گنجور

شمارهٔ ۸۵

صحن چمن که خرم و زیبا شود همی
چون درج در و رزمه دیبا شود همی
زیباتر است عشرت و خرم تر است عیش
تا باغ و سبزه خرم و زیبا شود همی
باغ از در تنعم و نزهت شود همی
راغ از در نشاط و تماشا شود همی
برنا و پیر قصد گل و مل همی کنند
زین دهر پیر گشته که برنا شود همی
از بهر زنده کردن گلهای نوبهار
باد صبا دعای مسیحا شود همی
هر کهربا که باد خزانی به باغ داد
آن کهربا زمرد و مینا شود همی
نرگس نشان تاج سکندر همی دهد
تا بوستان چو مسند دارا شود همی
دل یوسف است و گل چو زلیخا جوان شده
یوسف اسیر عشق زلیخا شود همی
رعنا بود هر آنکه دل عاشقان برد
گل دل زما ببرد که رعنا شود همی
تا شد شکفته همچو ثریا سر سمن
بوی خوش از ثری به ثریا شود همی
زلف بنفشه گرچه دو تا شد چو پشت من
او را دلم یگانه و یکتا شود همی
راز دلم ز سبزه به صحرا براوفتد
از دلبری که سبزه و صحرا شود همی
طرف چمن طرایف باغ بهشت یافت
تاگل به حسن صورت حورا شود همی
باغی که زاغ ناخوش از او آشیانه ساخت
ماوای عندلیب خوش اوا شود همی
ابر از هوا چو دیده وامق شد از سرشک
تا لاله همچو عارض عذرا شود همی
دارد فروغ شعله آتش میان دود
برق از میان ابر که پیدا شود همی
ماند به سایلان خداوند مجددین
آن ساعتی که ابر به دریا شود همی
سبط رسول سید مشرق که ذات او
فهرست فخر آدم و حوا شود همی
صدر زمانه تاج معالی علی که لفظ
اندر ثناش لولو لالا شود همی
بی طبع و خاطر از طرب مدح او سخن
موزون و معنوی و مقفا شود همی
مخدوم آل حیدر و زهرا که خدمتش
تاریخ آل حیدر و زهرا شود همی
جدش سوار دلدل شهباست، وز هنر
مثل سوار دلدل شهبا شود همی
ای کعبه شرف که طواف زمان هرا
گرد در تو مکه و بطحا شود همی
مبخل ز وصف جود تو معطی شود همی
نادان ز نعت علم تو دانا شود همی
ناز مخالفان ز تو گر رنج شد رواست
خار موافقان ز تو خرما شود همی
دریای بی کرانی و دریای بی کران
روز عطا زجود تو رسوا شود همی
عنقاست ناپدید و ز عدل تو نام ظلم
از عرصه زمانه چو عنقا شود همی
این عالم کهن شده هرسال در بهار
از بهر نزهت تو مطراشود همی
تا تو نشاط باده کنی در هوای خوش
تیره هوا زباده مصفا شود همی
تا بر جمال لاله به ساغر خوری شراب
لاله به شکل ساغر صهبا شود همی
امروز کن طرب که مهیاست عیش و عمر
باده ز جام عمر مهیا شود همی
فردای نارسیده چو امروز عمر توست
بس عمرها که در سر فردا شود همی
تا تن به عمر مایل و راغب بود همی
تا دل زعشق واله و شیدا شود همی
عمرت همیشه باد که اسباب عمر ما
از عمر و دولت تو مهنا شود همی

