این سوره پنج آیتست، سی کلمه، صد و دوازده حرف، جمله به مکه فرو آمد، بقول بیشترین مفسّران مگر ضحاک که گفت: مدنی است و به مدینه فرو آمد علی بن الحسین بن واقد گفت: اوّل سوره که به مدینه فرو آمد، این سوره است، و درین سوره ناسخ و منسوخ نیست. و فی الخبر عن ابی بن کعب عن النّبیّ (ص) من قرأ سورة «القدر»، اعطی من الاجر کمن صام رمضان و احیا
لَیْلَةِ الْقَدْرِ قوله: إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الهاء ضمیر القرآن و ان لم یتقدّم ذکره فی السّورة نظیره: حم وَ الْکِتابِ الْمُبِینِ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ انزل اللَّه القرآن جملة واحدة فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ من اللّوح المحفوظ الی السّماء الدّنیا فوضع فی بیت العزّة و املاه جبرئیل علی السّفرة ثمّ کان ینزل به جبرئیل علی محمد علیهما السّلام نجوما، فکان بین اوّله و آخره ثلاث و عشرون سنة و قیل: معناه: انا انزلنا جبرئیل بالقرآن لَیْلَةُ الْقَدْرِ. و قیل: کان ابتداء انزاله لَیْلَةُ الْقَدْرِ. و قیل: إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ ای انزلنا القرآن فی شأن لیلة القدر و منزلتها کما تقول: نزلت سورة اللّیل فی ابی بکر ای فی شأنه و یحتمل انّ الهاء تعود الی القضاء و القدر النّازل فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ، فان قیل: قال اللَّه تعالی فی هذه السّورة: إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ و قال فی موضع آخر: «أَنْزَلْنا عَلی عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ یَوْمَ الْتَقَی الْجَمْعانِ» و قد انزله فی عشرین سنة کما قال: «وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَی النَّاسِ عَلی مُکْثٍ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزِیلًا» فما وجه الجمع بین هذه الآیات الجواب انّه انزله لَیْلَةِ الْقَدْرِ الّتی کانت صبیحتها یوم بدر و هی کانت لیلة سبع عشرة من رمضان لم تردّ بعد الی العشر الاواخر انزل الی السّماء الدّنیا فوضع فی بیت العزّة خزانة القرآن ثمّ کان ینزل منه علی رسول اللَّه (ص) نجوما الی ان قبض. قوله: لَیْلَةِ الْقَدْرِ معناه. «لیلة» تقدیر الامور و الاحکام و الفصل یقدّر اللَّه فیها امر السّنة فی عباده و بلاده الی السّنة المقبلة کقوله تعالی: فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ و التّقدیر و «القدر» بمعنی واحد، یقال: قدر اللَّه الشّیء قدرا و قدرا، قدّره تقدیرا.
و سمّیت لَیْلَةِ الْقَدْرِ فی سورة الدّخان «مبارکة» لانّ اللَّه سبحانه ینزل فیها الخیر کلّه و البرکة و المغفرة. و روی ابو الضحی عن ابن عباس: انّ اللَّه عزّ و جلّ یقضی الاقضیة «فِی لَیْلَةِ» النصف من شعبان و یسلّمها الی اربابها فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ. و قیل للحسین بن الفضل: أ لیس قد قدّر اللَّه المقادیر قبل ان یخلق السّماوات و الارض؟ قال: بلی. قیل: فما معنی لَیْلَةِ الْقَدْرِ؟ قال: سوق المقادیر الی المواقیت و تنفیذ القضاء المقدّر. قال الازهری: لَیْلَةِ الْقَدْرِ ای «لیلة» العظمة و الشّرف من قول النّاس لفلان عند الامیر قدر، ای جاه و قدر و منزلة. یقال: قدرت فلانا ای عظمته.
قال اللَّه عزّ و جلّ: وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ ای ما عظّموه حقّ تعظیمه. و قیل: لانّ کلّ عمل صالح یوجد من المؤمن فیها یکون ذا قدر و قیامة عند اللَّه لکونه مقبولا.
و قال الخلیل بن احمد: سمّیت لَیْلَةِ الْقَدْرِ لانّ الارض تضیق فیها بالملائکة من قوله تعالی: وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ و اختلفوا فی وقتها: فقال بعضهم: انّها کانت علی عهد رسول اللَّه (ص) ثمّ رفعت و عامّة الصّحابة و العلماء علی انّهم باقیة الی یوم القیامة. لما روی عن ابی هریرة قال: زعموا انّ لَیْلَةِ الْقَدْرِ قد رفعت و کذب من قال ذلک هی فی کلّ شهر رمضان استقبله. و قال بعضهم: هی فی لیالی السّنة کلّها حتّی لو علق طلاق امرأته او عتق عبده بلیلة «القدر» لم یقع الطّلاق و لم ینفذ العتق الی مضیّ سنة من یوم حلف. یروی ذلک عن ابن مسعود قال: من یقسم الحول کلّه یصبها، فبلغ ذلک عبد اللَّه بن عمر فقال: یرحم اللَّه ابا عبد الرّحمن اما انّه علم انّها فی شهر رمضان و لکن اراد ان لا یتّکل النّاس و الی هذا ذهب ابو حنیفة انّها فی جمیع السّنة. و عن ابن مسعود ایضا قال: اذا کانت السّنة «فِی لَیْلَةِ» کانت فی العامّ المستقبل «فِی لَیْلَةِ» اخری و الجمهور من اهل العلم علی انّها فی شهر رمضان فی کلّ عامّ. قال ابو رزین العقیلی: هی اوّل «لیلة» من شهر رمضان. و قال الحسن: «لیلة» سبع عشرة و هی اللّیلة الّتی کانت صبیحتها وقعة بدر، و الصّحیح انّها فی العشر الاواخر من رمضان و الیه ذهب الشّافعی. قالوا: کانت الامم تطلبها فی لیال السّنة کلّها فردّها اللَّه عزّ و جل لهذه الامّة الی رمضان لتکون ایسر للطّلب للیسر الّذی خصّها به فی دینه و وضعه الآصار عنها فدعا رسول اللَّه (ص) فوضعها له و لامّته فی شهر رمضان ثمّ دعاه فوضعها فی العشر الاواخر ثمّ جدّ فی الطّلب و دعا اللَّه فوضعها فی الاوتار منها فهی لا تخرج من العشر الاواخر منه و ترا ثمّ دعاه فاراها ایّاه فی منامه مرّتین. امّا احدیهما فایقظه بعض اهله فنسیها و امّا المرّة الأخری فخرج لیخبر اصحابه فتلاحی رجلان فاصلح بینهما فنسیها، فقال لهم: اخبرت بها ثمّ رفعت و عسی ان یکون خیرا فاطلبوها فی کلّ وتر، و یروی فالتمسوها فی التّاسعة و السّابعة و الخامسة ثمّ اختلفوا فی انّها ایّ، لیلة من الاوتار.
قال ابو سعید الخدری: هی اللّیلة الحادیة و العشرون لما روی انّ النّبیّ (ص) قال: اریت هذه اللّیلة و رأیتنی اسجد فی صبیحتها فی ماء و طین.
