نسیمیشمارهٔ ۱
به ذات پاک خدای کریم بی همتا
که از اراده او گشت سر «کن » پیدا
به خالقی که منزه ز کل مخلوق است
به عاشقی که به عشق لقا بود شیدا
به حاکمی که به حکمت متابعت فرمود
که با صلوة حضر با سفر دگر وسطا
(کنند روی) توجه به قلعه ای که ملک
سجود کرد و بر آن است هر صباح و مسا
به آدمی که ز فضل اله دانا شد
به آدمی که خدا گفت: علم الاسما
به آدمی که معلم بد او ملائک را
به لام و بی که کلام خداست در همه جا
به هر نبی که به مظهر درآمد و بگذشت
به هر ولی که وصی بوده او به قول خدا
بدان محمد امی که در شب معراج
قدم نهاد و گذشت از مقام «اوادنی »
که مظهر ولی الله علی ابوطالب
حقیقتا ز محمد، علی نبود جدا
علی کلام خدا و علی ولی خدا
علی وصی رسول و علی امام هدی
علی است فضل الهی که مظهر تام است
به هرچه گفت و بگوید، مگو که چون و چرا
علی است آدم و هم او محمد و مهدی
علی محمد امی و موسی و عیسی
به حکم آنکه علی گفت: «انا کلام الله »
کلام، دست تصرف نهاده در همه جا
به حکم «نفسک نفسی » نبی علی را گفت
به حکم «دمک دمی » علی است نقطه با
به حکم «کنت مع الانبیاء سرا» اوست
به حکم «صرت معی » گفت: یا علی، جهرا
بجز خدا که شناسد چنانکه هست علی
بجز علی که شناسد چنانکه هست خدا
علی است خضر نبی و علی است ابراهیم
علی است نوح و سلیمان، علی بود یحیی
چه در سواد و بیاض و چه در وحوش و طیور
چه در زمین و چه در آسمان و بینهما
همه کلام خدایند ناطق و صامت
اناس و جمله اشیا به حکم «انطقنا»
مسبح است به ذات خدا، کلام قدیم
به هر صفت که برآید چنانکه در حصبا
وجود آدم خاکی که مظهر حق است
مثال علم الهی بود ز سر تا پا
نوشته خط الهی که خط خوبان است
صحیح باشد و سالم ز صرف علت ها
به وجه آدم خاکی نوشته سی و دو خط
بجز خدای که خواند چنان خط زیبا
چو مشک ناب: معطر، چو زلف خوبان: جعد
به روی روز درآورده چون شب یلدا
ز روی دوست خط مشک رنگ عنبربوی
بخوان که خط صواب است آن نه خط خطا
کسی که خط الهی نخواند هیچ نخواند
بمانده است به جهل اندر و چو خر به خلا
کسی که روی حقیقت ندید هیچ ندید
همیشه چشم مثالش بدین بود اعمی
بمانده تا به قیامت به جهل خویش مقیم
به هیچ روی ندیده به دیده روی شما
خجسته طالع آن کس که دیده بگشاید
ز روی ظاهر و باطن به حق شود بینا
به حکم «من عرف نفسه » به قول رسول
بدین «فقد عرف ربه » علی گویا
سواد وجه محمد که در حدیث آمد
چنانکه سبع مثانی است از رخ حوا
اگر تو معرفت نفس خود نمی دانی
بدان که گفته ام از گفته علی علا:
اگرچه ذات خدا از صفات منفک نیست
چه داند آنکه نداند حقیقت اشیا
خداست قادر و خالق، دگر همه مخلوق
خداست بر همه اشیا محیط و راهنما
ترا که ره ننمودند چگونه ره یابی
دلیل: علم الهی، ز پیر و از برنا
مرا رسد که دم از علم حق زنم که مرا
دلی است عالم و در کنه علم «او ادنی »
حدیث من ز کلام خدای بیرون نیست
به معنی این سخن آیینه ای است روی نما
مرا ز فضل الهی است دیده روشن
مرا ز نطق الهی زبان بود گویا
به مدحت ولی الله، به ذکر حی قدیم
به نظم و نثر مزین چو لؤلؤ لا لا
ز بعد احمد مختار امام من علی است
که عالم است به قرآن و سر کشف غطا
پس از علی، حسن بن علی است رهبر دین
