این سوره دویست و هشتاد حرف است، نود و دو کلمه، نوزده آیت، جمله به مکه فرو آمد و در این سوره ناسخ و منسوخ نیست. و در خبر است از ابی کعب از رسول خدا (ص) که گفت: «هر که این سوره برخواند چنانست که مفصّل جمله خواند».
مفسّران گفتند: اوّل سوره که از آسمان فرو آمد اینست. و در خبر صحیح است از
عایشه صدّیقه قالت: انّ اوّل ما بدأ به رسول اللَّه (ص) من الوحی الرّؤیا الصّادقة فی النّوم فکان لا یری رؤیا الّا جاءت مثل فلق الصّبح، ثمّ حبّب الیه الخلاء و کان یأتی حراء فیتحنّث فیه و التّحنّث و التّعبد لیالی ذوات العدد و یتزوّد لذلک ثمّ یرجع الی خدیجة فتزوّده لمثلها حتّی فجئه الحقّ و هو فی غار حراء فجاءه الملک فقال: «اقْرَأْ»! قال رسول اللَّه (ص): «فقلت ما انا بقارئ»! قال: «فاخذنی فغطّنی حتّی بلغ منّی الجهد، ثمّ ارسلنی فقال: «اقْرَأْ»، فقلت: «ما انا بقارئ». فاخذنی فغطّنی الثّانیة حتّی بلغ منّی الجهد ثمّ ارسلنی فقال: «اقْرَأْ»، فقلت: «ما انا بقارئ». فاخذنی فغطّنی الثّالثة حتّی بلغ منّی الجهد، فقال: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ حتّی بلغ ما لَمْ یَعْلَمْ فرجع حتّی دخل علی خدیجة فقال: «زمّلونی» فزمّلوه حتّی ذهب عنه الرّوع.
و عن عائشة قالت: انّ اوّل ما نزل من القرآن، اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ. و روی انّ ورقة بن نوفل بن اسد بن عبد العزّی بن قصیّ و هو ابن عمّ خدیجة و کان امرءا تنصّر فی الجاهلیّة و کان یکتب الکتاب العبری و کان شیخا کبیرا قد عمی.
فقالت خدیجه: ای ابن عمّ اسمع من ابن اخیک. فقال ورقة: ابن اخی ما تری فاخبره رسول اللَّه (ص) ما رأی. فقال ورقة: هذا النّاموس الّذی انزل اللَّه علی موسی! لیتنی اکون حیّا حین یخرجک قومک. فقال: رسول اللَّه (ص): «او مخرجیّ هم». قال ورقة: نعم لم یأت رجل قطّ بما جیئت به الّا عودی و اوذی و ان یدرکنی یومک انصرک نصرا موزرا ثمّ لم ینشب ورقة ان توفّی و فتر الوحی و قال ورقة بن نوفل فی ذلک:
فان یک حقّا یا خدیجة فاعلمی
حدیثک ایّانا فاحمد مرسل
و جبریل یأتیه و میکال معهما
من اللَّه وحی یشرح الصّدر منزل
یفوز به من فاز عزّا لدینه
و یشقی به الغاوی الشّقیّ المضلّل
فریقان منهم فرقة فی جنانه
و اخری بارواح الجحیم تغلّل
قوله: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ، قال ابو عبیدة: الباء زیادة و تقدیره: اقرأ اسم ربک هذا
کقول رسول اللَّه (ص): «لا صلاة لمن لم یقرأ بفاتحة الکتاب.»
یعنی: لمن لم یقرأ فاتحة الکتاب. و قیل: معناه «اقرأ» القرآن بِاسْمِ رَبِّکَ تیمّنا و تبرّکا و هو ان یفتتح بذکره کقوله: «ارْکَبُوا فِیها بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها» الَّذِی خَلَقَ یعنی: المکوّنات کنّها ثمّ خصّ منها ما هو اعلی مرتبة فقال: خَلَقَ الْإِنْسانَ یعنی: بنی آدم مِنْ عَلَقٍ جمع علقة کشجر و شجرة، و المراد بها ابتداء الخلقة الی تمامها، و قیل: المراد به آدم (ع) من علق، ای من طین یعلق بالکفّ ثمّ کرّر للتّأکید فقال: «اقْرَأْ» و یحتمل انّ الاوّل للعموم و الثّانی للخصوص کما قلنا فی: «خلق» «خَلَقَ الْإِنْسانَ» قوله: وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ ای الاعظم کرما. و قال الکلبی: ای الحلیم عن جهل العباد لا یعجل علیهم بالعقوبة.
الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ای «علّم» الخطّ و الکتابة «بِالْقَلَمِ» ای بخلق «القلم». و قیل: «علّم» القرآن بان کتبه اللَّه «بالقلم» فی اللّوح المحفوظ نقرأ و نقل.
روی عن عبد اللَّه بن عمرو بن العاص قال: قلت: یا نبیّ اللَّه اکتب ما اسمع منک من الحدیث. قال: «نعم فاکتب فانّ اللَّه «عَلَّمَ بِالْقَلَمِ».
عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ من العمل و البیان. و قال قتادة: «القلم» نعمة من اللَّه عظیمة لو لا «القلم» لم یقم دین و لم یصلح عیش.
عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ من انواع الهدی و البیان و قیل: عَلَّمَ الْإِنْسانَ یعنی: النّاس کلّهم ما لم یعلموا من الکتابة و الحرف و غیرها ممّا فیه صلاح دنیاهم و دینهم. قال اللَّه تعالی: وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً. و انّما علّمهم ما لم یعلموا بالضّرورة و نصب الادلّة علی بعض المعلومات. و قیل: عَلَّمَ الْإِنْسانَ یعنی: آدم (ع) علّمه الاسماء کلّها. و قیل: الانسان محمد (ص) بیانه و علّمک ما لم تکن تعلم.
کَلَّا تأکید بمعنی حقّا. و قیل: ردّ علی المکذّب بالبعث، و قیل: زجر عمّا یأتی ذکره فی الآیة من الطّغیان. إِنَّ الْإِنْسانَ لَیَطْغی لیتجاوز حدّه و یستکبر علی ربّه.
أَنْ رَآهُ اسْتَغْنی معنی الاستغناء هاهنا: الغنی بعینه، ای یبطر فی غناه و یستکبر. و امّا قوله: «أَمَّا مَنِ اسْتَغْنی» و قوله: وَ أَمَّا مَنْ بَخِلَ وَ اسْتَغْنی» فهو ان یری نفسه غنیّا و ان لم یکن غنیّا. و قال الکلبی: ان راه استغنی یعنی: یرتفع عن منزلة الی منزلة فی اللّباس و الطّعام و غیرهما. و قال مقاتل: نزل فی ابی جهل کان اذا اصاب مالا زاد فی ثیابه و مرکبه و طعامه فذلک طغیانه. و کان رسول اللَّه (ص) یقول: «اعوذ بک من فقر ینسی و من غنی یطغی».
إِنَّ إِلی رَبِّکَ الرُّجْعی یعنی: المرجع فی الآخرة فیجازی علی طغیانه و مجاوزته حدّه فی کفره، تقول: کتبت الیک مرّات و ما وجدت رجعی. ای جوابا.
أَ رَأَیْتَ الَّذِی یَنْهی عَبْداً إِذا صَلَّی هذا النّاهی ابو جهل قال لقومه: هل یعفّر محمد وجهه بین اظهرکم؟ یعنی: هل رأیتموه مصلّیا ساجدا؟ قالوا: نعم.
قال: و الّلات و العزّی لئن رأیته یفعل ذلک لاطأنّ عنقه. فقیل له: ها هو ذا یصلی فانطلق لیطا رقبته فما لبث ان نکص علی عقبیه و یتّقی بیده. فقیل له: مالک یا با الحکم؟ قال: انّ بینی و بینه خندقا من النّار و هولا و اجنحة. و روی: انّ بینی و بینه فحلا فاغرا فاه لو تقدّمت لالتقمنی. ثمّ دخل علی اهله فزعا فبلغ ذلک رسول اللَّه (ص) فقال: لو دنا منّی لاختطفته الملائکة فجعلته عضوا عضوا فانزل اللَّه تعالی: أَ رَأَیْتَ الَّذِی یَنْهی عَبْداً إِذا صَلَّی معناه: أ لیس یستحقّ العذاب من اللَّه.
أَ رَأَیْتَ إِنْ کانَ عَلَی الْهُدی هذا خطاب للنّاهی، یعنی: أَ رَأَیْتَ إِنْ کانَ عَلَی المصلّی عَلَی الْهُدی ای «علی» الدّین و «امر» بتقوی اللَّه و اجتناب معاصیه.