اطلاعات

وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

صحن چمن که خرم و زیبا شود همی
چون درج در و رزمه دیبا شود همی
هوش مصنوعی: این بیت به توصیف زیبایی و خرمی یک باغ یا چمن می‌پردازد. هنگامی که چمن سرسبز و زیبا می‌شود، مانند درخشش یک جواهر در یک لباس زیبا به نظر می‌رسد. به عبارت دیگر، زیبایی چمن همچون زینتی است که جلوه‌گری بیشتری به محیط می‌بخشد.
زیباتر است عشرت و خرم تر است عیش
تا باغ و سبزه خرم و زیبا شود همی
هوش مصنوعی: بیشتر از هر چیز، شادی و خوشی زمانی زیباتر است که طبیعت، باغ و چمنی سرسبز و زیبا داشته باشد.
باغ از در تنعم و نزهت شود همی
راغ از در نشاط و تماشا شود همی
هوش مصنوعی: باغ با ورود لذت و خوشی رونق می‌یابد و از دروازه شادابی و تماشا، سرزندگی بیشتری پیدا می‌کند.
برنا و پیر قصد گل و مل همی کنند
زین دهر پیر گشته که برنا شود همی
هوش مصنوعی: جوانان و سالخوردگان هر دو به دنبال زیبایی و خوشی هستند، زیرا در این دنیا که به نظر می‌رسد پیر شده است، هنوز امیدی وجود دارد که جوانی دوباره به وجود بیاید.
از بهر زنده کردن گلهای نوبهار
باد صبا دعای مسیحا شود همی
هوش مصنوعی: برای اینکه گلهای بهاری دوباره جان بگیرند، باد صبا باید دعای شفابخش کند.
هر کهربا که باد خزانی به باغ داد
آن کهربا زمرد و مینا شود همی
هوش مصنوعی: هر کهربایی که باد خزان به باغ می‌آورد، آن کهربا به زمرد و مینا تبدیل می‌شود.
نرگس نشان تاج سکندر همی دهد
تا بوستان چو مسند دارا شود همی
هوش مصنوعی: گل نرگس نشان از بزرگی و شکوه تاج سکندر دارد، تا باغ به زیبایی و عظمتی مشابه تخت دارا تبدیل شود.
دل یوسف است و گل چو زلیخا جوان شده
یوسف اسیر عشق زلیخا شود همی
هوش مصنوعی: دل مانند یوسف است و گل شبیه زلیخا، وقتی زلیخا جوان می‌شود، یوسف در عشق او اسیر می‌شود.
رعنا بود هر آنکه دل عاشقان برد
گل دل زما ببرد که رعنا شود همی
هوش مصنوعی: هر کس که دل عاشقان را به دست آورد، زیبا و دلربا می‌شود. گل دل ما را از ما می‌گیرد تا خود زیبا و دلربا گردد.
تا شد شکفته همچو ثریا سر سمن
بوی خوش از ثری به ثریا شود همی
هوش مصنوعی: وقتی گل معطر سمن، مانند ستاره ثریا شکوفا می‌شود، بوی خوش آن از زمین به آسمان می‌رسد و همه جا را پر می‌کند.
زلف بنفشه گرچه دو تا شد چو پشت من
او را دلم یگانه و یکتا شود همی
هوش مصنوعی: زلف بنفشه اگرچه دو تا شده است، اما من همچنان او را در دل خود یگانه و منحصر به فرد می‌دانم.
راز دلم ز سبزه به صحرا براوفتد
از دلبری که سبزه و صحرا شود همی
هوش مصنوعی: دل من رازهایی دارد که می‌تواند آنها را در دل عشقی بیان کند؛ عشقی که به اندازه سبزه و دشت وسیع است و به زیبایی آن را دربر می‌گیرد.
طرف چمن طرایف باغ بهشت یافت
تاگل به حسن صورت حورا شود همی
هوش مصنوعی: در گوشه‌ای از بهشت، زیبایی‌های خاصی وجود دارد که گل‌هایش به گونه‌ای هستند که زیبایی صورت حوریان را به نمایش می‌گذارند.
باغی که زاغ ناخوش از او آشیانه ساخت
ماوای عندلیب خوش اوا شود همی
هوش مصنوعی: باغی که زاغ ناسالمی در آن لانه ساخته است، جایگاهی برای بلبل خوش نوایی خواهد شد.
ابر از هوا چو دیده وامق شد از سرشک
تا لاله همچو عارض عذرا شود همی
هوش مصنوعی: ابر مانند چشمان وامق در آسمان می‌بارد و اشک‌هایش تا لاله‌ها می‌رسد، به گونه‌ای که گویی چهره‌ی عذرا را می‌سازد.
دارد فروغ شعله آتش میان دود
برق از میان ابر که پیدا شود همی
هوش مصنوعی: شعله‌ی آتش در میان دود درخششی دارد و همچون برقی که از پشت ابرها پیدا می‌شود، خود را نشان می‌دهد.
ماند به سایلان خداوند مجددین
آن ساعتی که ابر به دریا شود همی
هوش مصنوعی: در آن ساعت که ابر به دریا می‌ریزد، تنها خداوند است که می‌تواند سرنوشت چیزها را مشخص کند.
