گنجور

۱- آیه ۱

بسم الله الرحمن الرحیم (۱)

بنام خداوند بخشندۀ مهربان (۱)

از پی تفسیر قرآن مجید
باشد از حق عمر و توفیقم امید
تا به شکر آنکه دادم نطق و کام
معنی قرآن به نظم آرم تمام
ابتداء از نام خویش اندر کتاب
با رسول رحمت آمد در خطاب
باب گنج علم خود ذات قدیم
کرد «بسم الله الرحمن الرحیم»
باب رحمت را به خلقان کرد باز
تا به رحمت سوی او گیرند ساز
این اشارت بود یعنی در سبب
رحمت او سابق آمد بر غضب
بهر شرح این سه نام با نظام
مر صفی آمد به گفتار و کلام
سابق از ایجاد کل ممکنات
کنز مخفی بود آن سلطان ذات
هستی او بود در عین کمون
ز اسم و رسم و شرط و بی شرطی برون

« بیان مراتب وجود »

گویم از هستی بیانی در نخست
تا بیابی ره به گفتارم درست
دانش هستی بود باب سرای
فهم هستی کن ز در وآ نگه درآی
گر نداری ره به تحقیق وجود
دیگر از تفسیر و تأویلت چه سود
پای ادراکت بود همواره لنگ
پس به حبل هستی، اوّل زن تو چنگ
ذات باری هستی مطلق بود
اسم و وصف از ذات او مشتق بود
هستی مطلق بود ذات الاحد
اندر آن هستی نگنجد وصف و حد
مطلق از شرط است و پاک از چند و چون
وز شئون شرط و بی شرطی برون
قید و اطلاق است دور از حضرتش
برتر است از لابشئی رفعتش
نیست او را هیچ شرطی در وجود
نک به هستی همچنان باشد که بود
هستی دیگر که ظل ذات اوست
در تجلّی اولین آیات اوست
موج اول باشد از دریای ذات
شد مسمی او به اسماء و صفات
بحر اللّهیت آمد چون به موج
خلق از آن گشتند صادر فوج فوج
در مقام علم عین ممکنات
سر به سر گشتند ثابت یا ثقات
عقل اول گشت پیدا در وجود
وز پی تعظیم حق اندر سجود
نفس و افلاک و عناصر، روح و جسم
جمله شد موجود بر هر رسم و اسم
شمس رحمانیّتش افکند ظل
هر وجودی شد به حدی مستقل
بحر رحمت ، کِشتِ خود را داد آب
گشت هر شیئی ز فیضش کامیاب
معنی رحمان علی العرش استوی
این بود گر داری از معنی نوا

« در تحقیق فی ستة ایام »

خلق اشیاء جمله را شش روز کرد
روز خلق از شش جهت فیروز کرد
گر تو را گوید کس از وسواس و شک
روز و شب باشد ز مقدار فلک
اندر آن حضرت نه شب بود و نه روز
بُد بهاری بی خریف و بی تموز
پس مراد از خلقت شش روز چیست
کاندر آنجا شب نباشد روز نیست
گو مراد از «ستّه» باشد شش مقام
کاندر آن شش رتبه شد خلقت تمام
رتبۀ اول شد اسماء و صفات
ثانی اعیان تمام ممکنات
سیّمین جبروت و رابع در فتوح
هست ملکوت ار به تن داری تو روح
رتبۀ پنجم مثال آمد به اسم
در ششم مُلک شهود اعنی که جسم
از بیان «ستّه» مقصود این شش است
شمس حق زین شش جهت در تابش است
نکتۀ بکرِ خوش و روحانی ای
با تو گویم گر به فهم ارزانی ای
«هو» که باشد نام آن ذات الاحد
یازده باشد اگر دانی عدد
شش برابر چون یکی با ده شود
ذات مطلق آید والله شود
مظهر الله عین خاتم است
کو به عالم قطب و جان عالم است
هستی کون و مکان ز اِنعام اوست
احمد اندر دور هستی نام اوست
فیض رحمانی بر اشیاء شد چو تام
گفت از فیض رحیمی بر کرام
فیض رحمانی بر اشیاء شد عمیم
فیض خاص احمد بود یعنی رحیم
رحمت رحمانیش بر ممکنات
فیض هستی داد هر جا یا ثقات
رحمت خاص رحیمی بر خواص
یافت در قوس صعودی اختصاص
مجملی بود این ز شرح بسمله
کن به تفصیلش زمانی حوصله

