گنجور

۱۵- آیات ۱۰۴ تا ۱۱۱

وَ قُلْنٰا مِنْ بَعْدِهِ لِبَنِی إِسْرٰائِیلَ اُسْکُنُوا اَلْأَرْضَ فَإِذٰا جٰاءَ وَعْدُ اَلْآخِرَةِ جِئْنٰا بِکُمْ لَفِیفاً (۱۰۴) وَ بِالْحَقِّ أَنْزَلْنٰاهُ وَ بِالْحَقِّ نَزَلَ وَ مٰا أَرْسَلْنٰاکَ إِلاّٰ مُبَشِّراً وَ نَذِیراً (۱۰۵) وَ قُرْآناً فَرَقْنٰاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَی اَلنّٰاسِ عَلیٰ مُکْثٍ وَ نَزَّلْنٰاهُ تَنْزِیلاً (۱۰۶) قُلْ آمِنُوا بِهِ أَوْ لاٰ تُؤْمِنُوا إِنَّ اَلَّذِینَ أُوتُوا اَلْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذٰا یُتْلیٰ عَلَیْهِمْ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقٰانِ سُجَّداً (۱۰۷) وَ یَقُولُونَ سُبْحٰانَ رَبِّنٰا إِنْ کٰانَ وَعْدُ رَبِّنٰا لَمَفْعُولاً (۱۰۸) وَ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقٰانِ یَبْکُونَ وَ یَزِیدُهُمْ خُشُوعاً (۱۰۹) قُلِ اُدْعُوا اَللّٰهَ أَوِ اُدْعُوا اَلرَّحْمٰنَ أَیًّا مٰا تَدْعُوا فَلَهُ اَلْأَسْمٰاءُ اَلْحُسْنیٰ وَ لاٰ تَجْهَرْ بِصَلاٰتِکَ وَ لاٰ تُخٰافِتْ بِهٰا وَ اِبْتَغِ بَیْنَ ذٰلِکَ سَبِیلاً (۱۱۰) وَ قُلِ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ اَلَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی اَلْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ اَلذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً (۱۱۱)

و گفتیم ما پس از او مر بنی اسرائیل را که ساکن شوید آن زمین را پس چون آید وعده آخرت آوریم شما را آمیخته با هم (۱۰۴) و بحق فرو فرستادیم قرآن را و بحق فرود آورد و نفرستادیم ترا مگر مژده دهنده و بیم کننده (۱۰۵) و قرآنی که جدا جدا کردیم آن را تا بخوانی آن را بر مردمان بآرام و فرو فرستادیم آن را فرو فرستادنی (۱۰۶) بگو بگروید بآن یا نگروید بدرستی که آنان که داده شدند علم را پیش از آن چون خوانده می‌شود بر ایشان برو می‌افتد مر چانه‌ها (زنخها) سجده‌کنان (۱۰۷) و می‌گویند منزه است پروردگار ما بدرستی که باشد وعده پروردگار ما هر آینه کرده شده (۱۰۸) و برو می‌افتند بزنخها (چانه‌ها) می‌گزیند و می‌افزاید ایشان را تضرع (۱۰۹) بگو بخوانید خدا را باسم اللّٰه یا بخوانید بنام رحمان هر کدام که بخوانید پس مر او راست نامهای نیک و بلند مکن نمازت را و آهسته مکن آن را و بجوی میانه آن طریقی (۱۱۰) و بگوی ستایش مر خدای را که گرفت فرزندی و نبودی مر او را انبازی در پادشاهی و نبوده مر او را یاوری از خواری و تعظیم کن مر او را تعظیم کردنی (۱۱۱)

پس به اسرائیلیان گفتیم این
که شما گردید ساکن در زمین
پس چو آید وعده آریم از ردیف
مر شما را از بِکُم جِئنَا لَفِیف
در قیامت می شوید انگیخته
خود به هم پیچیده و آمیخته
ما فرستادیم قرآن را به راست
هم فر ود آمد به حق کز ما سزاست
بود یعنی حق و ثابت در اصول
هم به حق کردیم نازل بر رسول
هست مذکور این خبر ز ابن سماک
که شد او بیمار و مشرف بر هلاک
خضر تلقین کرد این آیت بر او
بر وجع بر خواند و در دم شد نکو