قال ابو سعید الخدری: امطرت السّماء تلک اللّیلة فابصرت عینای رسول اللَّه (ص) انصرف الینا و علی جبهته و انفه اثر الماء و الطّین فی صبیحة احدی و عشرین. و قال بعضهم: هی لیلة ثلاث و عشرین لما
روی ابو هریرة. قال: تذاکرنا لَیْلَةِ الْقَدْرِ، فقال رسول اللَّه (ص): «کم مضی من الشّهر»؟ فقلنا: ثنتان و عشرون و بقی ثمان. فقال: «مضی ثنتان و عشرون و بقی سبع اطلبوها اللّیلة الشّهر تسع و عشرون».
و عن نافع عن ابن عمر قال: جاء رجل الی النّبیّ (ص) فقال: یا رسول اللَّه: انّی رأیت فی النّوم کانّ لَیْلَةِ الْقَدْرِ سابعة تبقی. فقال رسول اللَّه (ص): «اری رؤیاکم قد تواطأت علی ثلاث و عشرین فمن کان منکم یرید ان یقوم من الشّهر فلیقم لیلة ثلاث و عشرین».
و قال قوم: هی اللّیلة السّابعة و العشرون و الیه ذهب علی علیه السّلام و ابی و عائشة و معاویة لما
روی ابن عمر یحدّث عن النّبی (ص) فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ قال: من کسان متحرّیا فلیتحرّها فی لیلة سبع و عشرین.
و عن ابی بن کعب قال: سمعت النّبیّ (ص) باذنیّ و الّا فصمّتا انّه قال: لَیْلَةِ الْقَدْرِ لیلة سبع و عشرین.
و عن زرّ بن حبیش قال: قلنا لابی بن کعب: اتینا ابن مسعود فسألناه عن لَیْلَةِ الْقَدْرِ فقال: من یقم الحول یصبها، فقال: یرحم اللَّه ابا عبد الرحمن لقد علم انّها فی شهر رمضان و انّها «لیلة» سبع و عشرین و لکن کره ان یخبرکم فتتّکلوا. ثمّ قال: هی و الّذی انزل القرآن علی محمد (ص) لیلة سبع و عشرین. فقلنا: یا با المنذر: انّی علمت ذلک؟ قال: بالآیة الّتی اخبرنا النّبیّ (ص) بها، قال: فقلت: ابا المنذر و ما الآیة؟ قال: تطلع الشّمس غداتئذ کانّها طست لیس لها شعاع.
و فی روایة: تطلع الشّمس فی صبیحة یومها بیضاء لا شعاع لها.
و قال الحسن رفعه انّها «لیلة» بلجة سمحة لا حارّة و لا باردة، تطلع الشّمس صبیحتها لا شعاع لها. قال بعض اهل العلم: یحتمل ان یکون معنی طلوعها من غیر شعاع، لانّ الملائکة تصعد عند طلوع الشّمس الی السّماء فیمنع صعودها انتشار شعاعها لکثرة ما ینزل من الملائکة لَیْلَةِ الْقَدْرِ. و یحتمل ان یکون ذلک لانّها لا تطلع فی هذه اللّیلة بین قرنی الشیطان، فیزید الشیطان فی بثّ شعاعها و تزیین طلوعها لیزید فی غرور الکافرین و یحسّن فی اعین السّاجدین. و یروی عن عبید بن عمیر قال: کنت لیلة السّابع و العشرین فی البحر فاخذت من مائه فوجدته عذبا سلسا و قال بعض الصّحابة: قام بنا رسول اللَّه (ص) لیلة الثّالث و العشرین ثلث اللّیل فلمّا کانت لیلة الخامس و العشرین قام بنا نصف اللّیل فلمّا کانت لیلة السّابع و العشرین قام بنا اللّیل کلّه.
و اعلم انّ الاخبار اختلفت فی تعیین لَیْلَةِ الْقَدْرِ لانّها دائرة فی العشر الاواخر لا تثبت علی واحدة و انّها تتفاوت فربّما تقع فی سنة بخلاف ما کانت فیما قبلها او بعدها و فی الجملة ابهم اللَّه هذه اللّیلة علی الامّة لیجتهدوا فی العبادة لیالی رمضان طمعا فی ادراکها کما اخفی ساعة الاجابة فی یوم الجمعة و اخفی الصّلاة الوسطی فی الصّلاة الخمس و اسمه الاعظم فی الاسماء و رضاه فی الطّاعات لیرغبوا فی جمیعها و سخطه فی المعاصی لینتهوا عن جمیعها و اخفی قیام السّاعة لیجتهدوا فی الطّاعات حذرا من قیامها. و امّا الکلام فی فضائل لَیْلَةِ الْقَدْرِ و خصائصها فهو ما روی ابو هریرة قال: قال رسول اللَّه (ص): «لا یقوم احد لَیْلَةِ الْقَدْرِ فیوافقها ایمانا و احتسابا الّا غفر اللَّه له ما تقدّم من ذنبه.
و روی انّ الشّیطان لا یخرج فی هذه اللّیلة حتّی یضیء فجؤها و لا یستطیع ان یصیب فیها احدا بخبل أو داء او ضرب من ضروب الفساد و لا ینفذ فیها سحر ساحر.
و قال سعید بن المسیّب: من صلّی صلاة العشاء فیها جماعة فقد اخذ بحظّه من لَیْلَةِ الْقَدْرِ و روی: انّ عائشة قالت للنّبی (ص): ان وافیت لَیْلَةِ الْقَدْرِ فما اقول؟ قال: «قولی: «اللّهمّ انّک عفوّ تحبّ العفو فاعف عنّی».
و قال (ص) عرضت علیّ اعمال امّتی و اعمارها فاستقللتها فسأتنی فاعطیت فی السّنة «لیلة» هی خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ یعنی: خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ لیست فیها لَیْلَةِ الْقَدْرِ و قیل: انّ العمل فیها «خیر» من العمل فی «أَلْفِ شَهْرٍ» لیس فیها لَیْلَةِ الْقَدْرِ قوله: وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَةُ الْقَدْرِ قاله علی جهة التّعظیم لها و التّفخیم لشانها. قال المفسّرون: کلّ ما فی القرآن من قوله وَ ما أَدْراکَ فقد ادراه، ای اعلمه و کلّ «ما» فی القرآن و ما یدریک لم یدره، ای لم یعلمه. قوله: لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ اختلفوا فی الحکمة الموجبة لهذا العدد
فقال علی بن عروة: ذکر رسول اللَّه (ص) اربعة من بنی اسرائیل عبدوا اللَّه ثمانین سنة لم یعصوه طرفة عین و هم: ایّوب و زکریا و حزقیل بن العجوز و یوشع بن نون. فعجب اصحاب النّبی (ص) من ذلک فاتاه جبرئیل (ع) فقال: یا محمد عجبت امّتک من عبادة هؤلاء النّفر ثمانین سنة لم یعصوا اللَّه طرفة عین و قد انزل اللَّه تعالی علیک خیرا من ذلک ثم قرأ علیه: إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ فقال: هذا افضل ممّا عجبت انت و امّتک.
قال: فسّر بذلک النّبیّ (ص) و النّاس معه، و قیل: انّ رسول اللَّه (ص) ذکر رجلا من بنی اسرائیل حمل السّلاح علی عاتقه الف شهر فعجب لذلک عجبا شدیدا و تمنّی ان یکون ذلک فی امّته فقال: «یا ربّ جعلت امّتی اقصر الامم اعمارا و اقلّها اعمالا؟! فاعطاه اللَّه لَیْلَةِ الْقَدْرِ. فقال: لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ الّذی حمل فیه الاسرائیلی السّلاح فی سبیل اللَّه.