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بنام خداوند بخشندۀ مهربان (۱)
هوش مصنوعی: با نام خداوند بخشنده و مهربان
از پی تفسیر قرآن مجید
باشد از حق عمر و توفیقم امید
هوش مصنوعی: من در پی درک و تفسیر قرآن کریم هستم و از خداوند عمر و توفیق می‌خواهم.
تا به شکر آنکه دادم نطق و کام
معنی قرآن به نظم آرم تمام
هوش مصنوعی: من شکرگزارم که توانستم سخن بگوییم و به کمک آن، مفهوم قرآن را به نظم درآورم و همه چیز را به طور کامل بیان کنم.
ابتداء از نام خویش اندر کتاب
با رسول رحمت آمد در خطاب
هوش مصنوعی: در ابتدا، در کتاب، نام خود را بیان کرده و با پیامبر رحمت در ارتباط است.
باب گنج علم خود ذات قدیم
کرد «بسم الله الرحمن الرحیم»
هوش مصنوعی: این بیت اشاره به آفرینش و آغاز علم و دانش دارد. با ذکر نام خداوند، به نوعی بیان می‌شود که علم و دانش از ذات و وجودی قدیم سرچشمه می‌گیرد و تحت توجه الهی قرار دارد.
باب رحمت را به خلقان کرد باز
تا به رحمت سوی او گیرند ساز
هوش مصنوعی: خداوند دروازه‌های رحمت را به روی بندگانش گشوده تا آن‌ها با رحمت او ارتباط برقرار کنند.
این اشارت بود یعنی در سبب
رحمت او سابق آمد بر غضب
هوش مصنوعی: این اشاره به این معناست که رحمت خداوند بر خشم او پیشی گرفته است.
بهر شرح این سه نام با نظام
مر صفی آمد به گفتار و کلام
هوش مصنوعی: به خاطر توضیح این سه نام، یک انسان با نظم و ترتیب به گفتار و کلام آمده است.
سابق از ایجاد کل ممکنات
کنز مخفی بود آن سلطان ذات
هوش مصنوعی: قبل از اینکه تمامی موجودات به وجود بیایند، آن ذات مقدس و پادشاه واقعی، به عنوان یک راز نهان وجود داشت.
هستی او بود در عین کمون
ز اسم و رسم و شرط و بی شرطی برون
هوش مصنوعی: وجود او در درون و باطن خود، فراتر از نام‌ها و ظواهر و همچنین شرایط خاص و بی‌شرط است.
« بیان مراتب وجود »
هوش مصنوعی: این عبارت به توصیف مراحل و درجات مختلف وجود یا هستی می‌پردازد. به عبارتی، می‌خواهد نشان دهد که چطور وجود می‌تواند در سطوح و وضعیت‌های مختلف ظهور کند و مشخصات هر یک از این سطوح چیست. این مفهوم می‌تواند شامل مراحل مختلفی باشد که از موجودات ساده‌تر شروع شده و به موجودات پیچیده‌تر و کامل‌تر ختم می‌شود.
گویم از هستی بیانی در نخست
تا بیابی ره به گفتارم درست
هوش مصنوعی: در ابتدا چیزی از وجود می‌گویم که با فهمیدن آن، بتوانی به صحبت‌هایم به درستی پی ببری.
دانش هستی بود باب سرای
فهم هستی کن ز در وآ نگه درآی
هوش مصنوعی: آگاهی به وجود، دروازه‌ای است به دنیای درک و فهم. از در وارد شو و به دقت به آنچه می‌بینی توجه کن.
گر نداری ره به تحقیق وجود
دیگر از تفسیر و تأویلت چه سود
هوش مصنوعی: اگر به حقیقت وجود دیگر دسترسی نداری، پس تفسیر و برداشت تو چه فایده‌ای دارد؟
پای ادراکت بود همواره لنگ
پس به حبل هستی، اوّل زن تو چنگ
هوش مصنوعی: به دامان ادراک و فهم خود همیشه ناتوان و ناقص بوده‌ای. پس برای اینکه وجودت را به درستی تجربه کنی، ابتدا باید به موضوع‌ها و واقعیت‌ها چنگ بزنید و آنها را به دست آورید.
ذات باری هستی مطلق بود
اسم و وصف از ذات او مشتق بود
هوش مصنوعی: وجود خداوند به عنوان وجودی مطلق و بی‌نهایت است و نام‌ها و صفاتی که به او نسبت داده می‌شود، از این وجود خالص ناشی می‌شود.
هستی مطلق بود ذات الاحد
اندر آن هستی نگنجد وصف و حد
هوش مصنوعی: وجود مطلق به گونه‌ای است که ذات یگانه در آن را نمی‌توان به وصف یا حدی محدود کرد.
مطلق از شرط است و پاک از چند و چون
وز شئون شرط و بی شرطی برون
