ناصرخسروقصیدهٔ شمارهٔ ۶۰
در این مقام اگر می مقام باید کرد
بکار خویش نکوتر قیام باید کرد
به هرچه خوشترت آید زنامها، تن را
به فعل خویش بدان نام نام باید کرد
که نام نیکو مرغ است و فعل نیکش دام
زفعل خویش بر این مرغ دام باید کرد
زخوی نیک و خرد در ره مروت و فضل
مر اسپ تن را زین و لگام باید کرد
بدین لگام و بدین زینت نفس بدخو را
در این مقام همی نرم و رام باید کرد
اگر دلت بشکسته است سنگ معصیتش
دل شکسته به طاعت لجام باید کرد
اگر سلامت خواهی ز جهل بر در عقل
سلام باید کرد و مقام باید کرد
اگر خرد نبود، از دو بد نداند کس
به ذات خویش که او را کدام باید کرد
وگر کریم شود آرزوت نام و لقب
کریم‌وار فعال کرام باید کرد
جفا و جور و حسد را به طبع در دل خویش
نفور و زشت و بد و سرد و خام باید کرد
چو بر تو دهر به آفات خود زحام کند
تو را ز صبر به دل بر زحام باید کرد
وگر به غدر جهان بر تو قصد چاشت کند
تو را به صبر برو قصد شام باید کرد
به فعل نیک و به گفتار خوب پشت عدو
چو عاقلان جهان زیر بام باید کرد
سفیه را به سفاهت جواب باز مده
ز بی‌وفا به وفا انتقام باید کرد
و گر زمانه به گرگی دهد عنانش را
برو ز بهر سلامت سلام باید کرد
وگرچه خاص بوی، خویشتن ز بهر صلاح
میان عام چو ایشانت عام باید کرد
به قصد و عمد چو چیزی حلال دارد دهر
به سوی خویش مر آن را حرام باید کرد
جهان به مردم دانا تمام خواهد شد
پس این مرا و تو را می تمام باید کرد
به باغ دین حق اندر ز بهر بار خرد
زبانت را به بیان چون غمام باید کرد
رخ از نبید مسائل به زیر گلبن علم
به قال و قیل تو را لعل فام باید کرد
به حرب اهل ضلالت ز بهر کشتن جهل
سخنت را چو برنده حسام باید کرد
کمانت خاطر و حجت سپرت باید ساخت
ز نکته‌های نوادر سهام باید کرد
چو ناصبی معربد دلام خواهد ساخت
تو را جزای دلامش دلام باید کرد
مسافرند همه خلق و نیستند آگاه
که می نوای شراب و طعام باید کرد
ز بهر کردن بیدار جمع مستان را
یکی منادی برطرف بام باید کرد
که «چند خسپید ای بیهشان چو وقت آمد
که تیغ جهل همی در نیام باید کرد»
بکام و ناکام از بهر زاد راه دراز
زمین به زیر کیت زیر گام باید کرد
به زیر آتش اندیشه زاد باید پخت
زعلم حق زبان را زمام باید کرد
چو بی‌نظامی دین را نظام خواهی داد
نظام دینی دون بی‌نظام باید کرد
زبانت اسپ کنی چونت راه باید رفت
بگاه تشنه کف دست جام باید کرد
چرا چو سوی تو نامه پیام بفرستد
تو را به هر کس نامه پیام باید کرد؟
اگر کسی را اسپ است یا غلام تو را
روانت بندهٔ اسپ و غلام باید کرد؟
گر آب روی همی بایدت، قناعت را
چو من به نیک و بد اندر امام باید کرد
وگرنه همچو فلان و فلان به بی‌شرمی
به پیش خلق رخان چون رخام باید کرد
محال باشد اگر مر کریم را به طمع
ثنای بی‌خردان و لام باید کرد
جهان پر از خس و پرخار و پر ورام شده‌است
تو را کلام همی بی‌ورام باید کرد
وگر نصیحت را روی نیست، خاموشی
ز نیک و بدت به برهان لثام باید کرد
به زاد این سفرت سخت کوش باید بود
که این همی سوی دارالسلام باید کرد
بجوی امام همامی از اهل‌بیت رسول
که خویشتنت چنو می همام باید کرد
تو را اگر نبود ناصحی امام امروز
بسی که فردا «ای وای مام» باید کرد
قصیدهٔ شمارهٔ ۵۹: آن کن ای جویای حکمت کاهل حکمت آن کنندقصیدهٔ شمارهٔ ۶۱: چند گوئی که:چو ایام بهار آید
اطلاعات
وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
در این مقام اگر می مقام باید کرد
بکار خویش نکوتر قیام باید کرد
هوش مصنوعی: در این موقعیت اگر می‌خواهی پیوسته بمانی، باید در کار خود تلاش بیشتری کنی و به بهترین نحو عمل کنی.