أَ رَأَیْتَ إِنْ کَذَّبَ وَ تَوَلَّی هذا خطاب للنّبیّ (ص)، تأویله: أ رأیت یا محمد «ان کذّب» ابو جهل بالدّین «و تولّی» عن الایمان، أ لیس یستحقّ من اللَّه اللّعنة و العذاب؟
«أَ لَمْ یَعْلَمْ» هذا المکذّب المتولّی «بِأَنَّ اللَّهَ» یراه و یعلم جمیع احواله و انّه سیؤاخذه بفعله و یعاقبه علیه. و قیل: أ رأیت هاهنا تعجیب للمخاطب و کرّره للتّأکید و تقدیر نظم الآیة: أَ رَأَیْتَ الَّذِی یَنْهی عَبْداً إِذا صَلَّی و المنهیّ علی الهدی أَمَرَ بِالتَّقْوی و النّاهی مکذّب متولّ عن الایمان فما اعجب من ذا أَ لَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَری.
کَلَّا ردع و زجر، و قیل: هو قسم معناه حقّا لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ ابو جهل عن ایذاء رسول اللَّه (ص) و نهیه عن الصّلاة لَنَسْفَعاً بِالنَّاصِیَةِ لنأخذن بمقدّم رأسه اخذ اذلال. و قیل: لنأخذن بناصیته الی النّار کما قال: «فَیُؤْخَذُ بِالنَّواصِی وَ الْأَقْدامِ».
و قیل: لنسوّدنّ وجهه فکنی بالنّاصیة عن الوجه لانّها فی مقدّم الوجه و کانت العرب تأنف من جرّ النّاصیة فلذلک قال: لَنَسْفَعاً و دخل النّون الخفیفة للتّأکید کما قال: «وَ لَیَکُوناً مِنَ الصَّاغِرِینَ». ثمّ قال: علی البدل.
ناصِیَةٍ کاذِبَةٍ خاطِئَةٍ ای صاحبها کاذب خاطئ.
فَلْیَدْعُ نادِیَهُ قال ابن عباس: لمّا نهی ابو جهل رسول اللَّه (ص) انتهره رسول اللَّه (ص) و زجره. فقال ابو جهل: یا محمد لقد علمت ما بها اکثر نادیا منّی فو اللَّه لاملانّ علیک هذا الوادی ان شئت خیلا جردا و رجالا مردا. فانزل اللَّه عزّ و جل.
فَلْیَدْعُ نادِیَهُ یعنی: قومه و عشیرته و اعوانه.
سَنَدْعُ الزَّبانِیَةَ و هم خزنة النّار واحدها زبنیّ مأخوذ من الزّبن و هو الدّفع لانّهم یدفعون اهل النّار الیها دفعا. و فی الخبر لو دعا نادیه لاخذتهم الملائکة الغلاظ الشّداد عیانا. و قیل هذا فی القیامة.
«کَلَّا» لیس الأمر علی ما یظنّه ابو جهل «لا تُطِعْهُ» فیما یرید من ترک الصّلاة «وَ اسْجُدْ» علی رغمه «وَ اقْتَرِبْ» تقرّب الی اللَّه بطاعتک. و قیل: «اقترب» بالسّجدة فانّ اقرب ما یکون العبد الی اللَّه اذا کان ساجدا.
روی ابو هریرة عن النّبی (ص): «اقرب ما یکون العبد من ربّه و هو ساجد فاکثروا الدّعاء».
برگردان به زبان ساده
این سوره دویست و هشتاد حرف است، نود و دو کلمه، نوزده آیت، جمله به مکه فرو آمد و در این سوره ناسخ و منسوخ نیست. و در خبر است از ابی کعب از رسول خدا (ص) که گفت: «هر که این سوره برخواند چنانست که مفصّل جمله خواند».
هوش مصنوعی: این سوره شامل دویست و هشتاد حرف، نود و دو کلمه و نوزده آیه است و تماماً در مکه نازل شده است. همچنین، در این سوره هیچ آیه‌ای که ابطال کننده آیه‌ای دیگر باشد وجود ندارد. از ابی کعب روایت شده که پیامبر (ص) فرموده‌اند: «هر کسی که این سوره را بخواند، مانند این است که یک متن مفصل را خوانده است».
مفسّران گفتند: اوّل سوره که از آسمان فرو آمد اینست. و در خبر صحیح است از
هوش مصنوعی: مفسرین اظهار کرده‌اند که اولین بخشی از قرآن که از آسمان نازل شده، همین آیه است. همچنین در روایات معتبر نیز به این موضوع اشاره شده است.