هوش مصنوعی: این جمله به این مفهوم اشاره دارد که حقیقت واقعی و مطلق از هر گونه قید و شرط آزاد است و از هر نوع تفکیک و تردید دور است. این حقیقت بالاتر از تمامی ویژگی‌ها و شرایطی است که می‌توان برای آن در نظر گرفت.
قید و اطلاق است دور از حضرتش
برتر است از لابشئی رفعتش
هوش مصنوعی: در اینجا گفته شده که فاصله گرفتن از محدودیت‌ها و قید و بندها نزد او، بالاتر و ارزشمندتر از هر چیزی است که در مقایسه با او قرار دارد. به عبارتی، نزد او بودن و رهایی از قیود، مرتبه و مقام بالاتری دارد.
نیست او را هیچ شرطی در وجود
نک به هستی همچنان باشد که بود
هوش مصنوعی: او هیچ گونه شرطی برای وجود ندارد و فقط به حالت خود باقی است، همانطور که بود.
هستی دیگر که ظل ذات اوست
در تجلّی اولین آیات اوست
هوش مصنوعی: وجودی دیگر که در سایه‌ی ذات او قرار دارد، در بروز اولیه‌ی نشانه‌های اوست.
موج اول باشد از دریای ذات
شد مسمی او به اسماء و صفات
هوش مصنوعی: این جمله نشان می‌دهد که نخستین تجلی و ظهور از ذات بیکران خداوند، به واسطه نام‌ها و صفات او شکل می‌گیرد. به عبارت دیگر، اولین موج از عمق وجود خداوند، به مشخصات و ویژگی‌هایی که به او نسبت داده می‌شود، ایجاد می‌شود.
بحر اللّهیت آمد چون به موج
خلق از آن گشتند صادر فوج فوج
هوش مصنوعی: معنای این بیت به این صورت است که وقتی دریای الهی (یا خداوند) به وجود آمد، خلق و انسان‌ها به گونه‌ای از آن جاری شدند و همانند گروه‌های بزرگ، به سوی آن حرکت کردند. به عبارت دیگر، وجود الهی موجی از خلقت را به راه انداخت که انسان‌ها و مخلوقات به سمت آن می‌روند.
در مقام علم عین ممکنات
سر به سر گشتند ثابت یا ثقات
هوش مصنوعی: در دنیای علم، تمامی موجودات ممکن با هم به بررسی و تحلیل پرداخته‌اند و به ثبات و استحکام رسیده‌اند.
عقل اول گشت پیدا در وجود
وز پی تعظیم حق اندر سجود
هوش مصنوعی: عقل اولیه در وجود انسان آشکار شد و به خاطر احترام به حقیقت و خداوند، در حال سجده قرار گرفت.
نفس و افلاک و عناصر، روح و جسم
جمله شد موجود بر هر رسم و اسم
هوش مصنوعی: نفس و آسمان‌ها و عناصر، روح و جسم همه به وجود آمده‌اند و هر یک با نام و نشانی خاص شناخته می‌شوند.
شمس رحمانیّتش افکند ظل
هر وجودی شد به حدی مستقل
هوش مصنوعی: نور مهر شمس باعث شد که هر موجودی سایه‌ای از وجود خود بیافکند و به قدری مستقل شود که خود را نشان دهد.
بحر رحمت ، کِشتِ خود را داد آب
گشت هر شیئی ز فیضش کامیاب
هوش مصنوعی: دریای رحمت، با آب فراوان به گیاهان و محصولات خود زندگی بخشید و هر چیزی از نعمت‌های آن بهره‌مند شد.
معنی رحمان علی العرش استوی
این بود گر داری از معنی نوا
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که اگر به مفهوم عمیق و واقعی «رحمان» توجه داشته باشی، درک می‌کنی که او در جایگاه والایی قرار دارد.
« در تحقیق فی ستة ایام »
هوش مصنوعی: موضوع مورد بررسی در این تحقیق، به چگونگی انجام کارها و فعالیت‌ها در طول شش روز مربوط می‌شود. این بررسی می‌تواند شامل جنبه‌های مختلفی مانند سازماندهی زمان، خصوصیات انجام کارها و تأثیرات آن‌ها بر روی افراد و محیط باشد. هدف اصلی این تحقیق ممکن است بهبود روند کار و افزایش کارایی در این بازه زمانی باشد.
خلق اشیاء جمله را شش روز کرد
روز خلق از شش جهت فیروز کرد
هوش مصنوعی: خداوند در شش روز تمام موجودات را آفرید و روزی که آفریدن آنها به پایان رسید، آن را به دلایل مختلف روشن و خوش‌یمن قرار داد.
گر تو را گوید کس از وسواس و شک
روز و شب باشد ز مقدار فلک
هوش مصنوعی: اگر کسی به تو بگوید که وسواس و شک باعث مشکل و نگرانی می‌شود، باید بدانی که این احساسات می‌تواند روز و شب تو را آزار بدهد و ذهن تو را از آرامش دور کند.
