذارند وام
ور کسی بی والدین است و ولد
بر کُلاله شش یک از مالش رسد
خواه آن کس مرد باشد خواه زن
دان اخ و اُخت آن کُلاله بی سخن
بر برادر خواهر ار شد منحصر
هر دو را شش یک رسد از حکم سر
ور که هم باشند افزون از دو تن
در سه یک انباز باشد مرد و زن
یعنی اندر ثلث میباشند نیک
بی تفاوت مرد و زن با هم شریک
بعد اِنفاذ وصیّت یا که دین
بی مضاری بهر آن وارث به عین
در وصیّت یعنی از میّت ضرر
ناید از اجحاف بر میراث بر
حق وصیت مینماید آشکار
کوست دانا بر عباد و بردبار
این حدود حق بود بر بندگان
که نماید در کتاب خود بیان
در مهمّات یتیمان و نکاح
در وصایا و مواریث از صلاح
مر تجاوز نیست زآنها حد کس
گر به حق باشند مؤمن خلق و بس
ور که دارند از خدا و از رسول
مر اطاعت در فروع و در اصول
از جهان چون بگذرند اندر جنان
داخلند از رحمت حق جاودان
وین مطیعان را بود فوزی عظیم
کاین چنین در جنّتند از حق مقیم
وآنکه عاصی بر خدا و بر رسول
گشت و کرد از حق تجاوز در قبول
حق در آتش سازدش داخل یقین
جاودان یابد عذابی بس مهین
۳- آیات ۷ تا ۱۰: لِلرِّجٰالِ نَصِیبٌ مِمّٰا تَرَکَ اَلْوٰالِدٰانِ وَ اَلْأَقْرَبُونَ وَ لِلنِّسٰاءِ نَصِیبٌ مِمّٰا تَرَکَ اَلْوٰالِدٰانِ وَ اَلْأَقْرَبُونَ مِمّٰا قَلَّ مِنْهُ أَوْ کَثُرَ نَصِیباً مَفْرُوضاً (۷) وَ إِذٰا حَضَرَ اَلْقِسْمَةَ أُولُوا اَلْقُرْبیٰ وَ اَلْیَتٰامیٰ وَ اَلْمَسٰاکِینُ‌ فَارْزُقُوهُمْ مِنْهُ وَ قُولُوا لَهُمْ قَوْلاً مَعْرُوفاً (۸) وَ لْیَخْشَ اَلَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعٰافاً خٰافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اَللّٰهَ وَ لْیَقُولُوا قَوْلاً سَدِیداً (۹) إِنَّ اَلَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوٰالَ اَلْیَتٰامیٰ ظُلْماً إِنَّمٰا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نٰاراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً (۱۰)۵- آیات ۱۵ تا ۲۰: وَ اَللاّٰتِی یَأْتِینَ اَلْفٰاحِشَةَ مِنْ نِسٰائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْکُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکُوهُنَّ‌ فِی اَلْبُیُوتِ حَتّٰی یَتَوَفّٰاهُنَّ اَلْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اَللّٰهُ لَهُنَّ سَبِیلاً (۱۵) وَ اَلَّذٰانِ یَأْتِیٰانِهٰا مِنْکُمْ فَآذُوهُمٰا فَإِنْ تٰابٰا وَ أَصْلَحٰا فَأَعْرِضُوا عَنْهُمٰا إِنَّ اَللّٰهَ کٰانَ تَوّٰاباً رَحِیماً (۱۶) إِنَّمَا اَلتَّوْبَةُ عَلَی اَللّٰهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ اَلسُّوءَ بِجَهٰالَةٍ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِنْ قَرِیبٍ فَأُولٰئِکَ یَتُوبُ اَللّٰهُ عَلَیْهِمْ وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَلِیماً حَکِیماً (۱۷) وَ لَیْسَتِ اَلتَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ اَلسَّیِّئٰاتِ حَتّٰی إِذٰا حَضَرَ أَحَدَهُمُ اَلْمَوْتُ قٰالَ إِنِّی تُبْتُ اَلْآنَ وَ لاَ اَلَّذِینَ یَمُوتُونَ وَ هُمْ کُفّٰارٌ أُولٰئِکَ أَعْتَدْنٰا لَهُمْ عَذٰاباً أَلِیماً (۱۸) یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا لاٰ یَحِلُّ لَکُمْ أَنْ تَرِثُوا اَلنِّسٰاءَ کَرْهاً وَ لاٰ تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ مٰا آتَیْتُمُوهُنَّ إِلاّٰ أَنْ یَأْتِینَ بِفٰاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ وَ عٰاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسیٰ أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ یَجْعَلَ اَللّٰهُ فِیهِ خَیْراً کَثِیراً (۱۹) وَ إِنْ أَرَدْتُمُ اِسْتِبْدٰالَ زَوْجٍ مَکٰانَ زَوْجٍ وَ آتَیْتُمْ إِحْدٰاهُنَّ قِنْطٰاراً فَلاٰ تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیْئاً أَ تَأْخُذُونَهُ بُهْتٰاناً وَ إِثْماً مُبِیناً (۲۰)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

