برگردان به زبان ساده
آمد بهار و نوبت صحرا شد
وین سال خورده گیتی برنا شد
هوش مصنوعی: بهار آمد و زمان طبیعت فرا رسید و این سال، دنیای کهن را دوباره جوان کرد.
آب چو نیل برکه‌ش میگون شد
صحرای سیمگونش خضرا شد
هوش مصنوعی: آب مانند نیل به رنگ آبی درختان و گیاهان را شاداب و سبز کرده است.
وان باد چون درفش دی و بهمن
خوش چون بخار عود مطرا شد
هوش مصنوعی: این باد همچون پرچم‌های دی و بهمن است و خوشبو مانند بخار عطر عود به هوا برخاست.
بیچاره مشک بید شده عریان
با گوشوار و قرطهٔ دیبا شد
هوش مصنوعی: مسکینی که به خاطر بیدار شدن از خواب، بی‌پوشش و عریان مانده و تنها با گوشواره و تکه‌ای پارچه دیبا خود را پوشانده است.
رخسار دشت‌ها همه تازه شد
چشم شکوفه‌ها همه بینا شد
هوش مصنوعی: چهره‌ی دشت‌ها با طراوت و زیبا شده است و گل‌ها حالا می‌توانند زیبایی‌های خود را به خوبی ببینند و شکوفا شوند.
بینا و زنده گشت زمین زیرا
باد صبا فسون مسیحا شد
هوش مصنوعی: چشم‌ها باز و زمین زنده شد، زیرا نسیم صبحگاهی جادوگری مسیحایی به همراه داشت.
بستان ز نو شکوفه چوگردون شد
تا نسترن به سان ثریا شد
هوش مصنوعی: درختان تازه شکوفه زده‌اند و حالا طبیعت به شکلی زیبا و پرنور درآمده است، به‌طوری‌که گل‌های نسترن مانند ستاره‌های درخشان در آسمان دیده می‌شوند.
گر نیست ابر معجزهٔ یوسف
صحرا چرا چو روی زلیخا شد
هوش مصنوعی: اگر ابر یوسف در بیابان وجود ندارد، پس چرا زمانی که چهره زلیخا نمایان شد، چنین جاذبه‌ای ایجاد کرد؟
بشکفت لاله چون رخ معشوقان
نرگس به سان دیدهٔ شیدا شد
هوش مصنوعی: گل لاله مانند چهره معشوقان شکوفا شد و نرگس‌ها مانند چشمان شیفتگان گردیدند.
از برف نو بنفشه گر ایمن گشت
ایدون چرا چو جامهٔ ترسا شد
هوش مصنوعی: اگر بنفشه از برف نو در امان مانده، پس چرا مانند جامهٔ ترسا (مؤمن) گشت؟
تیره شد آب و گشت هوا روشن
شد گنگ زاغ و بلبل گویا شد
هوش مصنوعی: آب تیره و تاریک شد، اما هوا روشن و واضح گردید. پرنده زاغ که ساکت و خاموش بود، حالا به همراه بلبل، صدایش را به وضوح درمی‌آورد.
بستان بهشت‌وار شد و لاله
رخشان به سان عارض حورا شد
هوش مصنوعی: باغ بهشتی زیبا و چشم‌نواز شد و گل‌های لاله با زیبایی خاصی مانند چهره‌های حوریان گشتند.
چون هندوان به پیش گل و بلبل
زاغ سیاه بنده و مولا شد
هوش مصنوعی: وقتی که هندوان در برابر گل و بلبل حاضر شدند، زاغ سیاه تبدیل به بنده و مولا شد.
وان گلبن چو گنبد سیمینش
آراسته چو قبهٔ مینا شد
هوش مصنوعی: آن گل رزی که مانند گنبد نقره‌ای زیبا و آراسته شده است، به شکوه و زیبایی قبه‌ای شفاف و مینا بدل شده است.
چون عمروعاص پیش علی دی مه
پیش بهار عاجر و رسوا شد
هوش مصنوعی: وقتی عمروعاص در مقابل علی قرار گرفت، به اندازه روز ماهی که در بهار است، ناتوان و شرمنده شد.
معزول گشت زاغ چنین زیرا
چون دشمن نبیرهٔ زهرا شد
هوش مصنوعی: زاغ از مقام خود کنار گذاشته شد، زیرا دشمن نوهٔ زهرا بود.
کفر و نفاق از وی چو عباسی
بر جامهٔ سیاهش پیدا شد
هوش مصنوعی: کفر و نفاق در او مانند دانه‌های ابریشمی بر روی لباس سیاهش نمایان شده است.
خورشید فاطمی شد و باقوت
برگشت و از نشیب به بالا شد
هوش مصنوعی: خورشید فاطمی طلوع کرد و با انرژی دوباره به سوی قله‌ها بازگشت و از پایین به بالا صعود کرد.
تا نور او چو خنجر حیدر شد
گلبن قوی چو دلدل شهبا شد
هوش مصنوعی: وقتی نور او مانند خنجر حیدر درخشید، باغی سرشار از زیبایی و قدرت به وجود آمد.
خورشید چون به معدن عدل آمد
با فصل زمهریر معادا شد
هوش مصنوعی: خورشید وقتی به جایی رسید که عدالت در آن حاکم بود، با سردی و سختی مواجه شد.
افزون گرفت روز چو دین و شب
ناقص چو کفر و تیره چو سودا شد
هوش مصنوعی: روز به مرور زمان بیشتر و کامل‌تر می‌شود، در حالی که شب ناپایه و ناتمام است، مانند کفر که در تاریکی و تردید قرار دارد.