نی فرستادیم ای روشن ضمیر
ما تو را الاّ مبشر هم نذیر
تا به ما گردند خلق امیدوار
هم بترسند از گنه در اعتذار
هم پراکنده فرستادیم هین
مختلف یعنی که قرآن را چنین
تا که خوانی از ره شایستگی
بر خلایق جمله با آهستگی
هم فرستادیم آن را بیست سال
هر زمان بر اقتضای وقت و حال
ای محمّد (ص) گو که ایمان آورید
خود به قرآن یا که نارید از پدید
هیچ از وی کم نگردد یا زیاد
مؤمنان دارند بر وی انقیاد
آن کسان که علم را داده شدند
از ازل در راه ایمان آمدند
یا که بیش از این بیان و این خطاب
خوانده اند آیات حق را از کتاب
خوانده گردد چون بر ایشان سوی او
بر زنخ ها می فتند اعنی به رو
یعنی افتند از تشکر در سجود
رب ما گویند خود پاک است و بود
از خلاف وعده بر چیزی که داد
شد وفاء هر وعدة او بر عباد
می فتند اندر زنخ ها زآن وقوع
می فزایدشان ز قرآن بر خشوع
گو که االله را بخوانید از بسیج
یا که رحمان را نباشد فرق هیچ
هست نیکو خواندن این هر دو نام
نامهای نیک پس او راست تام
صوت خود را بر مدار اندر نماز
هم مکن آهسته بیش از حد تو باز
کن طلب راهی میان جهر و سرّ
باش در خیر الامور اعنی مُصر

« تحقیق »

جمع کن یعنی میان عالمین
کوست فرق و جمع پس رو بَین بَین
جمع صورت با حقایق بالتمام
ناید الاّ از تو ای فخر انام
یا ولی ای کو خلیفۀ مصطفی است
آگه از سرّ بقاء بعد از فناست
جمله احکام شریعت هم شهود
با حقیقت کرده جمع از تار و پود
سرّ هر شیئی بداند مو به مو
می نگردد نکته ای مفقود از او
در تصوف چون گشاید نطق و لب
نیست پنهان مویی از وی نیم شب
وا نماید نکته ها را مو به مو
تا مقام وحدت بی کثرت او
چون کسی کاندر سرای خود تمام
هست واقف کاین کدام است آن کدام
همچنین از شرع و صورت با خبر
آن چنان که صیرفی بر سیم و زر
یا که از راه و منازل کاروان
سرّ جمله بیند از عین عیان
حاصل آن کاندر میان جهر و سرّ
جو رهی اندر نماز مستمر
گو سپاس و حمد حق را بی عدد
کآن بنگرفت از برای خود ولد
هم نه در شاهی ورا باشد شریک
هم نه یار و دوست کآن هم نیست نیک
یعنی آن کز عجز باشد و احتیاج
باشد اندر دوستی زو لاعلاج
هم نما تعظیم و تکبیرش چنان
که بدانی برتر از وصف است آن
کس نداند وصف او جز ذات او
وصف دریا ناید از رشحات او
وصف خود ممکن نداند سر به سر
تا چه جای وصف خلاّق البشر
عقلها در وصف او مبهوت و مات
کن به وسع خود تو پس تکبیر ذات
منت ایزد را که اندر این مقام
شد ز تفسیر صفی نیمی تمام
هم دگر خواهم ز لطف حق مدد
نیم دیگر تا باتمام آن رسد
۱۴- آیات ۹۶ تا ۱۰۳: قُلْ کَفیٰ بِاللّٰهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ إِنَّهُ کٰانَ بِعِبٰادِهِ خَبِیراً بَصِیراً (۹۶) وَ مَنْ یَهْدِ اَللّٰهُ فَهُوَ اَلْمُهْتَدِ وَ مَنْ یُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ أَوْلِیٰاءَ مِنْ دُونِهِ وَ نَحْشُرُهُمْ یَوْمَ اَلْقِیٰامَةِ عَلیٰ وُجُوهِهِمْ عُمْیاً وَ بُکْماً وَ صُمًّا مَأْوٰاهُمْ جَهَنَّمُ کُلَّمٰا خَبَتْ زِدْنٰاهُمْ سَعِیراً (۹۷) ذٰلِکَ جَزٰاؤُهُمْ بِأَنَّهُمْ کَفَرُوا بِآیٰاتِنٰا وَ قٰالُوا