و قیل: انّما خصّ الف شهر بالذّکر لانّ الامم الماضیة لم یکن یستجاب لهم الدّعوة الّا بعد عبادة الف شهر و لا یسمّی عابدا الّا من یتعبّد الف شهر و هی ثلاثة و ثمانون سنة و اربعة اشهر. فقالت الصّحابة: لو کان عمرنا طویلا لکنّا نعبد اللَّه فیه، فجعل اللَّه تعالی لامّة محمد (ص) «لیلة» خیرا مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ کانوا یعبدون فیها.
قال ابو بکر الورّاق: کان ملک سلیمان (ع) خمس مائة شهر و ملک ذی القرنین خمس مائة شهر فیحتمل ان یکون معنی الآیة لَیْلَةِ الْقَدْرِ خیر لمن ادرکها من مملکة سلیمان و ذی القرنین علیهما السّلام. و قال ابو العالیة معناه: لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ عمر «أَلْفِ شَهْرٍ» و قال مجاهد: «سلام» الملائکة و «الرّوح» علیک تلک اللّیلة «خَیْرٌ مِنْ» «سلام» الخلق علیک «أَلْفِ شَهْرٍ» فذلک قوله: تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها روی انّ «الملائکة» تلک اللّیلة اکثر فی الارض من عدد الحصی و نهارها کلیلها فی الخبر و «الرّوح» هاهنا جبرئیل (ع) فی قول اکثر المفسّرین یدلّ علیه ما
روی انس: انّ رسول اللَّه (ص) قال: اذا کان لَیْلَةِ الْقَدْرِ نزل جبرئیل (ع) فی کبکبة من «الملائکة» یصلّون و یسلّمون علی کلّ عبد قائم او قاعد یذکر اللَّه تعالی.
و عن ابن عباس: انّ النّبیّ (ص) قال: اذا کانت لَیْلَةِ الْقَدْرِ تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ الّذین هم سکّان سدرة المنتهی و فیهم جبرئیل فنزل جبرئیل و معه الویة ینصب لواء منها علی قبری و لواء علی بیت المقدس و لواء فی مسجد الحرام و لواء علی طور سیناء، و لا یدع فیها مؤمنا و لا مؤمنة الّا سلّم علیه.
و امّا النّور الّذی یری لَیْلَةِ الْقَدْرِ فقال بعضهم: هو نور اجنحة «الملائکة» و قیل: هو نور جنّة عدن تفتح ابوابها لَیْلَةِ الْقَدْرِ و قیل: هو نور لواء الحمد. و قیل: هو نور اسرار العارفین رفع اللَّه الحجب عن اسرارهم حتّی یری الخلق ضیاءها و شعاعها.
و قیل: «الرّوح» هاهنا طائفة من «الملائکة» لا تراهم الملائکة الّا تلک اللّیلة.
و قیل: هم حفظة الملائکة، و قیل: هو ملک عظیم یفی بخلق من الملائکة.
«فیها» ای فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ ای بامر «ربّهم» مِنْ کُلِّ أَمْرٍ «من» بمعنی الباء کقوله: «یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ» ای بامر باللّه و المعنی: بکلّ امر قدّره اللَّه فی تلک السّنة. و قیل: بکلّ امر من الخیر و البرکة. و تمّ الکلام هاهنا ثمّ ابتدا فقال: سَلامٌ هِیَ ای «لَیْلَةُ الْقَدْرِ» «سلام» و خیر کلّها لیس فیها شرّ و قیل: سَلامٌ هِیَ حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ. «سلام» خبر و المبتدا هِیَ حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ و المعنی: تلک اللّیلة سالمة من ان یحدث فیها داء او یستطیع ان یعمل فیها شیطان و قیل: معناه: «سلام» علی اولیاء اللَّه و اهل طاعته، و قیل: هو تسلیم الملائکة لَیْلَةِ الْقَدْرِ علی اهل المساجد من حین تغیب الشّمس الی ان یطلع «الفجر» یمرّون علی کلّ مؤمن و یقولون: السّلام علیک یا مؤمن «حتّی» یطلع «الفجر» و قیل: سَلامٌ هِیَ متّصل بقوله: مِنْ کُلِّ أَمْرٍ و المعنی: «مِنْ کُلِّ» سوء سالمة و «هی» لا یحدث فیها بلاء و لا یصیب واحدا شیطان بشرّ و لا یرمی فیها بنجم و قرأ ابن عباس: من کل امرئ «سلام» و فسّروه «مِنْ کُلِّ» ملک علی المؤمن سَلامٌ هِیَ حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ ای الی «مَطْلَعِ الْفَجْرِ». قرأ الکسائی «مطلع» بکسر اللّام و الآخرون بفتحها و هو الاختیار لانّه بمعنی الطّلوع علی المصدر یقال: طلع «الفجر» طلوعا و مطلعا و بالکسر موضع الطّلوع.
برگردان به زبان ساده
این سوره پنج آیتست، سی کلمه، صد و دوازده حرف، جمله به مکه فرو آمد، بقول بیشترین مفسّران مگر ضحاک که گفت: مدنی است و به مدینه فرو آمد علی بن الحسین بن واقد گفت: اوّل سوره که به مدینه فرو آمد، این سوره است، و درین سوره ناسخ و منسوخ نیست. و فی الخبر عن ابی بن کعب عن النّبیّ (ص) من قرأ سورة «القدر»، اعطی من الاجر کمن صام رمضان و احیا
هوش مصنوعی: این سوره پنج آیه، سی کلمه و صد و دوازده حرف دارد. اکثر مفسران معتقدند که این سوره در مکه نازل شده، جز ضحاک که گفته آن را مدنی میداند. علی بن الحسین بن واقد نیز گفته است این سوره اولین سورهای است که در مدینه نازل شده است. همچنین در این سوره هیچ آیۀ نسخی وجود ندارد. در حدیثی از ابی بن کعب نقل شده که پیامبر (ص) فرمودهاند: کسی که سوره «قدر» را بخواند، اجرش برابر با کسی است که در ماه رمضان روزه گرفته و شبهای آن را احیا کرده است.
