گنجور

شمارهٔ ۱ - آتش دل

به لاله نرگس مخمور گفت وقت سحر
که هر که در صفِ باغ است صاحب هنریست
بنفشه مژدهٔ نوروز میدهد ما را
شکوفه را ز خزان و، ز مهرگان خبریست
بجز رُخ تو که زیب و فرش ز خونِ دل است
بهر رخی که درین منظر است زیب و فَریست
جواب داد که من نیز صاحبِ هنرم
درین صحیفه ز من نیز نقشی و اثریست
میان آتشم و هیچگه نمی‌سوزم
هَماره بر سرم از جور آسمان شرریست
علامت خطر است این قَبای خون آلود
هر آنکه در ره هستی است در ره خطریست
بریخت خونِ من و نوبتِ تو نیز رسد
بِدستِ رهزن گیتی هَماره نیشتریست
خوش است اگر گلِ امروز خوش بود فردا
ولی میانِ ز شب تا سحر گهان اگریست
از آن، زمانه به ما ایستادگی آموخت
که تا ز پای نیفتیم، تا که پا و سریست
یکی نظر به گل افکند و دیگری بگیاه
ز خوب و زشت چه منظور؟ هر که را نظریست
نه هر نسیم که اینجاست بر تو می‌گذرد
صبا صباست، به هر سبزه و گلش گذریست
میان لاله و نرگس چه فرق، هر دو خوشند
که گل بِطرف چمن هر چه هست عشوه‌گریست
تو غرق سیم و زر و من ز خون دل رنگین
بفقر خلق چه خندی، تو را که سیم و زریست
ز آب چشمه و باران نمی‌شود خاموش
که آتشی که در اینجاست آتش جگریست
هنر نمای نبودم بدین هنرمندی
سخن حدیث دگر، کار قصهٔ دگریست
گل از بساط چمن تنگدل نخواهد رفت
بدان دلیل که مهمانِ شامی و سحریست
تو روی سَخت قضا و قدر ندیدستی
هنوز آنچه تو را می‌نماید آستریست
از آن، دراز نکردم سخن درین معنی
که کار زندگی لاله کار مختصریست
خوش آنکه نام نکوئی بیادگار گذاشت
که عمر بی ثمر نیک، عمر بی ثمریست
کسیکه در طلب نام نیک رنج کشید
اگرچه نام و نشانیش نیست، ناموریست

اطلاعات

وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قطعه
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