أَ إِذٰا کُنّٰا عِظٰاماً وَ رُفٰاتاً أَ إِنّٰا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقاً جَدِیداً (۹۸) أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّ اَللّٰهَ اَلَّذِی خَلَقَ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضَ قٰادِرٌ عَلیٰ أَنْ یَخْلُقَ مِثْلَهُمْ وَ جَعَلَ لَهُمْ أَجَلاً لاٰ رَیْبَ فِیهِ فَأَبَی اَلظّٰالِمُونَ إِلاّٰ کُفُوراً (۹۹) قُلْ لَوْ أَنْتُمْ تَمْلِکُونَ خَزٰائِنَ رَحْمَةِ رَبِّی إِذاً لَأَمْسَکْتُمْ خَشْیَةَ اَلْإِنْفٰاقِ وَ کٰانَ اَلْإِنْسٰانُ قَتُوراً (۱۰۰) وَ لَقَدْ آتَیْنٰا مُوسیٰ تِسْعَ آیٰاتٍ بَیِّنٰاتٍ فَسْئَلْ بَنِی إِسْرٰائِیلَ إِذْ جٰاءَهُمْ فَقٰالَ لَهُ فِرْعَوْنُ إِنِّی لَأَظُنُّکَ یٰا مُوسیٰ مَسْحُوراً (۱۰۱) قٰالَ لَقَدْ عَلِمْتَ مٰا أَنْزَلَ هٰؤُلاٰءِ إِلاّٰ رَبُّ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ بَصٰائِرَ وَ إِنِّی لَأَظُنُّکَ یٰا فِرْعَوْنُ مَثْبُوراً (۱۰۲) فَأَرٰادَ أَنْ یَسْتَفِزَّهُمْ مِنَ اَلْأَرْضِ فَأَغْرَقْنٰاهُ وَ مَنْ مَعَهُ جَمِیعاً (۱۰۳)

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: خانم مقصودی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

وَ قُلْنٰا مِنْ بَعْدِهِ لِبَنِی إِسْرٰائِیلَ اُسْکُنُوا اَلْأَرْضَ فَإِذٰا جٰاءَ وَعْدُ اَلْآخِرَةِ جِئْنٰا بِکُمْ لَفِیفاً (۱۰۴) وَ بِالْحَقِّ أَنْزَلْنٰاهُ وَ بِالْحَقِّ نَزَلَ وَ مٰا أَرْسَلْنٰاکَ إِلاّٰ مُبَشِّراً وَ نَذِیراً (۱۰۵) وَ قُرْآناً فَرَقْنٰاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَی اَلنّٰاسِ عَلیٰ مُکْثٍ وَ نَزَّلْنٰاهُ تَنْزِیلاً (۱۰۶) قُلْ آمِنُوا بِهِ أَوْ لاٰ تُؤْمِنُوا إِنَّ اَلَّذِینَ أُوتُوا اَلْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذٰا یُتْلیٰ عَلَیْهِمْ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقٰانِ سُجَّداً (۱۰۷) وَ یَقُولُونَ سُبْحٰانَ رَبِّنٰا إِنْ کٰانَ وَعْدُ رَبِّنٰا لَمَفْعُولاً (۱۰۸) وَ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقٰانِ یَبْکُونَ وَ یَزِیدُهُمْ خُشُوعاً (۱۰۹) قُلِ اُدْعُوا اَللّٰهَ أَوِ اُدْعُوا اَلرَّحْمٰنَ أَیًّا مٰا تَدْعُوا فَلَهُ اَلْأَسْمٰاءُ اَلْحُسْنیٰ وَ لاٰ تَجْهَرْ بِصَلاٰتِکَ وَ لاٰ تُخٰافِتْ بِهٰا وَ اِبْتَغِ بَیْنَ ذٰلِکَ سَبِیلاً (۱۱۰) وَ قُلِ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ اَلَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی اَلْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ اَلذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً (۱۱۱)