لَیْلَةِ الْقَدْرِ قوله: إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الهاء ضمیر القرآن و ان لم یتقدّم ذکره فی السّورة نظیره: حم وَ الْکِتابِ الْمُبِینِ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ انزل اللَّه القرآن جملة واحدة فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ من اللّوح المحفوظ الی السّماء الدّنیا فوضع فی بیت العزّة و املاه جبرئیل علی السّفرة ثمّ کان ینزل به جبرئیل علی محمد علیهما السّلام نجوما، فکان بین اوّله و آخره ثلاث و عشرون سنة و قیل: معناه: انا انزلنا جبرئیل بالقرآن لَیْلَةُ الْقَدْرِ. و قیل: کان ابتداء انزاله لَیْلَةُ الْقَدْرِ. و قیل: إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ ای انزلنا القرآن فی شأن لیلة القدر و منزلتها کما تقول: نزلت سورة اللّیل فی ابی بکر ای فی شأنه و یحتمل انّ الهاء تعود الی القضاء و القدر النّازل فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ، فان قیل: قال اللَّه تعالی فی هذه السّورة: إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ و قال فی موضع آخر: «أَنْزَلْنا عَلی عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ یَوْمَ الْتَقَی الْجَمْعانِ» و قد انزله فی عشرین سنة کما قال: «وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَی النَّاسِ عَلی مُکْثٍ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزِیلًا» فما وجه الجمع بین هذه الآیات الجواب انّه انزله لَیْلَةِ الْقَدْرِ الّتی کانت صبیحتها یوم بدر و هی کانت لیلة سبع عشرة من رمضان لم تردّ بعد الی العشر الاواخر انزل الی السّماء الدّنیا فوضع فی بیت العزّة خزانة القرآن ثمّ کان ینزل منه علی رسول اللَّه (ص) نجوما الی ان قبض. قوله: لَیْلَةِ الْقَدْرِ معناه. «لیلة» تقدیر الامور و الاحکام و الفصل یقدّر اللَّه فیها امر السّنة فی عباده و بلاده الی السّنة المقبلة کقوله تعالی: فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ و التّقدیر و «القدر» بمعنی واحد، یقال: قدر اللَّه الشّیء قدرا و قدرا، قدّره تقدیرا.
هوش مصنوعی: شب قدر به معنای شبی است که امور و احکام در آن مقدر میشود و خداوند در این شب سرنوشت سال آینده بندگان و جوامع را رقم میزند. در قرآن آمده که در این شب، هر امر حکیمی جدا میشود. همچنین، معنای کلمه «قدر» به تقدیر و اندازهگیری نیز مربوط میشود. قرآن کریم در شب قدر به یکباره از لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل شده و در بیت العزة قرار گرفته و سپس بهتدریج بر پیامبر اسلام نازل شده است. مدت زمان نزول قرآن تقریباً بیست و سه سال بوده و شب قدر به عنوان شروع نزول قرآن در نظر گرفته میشود. این شب، که با روز بدر همزمان است، به شب هفدهم از ماه رمضان مربوط میشود و در آن شب سرنوشت و تعیین امور در نزد خداوند اتفاق میافتد.
و سمّیت لَیْلَةِ الْقَدْرِ فی سورة الدّخان «مبارکة» لانّ اللَّه سبحانه ینزل فیها الخیر کلّه و البرکة و المغفرة. و روی ابو الضحی عن ابن عباس: انّ اللَّه عزّ و جلّ یقضی الاقضیة «فِی لَیْلَةِ» النصف من شعبان و یسلّمها الی اربابها فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ. و قیل للحسین بن الفضل: أ لیس قد قدّر اللَّه المقادیر قبل ان یخلق السّماوات و الارض؟ قال: بلی. قیل: فما معنی لَیْلَةِ الْقَدْرِ؟ قال: سوق المقادیر الی المواقیت و تنفیذ القضاء المقدّر. قال الازهری: لَیْلَةِ الْقَدْرِ ای «لیلة» العظمة و الشّرف من قول النّاس لفلان عند الامیر قدر، ای جاه و قدر و منزلة. یقال: قدرت فلانا ای عظمته.
هوش مصنوعی: شب قدر در سوره دخان به عنوان «مبارک» نامیده شده است زیرا در این شب، خداوند تمامی خیرات، برکات و مغفرت را نازل میکند. ابو الضحی از ابن عباس نقل کرده که خداوند در شب نیمه شعبان حکمها را تعیین کرده و در شب قدر به صاحبانشان تحویل میدهد. وقتی از حسین بن فضل پرسیدند که آیا خداوند مقدرات را پیش از خلق آسمانها و زمین تعیین نکرده است؟ او پاسخ داد بله. پس پرسیدند مفهوم شب قدر چیست؟ او گفت: انتقال مقدرات به زمانها و اجرای قضاهای مقرر است. ابن ازهری بیان کرد که شب قدر یعنی شبی که بزرگوار و با ارزش است، به این معنا که وقتی کسی در پیش امیر مورد احترام است، گفته میشود که او «قدر» دارد که به معنی مقام و منزلت اوست. اگر بگویند که من فلانی را «قدرت» یعنی او را بزرگ کردم.
قال اللَّه عزّ و جلّ: وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ ای ما عظّموه حقّ تعظیمه. و قیل: لانّ کلّ عمل صالح یوجد من المؤمن فیها یکون ذا قدر و قیامة عند اللَّه لکونه مقبولا.
هوش مصنوعی: خداوند متعال میفرماید: آنها خدا را به درستی نشناختهاند، یعنی بزرگیش را آنگونه که شایسته است نشناختهاند. همچنین گفته شده است که هر عمل صالحی که از یک مؤمن سر بزند، ارزش و جایگاهی در نزد خدا خواهد داشت، زیرا این اعمال مورد قبول واقع میشوند.
و قال الخلیل بن احمد: سمّیت لَیْلَةِ الْقَدْرِ لانّ الارض تضیق فیها بالملائکة من قوله تعالی: وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ و اختلفوا فی وقتها: فقال بعضهم: انّها کانت علی عهد رسول اللَّه (ص) ثمّ رفعت و عامّة الصّحابة و العلماء علی انّهم باقیة الی یوم القیامة. لما روی عن ابی هریرة قال: زعموا انّ لَیْلَةِ الْقَدْرِ قد رفعت و کذب من قال ذلک هی فی کلّ شهر رمضان استقبله. و قال بعضهم: هی فی لیالی السّنة کلّها حتّی لو علق طلاق امرأته او عتق عبده بلیلة «القدر» لم یقع الطّلاق و لم ینفذ العتق الی مضیّ سنة من یوم حلف. یروی ذلک عن ابن مسعود قال: من یقسم الحول کلّه یصبها، فبلغ ذلک عبد اللَّه بن عمر فقال: یرحم اللَّه ابا عبد الرّحمن اما انّه علم انّها فی شهر رمضان و لکن اراد ان لا یتّکل النّاس و الی هذا ذهب ابو حنیفة انّها فی جمیع السّنة. و عن ابن مسعود ایضا قال: اذا کانت السّنة «فِی لَیْلَةِ» کانت فی العامّ المستقبل «فِی لَیْلَةِ» اخری و الجمهور من اهل العلم علی انّها فی شهر رمضان فی کلّ عامّ. قال ابو رزین العقیلی: هی اوّل «لیلة» من شهر رمضان. و قال الحسن: «لیلة» سبع عشرة و هی اللّیلة الّتی کانت صبیحتها وقعة بدر، و الصّحیح انّها فی العشر الاواخر من رمضان و الیه ذهب الشّافعی. قالوا: کانت الامم تطلبها فی لیال السّنة کلّها فردّها اللَّه عزّ و جل لهذه الامّة الی رمضان لتکون ایسر للطّلب للیسر الّذی خصّها به فی دینه و وضعه الآصار عنها فدعا رسول اللَّه (ص) فوضعها له و لامّته فی شهر رمضان ثمّ دعاه فوضعها فی العشر الاواخر ثمّ جدّ فی الطّلب و دعا اللَّه فوضعها فی الاوتار منها فهی لا تخرج من العشر الاواخر منه و ترا ثمّ دعاه فاراها ایّاه فی منامه مرّتین. امّا احدیهما فایقظه بعض اهله فنسیها و امّا المرّة الأخری فخرج لیخبر اصحابه فتلاحی رجلان فاصلح بینهما فنسیها، فقال لهم: اخبرت بها ثمّ رفعت و عسی ان یکون خیرا فاطلبوها فی کلّ وتر، و یروی فالتمسوها فی التّاسعة و السّابعة و الخامسة ثمّ اختلفوا فی انّها ایّ، لیلة من الاوتار.