دگر حسین علی کوست سید شهدا
امام زین عباد است و باقر و صادق
چنانکه موسی کاظم، دگر علی رضا
محمد تقی آن کو به زهد مشهور است
دگر علی نقی آن امام ماه لقا
ز بعدشان حسن عسکری شیردل است
که بود یار احبا و قاتل اعدا
محمد بن حسن، صاحب زمان مهدی
که اوست صاحب تأویل و مفخر فقرا
نمود روی چو ماه دو هفت و کرد آنگه
بیان شق قمر را ز خط استسوا
چو در مقام توجه به علم می رفتم
گهی به قوت و گاهی به نطق و گه به هدی
به گوش هوش من خسته دل ز عالم غیب
ز فیض فضل الهی چنین رسید ندا:
نسیمیا! ز نسیم ریاض معرفتت
همی دمد دم عرفان چو خیری از خارا
تو در محیط بقایی چو خضر روشندل
ترا چه غم که به موج اندر است بحر فنا
در این بدم که دگر ره خطاب لم یزلی
رسید بر دلم از فیض عالم بالا
چو در محیط فنا غوطه بقا خوردم
نصیب، سی و دو در شد مرا ز یک دریا
یقین بدان که مرا جز به چارده معصوم
نبود و نیست و نخواهد بدن دگر ملجا
مراست دست ارادت به دامن حیدر
که اوست ناصر و هادی من به روز جزا
به چارده خط امرد که بر رخ حور است
به هفت خامه نوشته چو عنبر سارا،
که کشتی تنم ار بشکند حوادث موج
رسان تو تخته جان در کنار آل عبا
که در میان دل و جان سرشته مهر علی است
بدین مقید و وارث ز جد و از آبا
اگرچه تیغ اجل سر ز تن جدا سازد
روان ز مهر علی ذره سان بود دروا
مباش غره به علم و به گفت و گوی و شناخت
که بی عمل نتوان شد به جنت المأوی
به خوان جنت اگر علم بود از آن عمل است
به علم مرد عمل کرده می رسد به خدا
اطلاعات
وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
به ذات پاک خدای کریم بی همتا
که از اراده او گشت سر «کن » پیدا
هوش مصنوعی: به وجود مقدس و بی‌نظیر خداوند رحیم که با خواست او، عالم هستی شکل گرفت.
به خالقی که منزه ز کل مخلوق است
به عاشقی که به عشق لقا بود شیدا
هوش مصنوعی: به خدایی که از تمام مخلوقات پاک و بی‌نقص است، به محبتی که به خاطر عشق به ملاقات او دیوانه‌وار مشتاق است.
به حاکمی که به حکمت متابعت فرمود
که با صلوة حضر با سفر دگر وسطا
هوش مصنوعی: به حاکمی که از روی حکمت و آگاهی پیروی کرد و در سفر خود نیز با حضور معنوی و توجه به خداوند همراه بود.
(کنند روی) توجه به قلعه ای که ملک
سجود کرد و بر آن است هر صباح و مسا
هوش مصنوعی: برخی از انسان‌ها به قلعه‌ای توجه دارند که در آن زمین و آسمان به سجده در آمده‌اند و هر روز صبح و عصر بر آن سجده می‌کنند.
به آدمی که ز فضل اله دانا شد
به آدمی که خدا گفت: علم الاسما
هوش مصنوعی: کسی که به دانش و فضل الهی آگاه شد، به او دانشی داده شد که از جانب خداوند است و او را به شناخت اسماء و حقیقت امور هدایت می‌کند.
به آدمی که معلم بد او ملائک را
به لام و بی که کلام خداست در همه جا
هوش مصنوعی: به انسانی که آموزگاری نادرست دارد، فرشتگان را به یاد آوردن کلام خدا که در همه جا جاری است، دشوار می‌شود.
به هر نبی که به مظهر درآمد و بگذشت
به هر ولی که وصی بوده او به قول خدا
هوش مصنوعی: هر پیامبری که به دنیا آمده و زندگی‌اش را سپری کرده، و هر ولی و وصی‌ای که وجود داشته، به خواست و اراده خداوند بوده است.
