گنجور

بخش ۱۵۲ - اعتماد کردن هاروت و ماروت بر عصمت خویش و امیری اهل دنیا خواستن و در فتنه افتادن

همچو هاروت و چو ماروت شهیر
از بطر خوردند زهرآلود تیر
اعتمادی بودشان بر قدس خویش
چیست بر شیر اعتماد گاومیش
گرچه او با شاخ صد چاره کند
شاخ شاخش شیر نر پاره کند
گر شود پر شاخ همچون خارپشت
شیر خواهد گاو را ناچار کشت
گرچه صرصر بس درختان می‌کند
با گیاه تر وی احسان می‌کند
بر ضعیفی گیاه آن باد تند
رحم کرد ای دل تو از قوت ملند
تیشه را ز انبوهی شاخ درخت
کی هراس آید ببرد لخت لخت
لیک بر برگی نکوبد خویش را
جز که بر نیشی نکوبد نیش را
شعله را ز انبوهی هیزم چه غم
کی رمد قصاب از خیل غنم
پیش معنی چیست صورت بس زبون
چرخ را معنیش می‌دارد نگون
تو قیاس از چرخ دولابی بگیر
گردشش از کیست از عقل مشیر
گردش این قالب همچون سپر
هست از روح مستر ای پسر
گردش این باد از معنی اوست
همچو چرخی کان اسیر آب جوست
جر و مد و دخل و خرج این نفس
از کی باشد جز ز جان پر هوس
گاه جیمش می‌کند گه حا و دال
گاه صلحش می‌کند گاهی جدال
گه یمینش می‌برد گاهی یسار
که گلستانش کند گاهیش خار
همچنین این باد را یزدان ما
کرده بد بر عاد همچون اژدها
باز هم آن باد را بر مؤمنان
کرده بد صلح و مراعات و امان
گفت المعنی هوالله شیخ دین
بحر معنیهای رب العالمین
جمله اطباق زمین و آسمان
همچو خاشاکی در آن بحر روان
حمله‌ها و رقص خاشاک اندر آب
هم ز آب آمد به وقت اضطراب
چونک ساکن خواهدش کرد از مرا
سوی ساحل افکند خاشاک را
چون کشد از ساحلش در موج‌گاه
آن کند با او که آتش با گیاه
این حدیث آخر ندارد باز ران
جانب هاروت و ماروت ای جوان