یُوصِیکُمُ اَللّٰهُ فِی أَوْلاٰدِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ اَلْأُنْثَیَیْنِ فَإِنْ کُنَّ نِسٰاءً فَوْقَ اِثْنَتَیْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثٰا مٰا تَرَکَ وَ إِنْ کٰانَتْ وٰاحِدَةً فَلَهَا اَلنِّصْفُ وَ لِأَبَوَیْهِ لِکُلِّ وٰاحِدٍ مِنْهُمَا اَلسُّدُسُ مِمّٰا تَرَکَ إِنْ کٰانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلَدٌ وَ وَرِثَهُ أَبَوٰاهُ فَلِأُمِّهِ اَلثُّلُثُ فَإِنْ کٰانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلِأُمِّهِ اَلسُّدُسُ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِی بِهٰا أَوْ دَیْنٍ آبٰاؤُکُمْ وَ أَبْنٰاؤُکُمْ لاٰ تَدْرُونَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ لَکُمْ نَفْعاً فَرِیضَةً مِنَ اَللّٰهِ إِنَّ اَللّٰهَ کٰانَ عَلِیماً حَکِیماً (۱۱) وَ لَکُمْ نِصْفُ مٰا تَرَکَ أَزْوٰاجُکُمْ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ کٰانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَکُمُ اَلرُّبُعُ مِمّٰا تَرَکْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِینَ بِهٰا أَوْ دَیْنٍ وَ لَهُنَّ اَلرُّبُعُ مِمّٰا تَرَکْتُمْ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَکُمْ وَلَدٌ فَإِنْ کٰانَ لَکُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ اَلثُّمُنُ مِمّٰا تَرَکْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ تُوصُونَ بِهٰا أَوْ دَیْنٍ وَ إِنْ کٰانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلاٰلَةً أَوِ اِمْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ وٰاحِدٍ مِنْهُمَا اَلسُّدُسُ فَإِنْ کٰانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذٰلِکَ فَهُمْ شُرَکٰاءُ فِی اَلثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصیٰ بِهٰا أَوْ دَیْنٍ غَیْرَ مُضَارٍّ وَصِیَّةً مِنَ اَللّٰهِ وَ اَللّٰهُ عَلِیمٌ حَلِیمٌ (۱۲) تِلْکَ حُدُودُ اَللّٰهِ وَ مَنْ یُطِعِ اَللّٰهَ وَ رَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنّٰاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهٰارُ خٰالِدِینَ فِیهٰا وَ ذٰلِکَ اَلْفَوْزُ اَلْعَظِیمُ (۱۳) وَ مَنْ یَعْصِ اَللّٰهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَتَعَدَّ حُدُودَهُ یُدْخِلْهُ نٰاراً خٰالِداً فِیهٰا وَ لَهُ عَذٰابٌ مُهِینٌ (۱۴)
هوش مصنوعی: خداوند شما را در مورد فرزندان‌تان سفارش می‌کند که سهم وراثت مرد معادل دو برابر سهم زن است. اگر فرزندان دختر بیشتر از دو نفر باشند، سهم هر یک از آن‌ها یک‌سوم دارایی متوفی خواهد بود و اگر تنها یک دختر باشد، سهم او نصف دارایی است. همچنین، هر یک از والدین متوفی یک‌شش از دارایی او را در صورت داشتن فرزند دریافت می‌کنند. اگر متوفی فرزندی نداشته باشد، مادرش یک‌سوم دارایی را دریافت خواهد کرد و اگر او برادر یا خواهر داشته باشد، سهم مادر یک‌شش خواهد بود. این قوانین، احکام الهی هستند و خداوند به خوبی بر آن‌ها آگاه است. شما نیمی از دارایی همسرتان را در صورتی که آن‌ها فرزندی نداشته باشند، دریافت می‌کنید و اگر آن‌ها فرزند داشته باشند، شما یک‌چهارم دارایی را به ارث می‌برید. همسران شما نیز در صورت نداشتن فرزند، یک‌چهارم دارایی‌تان را می‌برند و اگر شما فرزند داشته باشید، آن‌ها یک‌هشتم از دارایی را دریافت می‌کنند. در صورتی که فردی بدون فرزند فوت کند و برادر یا خواهر داشته باشد، هر یک سهم یک‌شش خواهند داشت و اگر بیش از یکی باشند، در یک‌سوم از دارایی به صورت شریک خواهند بود. این احکام الهی دارای ارزش و اعتبار است و کسی که از خدا و پیامبرش اطاعت کند، وارد بهشت خواهد شد و کسی که نافرمانی کند، به عذاب دردناک دچار خواهد شد.
