گنجور

۱- آیات ۱ تا ۴

بسم الله الرحمن الرحیم

الم (۱) ذلِکَ اَلْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدیً لِلْمُتَّقِینَ (۲) اَلَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ اَلصَّلاةَ وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ (۳) وَ اَلَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ (۴)

بنام خداوند بخشندۀ مهربان

الم (۱) این است کتابی که نیست شکی در آن راهنماست مر پرهیزکاران را (۲) آنان که می‌گروند به پنهانی و بپا می‌دارند نماز را و از آنچه روزی کردیم ایشان را نفقه می‌کنند (۳) و آنان که می‌گروند بآنچه فرو فرستاده شد بسوی تو و آنچه فرو فرستاده شد پیش از تو و به آخرت، ایشانند یقین دارندگان (۴)

هستی مطلق ز غیب ذات خویش
خواست گردد جلوه گر ز آیات خویش
از احد کاطلاق ذات الله بُد
گشت ظاهر در صفات الله شد
صورت الله گر دانی مقام
شد محمد (ص) مظهر جامع به نام
ممکنات از بحر او مانند موج
منشعب شد فرقه فرقه، فوج فوج
زآن سبب موصوف بر «لولاک» شد
باعث ایجاد آب و خاک شد
کرد اشارت از «الف» وز «لام» و «میم»
زین سه رتبه بعد رحمن الرّحیم
خود «الف» بود آنکه آمد «لام» شد
لامع آن شمس الاحد ز اکرام شد
لام را باشد نهایت حرف میم
نیک دریاب این اشارات عظیم
زین سه رتبه در کتاب آنسان که بود
ابتداء فرمود سلطان وجود
از مقامات ثلاث آغاز کرد
باب رحمت بر خلایق باز کرد
تا تو دانی انفس و آفاق را
سرّ این تقیید و آن اطلاق را
از پس سبع المثانی کاندر آن
حمد خود آموزد او بر بندگان
از «الف» کرد ابتداء وز «لام» و «میم»
تا ز حادث راه یابی بر قدیم
این اشارت بر سه رتبه است از وجود
گر مراتب را شناسی با شهود
اول الله است و ثانی جبرئیل
عقل فعال اوست از روی دلیل
منتهی باشد محمد(ص) در نمود
زآنکه دارد جامعیّت در وجود
فیض هستی جبرئیل ذوالعطا
ز ابتداء گیرد دهد بر منتها
گفت جمع عالم این است ای وجیه
یا عبادی فاعلموا لَاریب فِیهِ
متقین را هست هادی بی ز ریب
کاهل ایمانند در معنی به غیب
یعنی آگاهند کآیات شهود
حاکی از غیب است و خارج در نمود
عالم اعیان که غیب مطلق است
نزد ارباب یقین ، علم حق است
اندر آنجا چون شجر اندر نوات
مندرج بودند و مخفی ممکنات
چون ز اوصا ف کمال آمد ظهور
گشت ظاهر از مقام علم و نور
ظل نورش در عیان ممدود شد
سر به سر کون و مکان موجود شد
کون جامع بود انسان در شهود
بهر انسان داد عالم را نُمود
هم کند از بهر انسان ذکر غیب
مؤمن بالغیب بی عیب است و ریب
مر یقِیمون الصلات‌اند این گروه
ثابت اندر طاعت و تقوی چو کوه
رزق خود انفاق بر مسکین کنند
ترک جان در راه شرع و دین کنند
در ره حق نی به تنها نان دهند
چون مقام جهد آید جان دهند
آنچه نازل بر تو کردیم ای رسول
وآنچه بر قبل از تو ز ارباب قبول
موقنند آن جمله را بی معذرت
هم به حشر و بعث و روز آخرت

« در بیان حشر خلایق »

