گنجور

دروغ در اعمال و رفتار

و اما کذب در کردار و اعمال آن است که در ظاهر اعمالی از او سرزند که دلالت کند بر خوبی در باطن او، و باطن او از آن بی خبر بوده باشد، یعنی باطن او موافق ظاهر نباشد و صدق در آن، این است که باطن و ظاهر یکسان و مطابق بود یا باطن از ظاهر بهتر و آراسته تر باشد و این مرتبه از صدق، اشرف و افضل از صدق در گفتار است.

و از این جهت مکرر سید بشر این مرتبه را از حضرت آفریدگار مسئلت می نمود و در اخبار وارد است که «چون پنهان و آشکار بنده مومن یکسان بوده باشد خداوند عالم به او بر ملائکه مباهات می کند و می فرماید: بنده حق من این است».

بعضی از اکابر فرموده است که «کیست مرا نشان دهد به شخصی که چشم او در تاریکی شبها گریان است و لب او روزها در محافل، خندان باشد».

«اذا السر و الاعلان فی المومن استوی
فقد عز فی الدارین و استوجب الثناء»

یعنی: هرگاه پنهان و آشکار بنده مومن، مساوی باشد، در دو جهان، عزیز و مستوجب آفرین و ستایش است.

«و ان خالف الاعلان سرا فما له
علی سعیه فضل سوی الکد و العنا»

و اگر ظاهر او مخالف باطن باشد، و ظاهر را به اعمال خیر آراسته و باطن او بی خبر باشد، هیچ اجر و مزدی از برای عمل او نیست مگر تصدیع و رنجی که کشیده است.

کما خالص الدینار فی السوق نافق
و مغشوشه المردود لا یقتضی المنی

همچنان که طلای بی غش در بازار، رایج و در عوض آن هر چه خواهی می دهند، و آنچه در آن غش باشد به تو رد می کنند، و آرزوی تو از آن برنمی آید، و شکی نیست هر عملی را که در آن غش باشد که ظاهرا آن آراسته و باطن آن موافق ظاهر نباشد رد به تو می شود.

قلب روی اندود نستانند در بازار حشر
خالصی باید که از آتش برون آید سلیم
فصل - صدق و راستگویی: ضد دروغگویی، صدق است، که راستگویی است و آن اشرف صفات نفسانیه و رئیس اخلاق ملکیه است خداوندگار عالم می فرماید: «اتقوا الله و کونوا مع الصادقین» یعنی «بپرهیزید از خدا و با راستگویان بوده باشید» و از حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم مروی است که: «شش خصلت از برای من قبول کنید تا من بهشت را از برای شما متقبل شوم: هرگاه یکی از شما خبری دهد دروغ نگوید و چون وعده نماید تخلف نورزد و چنانچه امانت قبول نماید خیانت نکند و چشمهای خود را از نامحرم بپوشد و دستهای خود را از آنچه نباید به آن دراز کند نگاهدارد و فرج خود را محافظت نماید» و از امامین «همامین امام محمد باقر و امام جعفر صادق علیه السلام مروی است که: «به درستی که مرد به واسطه راستگویی به مرتبه صدیقان می رسد» و از حضرت صادق علیه السلام منقول است که «هر که زبان او راستگو باشد، عمل او پاکیزه است و هر که نیت او نیک باشد، روزی او زیاد می شود و هر که با اهل خانه نیکویی کند، عمر او دراز می شود» و فرمود که: «نظر به طول رکوع و سجود کسی نکنید و به آن غره نشوید، زیرا می شود این امری باشد که به آن معتاد شده باشد، و به این جهت نتواند ترک کند و لیکن نظر به صدق کلام و امانتداری او کنید، و به این صفت، خوبی او را دریابید» و مخفی نماند که همچنان که صدق و کذب در سخن و گفتار است، همچنین در کردار و اخلاق و مقامات دین نیز یافت می شود.در اخلاق و مقامات دین: اما کذب در اخلاق و مقامات دین، آن است که ادعای صفاتی چند کند، چون: خوف از خدا و رجا و صبر و شکر و تسلیم و رضا و معرفت و زهد و امثال اینها، و اسم آنها را بر خود ببندد و از حقیقت و آثار آنها بی خبر باشد و در او از لوازم آنها اثری نباشد و چنین شخصی نیز کاذب است مثلا ملاحظه می کنیم که چنانچه کسی از پادشاهی قهار، یا امیری صاحب اقتدار به جهت خیانتی که از او سر زده یا تقصیری که مرتکب شده خائف شود چهره او زرد، و نفس او سرد، و خواب و خوراک بر او دشوار، و عیش و تنعم براو ناگوار، خاطر او پریشان، و اعضا و جوارح او مضطرب و لرزان می شود بلکه بسا باشد که ترک اهل دنیا و عیال و مال و منال خود می کند و در ولایات غربت به تنهائی و مشقت می سازد و این همه از خوف و بیم آن کسی است که از او ترسیده و این خوف، خوف صادق، و صاحب آن خائف است.