اهل نفاق گشت شب تیره
رخشنده روز از اهل تولا شد
هوش مصنوعی: در دل شب تار، افرادی که دو رویی دارند، در روز روشن خود را نشان می‌دهند و برعکس، کسانی که به محبت و دوستی مشهورند، در واقع در زمره اهل وفاداری هستند.
گیتی به سان خاطر بی‌غفلت
پرنور و نفع و خیر ازیرا شد
هوش مصنوعی: دنیا مانند ذهنی است که همیشه روشن و خالی از غفلت است و پر از نفع و خوبی می‌باشد.
چون بود تیره همچو دل جاهل
واکنون چرا چوخاطر دانا شد؟
هوش مصنوعی: وقتی دل جاهل تیره و تار است، چرا اکنون که فکرش روشن شده، اینگونه متفاوت شده است؟
زیرا که سید همه سیاره
اندر حمل به عدل توانا شد
هوش مصنوعی: زیرا که پیشوای همه سیارات به عدالت تو قدرت گرفت و به دوش کشید.
عدل است اصل خیر که نوشروان
اندر جهان به عدل مسما شد
هوش مصنوعی: عدالت، پایه و اساسی برای خوبی‌هاست، به طوری که نوشروان در جهان به خاطر عدلش مشهور شد.
بنگر کز اعتدال چو سر برزد
با خور چه چند چیز هویدا شد
هوش مصنوعی: نگاه کن که وقتی روز و شب به تعادل می‌رسند، چه چیزهای زیادی از زیبایی‌ها و نعمت‌های زندگی نمایان می‌شود.
بنگر که این غریژن پوسیده
یاقوت سرخ و عنبر سارا شد
هوش مصنوعی: بنگر که این جواهر کم‌ارزش و فاسد، به رنگ یاقوت سرخ و خوشبویی عنبر تبدیل شده است.
علم است و عدل نیکی و رسته گشت
آنکو بدین دو معنی گویا شد
هوش مصنوعی: دانش و انصاف نیکویی هستند و کسی که به این دو مفهوم آگاه شود، رشد و پیشرفت می‌کند.
داد خرد بده که جهان ایدون
از بهر عقل و عدل مهیا شد
هوش مصنوعی: خرد را به من عطا کن، زیرا جهان به منظور تفکر و انصاف آماده شده است.
زیبا به علم شو که نه زیباست
آن کس که او به دنیا زیبا شد
هوش مصنوعی: زیبایی واقعی در دانش و علم نهفته است، نه در زیبایی ظاهری که تنها به دنیا و ظاهر مرتبط باشد.
او را مجوی و علم طلب زیرا
بس کس که او فریفته به آوا شد
هوش مصنوعی: به دنبال او نباش و علم را جستجو کن، چرا که بسیاری هستند که به خاطر آواز او فریفته و دچار illusion شده‌اند.
غره مشو بدان که کسی گوید
بهمان فقیه بلخ و بخارا شد
هوش مصنوعی: به خودت مغرور نباش چون دیگران ممکن است درباره‌ات نظر بدهند و به تو احترام بگذارند، اما این به معنای قدرتمندی یا ارجمندی تو نیست.
زیرا که علم دینی پنهان شد
چون کار دین و علم به غوغا شد
هوش مصنوعی: علم دینی به دلیل آشفتگی و شور و غوغای موجود، از بین رفته و در سایه قرار گرفته است.
مپذیر قول جاهل تقلیدی
گرچه به‌نام شهرهٔ دنیا شد
هوش مصنوعی: هرگز حرف کسی را که به‌طور کورکورانه تقلب می‌کند نپذیر، هرچند که به نامی بزرگ در دنیا شهرت یافته باشد.
چون و چرا بجوی که بر جاهل
گیتی چو حلقه تنگ از اینجا شد
هوش مصنوعی: به دنبال دلایل و پاسخ‌ها باش، زیرا در این دنیا، بی‌دانش مانند حلقه‌ای تنگ است که به سختی می‌توان در آن زندگی کرد.
با خصم گوی علم که بی‌خصمی
علمی نه پاک شد نه مصفا شد
هوش مصنوعی: با دشمن خود درباره علم صحبت کن، زیرا بدون درگیری و چالش، نه علمی به درستی شکل می‌گیرد و نه خالص و روشن می‌شود.
زیرا که سرخ روی برون آمد
هر کو به پیش حاکم تنها شد
هوش مصنوعی: زیرا که وقتی فردی با چهره‌ای سرخ و شاداب به نزد حاکم می‌آید، هر کس که تنها باشد، به راحتی توجه حاکم را جلب می‌کند.
خوی مهان بگیر و تواضع کن
آن را که او به دانش والا شد
هوش مصنوعی: با افراد بزرگ دست دوستی بده و humble باش، زیرا آنها به وسیله علم و دانش برتر شده‌اند.
کز قعر چاه تا به کران رایش
ایدون به چرخ بر به مدارا شد
هوش مصنوعی: از عمق چاه تا به اوج آسمان، به آرامی و با تدبیر، بالا رفته است.
خاک سیه به‌طاعت خرمابن
بنگر چگونه خوش خوش خرما شد
هوش مصنوعی: به زمین تیره و سیاه نگاه کن، چگونه با اطاعت و تلاش خود، به خوشه‌های خرما تبدیل شده است.
دانش گزین و صبر طلب زیرا
دارا به صبر و دانش دارا شد
هوش مصنوعی: علم را کسب کن و صبر را در پیش بگیر، زیرا انسان‌های موفق با داشتن صبر و علم به ثروت دست یافته‌اند.
خوی کرام گیر که حری را
خوی کریم مقطع و مبدا شد
هوش مصنوعی: خوی نیکو را در خود بپرورانید، زیرا ویژگی نیکویی و بزرگی، سرمنشا و آغاز هر چیز خوب است.
ناصرخسرو