گنجور
نصرالله منشینصرالله منشی

بخش ۱۰

مادر شیر چون بدانست که صدق شگال از غبار شبهت بیرون آمد و حجاب ریبت از جمال اخلاص برداشته شد شیر را گفت: این جماعت را امانی داده شد و رجوع ازان ممکن نیست. لکن در این واقعه او را تجربتی افتاد بزرگ، بدان عبرت گیرد و بدگمانی بطایفه ای که ببدگفت ناصحان و تقبیح حال ایشان تقرب می‌کنند مضاعف گرداند، و از هیچ خائن سماع سعایتی جایز نشمرد مگر آن را برهانی بیند که دران از تردد استغنا افتد؛ و بی خطر شناسد ترهات اصحاب اغراض که در نزدیکان و محارم گویند اگر چه موجز و مختصر باشد، که آن بتدریج مایه گیرد و بجایی رسد که تدارک صورت نبندد.

از نیل و فرات و دجله جویی زاید
پس موج زند که پیل را برباید

و گیاه تر چون فراهم می‌آرند ازان رسنها می‌تابند که پیل آن را نمی تواند گسست و از پاره کردن آن عاجز می‌آید. در جمله خرد و بزرگ آن را که رسانند تاویل باید طلبید و گرد رخصت و دفع گشت.

*و از تقریب هشت کس حذر واجب است: اول آنکه نعمت منعمان را سبک دارد و کفران آن سبک دست دهد. و دوم آنکه بی موجبی در خشم شود. سوم آنکه بعمر دراز مغرور باشد و خود را از رعایت حقوق بی نیاز پندارد. چهارم آنکه راه قطیعت و غدر پیش او گشاده و سهل نماید. و پنجم آنکه بنای کارهای خود برعداوت نهد و نه بر راستی و دیانت. و ششم آنکه در ابواب سهو رشته با خویشتن فراخ گیرد و قبله دل هوا را سازد. و هفتم آنکه بی سببی در مردمان بدگمان گردد و بی دلیل روشن اهل ثقت را متهم گرداند. هشتم آنکه بقلت حیا مذکور باشد و بشوخی و وقاحت مشهور.

و برهشت کس اقبال فرمودن فرض است: اول آنکه شکر احسان لازم شمرد. و دوم آنکه عقده عهد او بحوادث روزگار وهنی نپذیرد. و سوم آنکه تعظیم ارباب تربیت و مکرمت واجب بیند. و چهارم آنکه از غدر و فجور بپرهیزد. پنجم آنکه در حال خشم برخویشتن قادر باشد. ششم آنکه بهنگام طمع سخاوت ورزد. هفتم آنکه به اذیال شرم و صلاح تمسک نماید. هشتم آنکه از مجالست اهل فسق و فحش پهلو تهی کند.

بخش ۹: شیر سخن مادر نیکو استمالت کرد و آن را بر خرد خویش باز انداخت و شگال را پیش خواند و گفت: میل ما، بحکم آزمایش سابق، بقبول عذر تو زیادت ازان است که بتصدیق حوالت خصمان. شگال گفت:من از موونت این تهمت بیرون نیایم تا ملک حیلتی نسازد که صحت حال و روشنی کار بدان بشناسد، با آنکه بیراءت ساحت و کمال دیانت خوطش ثقتی تمام دارم و متیقنم که هرچند احتیاط بیشتر فرموده شود و مزیت و رجحان من در اخلاص و مناصحت برکافه حشم و خدم ظاهرتر گردد. بخش ۱۱: و چون شیر موقع اهتمام مادر و شفقت او در تلافی این حادثه بدید شکرو عذر بسیار وی را لازم شناخت و گفت: ببرکات و میامن هدایت تو راه تاریک مانده روشن شد و کار دشوار بوده آسان گشت، و به براءت ساحت امینی واقف و کاردانی کافی علم افتاد و بی گناهی صادق از تهمت بیرون آمد.

اطلاعات

وزن: مفعول مفاعیل مفاعیل فعل (وزن رباعی)
قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