اطلاعات

قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: چکامه

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

و اما کذب در کردار و اعمال آن است که در ظاهر اعمالی از او سرزند که دلالت کند بر خوبی در باطن او، و باطن او از آن بی خبر بوده باشد، یعنی باطن او موافق ظاهر نباشد و صدق در آن، این است که باطن و ظاهر یکسان و مطابق بود یا باطن از ظاهر بهتر و آراسته تر باشد و این مرتبه از صدق، اشرف و افضل از صدق در گفتار است.
هوش مصنوعی: کذب در اعمال زمانی اتفاق می‌افتد که فرد به ظاهر کارهایی انجام دهد که نشان‌دهنده خوبی او باشد، در حالی که خودش از این موضوع بی‌خبر است و در واقع، باطنش با ظاهرش همخوانی ندارد. صداقت در اینجا به معنای هم‌خوانی و تطابق باطن و ظاهر است، یا اینکه باطن از ظاهر بهتر و زیباتر باشد. این نوع صداقت از صداقت کلامی بالاتر و ارزشمندتر است.
و از این جهت مکرر سید بشر این مرتبه را از حضرت آفریدگار مسئلت می نمود و در اخبار وارد است که «چون پنهان و آشکار بنده مومن یکسان بوده باشد خداوند عالم به او بر ملائکه مباهات می کند و می فرماید: بنده حق من این است».
هوش مصنوعی: سید بشر بارها از خداوند درخواست می‌کرد که او را در مرتبه‌ای خاص قرار دهد. در اخبار آمده است که وقتی عمل‌های پنهان و آشکار یک بنده مومن برابر و یکسان باشد، خداوند به این بنده افتخار می‌کند و به ملائکه می‌فرماید: "این بنده حق من است".
بعضی از اکابر فرموده است که «کیست مرا نشان دهد به شخصی که چشم او در تاریکی شبها گریان است و لب او روزها در محافل، خندان باشد».
هوش مصنوعی: برخی از بزرگان گفته‌اند که: «کسی را به من نشان دهید که در شب‌ها چشمانش از گریه پرآب است و در روزها لبخند بر لب دارد و در محافل خندان است».
«اذا السر و الاعلان فی المومن استوی
فقد عز فی الدارین و استوجب الثناء»
هوش مصنوعی: وقتی که در انسان مؤمن، رازداری و صداقت به یک اندازه باشد، او در این دنیا و آن دنیا عزیز و بزرگوار می‌شود و شایسته ستایش خواهد بود.
یعنی: هرگاه پنهان و آشکار بنده مومن، مساوی باشد، در دو جهان، عزیز و مستوجب آفرین و ستایش است.
هوش مصنوعی: هر وقت وضعیت درونی و بیرونی یک مؤمن برابر باشد، در هر دو جهان محترم و شایسته ستایش و تحسین است.
«و ان خالف الاعلان سرا فما له
علی سعیه فضل سوی الکد و العنا»
هوش مصنوعی: اگر چیزی در نهان با چیزی که به طور علنی بیان شده، مخالف باشد، دیگر برای او هیچ وقعتی نیست مگر تلاش و زحمت.
و اگر ظاهر او مخالف باطن باشد، و ظاهر را به اعمال خیر آراسته و باطن او بی خبر باشد، هیچ اجر و مزدی از برای عمل او نیست مگر تصدیع و رنجی که کشیده است.
هوش مصنوعی: اگر ظاهر فرد با باطن او سازگار نباشد و در حالی که ظاهرش را با کارهای نیک تزئین کرده، باطنش ناآگاه باشد، هیچ پاداشی برای اعمالش نخواهد بود جز درد و زحمتی که متحمل شده است.
کما خالص الدینار فی السوق نافق
و مغشوشه المردود لا یقتضی المنی
هوش مصنوعی: همان‌طور که دینار خالص در بازار ارزشمند است، سکه‌های تقلبی و بی‌کیفیت نیز بی‌ارزش و مردود هستند و به هیچ‌وجه امیدی به آنها نیست.
همچنان که طلای بی غش در بازار، رایج و در عوض آن هر چه خواهی می دهند، و آنچه در آن غش باشد به تو رد می کنند، و آرزوی تو از آن برنمی آید، و شکی نیست هر عملی را که در آن غش باشد که ظاهرا آن آراسته و باطن آن موافق ظاهر نباشد رد به تو می شود.
هوش مصنوعی: طلای خالص در بازار به راحتی معامله می‌شود و هر چیزی که بخواهی در ازای آن به تو می‌دهند، اما اگر چیزی تقلبی باشد، آن را به تو پس می‌زنند و برآورده شدن آرزوهایت از آن ممکن نیست. به طور کلی، هر عملی که دارای تقلب باشد و ظاهرش با باطنش همخوانی نداشته باشد، از سوی دیگران رد می‌شود.
قلب روی اندود نستانند در بازار حشر
خالصی باید که از آتش برون آید سلیم
هوش مصنوعی: برای اینکه در روز قیامت مورد پذیرش قرار بگیریم، باید قلبی پاک و خالص داشته باشیم. این قلب باید از تجربیات و سختی‌ها عبور کرده باشد تا بتواند در آن شرایط سخت، ثابت قدم و سالم بماند.