بدان محمد امی که در شب معراج
قدم نهاد و گذشت از مقام «اوادنی »
هوش مصنوعی: بدان که محمد (ص)، آن پیامبر بزرگ که در شب معراج قدم گذاشت و به مقام عالی «اوادنی» رسید.
که مظهر ولی الله علی ابوطالب
حقیقتا ز محمد، علی نبود جدا
هوش مصنوعی: چهره واقعی و نمایان ولی خدا، علی ابن ابی‌طالب، از محمد جدا نیست و به حقیقت رسیدن این نکته را نمی‌توان انکار کرد.
علی کلام خدا و علی ولی خدا
علی وصی رسول و علی امام هدی
هوش مصنوعی: علی، سخن خداست و ولی خداوند نیز هست. او جانشین پیامبر و امام هدایت‌کننده است.
علی است فضل الهی که مظهر تام است
به هرچه گفت و بگوید، مگو که چون و چرا
هوش مصنوعی: علی به عنوان تجلی کامل نعمت‌های الهی شناخته می‌شود و هر چیزی که بگوید، جای بحث و تردید ندارد.
علی است آدم و هم او محمد و مهدی
علی محمد امی و موسی و عیسی
هوش مصنوعی: علی، همان شخصیت اولیه و انسانی اصلی است که محمد و مهدی نیز به او وابسته‌اند. او همچنین به دیگر پیامبران چون موسی و عیسی مرتبط است.
به حکم آنکه علی گفت: «انا کلام الله »
کلام، دست تصرف نهاده در همه جا
هوش مصنوعی: به این معنا که به دلیل اینکه علی اظهار کرده است: «من کلام خدا هستم»، کلام خدا توانایی تأثیرگذاری و تصرف در تمامی عرصه‌ها را دارد.
به حکم «نفسک نفسی » نبی علی را گفت
به حکم «دمک دمی » علی است نقطه با
هوش مصنوعی: به خاطر ارتباط نزدیک و عمیق انسانی و روحانی، پیامبر(ص) به حضرت علی(ع) چنین فرمود که من و تو مانند نفس و جان یکدیگریم، یعنی در وجود یکدیگر حلول کرده‌ایم و جدایی ما غیرممکن است.
به حکم «کنت مع الانبیاء سرا» اوست
به حکم «صرت معی » گفت: یا علی، جهرا
هوش مصنوعی: به دستور و فرمان انبیاء، تو نزد آنان بودی و به بیان واضح و آشکار فرمود: ای علی، تو همواره با من خواهی بود.
بجز خدا که شناسد چنانکه هست علی
بجز علی که شناسد چنانکه هست خدا
هوش مصنوعی: به جز خدا، کسی نمی‌تواند علی را آن‌طور که هست بشناسد و به جز علی، هیچ‌کس نمی‌تواند خدا را آن‌طور که هست درک کند.
علی است خضر نبی و علی است ابراهیم
علی است نوح و سلیمان، علی بود یحیی
هوش مصنوعی: علی مقام و ویژگی‌های بزرگان و پیامبران بزرگ تاریخ را دارد. او همانند خضر نبی، ابراهیم، نوح و سلیمان است و در واقع یحیی نیز در او مستتر است.
چه در سواد و بیاض و چه در وحوش و طیور
چه در زمین و چه در آسمان و بینهما
هوش مصنوعی: چه در رنگ‌های تیره و روشن، چه در جانوران وحشی و پرندگان، چه در زمین و چه در آسمان و بین این دو.
همه کلام خدایند ناطق و صامت
اناس و جمله اشیا به حکم «انطقنا»
هوش مصنوعی: تمامی موجودات، چه سخنگو و چه خاموش، کلمات خداوند هستند و همه چیز طبق فرمان «ما سخن گفتیم» وجود دارند.
مسبح است به ذات خدا، کلام قدیم
به هر صفت که برآید چنانکه در حصبا
هوش مصنوعی: خداوند از ذات خود ستایش می‌شود و سخن قدیم او به هر صفتی که باشد، مانند حقیقتی که در خود دارد، نمایان می‌شود.
وجود آدم خاکی که مظهر حق است
مثال علم الهی بود ز سر تا پا
هوش مصنوعی: وجود انسان خاکی که نمایانگر حقیقت الهی است، مانند علمی است که از سر تا پای او جریان دارد.