هوش مصنوعی: خلیل بن احمد میگوید که نام «لیلة القدر» به این دلیل است که در این شب، زمین به خاطر تعداد زیاد فرشتگان تنگ میشود. او همچنین اشاره میکند که در مورد زمان وقوع این شب اختلاف نظر وجود دارد. برخی معتقدند که این شب در زمان پیامبر اسلام (ص) وجود داشته و سپس برداشته شده است، در حالی که اکثر صحابه و علمای اسلامی بر این باورند که این شب تا روز قیامت ادامه دارد. ابوهریره نقل میکند که برخی میگویند «لیلة القدر» برداشته شده، اما او به آنها پاسخ میدهد که این شب همیشه در ماه رمضان وجود دارد. عدهای نیز معتقدند که این شب در همه شبهای سال وجود دارد و اگر کسی بخواهد طلاق همسرش یا آزاد کردن غلامش را به «لیلة القدر» وابسته کند، طلاق و عتق انجام نخواهد شد تا یک سال از روز قسم خوردنش بگذرد. ابن مسعود نیز میگوید که اگر کسی قسم بخورد، این شب را در تمام سال پیدا خواهد کرد. عبدالله بن عمر به او پاسخ میدهد که او میداند این شب در رمضان است، اما میخواهد مردم تکیه نکنند. همچنین، ابن مسعود میگوید اگر این شب در سالی باشد، در سال آینده نیز در شب دیگری خواهد بود و بیشتر اهل علم بر این عقیدهاند که این شب در هر سال در ماه رمضان است. ابو رزین عقلی میگوید که این شب اولین شب ماه رمضان است و حسن معتقد است که در شب هفدهم این شب اتفاق میافتد. نظر صحیح این است که این شب در ده روز آخر ماه رمضان است. گفته شده که ملل دیگر در شبهای سال آن را جستجو میکردند، اما خداوند این شب را برای امت محمد (ص) به ماه رمضان اختصاص داد تا جستجوی آن آسانتر باشد. پیامبر (ص) در ابتدا از خداوند خواسته بود که این شب را در ماه رمضان قرار دهد و سپس آن را در ده روز آخر و پس از آن در شبهای فرد آن ماه قرار داد. او سپس خواب این شب را دو بار دید، اما به خاطر حوادثی آن را فراموش کرد. به صحابهاش گفت که باید آن را در هر یک از شبهای فرد جستجو کنند و نسبت به شک و تردید درباره کدامیک از این شبها، اختلاف نظر وجود دارد.
قال ابو سعید الخدری: هی اللّیلة الحادیة و العشرون لما روی انّ النّبیّ (ص) قال: اریت هذه اللّیلة و رأیتنی اسجد فی صبیحتها فی ماء و طین.
هوش مصنوعی: ابو سعید خدری میگوید: این شب، شب بیست و یکم است، زیرا روایت شده که پیامبر (ص) فرمود: در این شب به من نشان داده شد که در صبح آن در آب و گل سجده میکنم.
قال ابو سعید الخدری: امطرت السّماء تلک اللّیلة فابصرت عینای رسول اللَّه (ص) انصرف الینا و علی جبهته و انفه اثر الماء و الطّین فی صبیحة احدی و عشرین. و قال بعضهم: هی لیلة ثلاث و عشرین لما
هوش مصنوعی: ابو سعید خدری میگوید: در آن شب باران بارید و من دیدم که چهره پیامبر خدا (ص)، وقتی به سوی ما برگشت، بر روی پیشانی و بینیاش آثار آب و گل وجود داشت. برخی از افراد میگویند که این شب، شب بیست و سوم بوده است.
روی ابو هریرة. قال: تذاکرنا لَیْلَةِ الْقَدْرِ، فقال رسول اللَّه (ص): «کم مضی من الشّهر»؟ فقلنا: ثنتان و عشرون و بقی ثمان. فقال: «مضی ثنتان و عشرون و بقی سبع اطلبوها اللّیلة الشّهر تسع و عشرون».
هوش مصنوعی: ابو هریره نقل میکند که در مورد شب قدر صحبت میکردیم و رسولالله (ص) از ما پرسید: «چند روز از ماه گذشته است؟» ما جواب دادیم: «بیست و دو روز گذشته و هنوز هشت روز مانده است.» ایشان فرمود: «بیست و دو روز گذشته و هنوز هفت روز مانده است. آن را در شبهای آخر ماه، یعنی شب بیست و نهم جستجو کنید.»
و عن نافع عن ابن عمر قال: جاء رجل الی النّبیّ (ص) فقال: یا رسول اللَّه: انّی رأیت فی النّوم کانّ لَیْلَةِ الْقَدْرِ سابعة تبقی. فقال رسول اللَّه (ص): «اری رؤیاکم قد تواطأت علی ثلاث و عشرین فمن کان منکم یرید ان یقوم من الشّهر فلیقم لیلة ثلاث و عشرین».
هوش مصنوعی: ابن عمر نقل میکند که مردی به پیش پیامبر (ص) آمد و گفت: یا رسولالله، من در خواب دیدم که شب قدر، شب هفتم باقی میماند. پیامبر (ص) فرمود: "من میبینم که خوابهای شما بر شب بیست و سوم توافق دارد. هر کس از شما میخواهد در این ماه عبادت کند، شب بیست و سوم را احیا کند."
و قال قوم: هی اللّیلة السّابعة و العشرون و الیه ذهب علی علیه السّلام و ابی و عائشة و معاویة لما
هوش مصنوعی: گروهی گفتند: امشب، شب بیست و هفتم است و علی علیه السلام و ابو و عایشه و معاویه به سمت او رفتند.
روی ابن عمر یحدّث عن النّبی (ص) فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ قال: من کسان متحرّیا فلیتحرّها فی لیلة سبع و عشرین.
هوش مصنوعی: ابن عمر نقل میکند که پیامبر (ص) درباره شب قدر فرمود: افرادی که به دنبال این شب هستند، باید آن را در شب بیست و هفتم جستجو کنند.
و عن ابی بن کعب قال: سمعت النّبیّ (ص) باذنیّ و الّا فصمّتا انّه قال: لَیْلَةِ الْقَدْرِ لیلة سبع و عشرین.
هوش مصنوعی: ابو بن کعب میگوید: من از پیامبر (ص) شنیدم، وگرنه گوشم کر شده بود، که فرمود: شب قدر، شب بیست و هفتم است.
و عن زرّ بن حبیش قال: قلنا لابی بن کعب: اتینا ابن مسعود فسألناه عن لَیْلَةِ الْقَدْرِ فقال: من یقم الحول یصبها، فقال: یرحم اللَّه ابا عبد الرحمن لقد علم انّها فی شهر رمضان و انّها «لیلة» سبع و عشرین و لکن کره ان یخبرکم فتتّکلوا. ثمّ قال: هی و الّذی انزل القرآن علی محمد (ص) لیلة سبع و عشرین. فقلنا: یا با المنذر: انّی علمت ذلک؟ قال: بالآیة الّتی اخبرنا النّبیّ (ص) بها، قال: فقلت: ابا المنذر و ما الآیة؟ قال: تطلع الشّمس غداتئذ کانّها طست لیس لها شعاع.