هشت یک از آنچه گذاشتند پس از بعد وصیتی که وصیت کنید بان یا دینی و اگر باشد مردی که میراث برده شود از جهة کلاله یا زنی و مر او را باشد برادری یا خواهری پس برای هر یک از آن دو شش یک پس اگر باشد بیشتر از آن پس ایشان انبازانند در سه یک از بعد وصیتی که می‌فرماید شما را خدا در اولادتان از برای مذکر مانند بهرۀ دو مؤنث پس اگر باشند زنان فوق دو تا پس برای آنهاست دو ثلث آنچه را گذاشتند و اگر باشد یکی پس از برای اوست نصف و مر والدینش را از برای هر یک از ایشان شش یک از آنچه گذاشتند اگر باشد مر او را فرزندی پس اگر نباشد مر او را فرزندی و میراث برند از او والدینش پس مادر او را باشد سه یک پس اگر باشد مر او را برادران مر مادر او راست شش یک از بعد وصیتی که وصیت می‌کند بآن یا دینی پدران شما و پسران شما نمی‌دانید کدامشان نزدیک‌ترند مر شما را از راه نفع فرض کردنیست از خدا بدرستی که خدا باشد دانای درستکار (۱۱) و مر شما راست نیمه آنچه را گذاشتند جفتهای شما اگر نباشد مر ایشان را فرزندی پس اگر باشد مر ایشان را فرزندی پس مر شما را ربعست از آنچه گذاشتند از بعد وصیتی که وصیت می‌کنند بان یا دینی و از برای آنهاست چهار یک آنچه گذاشتند اگر نباشد مر شما را فرزندی پس اگر باشد مر شما را فرزندی پس از برای آنهاست وصیت کرده می‌شود به آن یا دینی غیر ضرر رساننده وصیتی از خدا و خدا دانای بردبار است (۱۲) این حدهای خداست و هر که فرمان برد خدا و رسولش را داخل کند او را بهشتهایی که می‌رود از زیرشان نهرها جاودانیان در آن و آنست کامیابی بزرگ (۱۳) و هر که نافرمانی کند خدا و رسولش را و در گذرد از حدهای او درآورد او را در آتش که جاوید باشد در آن و از برای اوست عذابی خوار کننده (۱۴)
هوش مصنوعی: افرادی که از شخصی ارث می‌برند، در صورتی که وصیتی وجود داشته باشد، باید طبق آن وصیت عمل کنند. اگر فردی برادر یا خواهری داشته باشد و از طریق کلاله ارث ببرد، هر کدام از آن‌ها شش‌یک از ارث را دریافت می‌کنند. اگر تعداد برادران و خواهران بیشتر باشد، آن‌ها در یک‌سوم ارث شریک خواهند بود. همچنین، اگر فرزندان یک شخص وجود داشته باشند، سهم پسران دو برابر دختران است. اگر دو یا چند دختر وجود داشته باشد، آن‌ها دو‌ثلث ارث را به‌دست می‌آورند و اگر فقط یک دختر باشد، نصف ارث به او تعلق می‌گیرد. والدین هر کدام شش‌یک از ارث را می‌گیرند، و اگر فرزندی وجود نداشته باشد، مادر سه‌یک از ارث را دریافت می‌کند. در مورد وراثت، خداوند می‌فرماید که هیچ‌کس نمی‌داند چه کسی به او نزدیک‌تر است، و این قوانین از جانب خداوند است که عادل و آگاه است. کسانی که به دستورات خدا و پیامبرش عمل کنند، به بهشت وارد خواهند شد، در حالی که نافرمانان عذاب بزرگی را تجربه خواهند کرد.
حق وصیّت مینماید بر شما
اندر اولادها از پی میراث ها
هوش مصنوعی: خداوند شما را به وصیت در مورد فرزندان و میراث‌ها سفارش می‌کند.
بهرة یک مرد باشد چون دو زن
ور فزون باشند نسوان از دو تن
هوش مصنوعی: اگر مردی تنها یک همسر داشته باشد، سهم او از زندگی همانند است، ولی اگر زنان او بیش از یک نفر باشند، در این صورت ارزش و بهره او نیز بیشتر خواهد بود.