نوشته خط الهی که خط خوبان است
صحیح باشد و سالم ز صرف علت ها
هوش مصنوعی: نوشته‌ای که از جانب خدا آمده و مربوط به خوبان است، باید درست و بی‌نقص باشد و از دلایل و علت‌های مختلف مصون باشد.
به وجه آدم خاکی نوشته سی و دو خط
بجز خدای که خواند چنان خط زیبا
هوش مصنوعی: در چهره انسان، ویژگی‌ها و نشانه‌های زیادی وجود دارد که می‌توان آنها را به گونه‌ای زیبا توصیف کرد. در تمام این جزئیات، فقط خداوند است که می‌تواند این زیبایی‌ها را به درستی درک کند و بخواند.
چو مشک ناب: معطر، چو زلف خوبان: جعد
به روی روز درآورده چون شب یلدا
هوش مصنوعی: بوی خوش مشک بسیار خالص است و زلف‌های زیبای محبوبان، به‌گونه‌ای هستند که در روز ظاهری جذاب و دل‌نشین دارند، مانند زیبایی و تاریکی شب یلدا.
ز روی دوست خط مشک رنگ عنبربوی
بخوان که خط صواب است آن نه خط خطا
هوش مصنوعی: از زیبایی و جذابیت چهره دوست بگو که مانند خطی با رنگ مشک و بوی خوش عطر است؛ این خط درست و صحیح است و هیچ اشتباهی در آن نیست.
کسی که خط الهی نخواند هیچ نخواند
بمانده است به جهل اندر و چو خر به خلا
هوش مصنوعی: کسی که به تعالیم و نشانه‌های الهی توجه نکند، در حقیقت چیزی نمی‌داند و در جهل و نادانی باقی می‌ماند، مانند الاغی که به بی‌خبری در بیابان سرگردان است.
کسی که روی حقیقت ندید هیچ ندید
همیشه چشم مثالش بدین بود اعمی
هوش مصنوعی: کسی که نتواند حقیقت را ببیند، هیچ چیزی را نخواهد دید. او همیشه مانند فردی کور است که فقط نمادها را می‌بیند.
بمانده تا به قیامت به جهل خویش مقیم
به هیچ روی ندیده به دیده روی شما
هوش مصنوعی: تا روز قیامت در نادانی خود باقی می‌مانم و هیچ‌گاه چهره شما را با چشم خود ندیده‌ام.
خجسته طالع آن کس که دیده بگشاید
ز روی ظاهر و باطن به حق شود بینا
هوش مصنوعی: آدم خوشبختی است که با دیدن حقیقتی از ظاهر و باطن، به درک واقعیات دست می‌یابد و بینا می‌شود.
به حکم «من عرف نفسه » به قول رسول
بدین «فقد عرف ربه » علی گویا
هوش مصنوعی: بر اساس فرمایشات حکیمانه، کسی که خود را بشناسد به حقیقت خداوند نیز آگاهی پیدا کرده است. علی، به گونه‌ای این موضوع را بیان کرده است.
سواد وجه محمد که در حدیث آمد
چنانکه سبع مثانی است از رخ حوا
هوش مصنوعی: رنگ چهره محمد در احادیث وصف شده است، همان‌طور که سوره‌های هفت‌گانه قرآن از جمال حوا نشأت گرفته‌اند.
اگر تو معرفت نفس خود نمی دانی
بدان که گفته ام از گفته علی علا:
هوش مصنوعی: اگر تو ندانسته‌ای که چه کسی هستی و شناختی از خودت نداری، بدان که من این را بر اساس سخنان علی (ع) گفته‌ام.
اگرچه ذات خدا از صفات منفک نیست
چه داند آنکه نداند حقیقت اشیا
هوش مصنوعی: خداوند ذاتش جدای از صفاتش نیست، اما کسی که به حقیقت اشیا آگاه نیست، چگونه می‌تواند این را درک کند؟
خداست قادر و خالق، دگر همه مخلوق
خداست بر همه اشیا محیط و راهنما
هوش مصنوعی: خداوند توانا و آفریدگار است و همه موجودات خلق شده توسط او هستند. او بر تمامی اشیاء احاطه دارد و راهنمایی برای آن‌هاست.