به لاله نرگس مخمور گفت وقت سحر
که هر که در صفِ باغ است صاحب هنریست
هوش مصنوعی: در وقت سحر، لاله به نرگس مست گفت که هر کسی که در صف باغ قرار دارد، صاحب هنری و استعداد خاصی است.
بنفشه مژدهٔ نوروز میدهد ما را
شکوفه را ز خزان و، ز مهرگان خبریست
هوش مصنوعی: بنفشه به ما خبر خوش نوروز را می‌دهد و شکوفه از پاییز و جشن مهرگان خبرهایی دارد.
بجز رُخ تو که زیب و فرش ز خونِ دل است
بهر رخی که درین منظر است زیب و فَریست
هوش مصنوعی: جز چهره‌ی تو که زیبایی‌اش به خاطر درد و رنج من است، هیچ زیبایی در این منظره نیست که به چشمت بیفتد.
جواب داد که من نیز صاحبِ هنرم
درین صحیفه ز من نیز نقشی و اثریست
هوش مصنوعی: او پاسخ داد که من هم در این نوشته هنری دارم و از من هم نشانی و اثری باقی مانده است.
میان آتشم و هیچگه نمی‌سوزم
هَماره بر سرم از جور آسمان شرریست
هوش مصنوعی: من در میان آتش هستم و نمی‌سوزم، زیرا همیشه بر سرم از ظلم آسمان یک شعله وجود دارد.
علامت خطر است این قَبای خون آلود
هر آنکه در ره هستی است در ره خطریست
هوش مصنوعی: این لباس خونین نشانه‌ای از خطر است. هر کسی که در مسیر زندگی قرار دارد، در واقع در معرض خطر است.
بریخت خونِ من و نوبتِ تو نیز رسد
بِدستِ رهزن گیتی هَماره نیشتریست
هوش مصنوعی: خون من بر زمین ریخته می‌شود و نوبت تو هم می‌رسد که در دستان دزد این دنیا قرار بگیرد. در حقیقت، دنیا همواره پر از خطر و آسیب است.
خوش است اگر گلِ امروز خوش بود فردا
ولی میانِ ز شب تا سحر گهان اگریست
هوش مصنوعی: اگر گل امروز زیبا و خوشبو باشد، خوب است، اما از شب تا صبح می‌تواند دچار تغییراتی شود و زیبایی‌اش را از دست بدهد.
از آن، زمانه به ما ایستادگی آموخت
که تا ز پای نیفتیم، تا که پا و سریست
هوش مصنوعی: زمانه به ما یاد داد که باید مقاومت کنیم و تا زمانی که از پا نیفتاده‌ایم، باید ایستاده بمانیم و به تلاش ادامه دهیم.
یکی نظر به گل افکند و دیگری بگیاه
ز خوب و زشت چه منظور؟ هر که را نظریست
هوش مصنوعی: یک نفر به گل نگاه می‌کند و نفر دیگر به گیاه. از نظر زیبایی و زشتی چه هدفی دارند؟ هر کسی دیدگاه خاصی دارد.
نه هر نسیم که اینجاست بر تو می‌گذرد
صبا صباست، به هر سبزه و گلش گذریست
هوش مصنوعی: نسیمی که در اینجا می‌وزد همیشه از روی تو نمی‌گذرد، صبا یعنی نسیم خوشبو، و هر سبزه و گلی در مسیرش تأثیر خاصی دارد.
میان لاله و نرگس چه فرق، هر دو خوشند
که گل بِطرف چمن هر چه هست عشوه‌گریست
هوش مصنوعی: در میان لاله و نرگس چه تفاوتی وجود دارد؟ هر دو زیبا و دل‌انگیزند. این که هر کدام زیبایی خاص خود را دارند، نشان‌دهنده این است که در کنار چمن، زیبایی و جذابیت همیشه وجود دارد.
تو غرق سیم و زر و من ز خون دل رنگین
بفقر خلق چه خندی، تو را که سیم و زریست
هوش مصنوعی: تو در ثروت و جواهر غوطه‌وری و من از درد دل و رنج فقر مردم رنگین هستم. به فقر و زحمت دیگران می‌خندی، اما من نمی‌دانم چرا تو باید به آنچه که در دل مردم می‌گذرد، بخندی.
ز آب چشمه و باران نمی‌شود خاموش
که آتشی که در اینجاست آتش جگریست
هوش مصنوعی: آب چشمه و باران نمی‌توانند آتش را خاموش کنند، چرا که این آتش ناشی از دلbroken و شور و شوقی عمیق است.
هنر نمای نبودم بدین هنرمندی
سخن حدیث دگر، کار قصهٔ دگریست
هوش مصنوعی: من در این مهارت به این اندازه مهارت نداشته‌ام، زیرا سخن گفتن دربارهٔ کار دیگری است و داستان دیگری را روایت می‌کند.
گل از بساط چمن تنگدل نخواهد رفت
بدان دلیل که مهمانِ شامی و سحریست
هوش مصنوعی: گل به خاطر اینکه در میان چمن زندگی می‌کند و دلی شاد ندارد، از آنجا نخواهد رفت. زیرا آنجا مانند مهمانی برای اوست که در شب و سحر حضور دارد.
تو روی سَخت قضا و قدر ندیدستی
هنوز آنچه تو را می‌نماید آستریست
هوش مصنوعی: تو هنوز سختی ها و تقدیر را به درستی درک نکرده‌ای؛ آنچه به تو نمایش داده می‌شود تنها پوست بیرونی و ظاهر آن است.
از آن، دراز نکردم سخن درین معنی
که کار زندگی لاله کار مختصریست
هوش مصنوعی: به همین خاطر، در مورد این موضوع صحبت را طولانی نکردم، زیرا زندگی لاله به معنای خاصی به کارهای کوچک و گذرا می‌پردازد.
خوش آنکه نام نکوئی بیادگار گذاشت
که عمر بی ثمر نیک، عمر بی ثمریست
هوش مصنوعی: خوشا به حال کسی که یادگاری نیکو از خود به جا بگذارد، زیرا زندگی بی‌ثمر در واقع زندگی‌ای است که ارزش و فایده‌ای ندارد.
کسیکه در طلب نام نیک رنج کشید
اگرچه نام و نشانیش نیست، ناموریست
هوش مصنوعی: کسی که برای کسب اعتبار و شهرت تلاش کرده و حتی اگر به رسمیت شناخته نشود، باز هم ارزشمند و مورد احترام است.