عایشه صدّیقه قالت: انّ اوّل ما بدأ به رسول اللَّه (ص) من الوحی الرّؤیا الصّادقة فی النّوم فکان لا یری رؤیا الّا جاءت مثل فلق الصّبح، ثمّ حبّب الیه الخلاء و کان یأتی حراء فیتحنّث فیه و التّحنّث و التّعبد لیالی ذوات العدد و یتزوّد لذلک ثمّ یرجع الی خدیجة فتزوّده لمثلها حتّی فجئه الحقّ و هو فی غار حراء فجاءه الملک فقال: «اقْرَأْ»! قال رسول اللَّه (ص): «فقلت ما انا بقارئ»! قال: «فاخذنی فغطّنی حتّی بلغ منّی الجهد، ثمّ ارسلنی فقال: «اقْرَأْ»، فقلت: «ما انا بقارئ». فاخذنی فغطّنی الثّانیة حتّی بلغ منّی الجهد ثمّ ارسلنی فقال: «اقْرَأْ»، فقلت: «ما انا بقارئ». فاخذنی فغطّنی الثّالثة حتّی بلغ منّی الجهد، فقال: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ حتّی بلغ ما لَمْ یَعْلَمْ فرجع حتّی دخل علی خدیجة فقال: «زمّلونی» فزمّلوه حتّی ذهب عنه الرّوع.
هوش مصنوعی: عایشه صدّیقه گفت: اولین چیزی که پیامبر خدا (ص) از وحی دریافت کرد، رویای صادقانه‌ای بود که در خواب می‌دید و این رؤیاها به طور واضح مانند طلوع صبح تحقق می‌یافت. سپس خداوند به او محبت به خلوت و انزوا را الهام کرد و او به غار حرا می‌رفت و در آنجا به عبادت و تفکر مشغول می‌شد و برای این کار به مدت چند شب متوالی آماده می‌شد. سپس به خانه خدیجه برمی‌گشت و او نیز برای ادامه عبادتش به او غذا می‌داد تا اینکه در یکی از شب‌ها، حق بر او نازل شد. در غار حرا، ملک به او گفت: «بخوان». پیامبر (ص) پاسخ داد: «من خواندن نمی‌دانم». ملک دوباره او را گرفت و فشرد تا جایی که به شدت خسته شد و سپس گفت: «بخوان». دوباره پیامبر گفت: «من خواندن نمی‌دانم». این ماجرا سه بار تکرار شد تا اینکه ملک فرمود: «بخوان به نام پروردگارت که خلق کرد» و آیات بعدی را نیز به او آموخت. پیامبر (ص) پس از این واقعه به خانه برگشت و گفت: «مرا بپوشانید»، و آنها او را پوشاندند تا ترس از او دور شود.
و عن عائشة قالت: انّ اوّل ما نزل من القرآن، اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ. و روی انّ ورقة بن نوفل بن اسد بن عبد العزّی بن قصیّ و هو ابن عمّ خدیجة و کان امرءا تنصّر فی الجاهلیّة و کان یکتب الکتاب العبری و کان شیخا کبیرا قد عمی.
هوش مصنوعی: عایشه نقل می‌کند که اولین آیه‌ای که از قرآن نازل شد، "بخوان به نام پروردگارت که آفرید" بود. همچنین گفته می‌شود که ورقه بن نوفل، پسر عموی خدیجه، که در زمان جاهلیت به مسیحیت روی آورده بود و به زبان عبری می‌نوشت، فردی سالخورده و نابینا بود.
فقالت خدیجه: ای ابن عمّ اسمع من ابن اخیک. فقال ورقة: ابن اخی ما تری فاخبره رسول اللَّه (ص) ما رأی. فقال ورقة: هذا النّاموس الّذی انزل اللَّه علی موسی! لیتنی اکون حیّا حین یخرجک قومک. فقال: رسول اللَّه (ص): «او مخرجیّ هم». قال ورقة: نعم لم یأت رجل قطّ بما جیئت به الّا عودی و اوذی و ان یدرکنی یومک انصرک نصرا موزرا ثمّ لم ینشب ورقة ان توفّی و فتر الوحی و قال ورقة بن نوفل فی ذلک:
هوش مصنوعی: خدیجه به ورقه گفت: ای پسر عم، از پسر برادرت بشنو. ورقه پاسخ داد: برادر زاده من، چه می‌بینی؟ و رسول خدا (ص) آنچه را دیده بود به او خبر داد. ورقه گفت: این همان فرشته‌ای است که از سوی خدا بر موسی نازل شده است! ای کاش من در زمان خروج تو از قوم خود زنده بودم. رسول خدا (ص) پرسید: آیا آنها (قوم من) می‌خواهند مرا بیرون کنند؟ ورقه گفت: بله، هیچ مردی با چیزی که تو آورده‌ای نیامده مگر آنکه مورد آزار و آسیب قرار گرفته است. اگر روز تو را درک کنم، به تو کمک خواهم کرد. بعدها ورقه به طور ناگهانی درگذشت و وحی قطع شد و ورقه بن نوفل درباره آن چنین گفت:
فان یک حقّا یا خدیجة فاعلمی
حدیثک ایّانا فاحمد مرسل
هوش مصنوعی: ای خدیجه، آگاه باش که گفتار تو درباره ما حقیقت دارد، پس خدا را ستایش کن که پیامبر را فرستاده است.
