اطلاعات
وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکیدرج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
ای بسا مخلص که نالد در دعا
تا رود دود خلوصش بر سما
هوش مصنوعی: بسیاری از انسانهای پاکنیت در دعاهای خود ناله و فریاد میکنند تا خلوص و نیت پاکشان به آسمانها برسد.
تا رود بالای این سقف برین
بوی مجمر از انین المذنبین
هوش مصنوعی: این بیت به تصویر کشیدن حالتی است که در آن بوی خوشی از بالای یک سقف به مشام میرسد، که ناشی از اشکها و آههای کسانی است که دلشان به شدت دچار غم و غصه است. این احساسات باعث میشود تا کسی به یاد آنها بیفتد و برایشان دل بسوزاند.
پس ملایک با خدا نالند زار
کای مجیب هر دعا وی مستجار
هوش مصنوعی: پس فرشتگان نزد خداوند به زاری و ناله مشغولند و میگویند: ای پاسخدهنده به دعاها و پناهدهنده به نیازمندان، ما به درگاه تو آمدهایم.
بندهٔ مؤمن تضرع میکند
او نمیداند به جز تو مستند
هوش مصنوعی: بندهی مؤمن در پیشگاه خداوند زاری و درخواست میکند، اما او از هیچ چیز غیر از تو حمایت نمیطلبد.
تو عطا بیگانگان را میدهی
از تو دارد آرزو هر مشتهی
هوش مصنوعی: شما به افراد غریبه سخاوت و لطف میکنید و هر کسی که آرزوی چیزی دارد، به شما امید بسته است.
حق بفرماید که نه ازْ خواریِّ اوست
عین تاخیر عطا یاری اوست
هوش مصنوعی: صداقت را بپذیریم که تأخیر در دادن نعمتها به معنای کمارزشی و ذلت خود او نیست، بلکه نشانی است از مساعدت و یاری او.
حاجت آوردش ز غفلت سوی من
آن کشیدش مو کشان در کوی من
هوش مصنوعی: او در حالتی که غفلت کرده بود، به سوی من آمد و آن کسی که موهایش را کشید، او را به طرف من در کوی خود کشاند.
گر بر آرم حاجتش او وا رود
هم در آن بازیچه مستغرق شود
هوش مصنوعی: اگر من خواستهاش را برآورم، او نیز در آن بازی غرق خواهد شد.
گرچه مینالد به جان « یا مستجار »
دل شکسته سینهخسته گو بزار
هوش مصنوعی: با وجود اینکه دل شکسته و سینه خستهای وجود دارد که به شدت ناله میکند، اما بهتر است این درد را فراموش کنیم و به ادامه زندگی بپردازیم.
خوش همیآید مرا آواز او
وآن خدایا گفتن و آن راز او
هوش مصنوعی: صدای او برایم دلنشین است و رازهایی که به خداوند میگوید، مرا بسیار خوشحال میکند.
وانک اندر لابه و در ماجرا
میفریباند به هر نوعی مرا
هوش مصنوعی: و اما در پیچیدگی و ماجرا، به هر شیوهای مرا فریب میدهد.
طوطیان و بلبلان را از پسند
از خوش آوازی قفسدر میکنند
هوش مصنوعی: پرندگان رنگارنگ و بلبلها را به خاطر صدای زیبا و دلنشینشان از قفس آزاد میکنند.
زاغ را و چغد را اندر قفس
کی کنند این خود نیامد در قصص
هوش مصنوعی: زاغ و چغد را در قفس نمیتوان حبس کرد، زیرا خودشان به اینجا نیامدهاند.
پیش شاهد باز چون آید دو تن
آن یکی کمپیر و دیگر خوش ذقن
هوش مصنوعی: وقتی دو نفر در مقابل شاهد قرار میگیرند، یکی از آنها پیر و دیگری خوشصورت و جوان است.
