گنجور

بخش ۲۸ - صفت تاثیر اجرام سماوی در عالم کون و فساد

چیست گیتی؟ سرای محنت و غم
زحمت او فزون و راحت کم
تا شب آخرین و روز نخست
فلک اندر کمین محنت تست
سیر افلاک را مدان به عبث
نفس را بر شعور این کن حث
در زمین هر چه جسم و جان دارد
آسمان صورتی از آن دارد
او برین نور سایه افگنده
سایهٔ این به نور آن زنده
اگر آن نور نیک حال بود
عیش این سایه بر کمال بود
ور پدید آید اندرین سستی
نتوان دیدن اندران رستی
در هم این نور و سایه پیوسته
سیرت این به سیر آن بسته
چون ازین سایه بازگشت آن نور
گشت ازین سایه زندگانی دور
ما چه و درچه پایه‌ایم همه؟
چون نه نوریم، سایه‌ایم همه
تو از آنجا چو سایه زانی دور
که نه‌ای هم چو سایه در پی نور
اصل نزدیک و اصل دور یکیست
ما همه سایه‌ایم و نور یکیست
باز آنها که پیش ما نورند
به حقیقت چو سایه مهجورند
هفت کوکب ز راه پنج نظر
گاه زهرت دهند و گاه شکر
در وبال و هبوط و بعد و شرف
گه تلافی گرند و گاه تلف
دو جهانگیر و پنج صاحب رخش
زیر این طارم دوازده بخش
تر و خشکند و گرم و سرد به هم
نرم رفتار و تیز گرد به هم
بشدنشان ز خانه در خانه
فتنه‌ها در جهان ویرانه
از محاق آفت جهان باشند
ز احتراق آتش نهان باشند
شبی و روزی و نر و ماده
سعد و نحس از پی هم افتاده
ثابتی در مزاج سیاری
واقعی در ازای طیاری
این یکی معطی، آن یکی قاطع
این یکی تیره و آن دگر ساطع
باز ازین جمله ثابت و سیار
هر یکی با یکی دگر شد یار
نحس با نحس و سعد با مسعود
ممتزج رنگ هر دو گیرد زود
از روش چون به هم در آمیزند
حالهای عجب برانگیزند
هر یکی مقتضی بلایی را
یا فتوحی و انجلایی را
داده از اجتماع و استقبال
مهر و مه کون را تغیر حال
آمدنشان سوی حضیض از اوج
کرده دریای فتنه را پر موج
جرم خورشید را درین درجات
سیصد و شست صورتست و صفات
هر یکی مشکلی پدید آرد
یا خود از مشکلی کلید آرد
شد زمین چون شکارگاهی شوم
گرد او حلقه‌ای ز چرخ و نجوم
زان نظرهای تیز و چندان سست
آن رهد کو ز رخنه بیرون جست

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

چیست گیتی؟ سرای محنت و غم
زحمت او فزون و راحت کم
هوش مصنوعی: جهان چیست؟ خانه‌ای است پر از درد و رنج که در آن زحمت بسیار است و آرامش کم.
تا شب آخرین و روز نخست
فلک اندر کمین محنت تست
هوش مصنوعی: تا زمانی که به آخرین شب و نخستین روز برسیم، آسمان در انتظار فرصتی است که به تو زحمت و درد و رنجی بدهد.
سیر افلاک را مدان به عبث
نفس را بر شعور این کن حث
هوش مصنوعی: حرکت کواکب را بی‌فایده و بی‌معنا ندان، بلکه تلاش کن تا نفس خود را پرورش دهی و آگاهتر کنی.
در زمین هر چه جسم و جان دارد
آسمان صورتی از آن دارد
هوش مصنوعی: هر چه در زمین وجود دارد، در آسمان نیز تصویری از آن وجود دارد.
او برین نور سایه افگنده
سایهٔ این به نور آن زنده
هوش مصنوعی: او بر روی این نور سایه‌ای افکنده و سایه‌اش با نور دیگری زنده شده است.