و جبریل یأتیه و میکال معهما
من اللَّه وحی یشرح الصّدر منزل
هوش مصنوعی: جبریل و میکایل به او یاری می‌رسانند و از جانب خدا وحی‌ای بر او نازل می‌شود که قلبش را آرامش می‌دهد و شکوه و عظمت را برای او به ارمغان می‌آورد.
یفوز به من فاز عزّا لدینه
و یشقی به الغاوی الشّقیّ المضلّل
هوش مصنوعی: کسی که به دین عزت گوش فرا دهد، در آرامش و کامیابی خواهد بود، و آنکه به وسوسه‌های گمراه‌کننده تمسک کند، در رنج و درد گرفتار خواهد شد.
فریقان منهم فرقة فی جنانه
و اخری بارواح الجحیم تغلّل
هوش مصنوعی: یک گروه از آنها در بهشت هستند و گروه دیگری در آتش جهنم گرفتار شده‌اند.
قوله: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ، قال ابو عبیدة: الباء زیادة و تقدیره: اقرأ اسم ربک هذا
هوش مصنوعی: آیه «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ» به معنای این است که شخص باید با نام پروردگارش بخواند. ابوعبیده می‌گوید حرف «ب» در این جمله اضافه است و می‌توان آن را به صورت «اقْرَأْ اسم ربک» نیز تعبیر کرد.
کقول رسول اللَّه (ص): «لا صلاة لمن لم یقرأ بفاتحة الکتاب.»
هوش مصنوعی: حضرت رسول (ص) فرمودند: «نماز کسی که فاتحه کتاب را نخواند، پذیرفته نیست.»
یعنی: لمن لم یقرأ فاتحة الکتاب. و قیل: معناه «اقرأ» القرآن بِاسْمِ رَبِّکَ تیمّنا و تبرّکا و هو ان یفتتح بذکره کقوله: «ارْکَبُوا فِیها بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها» الَّذِی خَلَقَ یعنی: المکوّنات کنّها ثمّ خصّ منها ما هو اعلی مرتبة فقال: خَلَقَ الْإِنْسانَ یعنی: بنی آدم مِنْ عَلَقٍ جمع علقة کشجر و شجرة، و المراد بها ابتداء الخلقة الی تمامها، و قیل: المراد به آدم (ع) من علق، ای من طین یعلق بالکفّ ثمّ کرّر للتّأکید فقال: «اقْرَأْ» و یحتمل انّ الاوّل للعموم و الثّانی للخصوص کما قلنا فی: «خلق» «خَلَقَ الْإِنْسانَ» قوله: وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ ای الاعظم کرما. و قال الکلبی: ای الحلیم عن جهل العباد لا یعجل علیهم بالعقوبة.
هوش مصنوعی: این متن به موضوع خواندن قرآن با نام خدا اشاره دارد و تأکید می‌کند که انسان باید با یاد خدا آغاز کند. سپس به خلقت انسان اشاره می‌کند که از نطفه‌ای به وجود آمده و در مراحل مختلف تکامل یافته است. در ادامه توضیح داده می‌شود که اولین مورد به جنبه عمومی خلقت اشاره دارد و دومی به خلقت خاص انسان، به ویژه حضرت آدم (علیه‌السلام) اشاره دارد. همچنین بیان می‌کند که خداوند بزرگ و کریم است و با بندگانش صبور است و بر آنان به خاطر نادانی‌شان عجلت نمی‌کند.
الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ای «علّم» الخطّ و الکتابة «بِالْقَلَمِ» ای بخلق «القلم». و قیل: «علّم» القرآن بان کتبه اللَّه «بالقلم» فی اللّوح المحفوظ نقرأ و نقل.
هوش مصنوعی: خداوند آن کسی است که به وسیله قلم آموزش داد. به این معنا که خط و نوشتار را به انسان آموخت. همچنین گفته شده که قرآن را با قلم نوشته است و در لوح محفوظ قرار دارد تا ما آن را بخوانیم و به دیگران منتقل کنیم.
روی عن عبد اللَّه بن عمرو بن العاص قال: قلت: یا نبیّ اللَّه اکتب ما اسمع منک من الحدیث. قال: «نعم فاکتب فانّ اللَّه «عَلَّمَ بِالْقَلَمِ».
