گنجور

۱- آیات ۱ تا ۶

بسم االله الرحمن الرحیم

المر تِلْکَ آیٰاتُ اَلْکِتٰابِ وَ اَلَّذِی أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ اَلْحَقُّ وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَ اَلنّٰاسِ لاٰ یُؤْمِنُونَ (۱) اَللّٰهُ اَلَّذِی رَفَعَ اَلسَّمٰاوٰاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهٰا ثُمَّ اِسْتَویٰ عَلَی اَلْعَرْشِ وَ سَخَّرَ اَلشَّمْسَ وَ اَلْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لِأَجَلٍ مُسَمًّی یُدَبِّرُ اَلْأَمْرَ یُفَصِّلُ اَلْآیٰاتِ لَعَلَّکُمْ بِلِقٰاءِ رَبِّکُمْ تُوقِنُونَ (۲) وَ هُوَ اَلَّذِی مَدَّ اَلْأَرْضَ وَ جَعَلَ فِیهٰا رَوٰاسِیَ وَ أَنْهٰاراً وَ مِنْ کُلِّ اَلثَّمَرٰاتِ جَعَلَ فِیهٰا زَوْجَیْنِ اِثْنَیْنِ یُغْشِی اَللَّیْلَ اَلنَّهٰارَ إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (۳) وَ فِی اَلْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجٰاوِرٰاتٌ وَ جَنّٰاتٌ مِنْ أَعْنٰابٍ وَ زَرْعٌ وَ نَخِیلٌ صِنْوٰانٌ وَ غَیْرُ صِنْوٰانٍ یُسْقیٰ بِمٰاءٍ وٰاحِدٍ وَ نُفَضِّلُ بَعْضَهٰا عَلیٰ بَعْضٍ فِی اَلْأُکُلِ إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ (۴) وَ إِنْ تَعْجَبْ فَعَجَبٌ قَوْلُهُمْ أَ إِذٰا کُنّٰا تُرٰاباً أَ إِنّٰا لَفِی خَلْقٍ جَدِیدٍ أُولٰئِکَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ وَ أُولٰئِکَ اَلْأَغْلاٰلُ فِی أَعْنٰاقِهِمْ وَ أُولٰئِکَ أَصْحٰابُ اَلنّٰارِ هُمْ فِیهٰا خٰالِدُونَ (۵) وَ یَسْتَعْجِلُونَکَ بِالسَّیِّئَةِ قَبْلَ اَلْحَسَنَةِ وَ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمُ اَلْمَثُلاٰتُ وَ إِنَّ رَبَّکَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِلنّٰاسِ عَلیٰ ظُلْمِهِمْ وَ إِنَّ رَبَّکَ لَشَدِیدُ اَلْعِقٰابِ (۶)

بنام خدای بخشندۀ مهربان

المر ، این آیتهای کتابیست و آنچه فرستاده شد بتو از پروردگارت حق است و لیکن اکثر مردمان نمی‌گروند (۱) خداست که برافراشت آسمانها بی‌ستون که می‌بینید آنها را پس مستولی شد بر عرش و مسخر کرد آفتاب و ماه را هر یک می‌روند تا مدتی نام برده شده تدبیر می‌کند کار کاینات را بیان می‌کند آیتها را باشد که شما برسیدن جزای پروردگارتان یقین کنید (۲) و اوست که بگسترد زمین را و گردانید در آن کوه‌ها و نهرها و از همه ثمرها گردانید در آن دو صنف دو تا می‌پوشاند پرده از شب روز را بدرستی که در آن هر آینه آیتهاست از برای قومی که تفکر می‌کنند (۳) و در زمین قطعاتی مجاور نزدیک بهم و بوستانها از انگورها و زراعت و خرمای بنان دو تا از یک اصل رسته و جز آن که آب داده می‌شود بیک آب و زیادتی می‌دهیم برخی از آنها را بر برخی در ثمر بدرستی که در آن هر آینه آیتهاست از برای گروهی که دریابند بعقل (۴) و اگر عجب می‌داری پس عجب است گفتارشان که آیا چون باشیم خاک آیا بدرستی که ما هر آینه در آفرینش تازه‌ایم آن گروه آنانند که کافر شدند بپروردگارشان و آن گروه باشد غلها در گردنهاشان و آنها اهل آتشند ایشان در آن جاودانیانند (۵) و بشتاب می‌خواهند از تو بدی را پیش از خوبی و بدرستی که گذشت پیش از ایشان عقوبتها و بدرستی که پروردگار تو هر آینه خداوند آمرزش است مر مردمان را بر ستمشان و بدرستی که پروردگار تو هر آینه سخت عقوبت است (۶)