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

همچو هاروت و چو ماروت شهیر
از بطر خوردند زهرآلود تیر
هوش مصنوعی: مانند هاروت و ماروت، دو شخصیت معروف، به خاطر شوق و لذت نوشیدن، به زهرآلودی دچار شدند.
اعتمادی بودشان بر قدس خویش
چیست بر شیر اعتماد گاومیش
هوش مصنوعی: اعتماد آن‌ها به سرزمین مقدس خود به اندازه اعتماد یک گاو به قدرت شیر است.
گرچه او با شاخ صد چاره کند
شاخ شاخش شیر نر پاره کند
هوش مصنوعی: با اینکه او با هزار ترفند و تدبیر می‌تواند کارها را مدیریت کند، اما قدرت و صلابت او نمی‌تواند از بین برود و در نهایت، نیرومندتر از او بر او چیره خواهد شد.
گر شود پر شاخ همچون خارپشت
شیر خواهد گاو را ناچار کشت
هوش مصنوعی: اگر شیر درشت و پرمو شود، مانند خارپشت، ناچار باید گاو را بکشد.
گرچه صرصر بس درختان می‌کند
با گیاه تر وی احسان می‌کند
هوش مصنوعی: با وجود اینکه طوفان شدید به درختان آسیب می‌زند، اما بارش باران به گیاهان نفع می‌رساند و به آنها کمک می‌کند.
بر ضعیفی گیاه آن باد تند
رحم کرد ای دل تو از قوت ملند
هوش مصنوعی: باد تند به گیاه ضعیف رحم کرد، پس ای دل، تو هم باید از قدرت خودت استفاده کنی و به دیگران کمک کنی.
تیشه را ز انبوهی شاخ درخت
کی هراس آید ببرد لخت لخت
هوش مصنوعی: تیشه از قطع کردن درختی که پر از شاخ و برگ است، نمی‌ترسد و به راحتی آن را قطع می‌کند.
لیک بر برگی نکوبد خویش را
جز که بر نیشی نکوبد نیش را
هوش مصنوعی: تنها چیزی که می‌تواند خود را به دیگری آسیب بزند، خود را به جایی می‌کوبد که شایسته‌ی آن است، نه به جایی بی‌مورد.
شعله را ز انبوهی هیزم چه غم
کی رمد قصاب از خیل غنم
هوش مصنوعی: شعله آتش در میان انبوهی از چوب‌ها نگران نیست؛ زیرا قصاب نیز از میان گله‌ی گوسفندها فرار نمی‌کند.
پیش معنی چیست صورت بس زبون
چرخ را معنیش می‌دارد نگون
هوش مصنوعی: این بیت اشاره به این دارد که درک و معنای واقعی یک چیز، به مراتب عمیق‌تر از ظاهر آن است. حتی اگر ظاهر یا فرم چیزی جذاب و خوشایند باشد، ممکن است در پس آن معنایی عمیق‌تر و پیچیده‌تر نهفته باشد که تنها با دقت و تأمل قابل شناسایی است. در واقع، این مفهوم را به ما یادآوری می‌کند که از ظواهر نباید به راحتی قضاوت کنیم و باید به جستجوی معنا و عمق هر چیزی بپردازیم.
تو قیاس از چرخ دولابی بگیر
گردشش از کیست از عقل مشیر
هوش مصنوعی: برای فهمیدن چرخش و حرکت چرخ زندگی، باید به عقل و عقلانیت توجه کنیم و ببینیم که چطور می‌توانیم از آن بهره بگیریم.
گردش این قالب همچون سپر
هست از روح مستر ای پسر
هوش مصنوعی: این جسم ما مانند سپری است که روح را در بر گرفته است، ای پسر.
گردش این باد از معنی اوست
همچو چرخی کان اسیر آب جوست
هوش مصنوعی: این بیان به ما می‌گوید که حرکت و جریان باد نشان‌دهنده وجود چیزی عمیق‌تر و معنایی پنهان است، همان‌طور که چرخش یک جسم گرفتار در آب، نشان‌دهنده تأثیرات محیطی و وضعیت آن جسم است. در واقع، این حرکت‌ها و چرخش‌ها نمایانگر ارتباطات و تأثیرهای بزرگ‌تر در دنیا هستند.
جر و مد و دخل و خرج این نفس
از کی باشد جز ز جان پر هوس
هوش مصنوعی: این نفس و تمایلاتش، کارکردهایش و هزینه‌ها و سودهایی که دارد، از چه چیزی نشأت می‌گیرد جز از جان پرحسرت و خواسته‌های بی‌پایان انسان؟
گاه جیمش می‌کند گه حا و دال
گاه صلحش می‌کند گاهی جدال
هوش مصنوعی: گاهی با او مانند جیم رفتار می‌کند، گاهی هم مثل حا و دال. گاهی او را در صلح می‌بیند و برخی اوقات در کشمکش.
گه یمینش می‌برد گاهی یسار
که گلستانش کند گاهیش خار
هوش مصنوعی: گاهی او به سمت راست می‌رود و گاهی به سمت چپ، تا اینکه گاهی باعث خوشی و گلستانش می‌شود و گاهی هم به او زخم می‌زند.
همچنین این باد را یزدان ما
کرده بد بر عاد همچون اژدها
هوش مصنوعی: این باد را خداوند به گونه‌ای سرشار از قدرت و خطر به وجود آورده که مانند یک اژدها برای قوم عاد مضر و ویرانگر شده است.
باز هم آن باد را بر مؤمنان
کرده بد صلح و مراعات و امان
هوش مصنوعی: باز هم آن باد، باعث نارضایتی مؤمنان شده و باعث نزاع و درگیری میان آن‌ها گردیده است.
گفت المعنی هوالله شیخ دین
بحر معنیهای رب العالمین
هوش مصنوعی: شیخ دین بیان می‌کند که حقیقت و معانی عمیق، در نهایت به خداوند تعلق دارد و او منبع تمامی معانی در جهان است.
جمله اطباق زمین و آسمان
همچو خاشاکی در آن بحر روان
هوش مصنوعی: تمام زوایای زمین و آسمان مانند خاشاکی در آن دریا در حال حرکت هستند.
حمله‌ها و رقص خاشاک اندر آب
هم ز آب آمد به وقت اضطراب
هوش مصنوعی: در اثر اضطراب، حرکات و جنبش‌های خاشاک در سطح آب به وجود می‌آید و این نشان‌دهنده تأثیر آب در ایجاد این رفتارهاست.
چونک ساکن خواهدش کرد از مرا
سوی ساحل افکند خاشاک را
هوش مصنوعی: وقتی که او را آرام کند، مرا به سوی ساحل پرتاب خواهد کرد و مانند کاه و خاشاک خواهد بود.
چون کشد از ساحلش در موج‌گاه
آن کند با او که آتش با گیاه
هوش مصنوعی: زمانی که دریا از ساحل خود دور می‌شود، مشابه این است که آب با گیاهان همانند آتش برخورد می‌کند.
این حدیث آخر ندارد باز ران
جانب هاروت و ماروت ای جوان
هوش مصنوعی: این گفتگو هیچ پایانی ندارد و بار دیگر به داستان هاروت و ماروت بپرداز، ای جوان.