هوش مصنوعی: عبدالله بن عمرو بن العاص روایت می‌کند که به پیامبر خدا گفتم: ای پیامبر خدا، آیا می‌توانم آنچه از شما می‌شنوم را بنویسم؟ ایشان فرمودند: «بله، بنویس؛ چرا که خداوند به وسیله قلم علم را تعلیم داده است».
عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ من العمل و البیان. و قال قتادة: «القلم» نعمة من اللَّه عظیمة لو لا «القلم» لم یقم دین و لم یصلح عیش.
هوش مصنوعی: خداوند به انسان دانشی را آموخته که او قبلاً از آن بی‌خبر بود. قتاده نیز گفته است که «قلم» نعمتی بزرگ از جانب خداوند است و اگر قلم وجود نداشت، دین برقرار نمی‌شد و زندگی به سامان نمی‌رسید.
عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ من انواع الهدی و البیان و قیل: عَلَّمَ الْإِنْسانَ یعنی: النّاس کلّهم ما لم یعلموا من الکتابة و الحرف و غیرها ممّا فیه صلاح دنیاهم و دینهم. قال اللَّه تعالی: وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً. و انّما علّمهم ما لم یعلموا بالضّرورة و نصب الادلّة علی بعض المعلومات. و قیل: عَلَّمَ الْإِنْسانَ یعنی: آدم (ع) علّمه الاسماء کلّها. و قیل: الانسان محمد (ص) بیانه و علّمک ما لم تکن تعلم.
هوش مصنوعی: خداوند به انسان‌ها چیزهایی را آموخت که آنها نمی‌دانستند. برخی می‌گویند که این آموزش شامل هر آنچه مربوط به نوشتن و سایر مهارت‌هایی است که به بهبود زندگی دنیا و دین مردم کمک می‌کند، می‌شود. در قرآن گفته شده است که خداوند شما را از شکم مادرانتان خارج کرد در حالیکه چیزی نمی‌دانستید. او به وضوح به انسان‌ها چیزهایی را آموخت و دلایل را برای برخی از اطلاعات ارائه کرد. همچنین برخی می‌گویند که خداوند به حضرت آدم (ع) تمامی اسم‌ها را آموخت و برخی دیگر معتقدند که منظور از "انسان" در اینجا پیامبر اسلام (ص) است که به او چیزهایی آموخت که قبل از آن نمی‌دانست.
کَلَّا تأکید بمعنی حقّا. و قیل: ردّ علی المکذّب بالبعث، و قیل: زجر عمّا یأتی ذکره فی الآیة من الطّغیان. إِنَّ الْإِنْسانَ لَیَطْغی لیتجاوز حدّه و یستکبر علی ربّه.
هوش مصنوعی: بدون شک، این کلمه تأکید کننده است و به معنای "واقعاً" می‌باشد. برخی بر این باورند که این عبارت به نوعی پاسخی به کسانی است که به احیای پس از مرگ اعتقاد ندارند. دیگران بر این نظرند که این جمله هشدار است درباره طغیانی که در آیات بعدی ذکر خواهد شد. به‌راستی، انسان دارای تمایل به طغیان است و از حد خود فراتر می‌رود و بر رب خود تکبر می‌ورزد.
أَنْ رَآهُ اسْتَغْنی معنی الاستغناء هاهنا: الغنی بعینه، ای یبطر فی غناه و یستکبر. و امّا قوله: «أَمَّا مَنِ اسْتَغْنی» و قوله: وَ أَمَّا مَنْ بَخِلَ وَ اسْتَغْنی» فهو ان یری نفسه غنیّا و ان لم یکن غنیّا. و قال الکلبی: ان راه استغنی یعنی: یرتفع عن منزلة الی منزلة فی اللّباس و الطّعام و غیرهما. و قال مقاتل: نزل فی ابی جهل کان اذا اصاب مالا زاد فی ثیابه و مرکبه و طعامه فذلک طغیانه. و کان رسول اللَّه (ص) یقول: «اعوذ بک من فقر ینسی و من غنی یطغی».
هوش مصنوعی: معنای استغناء در اینجا به این معناست که فرد به ثروت خود افتخار می‌کند و نسبت به آن متکبر می‌شود. وقتی گفته می‌شود «اما کسی که استغنا ورزد» یا «کسی که بخیل باشد و استغنا ورزد» به این معناست که او خود را غنی می‌بیند، حتی اگر در واقع ثروتمند نباشد. یکی از مفسران گفته است که اگر کسی این حالت را داشته باشد، یعنی وضعیتش از نظر لباس، غذا و سایر موارد بهتری می‌شود. همچنین مفسر دیگری در مورد ابوجهل می‌گوید که او هر بار که پولی به دست می‌آورد، در لباس و مرکب و غذاهای خود هزینه می‌کند و این نشان‌دهنده طغیان اوست. پیامبر (ص) نیز دعا می‌کردند که از فقر و غنایی که باعث طغیان می‌شود به خدا پناه ببرند.