سوره الرعد است ز آیات کتاب
اربعون و هم ثلاث اندر حساب
کرد اشارت بر الف ز آلاء خویش
لام بر لطفش به خلق از بعد و پیش
میم هم بر ملک بی پایان او
را برزق و رأفت و رضوان او
تِلْکَ آیاتُ الْکِتُاب اعنی که این
هست ز آیتهای قرآن مبین
یا که این اوصاف ذات مطلق است
یا کتاب از جمع وحدت مشتق است
وآنچه شد نازل به سویت از خدا
حق بود تا منتهی از ابتدا
لیک بسیاری ز مردم نگروند
زآنکه از سمع تعقل نشنوند
آن خدایی کآفرید این آسمان
بی ز استون که شما بینید آن
یا ستونش نفس پاک آدم است
مظهر جامع که سرّ عالم است
وآن بود پوشیده از ابصار خلق
بیند آن کو واقف است از کار خلق
عرش را پس کرد مستولی بر آن
قلب انسان است عرش اندر نهان
آفتاب و ماه را فرمود رام
بر صلاح حال خلق از خاص و عام
هر یک از آن میرود بر نظم و طور
تا زمانی که معیّن شد به دور
هستشان هر روز از شرقی طلوع
همچنین بر مغرب دیگر رجوع
خلق تا گردند ز آنها منتفع
تا که گردد سیر آنها منقطع
میکند تدبیر فرمان را به کار
بر نظام ملک و ملکوت از قرار
همچنین تفصیل آیات از کتاب
می دهد در امر و نهی از فصل و باب
یا به تفصیل از کتاب ماخَلَق
بهر عبرت می کند اظهار حق
تا شما گردید شاید بی گمان
در قیامت بر لقاء ربّتان
هم زمین را برکشید او روی آب
کرد ساکن با حبابش ز انقلاب
کوهها را آفرید از بهر این
تا که گردد استوار از وی زمین
جویها جاری نمود از نهر و شط
میوه ها بس کرد خلق از هر نمط
از دو صنف اعنی که شیرین یا ترش
هر یکی بر جای خود مطبوع و خوش
می بپوشاند مگر شب را به روز
روز را هم بر شب آن گیتی فروز
بس نشانی اندر این آثارهاست
مر تفکر آنکه را در کارهاست
در زمین هم پاره ها بر یکدگر
متصل باشند گر داری نظر
بعضی از آن شوره و خشک و سیاه
که نروید هیچ از آن وقتی گیاه
بعض دیگر نرم و صالح بهر زرع
روید از وی هر گیاه از اصل و فرع
باغها ز انگور و خرما بس فراخ
رسته از یک اصل چندین برگ و شاخ
میخورند این کشت و بستان فزون
در تمام ارض یک آب از عیون
بعض را بر بعض افزونی دهیم
بهر خوردن طعم و موزونی دهیم
مر دلالت هاست بیش از حصر و حد
اندر این از بهر ار باب خرد
کاندر اشجار و ثمرها بیخلاف
این چنین باشد نمایان اختلاف
نیست این بی اختیار صانعی
که به قدرت نیست او را مانعی
ور نه میباید که از یک آب و خاک
یک ثمر روید چو انگوری ز تاک
همچنین باید که بر یک شکل و خو
جمله باشند این خلایق سو به سو
زآنکه از یک نطفه اند و نطفه ها
گشته اند از چار عنصر ابتدا
هیچ نبود اختلافی اندر او
از طریق اصل و هم از رنگ و بو
دو نفر وآنگه چو بینی در بسیج
نیست بر یک صورت و یک صوت هیچ
