گنجور

بخش ۷۰ - زرگر اصفهانی قُدِّسَ روحه

اسمش شیخ نجیب الدین رضا از اماجد مجذوبین و اکابر محبوبین بوده و پس از جذبه به سلوک رجوع کرده. ارادت به شیخ محمد علی مؤذّن خراسانی از مشایخ سلسلهٔ علیّهٔ ذهبیه داشته و خود هم از مشایخ آن سلسله است. شیخ المتأخرین جناب آقا محمد هاشم قدّس سرّه فرموده است که او را هفت دیوان در حقایق است و اُمّی بوده. خود نیز در ضمن رسالاتش این معنی را اظهار فرموده. غرض، مثنوی سبع المثانی و خلاصة الحقایق و دیوان غزلیاتش به نظر رسید. در بعضی مقاطع جوهری و رضا و نجیب الدین تخلص نموده. اگرچه اصلاً تبریزی است، اما در اصفهان بوده و رحلتش در سنهٔ ۱۰۸۰، تیمنّاً چند بیت نوشته شد:

نکتهٔ وَجَهت به وجهی خالی از اسرارنیست
چشم حق بین باز کن کاینجا بجز دیدار نیست

٭٭٭

مرد عاشق پیشه فارغ نیست ازسودای دوست
زانکه مردان خدا را عشق تا حق رهبر است

٭٭٭

مثال نی اگر از خود تهی شود سالک
همیشه پُر ز دَم پاک آن دهن باشد
مِنْمثنوی خلاصة الحقایق
شمع و چراغ همه روشن ازوست
بوی خوش هر گل و گلشن ازوست
کنه کمالش عری از عقل‌هاست
قرب وصالش بری از نقل هاست
در همه جا حاضر و غایب چو نور
در همه جا مبدأ نور حضور
اوست بسیط و همه عالم بساط
اوست محیط و همه عالم محاط
هر چه نموده است به قدر عیان
می‌دهد ازوحدت ذاتش نشان
بود وجود همه اشیا دم است
کلی آن دم نفس خاتم است

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: کتابخانهٔ تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

اسمش شیخ نجیب الدین رضا از اماجد مجذوبین و اکابر محبوبین بوده و پس از جذبه به سلوک رجوع کرده. ارادت به شیخ محمد علی مؤذّن خراسانی از مشایخ سلسلهٔ علیّهٔ ذهبیه داشته و خود هم از مشایخ آن سلسله است. شیخ المتأخرین جناب آقا محمد هاشم قدّس سرّه فرموده است که او را هفت دیوان در حقایق است و اُمّی بوده. خود نیز در ضمن رسالاتش این معنی را اظهار فرموده. غرض، مثنوی سبع المثانی و خلاصة الحقایق و دیوان غزلیاتش به نظر رسید. در بعضی مقاطع جوهری و رضا و نجیب الدین تخلص نموده. اگرچه اصلاً تبریزی است، اما در اصفهان بوده و رحلتش در سنهٔ ۱۰۸۰، تیمنّاً چند بیت نوشته شد:
هوش مصنوعی: شیخ نجیب الدین رضا، یکی از بزرگترین عارفان و دوستداران خداوند است که پس از تجربه‌هایی معنوی به مسیر سلوک برگشته است. او به شیخ محمد علی مؤذّن خراسانی ارادت دارد و خود نیز از مشایخ همان سلسله به حساب می‌آید. شیخ محمد هاشم، یکی از علمای برجسته، درباره او گفته که او هفت دیوان در مسایل حقیقت دارد و فردی بی‌سواد بوده است. نجیب الدین در رسالات خود نیز به این موضوع اشاره کرده است. آثار او شامل مثنوی سبع المثانی و خلاصة الحقایق و دیوان غزلیات است. در برخی از اشعارش از تخلص‌های جوهری و رضا و نجیب الدین استفاده کرده است. اگرچه او در تبریز به دنیا آمده، ولی در اصفهان زندگی کرده و در سال ۱۰۸۰ هجری وفات یافته است.
نکتهٔ وَجَهت به وجهی خالی از اسرارنیست
چشم حق بین باز کن کاینجا بجز دیدار نیست
هوش مصنوعی: نکته‌ای که در اینجا وجود دارد، همواره پر از راز و رمز است. چشمان حقیقت‌نگر را باز کن تا در اینجا جز دیدن حقیقت و زیبایی چیز دیگری وجود ندارد.
مرد عاشق پیشه فارغ نیست ازسودای دوست
زانکه مردان خدا را عشق تا حق رهبر است
هوش مصنوعی: مردی که عاشق است، هیچ‌گاه از عشق دوست بی‌خبر نیست، زیرا مردان خدا عشق را تا راهی به حق می‌دانند.
مثال نی اگر از خود تهی شود سالک
همیشه پُر ز دَم پاک آن دهن باشد
هوش مصنوعی: اگر نی، بی‌هیچ دردی و خلوصی از خود خالی شود، آن‌گاه سالک همیشه از نفس پاک آن نی بهره‌مند خواهد بود.
شمع و چراغ همه روشن ازوست
بوی خوش هر گل و گلشن ازوست
هوش مصنوعی: همه‌ی نورها و روشنایی‌ها از وجود اوست و عطر خوش هر گل و باغی نیز ناشی از اوست.
کنه کمالش عری از عقل‌هاست
قرب وصالش بری از نقل هاست
هوش مصنوعی: جوهره کمال او نیازمند عقل‌ها نیست و نزدیکی به او فراتر از داستان‌ها و روایت‌هاست.
در همه جا حاضر و غایب چو نور
در همه جا مبدأ نور حضور
هوش مصنوعی: او در همه جا حضور دارد و در عین حال غایب است، مانند نوری که در همه جا وجود دارد و منبع روشنایی است.
اوست بسیط و همه عالم بساط
اوست محیط و همه عالم محاط
هوش مصنوعی: او موجودی است که وجودش وسیع و گسترده است و تمام عالم در دامان او قرار دارد. همچنین، او محیطی است که به تمامی موجودات احاطه دارد.
هر چه نموده است به قدر عیان
می‌دهد ازوحدت ذاتش نشان
هوش مصنوعی: هر چه در دنیا مشاهده می‌شود، به اندازه‌ای که می‌توان دید، نشانه‌ای از یگانگی و وجود او دارد.
بود وجود همه اشیا دم است
کلی آن دم نفس خاتم است
هوش مصنوعی: تمام موجودات در جهان به نوعی به نفس و وجودی وابسته‌اند و این نفس، به مثابه جوهر اصلی و بنیادی، در اینجا به عنوان رمزی برای حقیقتی بزرگ‌تر و عمیق‌تر در نظر گرفته شده است.