ترا که ره ننمودند چگونه ره یابی
دلیل: علم الهی، ز پیر و از برنا
هوش مصنوعی: اگر راهی به تو نشان نداده‌اند، چگونه می‌توانی به مقصد برسی؟ دلیلش علم الهی است که هم بر بزرگ‌ترها و هم بر جوان‌ترها تسلط دارد.
مرا رسد که دم از علم حق زنم که مرا
دلی است عالم و در کنه علم «او ادنی »
هوش مصنوعی: من احساس می‌کنم که باید درباره حقیقت علم صحبت کنم، زیرا دلم می‌خواهد به عمق و سرّ این علم پی ببرم.
حدیث من ز کلام خدای بیرون نیست
به معنی این سخن آیینه ای است روی نما
هوش مصنوعی: هر سخنی که می‌گویم، از کلام خداوند نشأت می‌گیرد و عمق این گفته‌ها مانند آینه‌ای است که حقیقت را نشان می‌دهد.
مرا ز فضل الهی است دیده روشن
مرا ز نطق الهی زبان بود گویا
هوش مصنوعی: من به خاطر فضل و رحمت الهی، بینایی دارم و به دلیل گفتار الهی، زبانم گویا و شیوا است.
به مدحت ولی الله، به ذکر حی قدیم
به نظم و نثر مزین چو لؤلؤ لا لا
هوش مصنوعی: به ستایش ولی خدا، به یاد ذکر جاودان او، نوشته‌هایم را به زیبایی نظم و نثر مانند مرواریدهای درخشان می‌آرایم.
ز بعد احمد مختار امام من علی است
که عالم است به قرآن و سر کشف غطا
هوش مصنوعی: بعد از پیامبر احمد، امام من علی (علیه‌السلام) است که به علم قرآن آگاه بوده و رازهای نهفته را می‌شناسد.
پس از علی، حسن بن علی است رهبر دین
دگر حسین علی کوست سید شهدا
هوش مصنوعی: پس از امام علی، امام حسن به عنوان رهبر مسلمانان شناخته می‌شود و بعد از او، امام حسین، که به عنوان سرور شهیدان مطرح است، در خط رهبری دین قرار دارد.
امام زین عباد است و باقر و صادق
چنانکه موسی کاظم، دگر علی رضا
هوش مصنوعی: این بیت به معرفی چهار امام معصوم از اهل بیت پیامبر اسلام می‌پردازد و به نوعی بر اهمیت و مقام آنها تأکید می‌کند. هر یک از این امامان ویژگی‌ها و صفات برجسته‌ای دارند که نشان‌دهنده‌ی مقام والای آنها در تاریخ اسلام و در میان پیروانشان است، به ویژه در زمینه‌ی علم، تقوا و رهبری معنوی.
محمد تقی آن کو به زهد مشهور است
دگر علی نقی آن امام ماه لقا
هوش مصنوعی: محمد تقی کسی است که به خاطر زهد و تقوای خود شناخته شده است و علی نقی نیز، امامی است که به زیبایی و نورانیت معروف است.
ز بعدشان حسن عسکری شیردل است
که بود یار احبا و قاتل اعدا
هوش مصنوعی: بعد از آنها، حسن عسکری با دلیر است که دوستانش را یاری کرده و دشمنان را به قتل رسانده است.
محمد بن حسن، صاحب زمان مهدی
که اوست صاحب تأویل و مفخر فقرا
هوش مصنوعی: محمد بن حسن، مهدی (عج) که در زمان خود می‌آید، پیشوای تأویل کتاب و بزرگوار فقرا و نیازمندان است.
نمود روی چو ماه دو هفت و کرد آنگه
بیان شق قمر را ز خط استسوا
هوش مصنوعی: چهره‌اش مانند ماه بود و با دو هفته نمایان شد و سپس مفهوم شکاف ماه را از خط استوی بیان کرد.
چو در مقام توجه به علم می رفتم
گهی به قوت و گاهی به نطق و گه به هدی
هوش مصنوعی: زمانی که به یادگیری علم می‌پرداختم، گاهی با قدرت و قوت و گاهی با سخن گفتن و راهنمایی پیش می‌رفتم.