اگر آن نور نیک حال بود
عیش این سایه بر کمال بود
هوش مصنوعی: اگر آن نور با ویژگی‌های خوب و مثبت باشد، شادی و خوشی این سایه نیز به نهایت و کمال خواهد بود.
ور پدید آید اندرین سستی
نتوان دیدن اندران رستی
هوش مصنوعی: اگر در این ضعف و سستی چیزی پدید آید، نمی‌توان در آن آرامش و راحتی را مشاهده کرد.
در هم این نور و سایه پیوسته
سیرت این به سیر آن بسته
هوش مصنوعی: نور و سایه همیشه در کنار هم هستند و شکل ظاهری هر کدام به دیگری وابسته است.
چون ازین سایه بازگشت آن نور
گشت ازین سایه زندگانی دور
هوش مصنوعی: زمانی که نور از این سایه برمی‌گردد، زندگی از این سایه فاصله می‌گیرد.
ما چه و درچه پایه‌ایم همه؟
چون نه نوریم، سایه‌ایم همه
هوش مصنوعی: ما در چه جایگاهی هستیم؟ چرا که ما فقط سایه‌ایم و نور نیستیم.
تو از آنجا چو سایه زانی دور
که نه‌ای هم چو سایه در پی نور
هوش مصنوعی: تو از جایی آگاهی که دور هستی و به هر حال همیشه در جستجوی نور و روشنایی هستی، مانند سایه‌ای که همیشه در پی نور است.
اصل نزدیک و اصل دور یکیست
ما همه سایه‌ایم و نور یکیست
هوش مصنوعی: جوانب نزدیک و دور در حقیقت یکی هستند. ما همه موجودات سایه‌واریم و تنها نور واحدی وجود دارد که ما را به هم متصل می‌کند.
باز آنها که پیش ما نورند
به حقیقت چو سایه مهجورند
هوش مصنوعی: افرادی که در کنار ما نورانی و درخشان به نظر می‌رسند، در واقع مانند سایه‌هایی دور افتاده و بی‌توجه هستند.
هفت کوکب ز راه پنج نظر
گاه زهرت دهند و گاه شکر
هوش مصنوعی: هفت ستاره از مسیر پنج منظری که تو را می‌نگرند، گاهی از خود شیرینی و گاهی از زیبایی می‌بخشند.
در وبال و هبوط و بعد و شرف
گه تلافی گرند و گاه تلف
هوش مصنوعی: در زندگی، گاهی بر اثر سوء انتخاب‌ها و رفتارها به مشکلات و افسردگی دچار می‌شویم و در زمان‌های دیگر با موفقیت و ترقی مواجه می‌شویم. این نوسانات طبیعی هستند و نشان‌دهنده‌ای از تغییرات دائمی در زندگی هستند.
دو جهانگیر و پنج صاحب رخش
زیر این طارم دوازده بخش
هوش مصنوعی: دو جهان‌گیر و پنج صاحب‌رخش، در زیر این طاق، دوازده بخش وجود دارد.
تر و خشکند و گرم و سرد به هم
نرم رفتار و تیز گرد به هم
هوش مصنوعی: این بیت به توصیف رفتار انسان‌ها و تعاملات آن‌ها می‌پردازد. همچنین بیانگر این نکته است که افراد ممکن است در شرایط مختلف، با ویژگی‌های متنوع و گوناگونی همچون لطافت و سختی، گرما و سرما، به یکدیگر واکنش نشان دهند. در واقع، این بیت به تنوع و پیچیدگی روابط انسانی اشاره دارد و نشان می‌دهد که انسان‌ها باید با توجه به شرایط و احساسات یکدیگر همدلی و هماهنگی داشته باشند.
بشدنشان ز خانه در خانه
فتنه‌ها در جهان ویرانه
هوش مصنوعی: وقتی افراد از خانه‌هایشان خارج می‌شوند، در فضای داخل خانه‌ها مشکلات و آشفتگی‌هایی به وجود می‌آید و این وضعیت باعث ویرانی و نابودی در جهان می‌شود.