به هرچه خوشترت آید زنامها، تن را
به فعل خویش بدان نام نام باید کرد
هوش مصنوعی: هر چیزی که برایت خوشایند و زیباست، باید با عمل خود به آن نامی که دوست داری، تسبیخ شوی.
که نام نیکو مرغ است و فعل نیکش دام
زفعل خویش بر این مرغ دام باید کرد
هوش مصنوعی: نام نیک مانند یک پرنده است و کارهای نیک، مانند دام‌هایی هستند که باید برای نگه‌داشتن این پرنده از آنها استفاده کرد. در واقع، برای حفظ و تقویت نام نیک، باید به اعمال نیک توجه کرد.
زخوی نیک و خرد در ره مروت و فضل
مر اسپ تن را زین و لگام باید کرد
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی در مسیر ادب و فضیلت قدم برداری، باید از ویژگی‌های خوب و حکمت در خود استفاده کنی و به نوعی وجودت را مهار کنی تا به بهترین شکل ممکن رفتار کنی.
بدین لگام و بدین زینت نفس بدخو را
در این مقام همی نرم و رام باید کرد
هوش مصنوعی: در این مقام، باید نفس بدخلق و سرکش را با کنترل و زیبایی خاصی نرم و مطیع کرد.
اگر دلت بشکسته است سنگ معصیتش
دل شکسته به طاعت لجام باید کرد
هوش مصنوعی: اگر قلبت شکستگی دارد و از گناه دل آزرده‌ای، برای جبران این دل‌شکستگی باید خود را به اطاعت و بندگی خدا ملزم کنی.
اگر سلامت خواهی ز جهل بر در عقل
سلام باید کرد و مقام باید کرد
هوش مصنوعی: برای اینکه به سلامتی دست یابی، باید از نادانی فاصله بگیری و به خرد و عقل احترام بگذاری. در واقع، باید به مقام عقل توجه و ارادتی نشان دهی.
اگر خرد نبود، از دو بد نداند کس
به ذات خویش که او را کدام باید کرد
هوش مصنوعی: اگر انسان خرد نداشته باشد، هیچ‌کس نمی‌داند که باید کدام یک از دو انتخاب بد را برای خود برگزینید.
وگر کریم شود آرزوت نام و لقب
کریم‌وار فعال کرام باید کرد
هوش مصنوعی: اگر خواسته‌ات در زندگی بزرگ و نیکو باشد، باید خودت نیز با رفتار و خصوصیات نیکو عمل کنی و در کردار و گفتارت منش‌های بزرگوارانه را رعایت کنی.
جفا و جور و حسد را به طبع در دل خویش
نفور و زشت و بد و سرد و خام باید کرد
هوش مصنوعی: باید از درون به جفا، ظلم و حسادت احساس نفرت و بیزاری داشته باشیم و آنها را چیزی زشت، ناپسند و سرد و ناپخته بدانیم.
چو بر تو دهر به آفات خود زحام کند
تو را ز صبر به دل بر زحام باید کرد
هوش مصنوعی: وقتی زمان با مشکلاتش بر تو فشار می‌آورد، باید با صبر و استقامت در برابر این فشارها ایستادگی کنی.
وگر به غدر جهان بر تو قصد چاشت کند
تو را به صبر برو قصد شام باید کرد
هوش مصنوعی: اگر دنیا به تو خیانت کند و قصد آسیب بزند، باید با صبر و شکیبایی در برابر آن ایستادگی کنی و برای مواجهه با چالش‌های بزرگ‌تر آماده باشی.
به فعل نیک و به گفتار خوب پشت عدو
چو عاقلان جهان زیر بام باید کرد
هوش مصنوعی: برای انجام کارهای نیک و سخن گفتن خوب، باید همچون عاقلانی که در دنیا هستند، در برابر دشمنان هوشیار و زیرک بود.