سبط رسول سید مشرق که ذات او
فهرست فخر آدم و حوا شود همی
هوش مصنوعی: فرزند بزرگوار پیامبر، که در مشرق زمین مقام او است و در او برتری‌های آدم و حوا به وضوح نمایان است.
صدر زمانه تاج معالی علی که لفظ
اندر ثناش لولو لالا شود همی
هوش مصنوعی: عالی‌ترین مقام در زمانه، مقام علی است که نام و یاد او باعث می‌شود کلمات در ستایشش مانند مرواریدها درخشان و زیبا شوند.
بی طبع و خاطر از طرب مدح او سخن
موزون و معنوی و مقفا شود همی
هوش مصنوعی: اگر کسی از خوشی و شادی بی‌خبر باشد، نمی‌تواند در مورد او به زیبایی و با شعرهای موزون و معنی‌دار سخن بگوید.
مخدوم آل حیدر و زهرا که خدمتش
تاریخ آل حیدر و زهرا شود همی
هوش مصنوعی: معنای این بیت این است که مقام و عظمت کسی از خاندان علی و زهرا به قدری است که تاریخ این خاندان به خدمت او در می‌آید.
جدش سوار دلدل شهباست، وز هنر
مثل سوار دلدل شهبا شود همی
هوش مصنوعی: پدربزرگش سوار بر اسبی زیبا و شجاع است و او نیز با مهارت و هنر خود شایستگی آن را دارد که همچون سوار بر این اسب باشد.
ای کعبه شرف که طواف زمان هرا
گرد در تو مکه و بطحا شود همی
هوش مصنوعی: ای کعبه‌ای که به خاطر مقام و منزلتِ بالایت، دور زمان به دور تو می‌چرخد و تمام مکة مکرمه و سرزمین بطحا به خاطر تو ارزش پیدا می‌کند.
مبخل ز وصف جود تو معطی شود همی
نادان ز نعت علم تو دانا شود همی
هوش مصنوعی: بخیل از توصیف بخشندگی‌ات فقیر می‌گردد و نادان از توصیف علم و دانشت، دانا می‌شود.
ناز مخالفان ز تو گر رنج شد رواست
خار موافقان ز تو خرما شود همی
هوش مصنوعی: اگر از ناز و غم مخالفان به تو صدمه‌ای برسد، این امر قابل قبول است. اما اگر از دوستانت نیز آزار ببینی، این موضوع می‌تواند به شیرینی و لذت تبدیل شود.
دریای بی کرانی و دریای بی کران
روز عطا زجود تو رسوا شود همی
هوش مصنوعی: دریای وسیع و بی‌پایان نعمت‌های تو، در روز بخشش و کرم، بر همه آشکار خواهد شد.
عنقاست ناپدید و ز عدل تو نام ظلم
از عرصه زمانه چو عنقا شود همی
هوش مصنوعی: پرنده mythical عنقا ناپدید شده و به خاطر عدالت تو، نام ظلم از زمان رخت برمی‌بندد، مانند ناپدید شدن همان پرنده.
این عالم کهن شده هرسال در بهار
از بهر نزهت تو مطراشود همی
هوش مصنوعی: این دنیا هر سال در بهار به خاطر خوشی و شادابی تو تازه و سرسبز می‌شود.
تا تو نشاط باده کنی در هوای خوش
تیره هوا زباده مصفا شود همی
هوش مصنوعی: وقتی تو با شادی و سرزندگی‌ات در هوای دلپذیر، باده می‌نوشی، هوای تیره و ناخواسته هم از شراب پاک و زلال، به خوبی تبدیل می‌شود.
تا بر جمال لاله به ساغر خوری شراب
لاله به شکل ساغر صهبا شود همی
هوش مصنوعی: تا زمانی که بر زیبایی لاله می‌نوشی، شراب هم به شکل لاله تبدیل می‌شود و مانند ساغری رنگین خواهد شد.
امروز کن طرب که مهیاست عیش و عمر
باده ز جام عمر مهیا شود همی
هوش مصنوعی: امروز را شاد باش و به خوشی بگذران، زیرا زمان لذت بردن فرا رسیده است و زندگی به تو فرصتی برای شادی و خوشگذرانی می‌دهد.
فردای نارسیده چو امروز عمر توست
بس عمرها که در سر فردا شود همی
هوش مصنوعی: فردای نرسیده مانند امروز برای توست؛ بسیاری از عمرها به امید فردا سپری می‌شود، اما حتی فردا هم همیشه همراه با ناامیدی است.
تا تن به عمر مایل و راغب بود همی
تا دل زعشق واله و شیدا شود همی
هوش مصنوعی: تا زمانی که بدن نسبت به زندگی تمایل داشته باشد و به آن علاقه‌مند باشد، دل هم در عشق به شدت سرگرم و دچار شوق و هیجان خواهد بود.
عمرت همیشه باد که اسباب عمر ما
از عمر و دولت تو مهنا شود همی
هوش مصنوعی: دوست عزیز، آرزو داریم که عمر تو همیشه پایدار بماند، زیرا زندگی و سعادت ما به طول عمر و خوشبختی تو بستگی دارد و از این طریق است که ما نیز احساس خوشبختی و آرامش می‌کنیم.