هر دو نان خواهند او زوتر فطیر
آرَد و کمپیر را گوید که گیر
هوش مصنوعی: هر دو به دنبال نان هستند، او که زودتر نان تازه میپزد و به مادرش میگوید که آماده باشد.
وآن دگر را که خوش اَستَش قدّ و خد
کی دهد نان بل به تاخیر افکند
هوش مصنوعی: آنکه زیبا و خوشقد و قامت است، چگونه میتواند به کسی که در وضعیت بدی قرار دارد، کمک کند؟ او فقط وقتی به کمک میآید که زمانش مناسب باشد و نه در شرایطی که تأخیر به وجود آید.
گویدش بنشین زمانی بیگزند
که به خانه نان تازه میپزند
هوش مصنوعی: میگوید بنشین و مدتی بیدغدغه استراحت کن، چون در خانه نان تازه در حال پختن است.
چون رسد آن نان گرمش بعد کَدّ
گویدش بنشین که حلوا میرسد
هوش مصنوعی: زمانی که آن نان گرم و تازه به دست میآید، باید به کار و تلاش ادامه دهد و بگوید صبر کن که کار بهتر و شیرینتری در راه است.
هم برین فن داردارش میکند
وز ره پنهان شکارش میکند
هوش مصنوعی: او هم به مهارت خاصی دست یافته و هم به شیوهای پنهانی به شکارش میپردازد.
که مرا کاریست با تو یک زمان
منتظر میباش ای خوب جهان
هوش مصنوعی: من با تو کاری دارم؛ کمی صبر کن و منتظر بمان، ای بهترین موجود در جهان.
بیمرادی مومنان از نیک و بد
تو یقین میدان که بهر این بود
هوش مصنوعی: مومنان میدانند که از خوبیها و بدیها، هیچ چیز برایشان بیفایده نیست و همه چیز به خاطر این موضوع است.
حاشیه ها
چند نکته:
1- مصرع نخست از بیت چهارم، یعنی «بندهٔمؤمنتضرع میکند» را لطفاً اصلا نمایید: «بندۀ مؤمن تضرع می کند»
2- معنی برخی کلمات دشوار:
مجمر: منقل ، آتش دان ، عودسوز.
انین: ناله ، آواز سوزناک
مُذنب: گنهکار
مستجار: نعت مفعولی از مصدر استجارة، آنکه طلب امن از او کنند، پناه . پناهگیر.
مشتهی: خواهش کننده و آرزومند
فطیر: نانی که خمیر آن ور نیامده باشد.
کمپیر: پیر، سالخورده
داردار: درنگ و کندی در انجام کار.
3- نکتۀ سوم:
دو بیت زیر:
گرچه مینالد به جان یا مستجار
دل شکسته سینهخسته گو بزار
خوش همیآید مرا آواز او
وآن خدایا گفتن و آن راز او
قرابت زیادی دارد با این بیت مولانا:
نالم ایرا نالهها خوش آیدش
از دو عالم ناله و غم بایدش/ دفتر اول مثنوی
منبت گاه قند
رویشگاه نیشکر
فلک به مردم نادان دهد زمام مراد
تو اهل دانش و فضلی همین گناهت بس
پروردگار بزرگ این جهان آدمای خوب رو اذیت میکنه تا بهش نزدیک بشن و افراد پست فطرت و ستمگر رو به هرچیز که بخوان میرسونه به خاطر این که حکیمه
1403/04/26 15:06
رضا از کرمان
سلام
این مثنوی دقیقا متناظر با قسمت دوم از بخش نهم فیه مافیه آنجا که فرموده ( حکایت میاورند که حق تعالی میفرماید ای بنده من ،حاجت ترا درحالت دعا و ناله زود بر آوردمی......) میباشد لطفا مطالعه بفرمایید.
هم برین فن داردارش میکند
وز ره پنهان شکارش میکند
داردار یعنی چه ؟
1404/08/14 12:11
احمد خرمآبادیزاد
«هم برین فن داردارش میکند»: او را با این ترفند معطل میکند.