یعنی اولاد ار نباشد جز اِناث
وآن بود فوق اثنتین اعنی ثلاث
هوش مصنوعی: اگر فرزندی جز دختران نباشد و این تعداد از دو بیشتر باشد، به معنای این است که سه فرزند وجود دارد.
هست ایشان را دو ثلث از هر چه هست
ور یک است آید ز نصف او را به دست
هوش مصنوعی: ایشان دو سوم از هر چیزی را دارند و اگر یک چیز به دست آید، نیمی از آن را در اختیار می‌گیرند.
شش یک از مال است بهر والدین
باشد ار فرزند میّت را به عین
هوش مصنوعی: مالی که فرزند به ارث می‌برد، شش‌یک از آن مال متعلق به والدین اوست. اگر فرزند فوت کند، آن سهم به خانواده‌اش می‌رسد.
ور نباشد هیچ بهر او ولد
مال یکجا والدینش را رسد
هوش مصنوعی: اگر فرزندی برای او نباشد، مال و ثروت یکجا به والدینش خواهد رسید.
ثلث مادر میبرد باقی پدر
ور برادر باشد او را در نظر
هوش مصنوعی: در اینجا به این موضوع اشاره شده است که در تقسیم ارث، سهم مادر یک‌سوم است و باقی‌مانده میان پدر و برادر تقسیم می‌شود، اگر برادری در نظر باشد. این بیان به قوانین ارث و نحوه تقسیم آن در خانواده‌ها اشاره دارد.
حق مادر در وصیّت شش یک است
گر که مال افزون بود یا اندک است
هوش مصنوعی: اگر مال و دارایی زیاد باشد یا کم، حق مادر در وصیت برابر با یک ششم است.
وین بود بعد از وصیّت عین فرض
یا اداء دین اگر او راست فرض
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که پس از انجام وصیت، پرداخت دین یا تحقق آن به‌صورت درست و کامل ضروری است، اگر که حقیقتاً واجب باشد.
نیستند آباء و ابنای شما
آگه از قرب خود اندر اقتضا
هوش مصنوعی: پدران و فرزندان شما از نزدیکی و رابطه‌ای که با خود دارند، بی‌خبرند.
یعنی اقرب از شما از روی نفع
کیست ز ایشان در مقام جلب و دفع
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که نزدیک‌ترین و آشناترین کسان به شما معمولاً به خاطر منافع خود به شما نزدیک می‌شوند، و در موقعیت‌های مختلف سعی در جذب یا دور کردن شما دارند.
تا بدانند آنچه فرض است از خدا
بر شما ز ایشان و ز ایشان بر شما
هوش مصنوعی: تا بفهمند آنچه که از جانب خدا بر شما واجب است و نیز آنچه که شما بر آنان دارید.
از حقوق جمله او باشد علیم
هم به میراث از ره قسمت حکیم
هوش مصنوعی: از حقوق تمام افراد، دانش یکی از آن هاست و نیز به ارث رسیدن از طریق علم و حکمت، از راهی که تعیین شده است.
نصف مال زوجه بهر شوهر است
گر که بی فرزند و نخلی بی بر است
هوش مصنوعی: اگر زنی فرزندی نداشته باشد و درختی هم نداشته باشد، نصف مال او حق شوهرش است.
ور که فرزند است او را بی ز شک
میبرد شوهر ز مالش چار یک
هوش مصنوعی: اگر کسی پسری داشته باشد، بدون شک شوهر او به خاطر مال و ثروتش چهار برابر او را می‌برد.
این بود بعد از وصیّت فرض عین
یا که از بعد از اداء، ار هست دِین
هوش مصنوعی: این بیت به بیان این موضوع می‌پردازد که بعد از انجام وصیت و در صورتی که بدهی وجود داشته باشد، چگونه باید حقوق و اموال دیگران را در نظر گرفت. به عبارت دیگر، نخست باید به وصیت عمل شود و سپس در صورت وجود بدهی، آن را پرداخت کرد.
هم ز متروکات شوهر میرسد
چار یک بر زوجه گر نبود ولد
هوش مصنوعی: اگر شوهر از دنیا برود و زنی فرزندی نداشته باشد، باید از اموال او به متروکات (مال و دارایی که پس از مرگ فرد باقی می‌ماند) دسترسی داشته باشد.
ور ولد باشد برد ثُمن او تمام
بعد از آنکه باز بگذارند وام
هوش مصنوعی: اگر فرزندی باشد، تمام بهای او پس از اینکه قرض را رد کنند، به او تعلق می‌گیرد.