هوش مصنوعی: به بنی‌اسرائیل گفتیم که بعد از این، در سرزمین سکونت کنید و زمانی که وعده‌ی آخرت فرا برسد، شما را به صورت گروهی گرد خواهیم آورد. ما این قرآن را با حق نازل کرده‌ایم و حق نیز در آن جلوه‌گر است. ما تو را نفرستاده‌ایم مگر به عنوان بشارتی و هشداردهنده. این قرآن را تدریجاً نازل کرده‌ایم تا آن را به مردم به طور پیوسته بخوانی. بگو: به آن ایمان بیاورید یا نیاورید؛ کسانی که قبل از این کتاب علم یافته‌اند، زمانی که آیات آن بر آنها تلاوت می‌شود، به نشانه‌ی سجده بر زمین می‌افتند و می‌گویند: فرشتگانِ خداوند، حقیقتاً وعده‌ی پروردگار ما حدث خواهد یافت. آنها با گریه بر زمین می‌افتند و از شوق به پروردگار بیشتر فروتنی می‌کنند. بگو: خدا را بخوانید یا رحمان را، به هر نامی که او را بخوانید، او نام‌های نیکو دارد. و در نمازهایتان به خوبی صحبت کنید و نه به صورت بلند و نه خیلی کم، و راهی میانه را در پیش بگیرید. و بگو: حمد و شکرت ویژه خداوندی است که فرزندی برای خود انتخاب نکرده و هیچ شریک و همتایی در فرمانروایی ندارد و از ذلت، یاری‌کننده‌ای برایش نیست. او را با بزرگ‌داشتی بس بزرگ، بزرگ‌وار بدارید.
و گفتیم ما پس از او مر بنی اسرائیل را که ساکن شوید آن زمین را پس چون آید وعده آخرت آوریم شما را آمیخته با هم (۱۰۴) و بحق فرو فرستادیم قرآن را و بحق فرود آورد و نفرستادیم ترا مگر مژده دهنده و بیم کننده (۱۰۵) و قرآنی که جدا جدا کردیم آن را تا بخوانی آن را بر مردمان بآرام و فرو فرستادیم آن را فرو فرستادنی (۱۰۶) بگو بگروید بآن یا نگروید بدرستی که آنان که داده شدند علم را پیش از آن چون خوانده می‌شود بر ایشان برو می‌افتد مر چانه‌ها (زنخها) سجده‌کنان (۱۰۷) و می‌گویند منزه است پروردگار ما بدرستی که باشد وعده پروردگار ما هر آینه کرده شده (۱۰۸) و برو می‌افتند بزنخها (چانه‌ها) می‌گزیند و می‌افزاید ایشان را تضرع (۱۰۹) بگو بخوانید خدا را باسم اللّٰه یا بخوانید بنام رحمان هر کدام که بخوانید پس مر او راست نامهای نیک و بلند مکن نمازت را و آهسته مکن آن را و بجوی میانه آن طریقی (۱۱۰) و بگوی ستایش مر خدای را که گرفت فرزندی و نبودی مر او را انبازی در پادشاهی و نبوده مر او را یاوری از خواری و تعظیم کن مر او را تعظیم کردنی (۱۱۱)
هوش مصنوعی: ما گفتیم بعد از او، بنی اسرائیل را در آن زمین ساکن خواهیم کرد، و زمانی که وعده روز آخرت فرا رسد، شما را به هم مخلوط خواهیم ساخت. و قرآن را به حق نازل کردیم و به حق نازل شده است؛ تو را نفرستادیم مگر به عنوان مژده‌دهنده و هشداردهنده. و قرآن را به صورت جداگانه فرستادیم تا آن را به آرامی برای مردم بخوانی. بگو به مردم: به آن ایمان بیاورید یا نیاورید. به درستی که کسانی که علم به آنان داده شده، وقتی قرآن خوانده می‌شود، بر پیشانی خود سجده می‌کنند و می‌گویند: پروردگار ما منزه است؛ به یقین وعده پروردگار ما محقق شده است. آن‌ها بر چانه‌های خود سجده می‌کنند و در حال تضرع بیشتر می‌شوند. بگو: خدا را با نام خدا یا با نام رحمان بخوانید، هر کدام که می‌خواهید بخوانید، زیرا او نام‌های نیک و برتر دارد. نمازت را به آرامی بخوان و نه خیلی آرام و میانه‌روی را در آن جستجو کن. و بگو: ستایش خداوندی را که فرزندی نگرفته و در پادشاهی هیچ شریکی ندارد و برای او از خواری هیچ یاوری نیست؛ او را با احترام و تعظیم، احترام بگذار.