هوش مصنوعی: زرّ بن حبیش میگوید: به ابی بن کعب گفتیم: به خانه ابن مسعود رفتیم و از او درباره شب قدر پرسیدیم. او پاسخ داد که کسانی که در طول سال به عبادت بپردازند، آن را درک خواهند کرد. سپس گفت: خدا رحمت کند ابو عبد الرحمن را، چرا که او میدانست این شب در ماه رمضان است و در شب بیست و هفتم قرار دارد، اما از گفتن این موضوع پرهیز کرد تا شما به آن اعتماد نکنید. سپس گفت: به خدایی که قرآن را بر محمد (ص) نازل کرده، شب قدر همان شب بیست و هفتم است. ما از ابو المنذر پرسیدیم: از کجا این را میدانی؟ او پاسخ داد: به آیاتی که پیامبر (ص) به ما خبر داده است. گفتم: ابو المنذر، آن آیه چیست؟ او گفت: در صبح آن روز، خورشید به گونهای میتابد که انگار کاسهای است و هیچ نوری ندارد.
و فی روایة: تطلع الشّمس فی صبیحة یومها بیضاء لا شعاع لها.
هوش مصنوعی: در یک نقلقول آمده است که در صبح آن روز، خورشید بهطور سفید و بدون اشعه میتابد.
و قال الحسن رفعه انّها «لیلة» بلجة سمحة لا حارّة و لا باردة، تطلع الشّمس صبیحتها لا شعاع لها. قال بعض اهل العلم: یحتمل ان یکون معنی طلوعها من غیر شعاع، لانّ الملائکة تصعد عند طلوع الشّمس الی السّماء فیمنع صعودها انتشار شعاعها لکثرة ما ینزل من الملائکة لَیْلَةِ الْقَدْرِ. و یحتمل ان یکون ذلک لانّها لا تطلع فی هذه اللّیلة بین قرنی الشیطان، فیزید الشیطان فی بثّ شعاعها و تزیین طلوعها لیزید فی غرور الکافرین و یحسّن فی اعین السّاجدین. و یروی عن عبید بن عمیر قال: کنت لیلة السّابع و العشرین فی البحر فاخذت من مائه فوجدته عذبا سلسا و قال بعض الصّحابة: قام بنا رسول اللَّه (ص) لیلة الثّالث و العشرین ثلث اللّیل فلمّا کانت لیلة الخامس و العشرین قام بنا نصف اللّیل فلمّا کانت لیلة السّابع و العشرین قام بنا اللّیل کلّه.
هوش مصنوعی: حسن گفته است که «لیله» درخشانی است که نه سرد است و نه گرم، و خورشید در صبح آن بدون پرتو برمیخیزد. برخی دانشمندان بر این باورند که ممکن است به دلیل این باشد که ملائکه در هنگام طلوع خورشید به آسمان میروند و به همین دلیل از پخش پرتو خورشید جلوگیری میکنند، زیرا در شب قدر تعداد زیادی از ملائکه نازل میشوند. همچنین ممکن است به این دلیل باشد که خورشید در این شب بین دو شاخ شیطان طلوع نمیکند، و شیطان نمیتواند پرتو آن را بیشتر کند تا افراد کافر را فریب دهد و در عین حال، کسانی که نماز میخوانند را دچار خودفریبی نماید. عبید بن عمیر روایت کرده است که در شب بیست و هفتم در دریا بود و از آب آن استفاده کرد و آن را شیرین و روان یافت. برخی از صحابه گفتهاند که رسول خدا (ص) در شب بیست و سوم در یک سوم شب نماز خواند و در شب بیست و پنجم، نیمه شب را نیز نماز خواند، و در شب بیست و هفتم تمام شب را به نماز ایستادند.
و اعلم انّ الاخبار اختلفت فی تعیین لَیْلَةِ الْقَدْرِ لانّها دائرة فی العشر الاواخر لا تثبت علی واحدة و انّها تتفاوت فربّما تقع فی سنة بخلاف ما کانت فیما قبلها او بعدها و فی الجملة ابهم اللَّه هذه اللّیلة علی الامّة لیجتهدوا فی العبادة لیالی رمضان طمعا فی ادراکها کما اخفی ساعة الاجابة فی یوم الجمعة و اخفی الصّلاة الوسطی فی الصّلاة الخمس و اسمه الاعظم فی الاسماء و رضاه فی الطّاعات لیرغبوا فی جمیعها و سخطه فی المعاصی لینتهوا عن جمیعها و اخفی قیام السّاعة لیجتهدوا فی الطّاعات حذرا من قیامها. و امّا الکلام فی فضائل لَیْلَةِ الْقَدْرِ و خصائصها فهو ما روی ابو هریرة قال: قال رسول اللَّه (ص): «لا یقوم احد لَیْلَةِ الْقَدْرِ فیوافقها ایمانا و احتسابا الّا غفر اللَّه له ما تقدّم من ذنبه.
هوش مصنوعی: باید بدانید که در مورد شب قدر، اخبار و نظرات مختلفی وجود دارد و این شب در دهه آخر ماه رمضان قرار دارد و نمیتوان برای آن یک تاریخ مشخص تعیین کرد. غالباً ممکن است این شب در یک سال با سالهای قبل یا بعد متفاوت باشد. به طور کلی، خداوند این شب را برای امت خود مخفی گذاشته تا آنان در تمام شبهای رمضان به عبادت بپردازند و امیدوار باشند که به آن دست یابند. این شبی است که در آن، خداوند زمان پاسخ به دعاها را نیز پنهان کرده تا مردم در روز جمعه بیشتر به دعا بپردازند و نیز زمان نماز وسطی و نام اعظم خدا و رضایت او در اعمال نیک را نیز مخفی کرده تا همگان به انجام آنها رغبت پیدا کنند و از معاصی دوری گزینند. همچنین زمان برپایی قیامت را مخفی نگه داشته تا مردم در انجام اطاعتها کوشاتر باشند و از وقوع آن بترسند. درباره فضایل شب قدر، ابوهریره نقل کرده که پیامبر (ص) فرمودند: «کسی که در شب قدر با ایمان و به امید پاداش خدا بایستد، خداوند او را از گناهانش میآمرزد».
و روی انّ الشّیطان لا یخرج فی هذه اللّیلة حتّی یضیء فجؤها و لا یستطیع ان یصیب فیها احدا بخبل أو داء او ضرب من ضروب الفساد و لا ینفذ فیها سحر ساحر.
هوش مصنوعی: در این شب، شیطان نمیتواند بیرون بیاید تا اینکه صبحگاهان روشن شود و نمیتواند به هیچکس آسیب برساند، نه به وسیله دیوانگی، نه بیماری و نه به طرق دیگر فاسدکننده. همچنین هیچ سحر و جادویی در این شب موثر نخواهد بود.