ور کسی بی والدین است و ولد
بر کُلاله شش یک از مالش رسد
هوش مصنوعی: اگر کسی پدر و مادری نداشته باشد و فرزند او، بخشی از اموالش به ارث برسد، این ارث حق اوست.
خواه آن کس مرد باشد خواه زن
دان اخ و اُخت آن کُلاله بی سخن
هوش مصنوعی: فرقی نمی‌کند که آن شخص مرد باشد یا زن، برادر یا خواهر، زیرا این رابطه تنها به احساسات و بی‌کلامی آن‌ها برمی‌گردد.
بر برادر خواهر ار شد منحصر
هر دو را شش یک رسد از حکم سر
هوش مصنوعی: اگر برادر تنها به خواهر خود محدود باشد، هر کدام از آن‌ها از یک قاعده منحصر به فرد بهره‌مند می‌شوند.
ور که هم باشند افزون از دو تن
در سه یک انباز باشد مرد و زن
هوش مصنوعی: اگر بیش از دو نفر با هم باشند، در یک جمع می‌توانند مرد و زن باشند.
یعنی اندر ثلث میباشند نیک
بی تفاوت مرد و زن با هم شریک
هوش مصنوعی: در اینجا گفته شده که مردان و زنان به صورت یکسان و بدون تفاوت در یک سوم زندگی مشترک خود سهم دارند و در این زمینه با هم شریک هستند.
بعد اِنفاذ وصیّت یا که دین
بی مضاری بهر آن وارث به عین
هوش مصنوعی: پس از اینکه وصیت اجرا شد یا دین بدون زیان، برای آن وارث به صورت عینی در نظر گرفته می‌شود.
در وصیّت یعنی از میّت ضرر
ناید از اجحاف بر میراث بر
هوش مصنوعی: در وصیت، یعنی از فرد درگذشته نباید به دیگران آسیبی برسد و نباید به حق و ارث آن‌ها ظلم شود.
حق وصیت مینماید آشکار
کوست دانا بر عباد و بردبار
هوش مصنوعی: حق به وضوح دستورات و توصیه‌هایی را به کسانی که عالم و بردبار هستند، می‌دهد.
این حدود حق بود بر بندگان
که نماید در کتاب خود بیان
هوش مصنوعی: این جمله اشاره به این دارد که خداوند قانونی و چارچوب‌هایی برای بندگانش مشخص کرده است و این اصول را در کتاب آسمانی خود به وضوح بیان کرده است.
در مهمّات یتیمان و نکاح
در وصایا و مواریث از صلاح
هوش مصنوعی: در امور مرتبط با یتیمان، ازدواج، وصیت‌ها و ارث، باید بر اساس شایستگی و درستی عمل کرد.
مر تجاوز نیست زآنها حد کس
گر به حق باشند مؤمن خلق و بس
هوش مصنوعی: هیچ‌کس نمی‌تواند به مرزهایی که برای حق و ایمان وجود دارد، تجاوز کند. اگر انسان‌ها به حقیقت و ایمان پایبند باشند، هیچ محدودیتی بر آن‌ها حاکم نخواهد بود.
ور که دارند از خدا و از رسول
مر اطاعت در فروع و در اصول
هوش مصنوعی: هرکس که در پیروی از خدا و پیامبرش، چه در اصول و چه در جزئیات، جدی باشد و از آن‌ها اطاعت کند، شایسته احترام و محبت است.
از جهان چون بگذرند اندر جنان
داخلند از رحمت حق جاودان
هوش مصنوعی: آنگاه که از این دنیا بگذرند، به بهشت وارد می‌شوند و در رحمت دائمی خداوند ساکن خواهند بود.
وین مطیعان را بود فوزی عظیم
کاین چنین در جنّتند از حق مقیم
هوش مصنوعی: این بند به این معناست که افرادی که مطیع و پیرو فرمان الهی هستند، به دستاورد بزرگی دست یافته‌اند؛ زیرا این افراد در بهشت حضور دارند و نزد خداوند مقام و منزلتی دارند.
وآنکه عاصی بر خدا و بر رسول
گشت و کرد از حق تجاوز در قبول
هوش مصنوعی: کسی که بر خدا و پیامبر نافرمانی کرد و از حق و حقیقت دور شد، به طغیان و سرپیچی از دستورات الهی پرداخته است.
حق در آتش سازدش داخل یقین
جاودان یابد عذابی بس مهین
هوش مصنوعی: حق در آتش او را می‌اندازد و او به یقین، عذابی بسیار شدید و ذلت‌آور را برای همیشه تجربه خواهد کرد.