پس به اسرائیلیان گفتیم این
که شما گردید ساکن در زمین
هوش مصنوعی: ما به بنی‌اسرائیل گفتیم که شما در این سرزمین ساکن شده‌اید.
پس چو آید وعده آریم از ردیف
مر شما را از بِکُم جِئنَا لَفِیف
هوش مصنوعی: زمانی که وعده‌های الهی فرا رسد، ما نیز در صفی و همراه به سوی شما خواهیم آمد.
در قیامت می شوید انگیخته
خود به هم پیچیده و آمیخته
هوش مصنوعی: در روز قیامت، انسان‌ها به حالت اولیه خود بازمی‌گردند و به شکل‌های مختلف و با هم در هم آمیخته و متداخل خواهند بود.
ما فرستادیم قرآن را به راست
هم فر ود آمد به حق کز ما سزاست
هوش مصنوعی: ما قرآن را فرستادیم تا راه راست را نشان دهد، زیرا فقط حق و حقیقت از جانب ما شایسته است.
بود یعنی حق و ثابت در اصول
هم به حق کردیم نازل بر رسول
هوش مصنوعی: وجود حق، در اصول ثابت است و ما نیز آن را از سوی حق بر پیامبر نازل کردیم.
هست مذکور این خبر ز ابن سماک
که شد او بیمار و مشرف بر هلاک
هوش مصنوعی: خبر این است که ابن سماک مریض شده و در آستانه مرگ قرار دارد.
خضر تلقین کرد این آیت بر او
بر وجع بر خواند و در دم شد نکو
هوش مصنوعی: خضر به او این آیه را آموزش داد و در حالتی خاص آن را خواند و در همان لحظه، او به خوبی و نیکویی رسید.
نی فرستادیم ای روشن ضمیر
ما تو را الاّ مبشر هم نذیر
هوش مصنوعی: ما نی را فرستادیم، ای فردی با روشنی ذهن، تا تو را به پیامبری برگزینیم، هم بشارت دهنده و هم هشدار دهنده.
تا به ما گردند خلق امیدوار
هم بترسند از گنه در اعتذار
هوش مصنوعی: تا زمانی که مردم به ما امیدوار هستند، باید از گناه و اشتباهات خود بترسند و در برابر آنها عذرخواهی کنند.
هم پراکنده فرستادیم هین
مختلف یعنی که قرآن را چنین
هوش مصنوعی: ما قرآن را به‌گونه‌ای پراکنده و مختلف نازل کردیم تا آیات و پیام‌های آن به شکل‌های گوناگون در دسترس قرار گیرد و معانی متنوعی از آن استخراج شود.
تا که خوانی از ره شایستگی
بر خلایق جمله با آهستگی
هوش مصنوعی: زمانی که با صلاحیت و شایستگی سخن می‌گویی، باید به آرامی و با احتیاط با مردم صحبت کنی.
هم فرستادیم آن را بیست سال
هر زمان بر اقتضای وقت و حال
هوش مصنوعی: ما آن را به مدت بیست سال ارسال کردیم و در هر زمان مطابق با شرایط و وضعیت روز عمل کردیم.
ای محمّد (ص) گو که ایمان آورید
خود به قرآن یا که نارید از پدید
هوش مصنوعی: ای محمد (ص) بگو که کسانی که به قرآن ایمان می‌آورند، باید با دل و جان به آن اعتقاد داشته باشند، وگرنه از حقیقت آن دور خواهند شد.
هیچ از وی کم نگردد یا زیاد
مؤمنان دارند بر وی انقیاد
هوش مصنوعی: هیچ چیزی از او کم یا زیاد نمی‌شود، مؤمنان بر او تسلیم هستند و از او پیروی می‌کنند.