همچنین بر یک صفات و یک خصال
وینست جز از قدرت بی چون محال
گر تعجب می کنی ای منتجب
شاید از اقوالشان کردن عجب
که شویم آیا شدیم آنگه که خاک
باز ما در خلقت نو زین است باک
میشویم آیا که زآن پس زنده باز
چشم فکرت این گُره را نیست باز
کآن که اول کرد ایجاد بشر
هست قادر باز بر عود دگر
کافرند این قوم بر پروردگار
بودشان خواهد به گردن غُل ز نار
جاودان این قوم اندر دوزخند
گمرهیشان دام و ایشان در فخند
دوزخی سوزنده تر از جهل نیست
وآن به نزد اهل دانش سهل نیست
بر عقوبت می کنند ایشان شتاب
مر تو را قبل از نکویی و ثواب
رنج استیصال چون تأخیر یافت
اندر این امّت که سابق می شتافت
بود تأخیرش نکویی بر انام
می کنند آن را طلب با اهتمام
پیش از آنها وآنگهی بگذشته است
داستانها هست و امثالش به دست
صاحب آمرزش بود پروردگار
مردمان را بر ستمها آشکار
هم بود پروردگارت سختگیر
بر عقوبت کافران را ناگزیر

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

المر تِلْکَ آیٰاتُ اَلْکِتٰابِ وَ اَلَّذِی أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ اَلْحَقُّ وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَ اَلنّٰاسِ لاٰ یُؤْمِنُونَ (۱) اَللّٰهُ اَلَّذِی رَفَعَ اَلسَّمٰاوٰاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهٰا ثُمَّ اِسْتَویٰ عَلَی اَلْعَرْشِ وَ سَخَّرَ اَلشَّمْسَ وَ اَلْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لِأَجَلٍ مُسَمًّی یُدَبِّرُ اَلْأَمْرَ یُفَصِّلُ اَلْآیٰاتِ لَعَلَّکُمْ بِلِقٰاءِ رَبِّکُمْ تُوقِنُونَ (۲) وَ هُوَ اَلَّذِی مَدَّ اَلْأَرْضَ وَ جَعَلَ فِیهٰا رَوٰاسِیَ وَ أَنْهٰاراً وَ مِنْ کُلِّ اَلثَّمَرٰاتِ جَعَلَ فِیهٰا زَوْجَیْنِ اِثْنَیْنِ یُغْشِی اَللَّیْلَ اَلنَّهٰارَ إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (۳) وَ فِی اَلْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجٰاوِرٰاتٌ وَ جَنّٰاتٌ مِنْ أَعْنٰابٍ وَ زَرْعٌ وَ نَخِیلٌ صِنْوٰانٌ وَ غَیْرُ صِنْوٰانٍ یُسْقیٰ بِمٰاءٍ وٰاحِدٍ وَ نُفَضِّلُ بَعْضَهٰا عَلیٰ بَعْضٍ فِی اَلْأُکُلِ إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ (۴) وَ إِنْ تَعْجَبْ فَعَجَبٌ قَوْلُهُمْ أَ إِذٰا کُنّٰا تُرٰاباً أَ إِنّٰا لَفِی خَلْقٍ جَدِیدٍ أُولٰئِکَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ وَ أُولٰئِکَ اَلْأَغْلاٰلُ فِی أَعْنٰاقِهِمْ وَ أُولٰئِکَ أَصْحٰابُ اَلنّٰارِ هُمْ فِیهٰا خٰالِدُونَ (۵) وَ یَسْتَعْجِلُونَکَ بِالسَّیِّئَةِ قَبْلَ اَلْحَسَنَةِ وَ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمُ اَلْمَثُلاٰتُ وَ إِنَّ رَبَّکَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِلنّٰاسِ عَلیٰ ظُلْمِهِمْ وَ إِنَّ رَبَّکَ لَشَدِیدُ اَلْعِقٰابِ (۶)