از محاق آفت جهان باشند
ز احتراق آتش نهان باشند
هوش مصنوعی: آفتاب در حال غیبت است، اما این خلأ نشان‌دهنده‌ی وجود یک آتش پنهان است که بر اثر آن، آفتاب می‌تواند دوباره روشن شود.
شبی و روزی و نر و ماده
سعد و نحس از پی هم افتاده
هوش مصنوعی: روز و شب، خوب و بد، خوش‌شانسی و بدشانسی به دنبال هم می‌آیند.
ثابتی در مزاج سیاری
واقعی در ازای طیاری
هوش مصنوعی: در این بیت به تضاد دو حالت اشاره شده است. یک حالت ثابت و پایدار وجود دارد که به مزاج سیاری مربوط می‌شود، در مقابل آن، یک حالت واقعی و تغییرپذیر وجود دارد که مشابه با پرواز یک پرنده است. به طور کلی، این بیت به تمایز بین ثبات و تغییر می‌پردازد.
این یکی معطی، آن یکی قاطع
این یکی تیره و آن دگر ساطع
هوش مصنوعی: یکی از آنها می‌بخشد و دیگر کنار می‌زند، یکی تاریکی می‌آورد و دیگری روشنی به ارمغان می‌آورد.
باز ازین جمله ثابت و سیار
هر یکی با یکی دگر شد یار
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که در میان ثبات و حرکت، هر یک از موجودات به نوعی با دیگری رابطه برقرار کرده و به هم نزدیک شده‌اند. هر کدام از آنها در موقعیت خود به همدیگر وابسته شده و همکاری می‌کنند.
نحس با نحس و سعد با مسعود
ممتزج رنگ هر دو گیرد زود
هوش مصنوعی: نحسی و خوش‌شانسی با هم ترکیب می‌شوند و رنگ هر دو به سرعت نمایان می‌شود.
از روش چون به هم در آمیزند
حالهای عجب برانگیزند
هوش مصنوعی: وقتی که این دو روش با هم ترکیب می‌شوند، حالات شگفت‌انگیز و عجیبی به وجود می‌آورند.
هر یکی مقتضی بلایی را
یا فتوحی و انجلایی را
هوش مصنوعی: هر کسی به نوعی دچار مشکلات یا به موفقیت‌هایی می‌رسد که متناسب با موقعیت و شرایطش است.
داده از اجتماع و استقبال
مهر و مه کون را تغیر حال
هوش مصنوعی: با توجه به تعامل انسان‌ها و همچنین پذیرش احساسات و نیکی‌ها، وضعیت و حال افراد دستخوش تغییراتی می‌شود.
آمدنشان سوی حضیض از اوج
کرده دریای فتنه را پر موج
هوش مصنوعی: آمدنشان از اوج به پائین، دریای فتنه را پر از امواج کرده است.
جرم خورشید را درین درجات
سیصد و شست صورتست و صفات
هوش مصنوعی: خورشید در این درجات، دارای سیصد و شصت ویژگی و صفت است که به نوعی نشان‌دهنده‌ی عظمت و گوناگونی وجوه مختلف آن است.
هر یکی مشکلی پدید آرد
یا خود از مشکلی کلید آرد
هوش مصنوعی: هر کسی در زندگی با مشکلاتی مواجه می‌شود، اما ممکن است خود او راه حلی برای رفع آن مشکلات پیدا کند.
شد زمین چون شکارگاهی شوم
گرد او حلقه‌ای ز چرخ و نجوم
هوش مصنوعی: زمین به گونه‌ای شده است که مانند یک شکارگاه می‌باشد و دور آن، حلقه‌ای از چرخ و ستاره‌ها تشکیل شده است.
زان نظرهای تیز و چندان سست
آن رهد کو ز رخنه بیرون جست
هوش مصنوعی: به خاطر نگاه‌های تیز و بسیاری که سست و بی‌ثباتند، از آن مکان کسی فرار کرد که از شکاف بیرون جست.