آن کسان که علم را داده شدند
از ازل در راه ایمان آمدند
هوش مصنوعی: افرادی که از زمان آغازین علم و دانش را دریافت کرده‌اند، بر مسیر ایمان قرار گرفتند.
یا که بیش از این بیان و این خطاب
خوانده اند آیات حق را از کتاب
هوش مصنوعی: آیا جز این نیست که بیشتر از این، آیات حق را از کتاب خدا خوانده‌اند و بیان و خطاب کرده‌اند؟
خوانده گردد چون بر ایشان سوی او
بر زنخ ها می فتند اعنی به رو
هوش مصنوعی: زمانی که به او توجه می‌شود، آنان به نشانه احترام و ادب سرها را فرو می‌آورند و به زمین می‌نگرند.
یعنی افتند از تشکر در سجود
رب ما گویند خود پاک است و بود
هوش مصنوعی: در نتیجه‌ی عبادت و سجده، بندگان به احترامی عمیق از خداوند می‌رسند و در جستجوی پاکی و بزرگی او هستند. آنها از عمق دل خود به ستایش و شکرگزاری مشغولند و به این اصل می‌رسند که خداوند متعالی و پاک است.
از خلاف وعده بر چیزی که داد
شد وفاء هر وعدة او بر عباد
هوش مصنوعی: هر وعده‌ای که خدا به بندگان خود داده، حتماً برآورده می‌شود و هیچ‌گاه در وعده‌هایش خلافی وجود ندارد.
می فتند اندر زنخ ها زآن وقوع
می فزایدشان ز قرآن بر خشوع
هوش مصنوعی: در نتیجه وقوع واقعیت‌ها، انسان‌ها به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرند و از تعالیم قرآن به فروتنی و خشوع بیشتری دست می‌یابند.
گو که االله را بخوانید از بسیج
یا که رحمان را نباشد فرق هیچ
هوش مصنوعی: بخوانید خدا را، چه از طریق بسیج، چه از رحمان، مهم نیست که به کدام نام او را می‌خوانید.
هست نیکو خواندن این هر دو نام
نامهای نیک پس او راست تام
هوش مصنوعی: خواندن این دو نام زیبا کار خوبی است، پس او به طور کامل شایسته است.
صوت خود را بر مدار اندر نماز
هم مکن آهسته بیش از حد تو باز
هوش مصنوعی: در هنگام نماز صدایت را خیلی آرام نکن، بلکه باید به اندازه مناسب و با اعتماد به نفس صحبت کنی.
کن طلب راهی میان جهر و سرّ
باش در خیر الامور اعنی مُصر
هوش مصنوعی: به دنبال راهی باش که میان علنی بودن و پنهان بودن قرار دارد، زیرا بهترین امور در این مسیر قرار دارد.
جمع کن یعنی میان عالمین
کوست فرق و جمع پس رو بَین بَین
هوش مصنوعی: به جمع کردن و برقراری ارتباط میان دو چیز توجه کن، زیرا درواقع تفاوتی بین آن‌ها وجود ندارد و باید به نقطه وسط آن‌ها نگاه کرد.
جمع صورت با حقایق بالتمام
ناید الاّ از تو ای فخر انام
هوش مصنوعی: تنها از توست که صورت‌ها و واقعیات به کمال می‌رسند، ای بهترین مخلوقات.
یا ولی ای کو خلیفۀ مصطفی است
آگه از سرّ بقاء بعد از فناست
هوش مصنوعی: این بیت به شخصیت و مقام کسی اشاره دارد که به عنوان جانشین پیامبر (مصطفی) شناخته می‌شود و از راز و حقیقت بقا پس از مرگ آگاه است. این فرد دارای دانشی عمیق درباره ادامه وجود و حقیقت زندگی پس از فنا است.
جمله احکام شریعت هم شهود
با حقیقت کرده جمع از تار و پود
هوش مصنوعی: تمام احکام دین و شریعت بر اساس درک و مشاهده حقیقت بافته شده‌اند و هیچ‌کدام از آن‌ها بی‌پایه و اساس نیستند.
سرّ هر شیئی بداند مو به مو
می نگردد نکته ای مفقود از او
هوش مصنوعی: هر چیز را با دقت و جزئیات بسیار بررسی می‌کند و هیچ نکته‌ای از نظرش دور نمی‌ماند.