هوش مصنوعی: این آیات بیانگر حقایق مهمی هستند. آنچه به تو از سوی پروردگارت نازل شده است، حقیقتی است که اکثر مردم به آن ایمان نمی‌آورند. خداوند، که آسمان‌ها را بدون ستون‌هایی که آنها را ببینید برپا ساخته است، بر عرش نشسته و خورشید و ماه را به مدار خاصی سوق داده است. همه چیز طبق مهلت معینی در حال حرکت است و اوست که امور را تدبیر می‌کند تا شما به ملاقات پروردگارتان یقین پیدا کنید. اوست که زمین را گسترش داده و در آن کوه‌ها و رودخانه‌ها ایجاد کرده و از هر نوع میوه، جفت‌هایی در آن قرار داده است. شب، روز را می‌پوشاند و در این‌ها نشانه‌هایی برای تفکرکنندگان وجود دارد. در زمین قطعه‌های مجاور و باغ‌های انگور و زراعت‌ها و درختان نخل وجود دارد که با آب واحدی آبیاری می‌شوند و ما برخی از آن‌ها را در میوه بهتر از بقیه می‌دانیم. در این‌ها نشانه‌هایی برای خردمندان وجود دارد. اگر از چیزی تعجب کنی، تعجب از سخن آن‌هاست که می‌گویند آیا وقتی خاک شدیم، آیا دوباره خلقتی جدید خواهیم داشت؟ آن‌ها کسانی هستند که به پروردگارشان کافر شده‌اند و بر گردن آن‌ها زنجیرهایی است و آن‌ها اهل آتش‌اند و در آنجا جاویدان خواهند بود. همچنین آن‌ها از تو می‌خواهند که پیش از نزول خیری، عذاب را فرود آوری و در حالی که پیش از آن از عذاب‌ها عبرت‌هایی بوده است. پروردگارت به راستی برای مردم بر گناهانشان بخشش دارد و او هم‌چنین مجازاتش شدید است.
بنام خدای بخشندۀ مهربان
هوش مصنوعی: به نام خداوند بخشنده و مهربان.
المر ، این آیتهای کتابیست و آنچه فرستاده شد بتو از پروردگارت حق است و لیکن اکثر مردمان نمی‌گروند (۱) خداست که برافراشت آسمانها بی‌ستون که می‌بینید آنها را پس مستولی شد بر عرش و مسخر کرد آفتاب و ماه را هر یک می‌روند تا مدتی نام برده شده تدبیر می‌کند کار کاینات را بیان می‌کند آیتها را باشد که شما برسیدن جزای پروردگارتان یقین کنید (۲) و اوست که بگسترد زمین را و گردانید در آن کوه‌ها و نهرها و از همه ثمرها گردانید در آن دو صنف دو تا می‌پوشاند پرده از شب روز را بدرستی که در آن هر آینه آیتهاست از برای قومی که تفکر می‌کنند (۳) و در زمین قطعاتی مجاور نزدیک بهم و بوستانها از انگورها و زراعت و خرمای بنان دو تا از یک اصل رسته و جز آن که آب داده می‌شود بیک آب و زیادتی می‌دهیم برخی از آنها را بر برخی در ثمر بدرستی که در آن هر آینه آیتهاست از برای گروهی که دریابند بعقل (۴) و اگر عجب می‌داری پس عجب است گفتارشان که آیا چون باشیم خاک آیا بدرستی که ما هر آینه در آفرینش تازه‌ایم آن گروه آنانند که کافر شدند بپروردگارشان و آن گروه باشد غلها در گردنهاشان و آنها اهل آتشند ایشان در آن جاودانیانند (۵) و بشتاب می‌خواهند از تو بدی را پیش از خوبی و بدرستی که گذشت پیش از ایشان عقوبتها و بدرستی که پروردگار تو هر آینه خداوند آمرزش است مر مردمان را بر ستمشان و بدرستی که پروردگار تو هر آینه سخت عقوبت است (۶)