و قال سعید بن المسیّب: من صلّی صلاة العشاء فیها جماعة فقد اخذ بحظّه من لَیْلَةِ الْقَدْرِ و روی: انّ عائشة قالت للنّبی (ص): ان وافیت لَیْلَةِ الْقَدْرِ فما اقول؟ قال: «قولی: «اللّهمّ انّک عفوّ تحبّ العفو فاعف عنّی».
هوش مصنوعی: سعید بن مسیب میگوید: کسی که نماز عشاء را به جماعت بخواند، سهمی از شب قدر را بهدست آورده است. همچنین عایشه از پیامبر (ص) پرسید که اگر شب قدر را درک کرد چه دعایی بخواند، پیامبر (ص) فرمود: بگو «خداوندا، تو بخشندهای و بخشش را دوست داری، پس مرا ببخش».
و قال (ص) عرضت علیّ اعمال امّتی و اعمارها فاستقللتها فسأتنی فاعطیت فی السّنة «لیلة» هی خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ یعنی: خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ لیست فیها لَیْلَةِ الْقَدْرِ و قیل: انّ العمل فیها «خیر» من العمل فی «أَلْفِ شَهْرٍ» لیس فیها لَیْلَةِ الْقَدْرِ قوله: وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَةُ الْقَدْرِ قاله علی جهة التّعظیم لها و التّفخیم لشانها. قال المفسّرون: کلّ ما فی القرآن من قوله وَ ما أَدْراکَ فقد ادراه، ای اعلمه و کلّ «ما» فی القرآن و ما یدریک لم یدره، ای لم یعلمه. قوله: لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ اختلفوا فی الحکمة الموجبة لهذا العدد
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند که اعمال و عمر امت من بر وی عرضه شده و ایشان به این نتیجه رسیدند که آنها را کم ارزشتر از آنچه که انتظار داشتند، دیدهاند. سپس به او داده شد که شبی وجود دارد که بهتر از هزار ماه است. این شب به گونهای است که اگر شب قدر در آن نباشد، باز هم فضیلت آن بیشتر از عمل در هزار ماه بد بدون شب قدر است. همچنین بیان شده که هنگامی که از شب قدر صحبت میشود، هدف نشان دادن عظمت و ارزش آن است. مفسران گفتهاند که هر جا در قرآن میفرماید "و ما ادراک"، به نوعی به علم و آگاهی اشاره دارد، اما در جاهایی هم "ما یدریک" به معنای عدم آگاهی نسبت به موضوعی است. در مورد این شب، اختلافاتی در مورد حکمت و دلیل انتخاب عدد هزار ماه وجود دارد.
فقال علی بن عروة: ذکر رسول اللَّه (ص) اربعة من بنی اسرائیل عبدوا اللَّه ثمانین سنة لم یعصوه طرفة عین و هم: ایّوب و زکریا و حزقیل بن العجوز و یوشع بن نون. فعجب اصحاب النّبی (ص) من ذلک فاتاه جبرئیل (ع) فقال: یا محمد عجبت امّتک من عبادة هؤلاء النّفر ثمانین سنة لم یعصوا اللَّه طرفة عین و قد انزل اللَّه تعالی علیک خیرا من ذلک ثم قرأ علیه: إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ فقال: هذا افضل ممّا عجبت انت و امّتک.
هوش مصنوعی: علی بن عروة نقل کرده است که رسول خدا (ص) چهار نفر از بنیاسرائیل را معرفی کردند که ۸۰ سال خدا را عبادت کرده و در این مدت حتی یک لحظه هم معصیت نکردند. این افراد عبارت بودند از: ایوب، زکریا، حزقیل بن العجوز و یوشع بن نون. اصحاب پیامبر (ص) از این امر شگفتزده شدند و در همین حین جبرئیل (ع) به پیامبر آمد و گفت: ای محمد! آیا امت تو از عبادت این افراد به مدت ۸۰ سال بدون خطا تعجب کردهاند؟ در حالی که خداوند خیر بیشتری را به تو نازل کرده است. سپس جبرئیل آیهای را خواند که بیان میکند: "ما این قرآن را در شب قدر نازل کردیم" و افزود که این از آنچه شما و امّتت تعجب کردهاید، بهتر است.
قال: فسّر بذلک النّبیّ (ص) و النّاس معه، و قیل: انّ رسول اللَّه (ص) ذکر رجلا من بنی اسرائیل حمل السّلاح علی عاتقه الف شهر فعجب لذلک عجبا شدیدا و تمنّی ان یکون ذلک فی امّته فقال: «یا ربّ جعلت امّتی اقصر الامم اعمارا و اقلّها اعمالا؟! فاعطاه اللَّه لَیْلَةِ الْقَدْرِ. فقال: لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ الّذی حمل فیه الاسرائیلی السّلاح فی سبیل اللَّه.
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) و مردم حضور داشتند و درباره مردی از بنیاسرائیل سخن گفتند که به مدت هزار سال سلاح بردوش داشت. این موضوع بسیار جذاب و شگفتانگیز بود و پیامبر (ص) آرزو کرد که چنین نعمتی برای امت او نیز وجود داشته باشد. او گفت: «خداوندا، چرا عمری کوتاهتر و اعمال کمتری برای امتم قرار دادهای؟» در پاسخ، خداوند شب قدر را به او عطا کرد و او فرمود: «شب قدر بهتر از هزار ماهی است که آن اسرائیلی در راه خدا سلاح حمل میکرد.»
و قیل: انّما خصّ الف شهر بالذّکر لانّ الامم الماضیة لم یکن یستجاب لهم الدّعوة الّا بعد عبادة الف شهر و لا یسمّی عابدا الّا من یتعبّد الف شهر و هی ثلاثة و ثمانون سنة و اربعة اشهر. فقالت الصّحابة: لو کان عمرنا طویلا لکنّا نعبد اللَّه فیه، فجعل اللَّه تعالی لامّة محمد (ص) «لیلة» خیرا مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ کانوا یعبدون فیها.
هوش مصنوعی: گفته شده است که علت اختصاص ذکر هزار ماه به این مدت این است که اقوام گذشته تنها بعد از عبادت هزار ماه دعای آنها مستجاب میشد. و کسی که به عبادت مشغول باشد، تنها به کسی اطلاق میشود که هزار ماه عبادت کند که معادل هشتاد و سه سال و چهار ماه است. صحابه گفتند که اگر عمر ما طولانی بود، میتوانستیم در آن مدت خدا را عبادت کنیم. به همین خاطر، خداوند تعالی برای امت محمد (ص) یک شب را قرار داد که از هزار ماه بهتر است و در آن شب عبادت میکنند.