سفیه را به سفاهت جواب باز مده
ز بی‌وفا به وفا انتقام باید کرد
هوش مصنوعی: با افراد نادان و بی‌خود بحث نکن و از بی‌وفا انتظار وفای داشته باش. در برابر خیانت، باید پاسخ قاطعانه‌ای داد.
و گر زمانه به گرگی دهد عنانش را
برو ز بهر سلامت سلام باید کرد
هوش مصنوعی: اگر زمانه به گونه‌ای پیش برود که بر سر راهت دشمنی در قالب گرگ قرار بگیرد، برای حفظ سلامت و امنیت خود، باید به آن دشمن توجه کرده و خود را آماده کن.
وگرچه خاص بوی، خویشتن ز بهر صلاح
میان عام چو ایشانت عام باید کرد
هوش مصنوعی: این گفته اشاره دارد به این که حتی اگر کسی ویژگی‌های خاصی داشته باشد، برای بهبود اوضاع عمومی و در راستای صلاح اجتماع، باید خود را به دیگران نزدیک کند و در میان مردم عادی قرار بگیرد. در واقع، فرد باید برای بهبود شرایط عمومی، از ویژگی‌های خود فاصله بگیرد و خود را با جامعه هماهنگ کند.
به قصد و عمد چو چیزی حلال دارد دهر
به سوی خویش مر آن را حرام باید کرد
هوش مصنوعی: اگر دنیای موجود چیزی را به طور عمد و به قصد حلال می‌داند، آن را باید به خاطر خود را حرام در نظر گرفت.
جهان به مردم دانا تمام خواهد شد
پس این مرا و تو را می تمام باید کرد
هوش مصنوعی: جهان بر اساس دانش و آگاهی انسان‌ها شکل می‌گیرد، بنابراین باید تلاش کنیم تا خود را به کمال برسانیم و در مسیر دانش و آگاهی گام برداریم.
به باغ دین حق اندر ز بهر بار خرد
زبانت را به بیان چون غمام باید کرد
هوش مصنوعی: برای پرورش اندیشه و خرد خود، باید زبانت را به گونه‌ای بگشایی که مانند ابر، باران دانش و حقیقت را بر زمین روانه کند.
رخ از نبید مسائل به زیر گلبن علم
به قال و قیل تو را لعل فام باید کرد
هوش مصنوعی: صورتت در زیر سایه‌ی گل، تحت تأثیر نوشیدنی‌های مختلف قرار دارد و برای اینکه در مباحث علمی و گفت‌وگوها به خوبی بدرخشی، باید به رنگ لعل (قرمز) درآبی.
به حرب اهل ضلالت ز بهر کشتن جهل
سخنت را چو برنده حسام باید کرد
هوش مصنوعی: برای مبارزه با اهل گمراهی و نابودی جهل، باید سخن را به گونه‌ای بیان کرد که همچون شمشیر تیز و برنده باشد.
کمانت خاطر و حجت سپرت باید ساخت
ز نکته‌های نوادر سهام باید کرد
هوش مصنوعی: برای جلب محبت و دلگرمی کسی، باید از نکات و ویژگی‌های مثبت او استفاده کرد و با بهره‌گیری از نکات برجسته و خلاق، روابط مؤثری ایجاد کرد.
چو ناصبی معربد دلام خواهد ساخت
تو را جزای دلامش دلام باید کرد
هوش مصنوعی: وقتی کسی نفاق و دورویی را در دل خود پرورش می‌دهد، سزاوار است که به همان اندازه که در دلش نیت‌های بد دارد، به او پاسخ داده شود.
مسافرند همه خلق و نیستند آگاه
که می نوای شراب و طعام باید کرد
هوش مصنوعی: همه افراد در این دنیا مانند مسافرانی هستند که از مسیر خود آگاه نیستند؛ در حالی که باید از زندگی و لذت‌ها، مانند شراب و غذا، بهره ببرند.
ز بهر کردن بیدار جمع مستان را
یکی منادی برطرف بام باید کرد
هوش مصنوعی: برای بیدار کردن جمع مستان، لازم است یکی بر بالای بام فریاد بزند.
که «چند خسپید ای بیهشان چو وقت آمد
که تیغ جهل همی در نیام باید کرد»
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که ای بیهشان (افراد نادان)، چندین بار خوابیده‌اید و غفلت کرده‌اید. اکنون زمان آن رسیده که سلاح جهل را از نیام درآورید و با آگاهی و دانش به میدان بیایید.