خوانش ها

آتش دل به خوانش طوبی برزگر
آتش دل به خوانش زهرا شیبانی
شمارهٔ ۱ - آتش دل به خوانش عندلیب
شمارهٔ ۱ - آتش دل به خوانش مریم فقیهی کیا
شمارهٔ ۱ - آتش دل به خوانش فرهاد بشیریان

حاشیه ها

1386/12/01 14:03
حسین

شاید به جد بتوان گفت اگر از دید زنانه ببینید پروین از افتخارات ماست . اما در کل با یقین می توان گفت : کسی که با مردم است محبوب است وابدی

1386/12/12 13:03
امیر

پروین اعتصامی بدون شک استاد بی مانند مناظره در شعر فارسی است

1387/02/02 19:05
ف -شهیدی

هو
دربیت5 هیچگه وهماره ودربیت10زشت ودربیت 11
گلش طبق کتابها باید درست باشد
---
پاسخ: با تشکر از شما، در ابیات مذکور غلطهای «هیچگاه »، «همان» و «گلشن» با صورتهای صحیح، طبق فرموده، جایگزین گردید.

1389/11/29 14:01
غلامحسین

ف. شهیدی به درستی فرموده اند که دربیت 10 زشت صحیح است ولی تصحیح نشده

1391/02/03 00:05
سید علی انجو

بیت 10 خوب و زشت صحیح است
هم به لحاظ معنی
و صنعت تضاد
و هم به لحاظ وزنی اگر زشب باشد خراب می شود

1392/03/29 08:05
فرید

مناظره سیر و پیاز و مناظره مست و هوشیار واقعاً بی‌نظیرند
بیت 10
یکی نظر به گل افکند و دیگری به گیاه
ز خوب و زشت چه منظور، هر که را نظریست

1394/08/06 23:11
زهرا

من همیشه از شعر های پروین اعتصامی لذت میبرم

پروین اعتصامی یکی از بهترین شاعران است ممنون از زحمات شما که به فرهنگ پارسی احترام میگذارید من یک از طرفداران شعر های پروین اعتصامی میباشم و وبلاگی در مورد این شاعر عزیز راه اندازی کرده ام.
از وبلاگ منم بازدید کنید. پیوند به وبگاه بیرونی

1395/02/21 15:04
احسان

اصلاحیه مصرع دوم بیت 10:
ز خوب و "زشت" چه منظور، هر که را نظریست

1395/05/27 13:07

پروین بدون شک دیدگاه جامعه شناسانه ای نیز داشته است.امید است که زوایای پنهان دیدگاهش را روشن تر سازیم

1395/06/18 19:09
عمر شیردل

بیت پانزدهُم ، مصرع دوم ، بهتر است چنین نوشته شود :
سخن حدیث دگر ، کار قصه ای دگریست

1399/12/27 05:02
علیرضا

خیلی خوشحالم که امروز با سایت شما آشنا شدم و این شعر بانو اعتصامی خیلی به دلم نشست.باسپاس

1400/03/20 10:06
حامد مهدوی دوست

بسیار زیبا.    الهش بیامرزاد

1400/12/27 02:02
شریف خواجه

بسیار لطیف و دلنشین. 

از زحمات دست‌اندرکاران بسیار سپاسگزارم 🌹