هوش مصنوعی: این آیات کتابی هستند و آنچه که از جانب پروردگارت به تو نازل شده، حقیقی است، اما بیشتر مردم به آن ایمان نمی‌آورند. خداوند آسمان‌ها را بدون هیچ ستونی بر پا کرده است و بر عرش تسلط یافته و آفتاب و ماه را برای مدت معینی تحت تدبیر خود قرار داده است تا شما به وجود نشانه‌ها و آیات الهی پی ببرید و به پاداش‌های پروردگارتان یقین کنید. او کسی است که زمین را گسترانده و در آن کوه‌ها و نهرها ایجاد کرده و انواع میوه‌ها را به دو دسته تقسیم کرده است. در این موارد نشانه‌هایی برای کسانی که تفکر می‌کنند وجود دارد. زمین به قطعاتی نزدیک به هم تقسیم شده و باغ‌هایی از انگور، زراعت و خرما در آن مشاهده می‌شود که همه از یک آب سیراب می‌شوند، اما برخی از آن‌ها در میوه‌دهی بر برخی دیگر برتری دارند؛ این نیز نشانه‌ای برای کسانی است که با عقل خویش دریابند. اگر از گفتار مردم تعجب می‌کنی، تعجب کن از این که آیا وقتی که خاک شدند، آیا دوباره به آفرینش تازه‌ای برمی‌گردند؟ این دسته کسانی هستند که به پروردگارشان کافر شده‌اند و عذاب الهی بر دوش آنان خواهد بود و آن‌ها اهل آتش هستند و در آنجا جاودانه خواهند بود. آن‌ها به سرعت از تو می‌خواهند که بدی‌ها را پیش از خوبی‌ها برایشان بیاوری، در حالی که قبل از آن عذاب‌هایی برای امت‌های پیشین آمده است. پروردگار تو همواره آمرزنده است و مردم را به خاطر ستم‌هایشان می‌بخشد، اما همچنین شدیدترین عذاب‌ها را نیز در اختیار دارد.
سوره الرعد است ز آیات کتاب
اربعون و هم ثلاث اندر حساب
هوش مصنوعی: این بیت به معنای این است که سوره رعد یکی از سوره‌های قرآن است و در میان سوره‌های دیگری که به تعداد چهل عدد می‌رسند، سه آیه خاص دارد که در شمارش آن‌ها لحاظ شده است.
کرد اشارت بر الف ز آلاء خویش
لام بر لطفش به خلق از بعد و پیش
هوش مصنوعی: او با نشان دادن حروف الفاظ لباس زیبای خود، به خلقش که از گذشته و آینده نیازی به لطف او دارند، اشاره می‌کند.
میم هم بر ملک بی پایان او
را برزق و رأفت و رضوان او
هوش مصنوعی: او با نام میم در سلطنت بی‌پایان خود، مهر و رحمت و خوشنودی را برخوردار است.
تِلْکَ آیاتُ الْکِتُاب اعنی که این
هست ز آیتهای قرآن مبین
هوش مصنوعی: این آیات از کتاب الهی هستند که به روشنی معنا و مفهوم خود را بیان می‌کنند.
یا که این اوصاف ذات مطلق است
یا کتاب از جمع وحدت مشتق است
هوش مصنوعی: این امکان وجود دارد که این ویژگی‌ها متعلق به ذات مطلق باشد، یا اینکه این کتاب از مفهوم وحدت به وجود آمده است.
وآنچه شد نازل به سویت از خدا
حق بود تا منتهی از ابتدا
هوش مصنوعی: هر آنچه که از سوی خدا به تو نازل شده، حقیقت است و این حقیقت از ابتدا تا انتها پابرجاست.
لیک بسیاری ز مردم نگروند
زآنکه از سمع تعقل نشنوند
هوش مصنوعی: اما بسیاری از مردم به خاطر اینکه با گوش خود به تأمل و تفکر گوش نمی‌دهند، به چیزهایی که می‌شنوند توجه نمی‌کنند.
آن خدایی کآفرید این آسمان
بی ز استون که شما بینید آن
هوش مصنوعی: خدای که این آسمان وسیع را بدون هیچ پایه و اساسی آفریده، همانی است که شما با چشمان خود می‌بینید.