إِنَّ إِلی رَبِّکَ الرُّجْعی یعنی: المرجع فی الآخرة فیجازی علی طغیانه و مجاوزته حدّه فی کفره، تقول: کتبت الیک مرّات و ما وجدت رجعی. ای جوابا.
هوش مصنوعی: به این معنی است که در آخرت بازگشت به پروردگار تو خواهد بود و او به خاطر طغیانی که کرده و حد خود را در کفرش فراتر گذاشته، تو را جزا خواهد داد. همچنین بیان می‌کند که زمانی چندین بار نامه‌ای برای تو نوشته‌ام و پاسخی نیافته‌ام.
أَ رَأَیْتَ الَّذِی یَنْهی عَبْداً إِذا صَلَّی هذا النّاهی ابو جهل قال لقومه: هل یعفّر محمد وجهه بین اظهرکم؟ یعنی: هل رأیتموه مصلّیا ساجدا؟ قالوا: نعم.
هوش مصنوعی: آیا کسی را دیده‌ای که به بنده‌ای که در حال نماز است، نهی کند؟ این شخص، ابوجهل است که به قوم خود گفت: آیا محمد صورتش را در میان شما به خاک می‌ساید؟ به عبارت دیگر، آیا او را در حال نماز و سجده دیده‌اید؟ آنها پاسخ دادند: بله، دیده‌ایم.
قال: و الّلات و العزّی لئن رأیته یفعل ذلک لاطأنّ عنقه. فقیل له: ها هو ذا یصلی فانطلق لیطا رقبته فما لبث ان نکص علی عقبیه و یتّقی بیده. فقیل له: مالک یا با الحکم؟ قال: انّ بینی و بینه خندقا من النّار و هولا و اجنحة. و روی: انّ بینی و بینه فحلا فاغرا فاه لو تقدّمت لالتقمنی. ثمّ دخل علی اهله فزعا فبلغ ذلک رسول اللَّه (ص) فقال: لو دنا منّی لاختطفته الملائکة فجعلته عضوا عضوا فانزل اللَّه تعالی: أَ رَأَیْتَ الَّذِی یَنْهی عَبْداً إِذا صَلَّی معناه: أ لیس یستحقّ العذاب من اللَّه.
هوش مصنوعی: او گفت: «اگر آن فرد را ببینم که این کار را می‌کند، گردنش را می‌زنم.» به او گفته شد که او در حال نماز است، بنابراین به سمت او رفت تا گردنش را بزند، اما ناگهان به عقب برگشت و با دستش خودش را محافظت کرد. از او پرسیدند: «چرا این کار را کردی ای چنان‌که حکم می‌کنی؟» او پاسخ داد: «بین من و او خندقی از آتش و هول و بال‌های عظیمی وجود دارد.» همچنین روایت شده که گفت: «بین من و او حیوانی بزرگ است که دهنش را باز کرده و اگر پیش بروم، مرا در می‌نوردد.» سپس به سمت خانواده‌اش با وحشت برگشت و این خبر به پیامبر (ص) رسید. او گفت: «اگر او به من نزدیک می‌شد، فرشتگان او را می‌گرفتند و تکه‌تکه‌اش می‌کردند.» خداوند نیز آیه‌ای نازل کرد: «آیا دیده‌ای کسی را که از عبادی که در حال نمازند نهی می‌کند؟» یعنی آیا او سزاوار عذاب الهی نیست؟
أَ رَأَیْتَ إِنْ کانَ عَلَی الْهُدی هذا خطاب للنّاهی، یعنی: أَ رَأَیْتَ إِنْ کانَ عَلَی المصلّی عَلَی الْهُدی ای «علی» الدّین و «امر» بتقوی اللَّه و اجتناب معاصیه.
هوش مصنوعی: آیا توجه کرده‌ای اگر بر طبق این هدایت باشد، به این معناست که آیا می‌بینی اگر بر کسی که در حال نماز است این هدایت باشد، یعنی بر دین و انجام امور مربوط به تقوای خدا و دوری از گناهان؟
أَ رَأَیْتَ إِنْ کَذَّبَ وَ تَوَلَّی هذا خطاب للنّبیّ (ص)، تأویله: أ رأیت یا محمد «ان کذّب» ابو جهل بالدّین «و تولّی» عن الایمان، أ لیس یستحقّ من اللَّه اللّعنة و العذاب؟
هوش مصنوعی: آیا دیده‌ای که اگر کسی دین را انکار کند و از ایمان دوری کند، آیا او سزاوار لعنت و عذاب الهی نیست؟ این سخن به پیامبر اسلام (ص) خطاب شده است.