چون برآرند این ذراری سر ز خاک
حکم آید بر نجات و بر هلاک
زهرة شیران بدرد از نهیب
هم شود مخطی هراسان هم مثیب
آتش قهر آید آن ساعت به طوف
چشمها بیرون فتد از بیم و خوف
بر شفیعان نه زبان ماند نه کام
همچو مأموم است در زاری امام
نامه ها آید خلایق را به دست
زانوی هر کس رود سوی نشست
انبیاء افتند از خجلت به رو
این منیت ها یکی گوید که کو
فرّ و هنگت را چه کردی ای خسیس
کاین چنین گردیده ای با غم انیس
نامۀ خود را بخوان چشمی بمال
اندر این ثبت است آن افعال و حال
چونکه بیند نیست برجا زنده ای
در جواب حضرتش گوینده ای
خاکیان در بحر غم مستهلکند
رفته هستی ها، سراسر مُندکند
با خود آید در خطاب آن ذات پاک
چاره چبود، چون کنم با مشت خاک ؟
هر که را این ماجرا باشد یقین
باشد از یوم النشورش دل غمین
بر سر از فردا کند امروز خاک
ناله ها از دل کشد بس دردناک
فارغ است از ریب و شک در راه دین
داخل اندر زمرة اهل یقین
بس علامت هاست او را در عمل
زآن یکی ترک فضول است و اَمَل
در جهان بودن نه بر وجه ثبوت
اکتفا کردن به قوت لایموت
بر حیات و موت مختار ار شود
اختیارش موت اندر دم بود
گر بگویم جمله را دل خون شود
وین کتاب از حمل و نقل افزون شود