در تصوف چون گشاید نطق و لب
نیست پنهان مویی از وی نیم شب
هوش مصنوعی: در تصوف، وقتی صحبت و زبان باز می‌شود، هیچ چیزی از آن شخص در نیمه شب پنهان نمی‌ماند.
وا نماید نکته ها را مو به مو
تا مقام وحدت بی کثرت او
هوش مصنوعی: نکته‌های دقیق و ظریف را به وضوح نشان می‌دهد تا مقام یکتایی او بدون کثرت و پیچیدگی باشد.
چون کسی کاندر سرای خود تمام
هست واقف کاین کدام است آن کدام
هوش مصنوعی: وقتی کسی در خانه‌اش همه چیز را به خوبی می‌شناسد، می‌داند که کدام یک از چیزها حقیقتا مهم و مشخص است.
همچنین از شرع و صورت با خبر
آن چنان که صیرفی بر سیم و زر
هوش مصنوعی: شخص به قدری از قوانین و اصول دین و جزییات آن آگاه است که مانند صرافی که بر روی طلا و نقره تمرکز دارد، به آن‌ها تسلط دارد.
یا که از راه و منازل کاروان
سرّ جمله بیند از عین عیان
هوش مصنوعی: شاید از مسیرها و ایستگاه‌های کاروان، همه اسرار را به وضوح ببیند.
حاصل آن کاندر میان جهر و سرّ
جو رهی اندر نماز مستمر
هوش مصنوعی: نتیجه این‌که در میان آشکار و پنهان، جو هر انسانی در حالتی است که به طور مداوم در نماز و ارتباط با خداوند قرار دارد.
گو سپاس و حمد حق را بی عدد
کآن بنگرفت از برای خود ولد
هوش مصنوعی: خداوند را با تمام وجود و بدون شمارش سپاس و حمد بگو، زیرا او این نعمت را برای خود آفریده است.
هم نه در شاهی ورا باشد شریک
هم نه یار و دوست کآن هم نیست نیک
هوش مصنوعی: نه در مقام پادشاهی با او شریک هست و نه به عنوان دوست و یار، زیرا هیچ یک از این‌ها خوب نیست.
یعنی آن کز عجز باشد و احتیاج
باشد اندر دوستی زو لاعلاج
هوش مصنوعی: این یعنی فردی که به خاطر ناتوانی و نیازمندی به دوستی وابسته است، هیچ درمانی برای آن نخواهد یافت.
هم نما تعظیم و تکبیرش چنان
که بدانی برتر از وصف است آن
هوش مصنوعی: دیگران را با احترام و عظمت نشان بده، زیرا که می‌دانی او فراتر از آن است که با کلمات توصیف شود.
کس نداند وصف او جز ذات او
وصف دریا ناید از رشحات او
هوش مصنوعی: هیچ کس جز خود او نمی‌تواند حقیقت او را توصیف کند؛ مانند آنکه هیچ کس نمی‌تواند ویژگی‌های دریا را از جاری شدن آب‌هایش بیان کند.
وصف خود ممکن نداند سر به سر
تا چه جای وصف خلاّق البشر
هوش مصنوعی: هیچ کس نمی‌تواند به طور کامل خود را توصیف کند، زیرا جایگاه و مقام خالق انسان‌ها فراتر از توصیف‌هاست.
عقلها در وصف او مبهوت و مات
کن به وسع خود تو پس تکبیر ذات
هوش مصنوعی: عقل‌ها در توصیف او حیرت‌زده و شگفت‌زده هستند، پس با توجه به توانایی خود، عظمت او را بپذیر و بزرگش شمار.
منت ایزد را که اندر این مقام
شد ز تفسیر صفی نیمی تمام
هوش مصنوعی: از لطف خداوند سپاسگزارم که در این مقام و موقعیت به من کمک کرده است، زیرا تفسیر صفی به تنهایی نیمی از حقیقت را بیان می‌کند.
هم دگر خواهم ز لطف حق مدد
نیم دیگر تا باتمام آن رسد
هوش مصنوعی: من از لطف خداوند کمک می‌جویم تا در کنار یکدیگر به هدف نهایی‌ام برسیم.