قال ابو بکر الورّاق: کان ملک سلیمان (ع) خمس مائة شهر و ملک ذی القرنین خمس مائة شهر فیحتمل ان یکون معنی الآیة لَیْلَةِ الْقَدْرِ خیر لمن ادرکها من مملکة سلیمان و ذی القرنین علیهما السّلام. و قال ابو العالیة معناه: لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ عمر «أَلْفِ شَهْرٍ» و قال مجاهد: «سلام» الملائکة و «الرّوح» علیک تلک اللّیلة «خَیْرٌ مِنْ» «سلام» الخلق علیک «أَلْفِ شَهْرٍ» فذلک قوله: تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها روی انّ «الملائکة» تلک اللّیلة اکثر فی الارض من عدد الحصی و نهارها کلیلها فی الخبر و «الرّوح» هاهنا جبرئیل (ع) فی قول اکثر المفسّرین یدلّ علیه ما
هوش مصنوعی: ابو بکر الورّاق میگوید: سلطنت سلیمان (ع) شامل پانصد شهر بود و سلطنت ذوالقرنین نیز همین تعداد شهر را در بر میگرفت. بنابراین ممکن است معنی آیهای که به شب قدر اشاره دارد، برای کسی که آن را درک کند، بهتر از سلطنت سلیمان و ذوالقرنین باشد. ابو العالیه نیز گفت: شب قدر بهتر از عمر هزار ماه است و مجاهد بیان کرده که "سلام" ملائکه و "روح" در آن شب بهتر از "سلام" مخلوقات بر او در هزار ماه است. به همین دلیل، آمده است که ملائکه و "روح" در آن شب نازل میشوند. گفته شده است که تعداد ملائکه در زمین در آن شب از تعداد سنگریزهها بیشتر است و روز آن شب نیز به صورت کامل است. "روح" در اینجا به معنی جبرئیل (ع) است که اکثر مفسران به آن اشاره کردهاند.
روی انس: انّ رسول اللَّه (ص) قال: اذا کان لَیْلَةِ الْقَدْرِ نزل جبرئیل (ع) فی کبکبة من «الملائکة» یصلّون و یسلّمون علی کلّ عبد قائم او قاعد یذکر اللَّه تعالی.
هوش مصنوعی: رسول خدا (ص) فرمودند: در شب قدر، جبرئیل (ع) با گروهی از فرشتگان نازل میشود و بر هر بندهای که در حال قیام یا نشسته، یاد خدا را میگوید، درود و سلام میفرستند.
و عن ابن عباس: انّ النّبیّ (ص) قال: اذا کانت لَیْلَةِ الْقَدْرِ تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ الّذین هم سکّان سدرة المنتهی و فیهم جبرئیل فنزل جبرئیل و معه الویة ینصب لواء منها علی قبری و لواء علی بیت المقدس و لواء فی مسجد الحرام و لواء علی طور سیناء، و لا یدع فیها مؤمنا و لا مؤمنة الّا سلّم علیه.
هوش مصنوعی: به نقل از ابن عباس: پیامبر (ص) فرمودهاند: در شب قدر، فرشتگانی که در سدرة المنتهی سکونت دارند، نازل میشوند و در میان آنها جبرئیل نیز هست. جبرئیل با پرچمهایی نازل میشود که یکی از آنها بر مزار من نصب میشود، یکی دیگر بر بیت المقدس، یکی بر مسجد الحرام و دیگری بر کوه سینا. در این شب هیچ مؤمنی یا مؤمنهای نیست که مورد سلام و درود قرار نگیرد.
و امّا النّور الّذی یری لَیْلَةِ الْقَدْرِ فقال بعضهم: هو نور اجنحة «الملائکة» و قیل: هو نور جنّة عدن تفتح ابوابها لَیْلَةِ الْقَدْرِ و قیل: هو نور لواء الحمد. و قیل: هو نور اسرار العارفین رفع اللَّه الحجب عن اسرارهم حتّی یری الخلق ضیاءها و شعاعها.
هوش مصنوعی: برخی گفتهاند که نوری که در شب قدر مشاهده میشود، نور بالهای فرشتگان است. برخی دیگر معتقدند این نور، نور بهشت عدن است که در شب قدر درهایش باز میشود. همچنین گفته شده که این نور، نور پرچم حمد است. عدهای هم بر این باورند که این نور، نور اسرار عارفان است که خداوند حجابها را از اسرار آنها برداشت تا دیگران بتوانند روشنایی و تابش آن را ببینند.
و قیل: «الرّوح» هاهنا طائفة من «الملائکة» لا تراهم الملائکة الّا تلک اللّیلة.
هوش مصنوعی: گفته شده است که "روح" در اینجا به معنای گروهی از فرشتگان است که فرشتگان دیگر آنها را فقط در این شب خاص میبینند.
و قیل: هم حفظة الملائکة، و قیل: هو ملک عظیم یفی بخلق من الملائکة.
هوش مصنوعی: برخی گفتهاند که این فرشته، حافظ و نگهبان ملائکه است و برخی دیگر معتقدند که او یک فرشته بزرگ است که از دستهای از ملائکه تشکیل شده است.
«فیها» ای فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ ای بامر «ربّهم» مِنْ کُلِّ أَمْرٍ «من» بمعنی الباء کقوله: «یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ» ای بامر باللّه و المعنی: بکلّ امر قدّره اللَّه فی تلک السّنة. و قیل: بکلّ امر من الخیر و البرکة. و تمّ الکلام هاهنا ثمّ ابتدا فقال: سَلامٌ هِیَ ای «لَیْلَةُ الْقَدْرِ» «سلام» و خیر کلّها لیس فیها شرّ و قیل: سَلامٌ هِیَ حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ. «سلام» خبر و المبتدا هِیَ حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ و المعنی: تلک اللّیلة سالمة من ان یحدث فیها داء او یستطیع ان یعمل فیها شیطان و قیل: معناه: «سلام» علی اولیاء اللَّه و اهل طاعته، و قیل: هو تسلیم الملائکة لَیْلَةِ الْقَدْرِ علی اهل المساجد من حین تغیب الشّمس الی ان یطلع «الفجر» یمرّون علی کلّ مؤمن و یقولون: السّلام علیک یا مؤمن «حتّی» یطلع «الفجر» و قیل: سَلامٌ هِیَ متّصل بقوله: مِنْ کُلِّ أَمْرٍ و المعنی: «مِنْ کُلِّ» سوء سالمة و «هی» لا یحدث فیها بلاء و لا یصیب واحدا شیطان بشرّ و لا یرمی فیها بنجم و قرأ ابن عباس: من کل امرئ «سلام» و فسّروه «مِنْ کُلِّ» ملک علی المؤمن سَلامٌ هِیَ حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ ای الی «مَطْلَعِ الْفَجْرِ». قرأ الکسائی «مطلع» بکسر اللّام و الآخرون بفتحها و هو الاختیار لانّه بمعنی الطّلوع علی المصدر یقال: طلع «الفجر» طلوعا و مطلعا و بالکسر موضع الطّلوع.
هوش مصنوعی: در شب قدر، به واسطهی فرمان پروردگار، همه چیزهایی که خداوند در آن سال مقدر کرده است، نازل میشوند. برخی گفتهاند که این شامل هر نوع خیر و برکتی نیز میشود. سپس گفته میشود: «سلام» و این به لَیْلَةُ الْقَدْرِ اشاره دارد که در آن هیچگونه شر وجود ندارد. «سلام» تا طلوع سپیدهدم ادامه دارد و این به معنای آن است که آن شب از هر نوع آفت و شر آلوده نیست و شیطان نمیتواند در آن آسیبی برساند. همچنین برخی گفتهاند که این سلام ویژهی بندگان خدا و اهل طاعت است و فرشتگان در طول شب قدر از زمان غروب خورشید تا طلوع صبح به مؤمنان سلام میکنند. این سلام به معنای دور بودن از هرگونه بلا و آسیب است که در آن شب به کسی نمیرسد. تلاوتهایی دربارهی این که برخی قرائتها با کسر یا فتح لام «مطلع» متفاوت است، نیز وجود دارد، که به مکان طلوع اشاره دارد.