مادرِ تو، بَطِ آن دریا بُدَست
دایه ات خاکی بُد و خشکی پرست
"مثنوی معنوی"
شرح بیت:
دوتا تضاد یا دوتا قطب مخالف توی این بیت هست. که مولانا در جاهای مختلف و با عبارتهای متنوع آنها را بیان می کند. مثل نار و نور، آب و خاک، تن و جان، موسی و فرعون، رنگ و بی رنگی، خودی و بی خودی و ...
که در اصل همان تضاد تاریخی بین کفر و ایمان هست که در ادیان به آن اشاره شده است و در خودشناسی و عرفان به وجود روانی انسان تعمیم می یابد.
1. تضاد بین مادر و دایه
2. تضاد بین دریا و خشکی
بیت زیر بخوبی به تضاد میان دریا و خشکی اشاره می کند:
موج خاکی، وهم و فهم و فکر ماست
موج آبی، محو و سکرست و فناست
اما تضاد بین مادر و دایه:
مادر: کسی که زاینده ی کودک است. سمبل نیروی اصلی که سازنده و زاینده ی وجود روانی ماست.
دایه: آنکس که زاینده ی کودک نیست، بلکه او را به عاریت، به جهت مراقبت و تغذیه، مدتی به او می سپارند.
سمبل نیرویی ثانوی و بیگانه که جایگزین مادر می شود و تغذیه ی روحی و روانی کودک را بعهده می گیرد. از آنجا که این دایه مُتَّصف به خاکی و خشکی پرست، شده است. می تواند کنایه از جامعه و ارزشهای اعتباری و بیگانه باروح و روان آدمی باشد. که از طریق نظام تعلیم و تربیت و اجتماعی شدن، بتدریج به کودک القا می شوند. یعنی غذایی را به کودک می خوراند که قوت و لقمه ی اصلی او نیست. نسخه ای بدلی است. شاید این تغذیه و مراقبت، رشد مادی و جسمانی او را بهمراه داشته باشد، اما رشد روحانی و معنوی او را نه. (واژه ی رشد مسامحتا" بکار رفته است).
بط: مرغابی، سمبل کیفیتی از وجود روانی در ماست که با زیر و بم های دریای عدم آشناست و اگر (از طریق آگاهی) بکار گرفته شود شناگری می داند و متصل به دریای حقیقت است.
دریا: ‌سمبل کیفیت روانی عدم است و یادآور داستان نحوی و کشتیبان.

فضول یعنی فضولی