بکام و ناکام از بهر زاد راه دراز
زمین به زیر کیت زیر گام باید کرد
هوش مصنوعی: برای رسیدن به هدف و موفقیت، باید در مسیر زندگی با تلاش و همت ادامه دهیم، حتی اگر در بعضی مواقع دچار ناکامی شویم. در این راه، باید با دقت و آگاهی پیش برویم و موانع را زیر پا بگذاریم.
به زیر آتش اندیشه زاد باید پخت
زعلم حق زبان را زمام باید کرد
هوش مصنوعی: برای بهبود و پختگی فکر، باید افکار را زیر فشار قرار داد و از علم حقیقی بهره برد تا بتوان زبان و گفتار را به خوبی تحت کنترل درآورد.
چو بی‌نظامی دین را نظام خواهی داد
نظام دینی دون بی‌نظام باید کرد
هوش مصنوعی: اگر بخواهی به دین نظم و سامان بدهی، باید ابتدا بی‌نظمی آن را درآوری و برای ایجاد نظام دینی، باید به سراغ بی‌نظمی‌های موجود بروی.
زبانت اسپ کنی چونت راه باید رفت
بگاه تشنه کف دست جام باید کرد
هوش مصنوعی: وقتی که زبان تو مانند اسبی پر سر و صدا باشد، باید برای رفتن به راهی مناسب آماده باشی. در زمان نیاز، مثل وقتی که تشنه‌ای، باید با دستانت جامی بسازی تا آب بنوشی.
چرا چو سوی تو نامه پیام بفرستد
تو را به هر کس نامه پیام باید کرد؟
هوش مصنوعی: چرا نامه و پیام به سوی تو فرستاده شود، وقتی که باید این کار را به هر کس دیگری هم انجام داد؟
اگر کسی را اسپ است یا غلام تو را
روانت بندهٔ اسپ و غلام باید کرد؟
هوش مصنوعی: اگر کسی دارای اسب یا غلامی باشد، آیا تو باید خود را به عنوان بندهٔ آن اسب و غلام به حساب آوری؟
گر آب روی همی بایدت، قناعت را
چو من به نیک و بد اندر امام باید کرد
هوش مصنوعی: اگر به آب و آبادی نیاز داری، باید مثل من به قناعت با خوبی‌ها و بدی‌ها بسنده کنی.
وگرنه همچو فلان و فلان به بی‌شرمی
به پیش خلق رخان چون رخام باید کرد
هوش مصنوعی: اگر چنین نباشی، باید مثل افرادی بی‌شرم و بی‌حیا در برابر مردم ظاهر شوی و خودت را مانند سنگ سخت نشان دهی.
محال باشد اگر مر کریم را به طمع
ثنای بی‌خردان و لام باید کرد
هوش مصنوعی: اگر کسی باصفات و بزرگوار باشد، هرگز به خاطر جلب تعریف و تمجید افراد نادان و بی‌خود، عمل نیکو انجام نمی‌دهد.
جهان پر از خس و پرخار و پر ورام شده‌است
تو را کلام همی بی‌ورام باید کرد
هوش مصنوعی: دنیا پر از مشکلات و موانع شده است، پس باید با کلامی دلگرم‌کننده و مثبت به آن پرداخته شود.
وگر نصیحت را روی نیست، خاموشی
ز نیک و بدت به برهان لثام باید کرد
هوش مصنوعی: اگر به نصیحت گوش فرا نمی‌دهی، باید در برابر نیک و بد سکوت کنی و به این ترتیب خود را از دیگران متمایز کنی.
به زاد این سفرت سخت کوش باید بود
که این همی سوی دارالسلام باید کرد
هوش مصنوعی: در این سفر باید تلاش و کوشش زیادی کرد، زیرا هدف نهایی رسیدن به سرزمین آرامش و امنیت است.
بجوی امام همامی از اهل‌بیت رسول
که خویشتنت چنو می همام باید کرد
هوش مصنوعی: از میان اهل بیت پیامبر، پیشوای بزرگی را جستجو کن که خود را باید مانند او بسازی و به کمالات او دست یابی.
تو را اگر نبود ناصحی امام امروز
بسی که فردا «ای وای مام» باید کرد
هوش مصنوعی: اگر امروز کسی مثل ناصح و راهنما در کنار تو نباشد، باید فردا خیلی زود با درد و حسرت بگویی "ای کاش"!