گنجور

علاج عجب به عبادت و طاعت

و اما علاج عُجْب به عبادت و طاعت، آن است که بدانی که غرض از عبادات و طاعات، اظهار ذلت و مسکنت است و عادت و ملکه شدن اینها از برای نفس انسانی تا معنی بندگی و حقیقت آن حاصل شود و عجب چون منافات با این مطلب دارد لامحاله عبادت را باطل می کند و بعد از بطلان آن، عجب به آن چه معنی دارد بلکه ترک عبادت بهتر است از عبادت با عجب.

گنهکار اندیشه ناک از خدای
بسی بهتر از عابد خودنمای

علاوه بر اینکه شرایط و آداب عبادت بسیار، و عبادت بدون یکی از اینها فاسد و بی اعتبار، و آفاتی که باعث حبط و رد آنها می گردد بی شمار است پس در هر عبادتی یحتمل که شرطی از آن مختل، و یا آفتی به آن عارض شود و به این جهت فاسد و از درجه قبول ساقط شده باشد و با این احتمال در عبادت، عاقل چگونه به آن عجب می کند؟ و کسی که ادعای آن نماید که یقین دارد که عبادت او مستجمع جمیع شرایط و آداب، و خالی از همه آفات است بسی غافل، و از حقیقت کار جاهل است.

دردا که دوش طاعت سی سال خویش را
دادم به می فروش و به یک جرعه برنداشت

علاوه بر اینکه اگر همه اهل عالم، عمر خود را در طاعت و عبادت صرف کنند عبادت ایشان را در درگاه خداوندی وقعی نیست.

مپندار گر طاعتی کرده ای
که نزلی بر این حضرت آورده ای

و بر فرض اینکه عبادت از هر خللی خالی باشد در وقتی ثمری می دهد و اثری می بخشد که عاقبت صاحبش به خیرختم شود و کیست که از خاتمه امر خود مطمئن باشد و با وجود این، عجب به عبادت و طاعت نیست مگر حمق و سفاهت.

اطلاعات

وزن: فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه)
قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: چکامه

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

و اما علاج عُجْب به عبادت و طاعت، آن است که بدانی که غرض از عبادات و طاعات، اظهار ذلت و مسکنت است و عادت و ملکه شدن اینها از برای نفس انسانی تا معنی بندگی و حقیقت آن حاصل شود و عجب چون منافات با این مطلب دارد لامحاله عبادت را باطل می کند و بعد از بطلان آن، عجب به آن چه معنی دارد بلکه ترک عبادت بهتر است از عبادت با عجب.
هوش مصنوعی: علاج خودپسندی در عبادت و اطاعت این است که بفهمیم هدف از این عبادات و اطاعت‌ها، نشان دادن ذلت و نیازمندی انسان است. این عادت و ملکه باید در نفس انسان ایجاد شود تا حقیقت بندگی درک شود. از آنجایی که خودپسندی با این مفهوم تناقض دارد، قطعاً عبادت را بی‌اثر می‌کند. وقتی عبادت باطل شد، خودپسندی نیز به درستی معنا پیدا نمی‌کند. بهتر است انسان عبادت را ترک کند تا اینکه با خودپسندی به عبادت مشغول باشد.
گنهکار اندیشه ناک از خدای
بسی بهتر از عابد خودنمای
هوش مصنوعی: انسان گناهکار که در فکر و اندیشه‌اش تردید دارد، از عبادت‌کننده‌ای که تنها به خود می‌بالد و توجهی به خدا ندارد، در مرتبه‌ی بالاتری قرار دارد.
علاوه بر اینکه شرایط و آداب عبادت بسیار، و عبادت بدون یکی از اینها فاسد و بی اعتبار، و آفاتی که باعث حبط و رد آنها می گردد بی شمار است پس در هر عبادتی یحتمل که شرطی از آن مختل، و یا آفتی به آن عارض شود و به این جهت فاسد و از درجه قبول ساقط شده باشد و با این احتمال در عبادت، عاقل چگونه به آن عجب می کند؟ و کسی که ادعای آن نماید که یقین دارد که عبادت او مستجمع جمیع شرایط و آداب، و خالی از همه آفات است بسی غافل، و از حقیقت کار جاهل است.
هوش مصنوعی: عبادت دارای شرایط و آداب زیادی است و اگر یکی از این شرایط رعایت نشود، عبادت معتبر نخواهد بود. همچنین، موانع و مشکلاتی وجود دارند که می‌توانند باعث باطل شدن عبادت شوند. بنابراین، در هر عبادتی ممکن است یکی از شرایط خراب شود یا مشکلی برای آن پیش آید، که در این صورت عبادت باطل و پذیرفته نشده خواهد بود. با توجه به این نکته، آیا از عقل درست است که آدمی به عبادت خود مغرور شود؟ و کسی که ادعا کند یقین دارد که عبادتش تمام شرایط و آداب را داراست و از هیچ مشکلی خالی است، فردی ناآگاه و غافل از حقیقت کار خود است.
دردا که دوش طاعت سی سال خویش را
دادم به می فروش و به یک جرعه برنداشت
هوش مصنوعی: ای کاش! دیروز، سی سال از عمر خود را برای عبادت و طاعت صرف کردم، اما در عوض تنها با یک جرعه از می فروش نتوانستم حتی ذره‌ای از این زحمت را جبران کنم.
علاوه بر اینکه اگر همه اهل عالم، عمر خود را در طاعت و عبادت صرف کنند عبادت ایشان را در درگاه خداوندی وقعی نیست.
هوش مصنوعی: حتی اگر همه مردم دنیا، تمام عمر خود را در عبادت و اطاعت خداوند بگذرانند، این عبادت‌ها در نظر خداوند اهمیتی ندارد.
مپندار گر طاعتی کرده ای
که نزلی بر این حضرت آورده ای
هوش مصنوعی: این فکر را نکن که با انجام عبادتی توانسته‌ای جایگاهی برای خود نزد این مقام بالا به دست آوری.
و بر فرض اینکه عبادت از هر خللی خالی باشد در وقتی ثمری می دهد و اثری می بخشد که عاقبت صاحبش به خیرختم شود و کیست که از خاتمه امر خود مطمئن باشد و با وجود این، عجب به عبادت و طاعت نیست مگر حمق و سفاهت.
هوش مصنوعی: اگر فرض کنیم که عبادت به طور کامل بی‌نقص است، باز هم تنها در زمانی خاص می‌تواند نتیجه‌ای مثبت به دنبال داشته باشد و تأثیری بر جای بگذارد که سرانجام شخص عبادت‌کننده به خیر و نیکی ختم شود. اما چه کسی می‌تواند از پایان کار خویش اطمینان داشته باشد؟ در حالی که این گونه است، تعجب درباره عبادت و اطاعت نشان‌دهنده نادانی و بی‌خردی است.