خوانش ها

بخش ۱۵۲ - اعتماد کردن هاروت و ماروت بر عصمت خویش و امیری اهل دنیا خواستن و در فتنه افتادن به خوانش بامشاد لطف آبادی
بخش ۱۵۲ - اعتماد کردن هاروت و ماروت بر عصمت خویش و امیری اهل دنیا خواستن و در فتنه افتادن به خوانش عندلیب

حاشیه ها

1392/02/12 12:05
رهام

هاروت و ماروت فرشته هایی بودند برای آموزش جادو وعلیرغم هشدارشان به مردم که مبادا در مسیر نادرست ازین امر استفاده شود گروه زیادی کافر شدند.داستانشان در سوره مبارکه بقره خواندنیست

1392/02/12 13:05
رهام

صرصر باد تند است یا همان تندباد

1392/02/12 13:05
رهام

لندیدن به معنی غرولند کردن است و زیباست

1392/02/12 13:05
رهام

غنم در اینجا به معنی گوسفند به کار رفته است

1394/03/04 14:06
محمد کیهانی

در بیت 19 از شیخ دین نام برده است
در همه تفاسیر مثنوی ، شارحین شیخ دین را ابن عربی و یا صدرالدین قونوی دانسته اند. استاد موحد این خطا را در کتاب «باغ سبز عشق» صفحه 235 با دلایل مبسوط تصحیح کرده اند: مراد از شیخ دین شمس تبریزیست

1399/10/15 09:01
رحیم غلامی

در مقالات می‌بینیم که این عبارت از شمس تبریزی است:«خدای‌ زنده داریم،چه کنیم خدای مرده را؟المعنی هو اللّه.همان معنی که گفتیم عهد خدا فاسد نشود.»

1400/10/27 15:12
یلدا ی.

آتش تر را نمی سوزاند ... تر باش نازک باش به خودت غره مشو 

تائو ت چینگ: 

انسان نرم و لطیف زاده می شود
و به هنگام مرگ خشک و سخت می شود.
گیاهان هنگامی که سر از خاک بیرون می آورند نرم و انعطاف پذیرند
و به هنگام مرگ خشک و شکننده.
پس هرکه سخت و خشک است
مرگش نزدیک شده
و هرکه نرم و انعطاف پذیر
سرشار از زندگی است.
سخت و خشک می شکند.
نرم و انعطاف پذیر باقی می ماند.

1402/05/12 19:08
زهرا رضایی

خوانشش خوب نبود. 

1402/08/10 17:11
جاوید مدرس اول رافض

در بیت ۱۲ مصرع دوم اینگونه صحیح است

× هست از روح مستر ای پسر

*هست از روح تو مستر ای پسر👉