یا ستونش نفس پاک آدم است
مظهر جامع که سرّ عالم است
هوش مصنوعی: شاید آنچه برپا کننده جهان است، نفس پاک آدمی باشد که نمایانگر همه چیز و رازهای عالم است.
وآن بود پوشیده از ابصار خلق
بیند آن کو واقف است از کار خلق
هوش مصنوعی: فقط کسی که به درک عمیقی از رفتار و اعمال انسان‌ها رسیده، می‌تواند جریانات پنهان و نهفته در زندگی مردم را ببیند. سایرین قادر به مشاهده این ابعاد نیستند.
عرش را پس کرد مستولی بر آن
قلب انسان است عرش اندر نهان
هوش مصنوعی: عرش، که نماد بلندی و عظمت است، در حقیقت در دل انسان نهفته و بر آن قلب حاکم است. این یعنی عظمت واقعی در درون انسان‌ها وجود دارد و نه فقط در دنیای خارج.
آفتاب و ماه را فرمود رام
بر صلاح حال خلق از خاص و عام
هوش مصنوعی: خورشید و ماه را دستور داد که در خدمت به بهبود حال مردم, چه خاص و چه عام, قدم بردارند.
هر یک از آن میرود بر نظم و طور
تا زمانی که معیّن شد به دور
هوش مصنوعی: هر یک از آن‌ها به شکل و روشی مشخص حرکت می‌کند تا زمانی که مسیر و جهت آن‌ها معین شود.
هستشان هر روز از شرقی طلوع
همچنین بر مغرب دیگر رجوع
هوش مصنوعی: هر روز از سمت شرق شروع به ظهور می‌کنند و همچنین به سمت غرب بازمی‌گردند.
خلق تا گردند ز آنها منتفع
تا که گردد سیر آنها منقطع
هوش مصنوعی: مردم تا زمانی که از یکدیگر بهره‌مند شوند، در توانایی و نیازهای خود پیشرفت می‌کنند و زمانی که این ارتباط و بهره‌مندی قطع شود، توانایی و رشد آنها نیز متوقف می‌شود.
میکند تدبیر فرمان را به کار
بر نظام ملک و ملکوت از قرار
هوش مصنوعی: او با تدبیر و برنامه‌ریزی، حکم را در اداره مملکت و دنیا به کار می‌گیرد.
همچنین تفصیل آیات از کتاب
می دهد در امر و نهی از فصل و باب
هوش مصنوعی: کتاب به خوبی در مورد مسائل مختلف توضیح می‌دهد و در زمینه‌های مختلف دستورات و توصیه‌هایی را ارائه می‌کند.
یا به تفصیل از کتاب ماخَلَق
بهر عبرت می کند اظهار حق
هوش مصنوعی: یا با جزئیات از کتاب آفرینش، برای عبرت گرفتن از حقیقت سخن می‌گوید.
تا شما گردید شاید بی گمان
در قیامت بر لقاء ربّتان
هوش مصنوعی: شاید شما در قیامت به ملاقات پروردگارتان برسید.
هم زمین را برکشید او روی آب
کرد ساکن با حبابش ز انقلاب
هوش مصنوعی: او زمین را بالا آورد و بر روی آب قرار داد، با حبابش در حالتی آرام و بدون تغییر نگهش داشت.
کوهها را آفرید از بهر این
تا که گردد استوار از وی زمین
هوش مصنوعی: کوه‌ها به خاطر این خلق شده‌اند که زمین را محکم و پایدار نگه دارند.
جویها جاری نمود از نهر و شط
میوه ها بس کرد خلق از هر نمط
هوش مصنوعی: رودها و جویبارها به حرکت درآمدند و میوه‌ها را به طور فراوان فراهم کردند، به طوری که مردم از هر نوعی بهره‌مند شدند.
از دو صنف اعنی که شیرین یا ترش
هر یکی بر جای خود مطبوع و خوش
هوش مصنوعی: از دو نوع، یکی شیرین و دیگری ترش، هر کدام در جای خود خوشایند و دل‌پذیر است.