اندر آن حضرت نه شب بود و نه روز
بُد بهاری بی خریف و بی تموز
هوش مصنوعی: در آن مکان نه شب وجود داشت و نه روز، بلکه بهاری بود که نه خریف داشت و نه تموز.
پس مراد از خلقت شش روز چیست
کاندر آنجا شب نباشد روز نیست
هوش مصنوعی: مراد از خلق کردن در شش روز چیست، در حالی که در آن‌جا نه شب وجود دارد و نه روز.
گو مراد از «ستّه» باشد شش مقام
کاندر آن شش رتبه شد خلقت تمام
هوش مصنوعی: اگر منظور از «ستّه» شش مقام باشد، آنگاه در این شش رتبه، آفرینش به کمال خود رسیده است.
رتبۀ اول شد اسماء و صفات
ثانی اعیان تمام ممکنات
هوش مصنوعی: اسماء و صفات در مرتبه اول قرار دارند و موجودات دیگر در مرتبه‌های بعدی به وجود آمده‌اند.
سیّمین جبروت و رابع در فتوح
هست ملکوت ار به تن داری تو روح
هوش مصنوعی: در دنیای معنوی، اگر روح را در وجود خود داری، قدرتهای عظیم و پیروزی‌های بزرگ به دست می‌آوری. در حقیقت، سروری و سلطنت در عالم ملکوت به این وابسته است که روحی در وجود تو باشد.
رتبۀ پنجم مثال آمد به اسم
در ششم مُلک شهود اعنی که جسم
هوش مصنوعی: در مرتبه پنجم، مثال‌هایی به نام وجود دارد که در مرتبه ششم، مربوط به ملک شهود و معنای جسم هستند.
از بیان «ستّه» مقصود این شش است
شمس حق زین شش جهت در تابش است
هوش مصنوعی: مقصود از این سخن، چیزی است مرتبط با شش خاصیت یا ویژگی، که نور حقیقت از این شش جهت می‌تابد و درخشندگی دارد.
نکتۀ بکرِ خوش و روحانی ای
با تو گویم گر به فهم ارزانی ای
هوش مصنوعی: اگر بتوانی به درستی درک کنی، نکته‌ای تازه و زیبا برایت دارم که از روحانیت و لطافت خاصی برخوردار است.
«هو» که باشد نام آن ذات الاحد
یازده باشد اگر دانی عدد
هوش مصنوعی: «هو» نامی است برای آن موجود یکتایی که در عالم وجود دارد، اگر به عدد دقت کنی، به عدد یازده می‌رسد.
شش برابر چون یکی با ده شود
ذات مطلق آید والله شود
هوش مصنوعی: وقتی که شش برابر به یکی تبدیل شود، به حقیقت مطلق دست می‌یابیم و فقط خداوند باقی می‌ماند.
مظهر الله عین خاتم است
کو به عالم قطب و جان عالم است
هوش مصنوعی: این شعر به وجود شخصیتی اشاره دارد که تجلی‌گاه خداوند است و به نوعی آخرین حلقه و مرکزیت عالم به شمار می‌رود. او مرکز روح و جان جهان محسوب می‌شود و نقشی اساسی در هستی دارد.
هستی کون و مکان ز اِنعام اوست
احمد اندر دور هستی نام اوست
هوش مصنوعی: وجود جهان و مکان به خاطر بخشندگی و نعمت اوست و نام احمد (پیامبر اسلام) در این دور و زمانه، بر سر زبان‌هاست.
فیض رحمانی بر اشیاء شد چو تام
گفت از فیض رحیمی بر کرام
هوش مصنوعی: پس از اینکه فیض رحمانی به همه چیز رسید، گفت: از فیض رحیمی بر مخلوقات نیکوکار بهره‌مند شد.
فیض رحمانی بر اشیاء شد عمیم
فیض خاص احمد بود یعنی رحیم
هوش مصنوعی: رحمت و لطف الهی به همه موجودات جاری است، ولی این نعمت خاص پیامبر احمد (ص) است که به صورت ویژه‌ای مورد توجه قرار دارد و نشانه رحمت خاص اوست.
رحمت رحمانیش بر ممکنات
فیض هستی داد هر جا یا ثقات
هوش مصنوعی: خداوند با رحمت وسیع خود به تمام موجودات زندگی و وجود بخشیده است، هر کجا که ثابت و استوار باشند.
رحمت خاص رحیمی بر خواص
یافت در قوس صعودی اختصاص
هوش مصنوعی: رحمت ویژه‌ای از سوی خداوند بر افرادی خاص در مسیر بالا رفتن و پیشرفت نازل شده است.
مجملی بود این ز شرح بسمله
کن به تفصیلش زمانی حوصله
هوش مصنوعی: این گفته به این معناست که برای شرح و توضیح یک موضوع که به نظر مختصر و ساده می‌آید، نیاز به صرف زمان و حوصله بیشتری داریم تا بتوانیم آن را به طور کامل و دقیق بیان کنیم.