مادر شیر چون بدانست که صدق شگال از غبار شبهت بیرون آمد و حجاب ریبت از جمال اخلاص برداشته شد شیر را گفت: این جماعت را امانی داده شد و رجوع ازان ممکن نیست. لکن در این واقعه او را تجربتی افتاد بزرگ، بدان عبرت گیرد و بدگمانی بطایفه ای که ببدگفت ناصحان و تقبیح حال ایشان تقرب می‌کنند مضاعف گرداند، و از هیچ خائن سماع سعایتی جایز نشمرد مگر آن را برهانی بیند که دران از تردد استغنا افتد؛ و بی خطر شناسد ترهات اصحاب اغراض که در نزدیکان و محارم گویند اگر چه موجز و مختصر باشد، که آن بتدریج مایه گیرد و بجایی رسد که تدارک صورت نبندد.
هوش مصنوعی: مادر شیر وقتی متوجه شد که صداقت شگال از زیر غبار شبهات آشکار شده و پرده‌ای از تردید از چهره‌ی پاک او کنار رفته است، به شیر گفت: این گروه امان داده شده‌اند و بازگشت از این وضعیت امکان‌پذیر نیست. اما در این ماجرا، او تجربه‌ای بزرگ به دست آورد که باید از آن عبرت بگیرد و بدگمانی نسبت به گروهی که با بدگویی‌هایشان و تحقیر دیگران به نفع خود نزدیک می‌شوند، افزایش یابد. او هرگونه خیانت را محکوم می‌کند و هیچ دلیلی را برای تحمل مسائل مشکوک جایز نمی‌شمرد مگر اینکه برهانی قوی بیابد که در آن از تردید و شک آزاد باشد. همچنین، او خطر حرف‌ها و شایعاتی را که نزدیکان و آشنایان می‌زنند، هرچند مختصر و کوتاه باشند، به خوبی شناسایی می‌کند، چرا که این حرف‌ها تدريجاً اثر خود را می‌گذارند و به جایی می‌رسند که جبران آن ممکن نخواهد بود.
از نیل و فرات و دجله جویی زاید
پس موج زند که پیل را برباید
هوش مصنوعی: از رودخانه‌های نیل، فرات و دجله، آب‌هایی به وجود می‌آید که سپس موج‌هایی به وجود می‌آورند که حتی فیل را هم می‌توانند بربایند.
و گیاه تر چون فراهم می‌آرند ازان رسنها می‌تابند که پیل آن را نمی تواند گسست و از پاره کردن آن عاجز می‌آید. در جمله خرد و بزرگ آن را که رسانند تاویل باید طلبید و گرد رخصت و دفع گشت.
هوش مصنوعی: وقتی گیاه تازه رشد می‌کند، از ریشه‌هایش بندهایی شکل می‌گیرد که حتی فیل هم نمی‌تواند آن‌ها را پاره کند و قدرت شکستن آن‌ها را ندارد. در مورد این موضوع، باید به تفسیر جنبه‌های کوچک و بزرگ آن پرداخت و به دنبال اجازه و تدابیر لازم بود.
*و از تقریب هشت کس حذر واجب است: اول آنکه نعمت منعمان را سبک دارد و کفران آن سبک دست دهد. و دوم آنکه بی موجبی در خشم شود. سوم آنکه بعمر دراز مغرور باشد و خود را از رعایت حقوق بی نیاز پندارد. چهارم آنکه راه قطیعت و غدر پیش او گشاده و سهل نماید. و پنجم آنکه بنای کارهای خود برعداوت نهد و نه بر راستی و دیانت. و ششم آنکه در ابواب سهو رشته با خویشتن فراخ گیرد و قبله دل هوا را سازد. و هفتم آنکه بی سببی در مردمان بدگمان گردد و بی دلیل روشن اهل ثقت را متهم گرداند. هشتم آنکه بقلت حیا مذکور باشد و بشوخی و وقاحت مشهور.
هوش مصنوعی: باید از هشت دسته افراد پرهیز کرد: اول کسانی که نعمت‌های دیگران را کوچک می‌شمارند و در برابر آن ناشکری می‌کنند. دوم افرادی که بدون دلیل دچار خشم می‌شوند. سوم کسانی که به طول عمر خود مغرور هستند و فکر می‌کنند نیازی به رعایت حقوق دیگران ندارند. چهارم افرادی که به سادگی به خیانت و نفاق می‌پردازند. پنجم کسانی که اساس کارهای خود را بر دشمنی بنا می‌کنند و نه بر راستگویی و دیانت. ششم افرادی که در اشتباهات خود به خود رای می‌دهند و دلشان را به خواسته‌های نفسشان می‌سپارند. هفتم کسانی که بدون دلیل به دیگران بدگمان می‌شوند و افراد مورد اعتماد را بدون مدرک متهم می‌کنند. هشتم افرادی که بی‌شرم و با بی‌حیایی شناخته می‌شوند و در شوخی و ناپسندی مشهورند.
و برهشت کس اقبال فرمودن فرض است: اول آنکه شکر احسان لازم شمرد. و دوم آنکه عقده عهد او بحوادث روزگار وهنی نپذیرد. و سوم آنکه تعظیم ارباب تربیت و مکرمت واجب بیند. و چهارم آنکه از غدر و فجور بپرهیزد. پنجم آنکه در حال خشم برخویشتن قادر باشد. ششم آنکه بهنگام طمع سخاوت ورزد. هفتم آنکه به اذیال شرم و صلاح تمسک نماید. هشتم آنکه از مجالست اهل فسق و فحش پهلو تهی کند.
هوش مصنوعی: بر هر کسی واجب است که شکر نعمت‌ها و خوبی‌ها را به جا آورد. اولاً، باید از احسان و لطف دیگران قدردانی کند. ثانیاً، باید به وعده‌ها و عهدهایی که داده وفادار بماند و در برابر مشکلات روزگار سست نشود. ثالثاً، احترام به معلمین و افراد بزرگوار را امری ضروری بداند. رابعاً، از خیانت و اعمال ناپسند دوری کند. خامساً، در زمان خشم، بر خود کنترل داشته باشد. ششم، در زمان طمع و آز، به بخشندگی رفتار کند. هفتم، در پی اصلاح و نیکوکاری باشد و به شرم و عفیف بودن پایبند بماند. هشتم، از دوستی با افرادی که به فساد و بدی مشهورند، پرهیز کند.