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

الم (۱) ذلِکَ اَلْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدیً لِلْمُتَّقِینَ (۲) اَلَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ اَلصَّلاةَ وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ (۳) وَ اَلَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ (۴)
هوش مصنوعی: این کتابی است که هیچ شکی در آن نیست و هدایتگری برای پرهیزگاران است؛ آنانی که به غیب ایمان می‌آورند، نماز را برپا می‌دارند و از آنچه به آنها روزی داده‌ایم انفاق می‌کنند. همچنین، آنان که به آنچه به تو نازل شده و به آنچه پیش از تو نازل شده است ایمان دارند و به آخرت نیز یقین دارند.
الم (۱) این است کتابی که نیست شکی در آن راهنماست مر پرهیزکاران را (۲) آنان که می‌گروند به پنهانی و بپا می‌دارند نماز را و از آنچه روزی کردیم ایشان را نفقه می‌کنند (۳) و آنان که می‌گروند بآنچه فرو فرستاده شد بسوی تو و آنچه فرو فرستاده شد پیش از تو و به آخرت، ایشانند یقین دارندگان (۴)
هوش مصنوعی: این کتابی است که درباره‌اش هیچ شکی وجود ندارد و راهنمایی برای پرهیزکاران است. آنها کسانی هستند که به امور پنهانی ایمان دارند و نماز را به‌طور مرتب به‌جا می‌آورند و از نعمت‌هایی که به آنها داده شده، انفاق می‌کنند. همچنین، آنها به آنچه به تو نازل شده و به آنچه پیش از تو نازل شده، ایمان دارند و به آخرت نیز یقین دارند.
هستی مطلق ز غیب ذات خویش
خواست گردد جلوه گر ز آیات خویش
هوش مصنوعی: وجود بی‌نهایت از ناپیدایی خودش خواست که به‌واسطه نشانه‌هایش نمایان شود.
از احد کاطلاق ذات الله بُد
گشت ظاهر در صفات الله شد
هوش مصنوعی: از ابتدا و وجود پروردگار، صفات او آشکار و نمایان شد.
صورت الله گر دانی مقام
شد محمد (ص) مظهر جامع به نام
هوش مصنوعی: اگر به صورت خداوند آگاه باشی، پیامبر محمد (ص) مقام عالی و جامع را با نام خود به تصویر کشیده است.
ممکنات از بحر او مانند موج
منشعب شد فرقه فرقه، فوج فوج
هوش مصنوعی: امکان‌ها از دریای وجود او به‌طور جداگانه و متعدد شکل می‌گیرند، مانند موج‌هایی که به صورت گروهی و دسته‌بندی شده ظهور می‌کنند.
زآن سبب موصوف بر «لولاک» شد
باعث ایجاد آب و خاک شد
هوش مصنوعی: به همین دلیل، توصیف شده به "لولاک"، عامل ایجاد آب و خاک شد.
کرد اشارت از «الف» وز «لام» و «میم»
زین سه رتبه بعد رحمن الرّحیم
هوش مصنوعی: اشاره کرد به «الف»، «لام» و «میم»، و از این سه رتبه، بعد از آن رحمان و رحیم است.
خود «الف» بود آنکه آمد «لام» شد
لامع آن شمس الاحد ز اکرام شد
هوش مصنوعی: شخصی که در ابتدا به عنوان "الف" شناخته می‌شد، بعداً به "لام" تبدیل شد و درخشش و نور او همچون آفتاب یگانگی، ناشی از لطف و بزرگواری است.
لام را باشد نهایت حرف میم
نیک دریاب این اشارات عظیم
هوش مصنوعی: لام در پایان خودش به حرف میم ختم می‌شود، پس پیغام‌های عمیق و مهمی را در این ارتباط درک کن.
زین سه رتبه در کتاب آنسان که بود
ابتداء فرمود سلطان وجود
هوش مصنوعی: در این بیت اشاره به این است که از سه مقام یا مرتبه‌ای که در کتاب وجود دارد، همان‌طور که در ابتدا پیشوای وجود فرمود، باید شروع کرد. به عبارت دیگر، اهمیت و ترتیب این مقامات به گونه‌ای است که با دستور و تعلیم اصلی آغاز می‌شود.
از مقامات ثلاث آغاز کرد
باب رحمت بر خلایق باز کرد
هوش مصنوعی: از مقام‌های عالی شروع کرد و درهای رحمت را به روی مردم گشود.
تا تو دانی انفس و آفاق را
سرّ این تقیید و آن اطلاق را
هوش مصنوعی: تا تو بفهمی راز محدودیت‌ها و گسترش‌ها در نفس‌ها و جهان را.
از پس سبع المثانی کاندر آن
حمد خود آموزد او بر بندگان
هوش مصنوعی: پس از هفت آیه‌ی راهنمایی، او در آن، به بندگان خود حمد و ستایش را می‌آموزد.
از «الف» کرد ابتداء وز «لام» و «میم»
تا ز حادث راه یابی بر قدیم
هوش مصنوعی: ابتدا از حرف «الف» شروع می‌کند و سپس به «لام» و «میم» می‌رسد تا از اتفاقات جدید به کهنه و قدیم پی ببرد.
این اشارت بر سه رتبه است از وجود