می بپوشاند مگر شب را به روز
روز را هم بر شب آن گیتی فروز
هوش مصنوعی: شاید شب را به روز بپوشاند و روز را نیز بر شب، آن گیتی درخشان.
بس نشانی اندر این آثارهاست
مر تفکر آنکه را در کارهاست
هوش مصنوعی: در این آثار نشانه‌های زیادی وجود دارد، برای کسی که در کارها به عمق تفکر می‌پردازد.
در زمین هم پاره ها بر یکدگر
متصل باشند گر داری نظر
هوش مصنوعی: اگر با دقت نگاه کنی، حتی تکه‌های زمین نیز به یکدیگر متصل و مرتبط هستند.
بعضی از آن شوره و خشک و سیاه
که نروید هیچ از آن وقتی گیاه
هوش مصنوعی: برخی از زمین‌های خشک و شور و تیره اصلاً قابلیت رشد گیاه را ندارند و هیچ‌ چیزی از آنها نمی‌روید.
بعض دیگر نرم و صالح بهر زرع
روید از وی هر گیاه از اصل و فرع
هوش مصنوعی: برخی دیگر به نرمی و شایستگی رشد می‌کنند و از آنها هر گیاهی به طور کامل و صحیح شکل می‌گیرد.
باغها ز انگور و خرما بس فراخ
رسته از یک اصل چندین برگ و شاخ
هوش مصنوعی: باغ‌ها از انگور و خرما به طور فراوان از یک ریشه به وجود آمده‌اند و از آن چندین برگ و شاخه روییده است.
میخورند این کشت و بستان فزون
در تمام ارض یک آب از عیون
هوش مصنوعی: همه‌ی سرزمین‌ها از این کشت و کار بهره‌مند می‌شوند و در هر جایی، یک آب از چشمه‌ها به زمین می‌ریزد.
بعض را بر بعض افزونی دهیم
بهر خوردن طعم و موزونی دهیم
هوش مصنوعی: ما به بعضی چیزها افزوده می‌شود تا بتوانیم طعم و هماهنگی بیشتری از آن‌ها بچشیم.
مر دلالت هاست بیش از حصر و حد
اندر این از بهر ار باب خرد
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که مفهوم و دلالت‌های واقعی فراتر از محدودیت‌ها و تعاریف مشخصی است و این موضوع به خاطر اهمیت عقل و خرد در درک مسائل است. به عبارت دیگر، فهم عمیق‌تری از واقعیت‌ها وجود دارد که از چارچوب‌های محدود فراتر می‌رود و به خرد انسان وابسته است.
کاندر اشجار و ثمرها بیخلاف
این چنین باشد نمایان اختلاف
هوش مصنوعی: در میان درختان و میوه‌ها، این گونه اختلاف به وضوح قابل مشاهده است.
نیست این بی اختیار صانعی
که به قدرت نیست او را مانعی
هوش مصنوعی: این وجود نازنین، بدون سازنده‌ای نیست که قدرتش مانع او شود.
ور نه میباید که از یک آب و خاک
یک ثمر روید چو انگوری ز تاک
هوش مصنوعی: اگر بر روی یک زمین و خاک مشابه، ثمره‌ای به دست نیاید، مانند این است که انگور از تاک نمی‌روید.
همچنین باید که بر یک شکل و خو
جمله باشند این خلایق سو به سو
هوش مصنوعی: همه این مردم باید به یک شکل و روال باشند و به سویی واحد حرکت کنند.
زآنکه از یک نطفه اند و نطفه ها
گشته اند از چار عنصر ابتدا
هوش مصنوعی: چون همه از یک منبع و اصل مشترک پدید آمده‌اند و این اصل نیز از چهار عنصر اولیه تشکیل شده است، بنابراین به هم مرتبط و وابسته‌اند.
هیچ نبود اختلافی اندر او
از طریق اصل و هم از رنگ و بو
هوش مصنوعی: در او هیچ تفاوتی وجود ندارد، نه در مسیر اصلی و نه در عطر و مزه‌اش.