به گوش هوش من خسته دل ز عالم غیب
ز فیض فضل الهی چنین رسید ندا:
هوش مصنوعی: صدای نازک و دل‌نشینی به گوش دل من می‌رسد که از دنیای نامرئی و با لطف و فضل الهی سرچشمه می‌گیرد.
نسیمیا! ز نسیم ریاض معرفتت
همی دمد دم عرفان چو خیری از خارا
هوش مصنوعی: ای نسیم! از نسیم باغ‌های دانش و حکمتت می‌دمد و به دنبال آن، بویی از عرفان به مشام می‌رسد که همچون خوبی‌ای از سنگ خارا است.
تو در محیط بقایی چو خضر روشندل
ترا چه غم که به موج اندر است بحر فنا
هوش مصنوعی: تو در دنیای جاویدان مثل خضر و دانا هستی، پس چرا نگران هستی که در دریای فنا، امواج در حال حرکت هستند؟
در این بدم که دگر ره خطاب لم یزلی
رسید بر دلم از فیض عالم بالا
هوش مصنوعی: در این بدبختی، به طوری ناگهانی، صدای کلام دائمی و بی‌نهایت به قلبم رسید، که ناشی از فیض و نعمت‌های آسمانی است.
چو در محیط فنا غوطه بقا خوردم
نصیب، سی و دو در شد مرا ز یک دریا
هوش مصنوعی: زمانی که در دنیای فانی غرق شدم و نصیب بقا را یافتم، از یک دریا سی و دو در به من باز شد.
یقین بدان که مرا جز به چارده معصوم
نبود و نیست و نخواهد بدن دگر ملجا
هوش مصنوعی: بدان که تنها به چهارده معصوم است که من پناه می‌برم و پناهی جز آنان نیست و نخواهد بود.
مراست دست ارادت به دامن حیدر
که اوست ناصر و هادی من به روز جزا
هوش مصنوعی: دست من در طلب یاری به دامن امیرالمؤمنین علی است، چون اوست که در روز قیامت به من کمک می‌کند و رهنمای من خواهد بود.
به چارده خط امرد که بر رخ حور است
به هفت خامه نوشته چو عنبر سارا،
هوش مصنوعی: در این بیت، به زیبایی و جذبه‌ی یک جوان نیکو صورت اشاره شده است. چهره‌اش همچون یک حور آسمانی توصیف شده و در این تصویر، زیبایی او به گونه‌ای است که گویی بر روی صورتش خطوطی از کلمات زیبا نوشته شده‌اند، که این کلمات نمایانگر عطر و لطافت هستند. این توصیف به طور کلی بیانگر شگفتی و جاذبه‌ی فردی است که زیبایی و دلربایی خاصی دارد.
که کشتی تنم ار بشکند حوادث موج
رسان تو تخته جان در کنار آل عبا
هوش مصنوعی: اگر بدنم در برابر حوادث و ناملایمات شکست بخورد، تو مانند تخته‌ای نجات‌بخش برای جانم هستی که کنار عبا قرار گرفته‌ای.
که در میان دل و جان سرشته مهر علی است
بدین مقید و وارث ز جد و از آبا
هوش مصنوعی: در دل و جان من عشق علی به طور عمیق و ریشه‌دار وجود دارد و این محبت به من منتقل شده است از جد و نیاکانم.
اگرچه تیغ اجل سر ز تن جدا سازد
روان ز مهر علی ذره سان بود دروا
هوش مصنوعی: هرچند که مرگ جسم را از هم جدا کند، اما روح به محبت علی مانند ذراتی از نور خواهد بود.
مباش غره به علم و به گفت و گوی و شناخت
که بی عمل نتوان شد به جنت المأوی
هوش مصنوعی: بدون عمل و کار، صرف دانستن و گفتگو درباره علم کافی نیست. نباید فریب علم و دانش را بخوریم، زیرا تنها با عمل و عملکرد درست است که می‌توان به مقام و جایگاه عالی دست یافت.
به خوان جنت اگر علم بود از آن عمل است
به علم مرد عمل کرده می رسد به خدا
هوش مصنوعی: اگر در بهشت دانش باشد، این عمل است که اهمیت دارد. مردی که به علم عمل کند، به خدا می‌رسد.