گر مراتب را شناسی با شهود
هوش مصنوعی: این بیان به سه سطح یا مقام از وجود اشاره دارد. اگر به درستی مراتب وجود را بشناسی، با تجربه و شهود می‌توانی آنها را درک کنی.
اول الله است و ثانی جبرئیل
عقل فعال اوست از روی دلیل
هوش مصنوعی: ابتدا خداوند قرار دارد و سپس جبرئیل که عقل فعال اوست، بر اساس دلایل روشن و مشخصی این موضوع قابل اثبات است.
منتهی باشد محمد(ص) در نمود
زآنکه دارد جامعیّت در وجود
هوش مصنوعی: تمام کمالات و ویژگی‌های نبوت و رسالت در وجود محمد (ص) متجلی است، به طوری که هیچ کس به اندازه او نمی‌تواند نماینده‌ و جامع این صفات باشد.
فیض هستی جبرئیل ذوالعطا
ز ابتداء گیرد دهد بر منتها
هوش مصنوعی: سروشتی که جبرئیل، فرشته‌ای بزرگ و با عطا، از آغاز وجود گرفته، در نهایت به برکت و کمال خود می‌رسد.
گفت جمع عالم این است ای وجیه
یا عبادی فاعلموا لَاریب فِیهِ
هوش مصنوعی: جمع دانشمندان و عالمان به این نتیجه رسیده‌اند، ای بزرگوار و ستوده، پس آگاه باشید که در این موضوع هیچ شکی وجود ندارد.
متقین را هست هادی بی ز ریب
کاهل ایمانند در معنی به غیب
هوش مصنوعی: هدایت‌گران واقعی، کسانی هستند که شک و تردیدی ندارند. اما افرادی که از ایمان کاهل هستند، در فهم مسائل پنهان و غیبی ناتوان‌اند.
یعنی آگاهند کآیات شهود
حاکی از غیب است و خارج در نمود
هوش مصنوعی: یعنی آن‌ها می‌دانند که نشانه‌های حقیقت، از عالم غیب خبر می‌دهد و این واقعیت‌ها در دنیا به‌وضوح قابل مشاهده‌اند.
عالم اعیان که غیب مطلق است
نزد ارباب یقین ، علم حق است
هوش مصنوعی: در نظر صاحبان یقین، عالم اعیان که همان غیب مطلق است، به عنوان حقیقتی علمی و واقعی تلقی می‌شود.
اندر آنجا چون شجر اندر نوات
مندرج بودند و مخفی ممکنات
هوش مصنوعی: در آنجا مانند درختانی که در میوه و سایه‌سار خود پنهانند، همه امکانات و چیزها نیز در حال نهان بودن هستند.
چون ز اوصا ف کمال آمد ظهور
گشت ظاهر از مقام علم و نور
هوش مصنوعی: زمانی که ویژگی‌های کمال آشکار شد، نور و دانش از مقام خود نمایان گشت.
ظل نورش در عیان ممدود شد
سر به سر کون و مکان موجود شد
هوش مصنوعی: وجود نور او در عالم به وضوح گسترده شده است و همه چیز در هستی تحت تأثیر آن قرار گرفته است.
کون جامع بود انسان در شهود
بهر انسان داد عالم را نُمود
هوش مصنوعی: انسان به خاطر نگاه جامع و کامل خود به عالم، توانسته است تا دنیای پیرامونش را به تصویر بکشد و نشان دهد.
هم کند از بهر انسان ذکر غیب
مؤمن بالغیب بی عیب است و ریب
هوش مصنوعی: انسان برای توجه به مسائل غیرقابل مشاهده و اسرار جهان از یادآوری‌های خاصی بهره می‌برد. انسان مؤمن به این امور، بدون هیچ نقص و شک و تردیدی به آن‌ها ایمان دارد.
مر یقِیمون الصلات‌اند این گروه
ثابت اندر طاعت و تقوی چو کوه
هوش مصنوعی: این گروه افرادی هستند که در انجام نماز ثابت قدم‌اند و در اطاعت و تقوای خود مانند کوه استوار و محکم هستند.
رزق خود انفاق بر مسکین کنند
ترک جان در راه شرع و دین کنند
هوش مصنوعی: این بیت به این معنی است که افراد، بخشی از روزی خود را به فقرا و نیازمندان می‌دهند و در این راه، از جان خود نیز برای پیروی از اصول دین و شرع گذشت می‌کنند.
در ره حق نی به تنها نان دهند
چون مقام جهد آید جان دهند
هوش مصنوعی: در مسیر حقیقت، به کسی تنها نان نمی‌دهند؛ چرا که وقتی زمان تلاش و کوشش باشد، جان هم برای آن فدای می‌شود.
آنچه نازل بر تو کردیم ای رسول
وآنچه بر قبل از تو ز ارباب قبول
هوش مصنوعی: آنچه که به تو نازل کرده‌ایم، ای پیامبر، و آنچه که بر پیامبران پیش از تو فرستاده شده است.
موقنند آن جمله را بی معذرت
هم به حشر و بعث و روز آخرت
هوش مصنوعی: آنها بدون هیچ عذر و تردیدی به قیامت و روز بازپیدایی باور دارند.
« در بیان حشر خلایق »
هوش مصنوعی: موضوع حشر خلایق به جمع‌آوری انسان‌ها و موجودات در روز قیامت اشاره دارد. در این روز، تمام انسان‌ها برای محاسبه اعمالشان و دریافت پاداش یا کیفر خود به محضر الهی خواهند آمد. این اتفاق نشان‌دهنده عدالت خداوند و پاسخگویی افراد به کارهای خود در زندگی دنیوی است. به طور کلی، حشر خلایق نشانه‌ای از آغاز زندگی پس از مرگ و تحقق وعده‌های الهی برای مأموریت‌های انسانی در دنیا است.
