گنجور

بند ۶۷

خود بر تو عرش و فرش نه تنها گریستند
اقطار کاینات سراپا گریستند
بر بی کیست جن و ملک را جگر گداخت
بر تشنگیت دجله و دریا گریستند
تنها نه دوست را دل و جان ز آتش تو سوخت
بر حالت غریبت اعدا گریستند
دل ها تهی نشد چو از آن گریه های خاص
اعیان ملک از همه اعضا گریستند
برحال اهل بیت نبی نشأتین سوخت
تنها همین نه یثرب و بطحا گریستند
از اختصاص این ستم استی که خاص و عام
با هم در این معاهده یکجا گریستند
هرچند سرزد این عمل از مسلمین ولی
در ماتمت یهود و نصارا گریستند
ز اسلامیان تنی به تو یک مو نگشت نرم
لیک از غم تو هندو و ترسا گریستند
برمحنت تو وامق و مجنون ملول و مات
برعترت تو لیلی و عذرا گریستند
دامان چرخ از شفق آمد عقیق خام
یا عرشیان به طارم خضرا گریستند
بزمی نچید ساقی دوران که جای می
خوناب دل نه جام و نه مینا گریستند
بنیان طرح تعزیه ات را خدای ریخت
ز آن سال ها که آدم و حوا گریستند
این تخته ی گل آب شد از فرط التهاب
تا قدسیان به صفحه ی غبرا گریستند
بر این عزیز مصر که صد یوسفش غلام
با دیگران عزیز و زلیخا گریستند
این وقعه از اعالی اسلام اگرچه خاست
اما مجوس و ناصب ازین شیمه عذر خواست

اطلاعات

وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: ترکیب بند
منبع اولیه: چکامه

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

خود بر تو عرش و فرش نه تنها گریستند
اقطار کاینات سراپا گریستند
هوش مصنوعی: همه‌ی موجودات و اجزای عالم به اندازه‌ی آنکه تو بر او گریه کردی، اشک ریختند و غمگین شدند.
بر بی کیست جن و ملک را جگر گداخت
بر تشنگیت دجله و دریا گریستند
هوش مصنوعی: در این بیت اشاره شده است که برای نیازمندی‌ها و نارسایی‌ها، حتی موجوداتی مانند جن و فرشتگان هم به شدت احساساتشان تحت تأثیر قرار می‌گیرد و مشکلات انسانی را مشاهده کرده و برای آن احساس غم و اندوه می‌کنند. به ویژه در مورد عطش و نرسیدن به آب، اشاره به دو رود بزرگ دجله و دریاست که به خاطر این وضعیت می‌گریند.
تنها نه دوست را دل و جان ز آتش تو سوخت
بر حالت غریبت اعدا گریستند
هوش مصنوعی: فقط دل و جان دوست نیست که از آتش عشق تو می‌سوزد، بلکه به خاطر دوری و غریب‌بودنت، دشمنان هم اشک ریختند.
دل ها تهی نشد چو از آن گریه های خاص
اعیان ملک از همه اعضا گریستند
هوش مصنوعی: دل‌ها خالی نشدند چون آن گریه‌های ویژه‌ی بزرگان، از تمام وجودشان گریستند.
برحال اهل بیت نبی نشأتین سوخت
تنها همین نه یثرب و بطحا گریستند
هوش مصنوعی: در وضعیت اهل بیت پیامبر، دنیا به عزا نشسته و فقط یثرب و بطحا به سوگ آمده‌اند.
از اختصاص این ستم استی که خاص و عام
با هم در این معاهده یکجا گریستند
هوش مصنوعی: این درد و رنجی که به وجود آمده، باعث شده است که همه، از کوچک و بزرگ، در این توافق مشترک به سوگ بنشینند و با هم اشک بریزند.
هرچند سرزد این عمل از مسلمین ولی
در ماتمت یهود و نصارا گریستند
هوش مصنوعی: هرچند که این عمل از سوی مسلمانان رخ داد، اما یهودیان و نصارا به خاطر آن داغدار و غمگین شدند.
ز اسلامیان تنی به تو یک مو نگشت نرم
لیک از غم تو هندو و ترسا گریستند
هوش مصنوعی: از پیروان اسلامی، حتی یک مو هم برای تو نرم نشد، اما برای غم تو، هندوها و مسیحیان اشک ریختند.
برمحنت تو وامق و مجنون ملول و مات
برعترت تو لیلی و عذرا گریستند
هوش مصنوعی: در سختی‌ها و مشکلات تو، وامق و مجنون خسته و دلسرد بودند و به خاطر زیبایی تو، لیلی و عذرا اشک ریختند.
دامان چرخ از شفق آمد عقیق خام
یا عرشیان به طارم خضرا گریستند
هوش مصنوعی: در آسمان، نور سرخ رنگی شبیه به سنگ عقیق به وجود آمد، یا شاید فرشتگان از شدت زیبایی سرسبزی زمین و آسمان گریستند.
بزمی نچید ساقی دوران که جای می
خوناب دل نه جام و نه مینا گریستند
هوش مصنوعی: ساقی، جشن و میگساری را ترک کن؛ چرا که در اینجا نه جامی هست و نه ظرفی برای شراب. دل‌ها از درد و اندوه به شدت گریسته‌اند.
بنیان طرح تعزیه ات را خدای ریخت
ز آن سال ها که آدم و حوا گریستند
هوش مصنوعی: خداوند اساس و بنیان تعزیه‌ات را بنا نهاد، از روزهایی که آدم و حوا به خاطر غم و اندوه گریستند.
این تخته ی گل آب شد از فرط التهاب
تا قدسیان به صفحه ی غبرا گریستند
هوش مصنوعی: این تخته‌ی گل به خاطر شدت احساسات و هیجان، به حالت مایع درآمد و به همین دلیل فرشتگان برای آن غمگین و اشک‌ریزان شدند.
بر این عزیز مصر که صد یوسفش غلام
با دیگران عزیز و زلیخا گریستند
هوش مصنوعی: در اینجا به شخصیت مهمی از مصر اشاره شده که به گونه‌ای ویژه مورد احترام و توجه است. تعداد زیادی از جوانان خوش‌چهره و با استعداد به احترام او به گریه و اندوه می‌افتند، در حالی که دیگران نیز به عشق و زیبایی زلیخا معلق هستند. این شعر به نوعی نشان‌دهنده جذابیت، قدرت و احساسات عمیق انسان‌ها نسبت به یکدیگر است.
این وقعه از اعالی اسلام اگرچه خاست
اما مجوس و ناصب ازین شیمه عذر خواست
هوش مصنوعی: این حادثه از بزرگان اسلام نشأت گرفته، اما پیروان زرتشتی و کسانی که با اهل بیت دشمنی می‌کنند، از این موضوع بهانه می‌آورند.