دو نفر وآنگه چو بینی در بسیج
نیست بر یک صورت و یک صوت هیچ
هوش مصنوعی: وقتی دو نفر را می‌بینی که در صفی ایستاده‌اند، اگرچه در کنار هم هستند، اما هیچ‌گاه نمی‌توانند کاملاً شبیه هم باشند و صدایشان نیز یکسان نیست.
همچنین بر یک صفات و یک خصال
وینست جز از قدرت بی چون محال
هوش مصنوعی: به غیر از قدرت بی‌نظیر و شگفت‌انگیز، هیچ چیز دیگری نمی‌تواند بر یک صفت یا ویژگی خاص تأثیر داشته باشد.
گر تعجب می کنی ای منتجب
شاید از اقوالشان کردن عجب
هوش مصنوعی: اگر از گفته‌های آنان تعجب می‌کنی، شاید دلیلش این باشد که این حرف‌ها عجیب و غریبند.
که شویم آیا شدیم آنگه که خاک
باز ما در خلقت نو زین است باک
هوش مصنوعی: آیا در این دنیا آیا به آنچه باید برسیم، رسیدیم؟ آن‌گاه که خاک ما دوباره در آفرینش تازه‌ای شکل می‌گیرد، چه باکی داریم؟
میشویم آیا که زآن پس زنده باز
چشم فکرت این گُره را نیست باز
هوش مصنوعی: آیا دوباره زنده خواهیم شد که بعد از آن، چشم تفکر ما دیگر نتواند به این معما و گره نگاهی بیندازد؟
کآن که اول کرد ایجاد بشر
هست قادر باز بر عود دگر
هوش مصنوعی: به این معناست که همان کسی که در آغاز انسان را آفرید، همچنان تواناست که بار دیگر انسان را به وجود آورد.
کافرند این قوم بر پروردگار
بودشان خواهد به گردن غُل ز نار
هوش مصنوعی: این گروه به پروردگار خود کافرند و از آتش دوزخ در معرض خطر خواهند بود.
جاودان این قوم اندر دوزخند
گمرهیشان دام و ایشان در فخند
هوش مصنوعی: این قوم به طور ابدی در عذاب و جهنم هستند و به خاطر گمراهی‌هایشان در تله افتاده‌اند، اما در حالتی از شادی و خنده به سر می‌برند.
دوزخی سوزنده تر از جهل نیست
وآن به نزد اهل دانش سهل نیست
هوش مصنوعی: هیچ چیزی به اندازه جهل نمی‌تواند انسان را بسوزاند و این موضوع برای کسانی که دانش دارند، سخت و دردناک است.
بر عقوبت می کنند ایشان شتاب
مر تو را قبل از نکویی و ثواب
هوش مصنوعی: آنها بر مجازات تو عجله می‌کنند قبل از آنکه پاداش و خوبی تو را در نظر بگیرند.
رنج استیصال چون تأخیر یافت
اندر این امّت که سابق می شتافت
هوش مصنوعی: رنج و درد ناشی از ناامیدی و بی‌فرجامی که در این ملت به تأخیر افتاده، مانند آن است که قبلاً به سرعت پیش می‌رفت.
بود تأخیرش نکویی بر انام
می کنند آن را طلب با اهتمام
هوش مصنوعی: تأخیر او برای مردم خوب است و آنان با جدیت به دنبال خواسته‌هایشان می‌گردند.
پیش از آنها وآنگهی بگذشته است
داستانها هست و امثالش به دست
هوش مصنوعی: قبل از آنها، داستان‌ها و نمونه‌های دیگری وجود داشته که از آن‌ها عبور کرده‌ایم.
صاحب آمرزش بود پروردگار
مردمان را بر ستمها آشکار
هوش مصنوعی: خداوند، پروردگار انسان‌ها، بخشنده و آمرزنده است و بر ظلم‌های آشکار نظارت دارد.
هم بود پروردگارت سختگیر
بر عقوبت کافران را ناگزیر
هوش مصنوعی: پروردگارت در مجازات کافران بسیار سختگیر است و این عذاب را هیچ‌گونه فرار و گریزی از آن نیست.