چون برآرند این ذراری سر ز خاک
حکم آید بر نجات و بر هلاک
هوش مصنوعی: زمانی که این جوانه‌ها از خاک نمایان شوند، سرنوشت مانند یک حکم مشخص در مورد نجات یا هلاکت خواهد بود.
زهرة شیران بدرد از نهیب
هم شود مخطی هراسان هم مثیب
هوش مصنوعی: این بیت به توصیف تجربه و احساساتی می‌پردازد که در مواجهه با چالش‌ها و خطرات به وجود می‌آیند. به این معناست که حتی قوی‌ترین و شجاع‌ترین افراد نیز ممکن است از تهدیدات و ناامنی‌ها در زندگی دچار ترس و نگرانی شوند. در واقع، در لحظات سخت و پرچالش، احساسات انسانی و آسیب‌پذیری همواره جلوه‌گر می‌شود، حتی در دل شیران و قهرمانان.
آتش قهر آید آن ساعت به طوف
چشمها بیرون فتد از بیم و خوف
هوش مصنوعی: زمانی که آتش خشم به اوج خود برسد، ترس و وحشت چشمان را از حد بیرون می‌آورد.
بر شفیعان نه زبان ماند نه کام
همچو مأموم است در زاری امام
هوش مصنوعی: در این دنیا، وقتی در برابر شفیعان قرار می‌گیریم، نه قدرت سخن گفتن داریم و نه توان لذت بردن، همان‌طور که نمازگزاران در حضرات امامان در حال زاری و درخواست کمک هستند.
نامه ها آید خلایق را به دست
زانوی هر کس رود سوی نشست
هوش مصنوعی: نامه‌ها به دست مردم می‌رسد و هر کسی به‌سوی نشستی می‌رود.
انبیاء افتند از خجلت به رو
این منیت ها یکی گوید که کو
هوش مصنوعی: انبیاء از شرم و خجالت به زمین می‌افتند و در این شرایط، یکی از آنها می‌پرسد: "کجاست آن خود پسندی‌ها و متکبرینی که در اینجا نیستند؟"
فرّ و هنگت را چه کردی ای خسیس
کاین چنین گردیده ای با غم انیس
هوش مصنوعی: چه بر سرت آمده ای ای بخیل که اینگونه غم تو را همراهی می‌کند.
نامۀ خود را بخوان چشمی بمال
اندر این ثبت است آن افعال و حال
هوش مصنوعی: نامه‌ات را بخوان، زیرا در این نوشته، کارها و وضعیت‌های تو به وضوح ثبت شده است.
چونکه بیند نیست برجا زنده ای
در جواب حضرتش گوینده ای
هوش مصنوعی: وقتی که ببیند کسی زنده و پایدار نیست، در پاسخ به او سخن‌گوئی وجود دارد.
خاکیان در بحر غم مستهلکند
رفته هستی ها، سراسر مُندکند
هوش مصنوعی: زمین‌نشینان در دریای اندوه غرق می‌شوند و هر آنچه که به زندگی مرتبط است، به‌کل از دست می‌رود.
با خود آید در خطاب آن ذات پاک
چاره چبود، چون کنم با مشت خاک ؟
هوش مصنوعی: در اینجا می‌گوید که وقتی آن موجود پاک و خدایی به من خطاب می‌کند و درباره چاره‌گری صحبت می‌کند، من چگونه می‌توانم با این ماده خاکی و دنیوی خودم به او پاسخ دهم یا تعامل کنم؟
هر که را این ماجرا باشد یقین
باشد از یوم النشورش دل غمین
هوش مصنوعی: هر کسی که با این داستان آشنا باشد، از روز قیامت و احوالات آن روز دلش غمگین خواهد بود.
بر سر از فردا کند امروز خاک
ناله ها از دل کشد بس دردناک
هوش مصنوعی: امروز اندوه و شکایت‌ها را از دل برمی‌کشد و به فردا منتقل می‌کند. این وضعیت بسیار دردناک است.
فارغ است از ریب و شک در راه دین
داخل اندر زمرة اهل یقین
هوش مصنوعی: کسی که در مسیر دین قرار دارد، از تردید و شک بی‌نیاز است و به جمع کسانی که به یقین رسیده‌اند، ملحق می‌شود.
بس علامت هاست او را در عمل
زآن یکی ترک فضول است و اَمَل
هوش مصنوعی: او در اعمالش نشانه‌های زیادی دارد و یکی از این نشانه‌ها، دوری از کارهای بیهوده و امیدهای غیرواقعی است.
در جهان بودن نه بر وجه ثبوت
اکتفا کردن به قوت لایموت
هوش مصنوعی: در زندگی، صرفاً به وجود خود اکتفا نکنید و برای پیشرفت و موفقیت تلاش کنید. زندگی فقط به خاطر زندگی کردن کافی نیست و باید به دنبال تحقق اهداف و ارتقای کیفیت آن باشید.
بر حیات و موت مختار ار شود
اختیارش موت اندر دم بود
هوش مصنوعی: اگر در زندگی و مرگ آزاد باشد، پس باید بداند که مرگ در هر لحظه ممکن است فرارسد.
گر بگویم جمله را دل خون شود
وین کتاب از حمل و نقل افزون شود
هوش مصنوعی: اگر بخواهم همه چیز را بگویم، دل‌ها آزرده خواهد شد و این کتاب از بارش بیشتر خواهد شد.