«أَ لَمْ یَعْلَمْ» هذا المکذّب المتولّی «بِأَنَّ اللَّهَ» یراه و یعلم جمیع احواله و انّه سیؤاخذه بفعله و یعاقبه علیه. و قیل: أ رأیت هاهنا تعجیب للمخاطب و کرّره للتّأکید و تقدیر نظم الآیة: أَ رَأَیْتَ الَّذِی یَنْهی عَبْداً إِذا صَلَّی و المنهیّ علی الهدی أَمَرَ بِالتَّقْوی و النّاهی مکذّب متولّ عن الایمان فما اعجب من ذا أَ لَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَری.
هوش مصنوعی: آیا این شخص که به آیه‌ها کذب می‌برد، نمی‌داند که خدا او را می‌بیند و از تمام حالات او باخبر است و او را به خاطر اعمالش مورد مؤاخذه قرار می‌دهد و مجازات می‌کند؟ گفته شده است که در اینجا یک تعجب برای شنونده وجود دارد و تکرار این سوال برای تأکید است. ساختار آیه به این صورت است که آیا نمی‌بینی کسی را که یک بنده را زمانی که نماز می‌خواند نهی می‌کند، در حالی که خود او به راه هدایت و تقوا امر می‌کند و در عین حال این شخص به فرمانبرداری از خداوند کذب می‌گوید؟
کَلَّا ردع و زجر، و قیل: هو قسم معناه حقّا لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ ابو جهل عن ایذاء رسول اللَّه (ص) و نهیه عن الصّلاة لَنَسْفَعاً بِالنَّاصِیَةِ لنأخذن بمقدّم رأسه اخذ اذلال. و قیل: لنأخذن بناصیته الی النّار کما قال: «فَیُؤْخَذُ بِالنَّواصِی وَ الْأَقْدامِ».
هوش مصنوعی: هرگز نه، این یک هشدار و تهدید است. گفته شده که این جمله بیانگر حقیقتی است که اگر ابو جهل از آزار رسول خدا (ص) و منع وی از نماز دست برندارد، ما به شدت او را مجازات خواهیم کرد و با گرفتن موهایش، او را به ذلت خواهیم کشید. همچنین گفته شده که او را به سمت آتش جهنم خواهیم برد، همانطور که آمده است که در روز قیامت افراد از موهای سر و پاهایشان گرفته خواهند شد.
و قیل: لنسوّدنّ وجهه فکنی بالنّاصیة عن الوجه لانّها فی مقدّم الوجه و کانت العرب تأنف من جرّ النّاصیة فلذلک قال: لَنَسْفَعاً و دخل النّون الخفیفة للتّأکید کما قال: «وَ لَیَکُوناً مِنَ الصَّاغِرِینَ». ثمّ قال: علی البدل.
هوش مصنوعی: گفته شده است که ما صورت او را با کشیدن پیشانی به سمت پایین، تحت فشار قرار می‌دهیم؛ زیرا پیشانی در جلوی صورت قرار دارد و عرب‌ها از کشیدن پیشانی عموماً تنفر داشته‌اند. به همین دلیل گفته شده است «مسلماً ما این کار را خواهیم کرد»، و حرف نون به منظور تأکید وارد شده است، همانطور که در جمله‌ای دیگر ایفای نقش می‌کند. سپس گفته شده است که این جمله به صورت جایگزین است.
ناصِیَةٍ کاذِبَةٍ خاطِئَةٍ ای صاحبها کاذب خاطئ.
هوش مصنوعی: پیشانی دروغ‌گو و خطاکار، صاحب آن نیز دروغ‌گو و خطاکار است.
فَلْیَدْعُ نادِیَهُ قال ابن عباس: لمّا نهی ابو جهل رسول اللَّه (ص) انتهره رسول اللَّه (ص) و زجره. فقال ابو جهل: یا محمد لقد علمت ما بها اکثر نادیا منّی فو اللَّه لاملانّ علیک هذا الوادی ان شئت خیلا جردا و رجالا مردا. فانزل اللَّه عزّ و جل.
هوش مصنوعی: ابو جهل به پیامبر (ص) اعتراض می‌کند و او را سرزنش می‌کند. پیامبر (ص) به او پاسخ می‌دهد و او را reprimand می‌کند. ابو جهل می‌گوید: "ای محمد، تو می‌دانی که در این شهر کسی بیشتر از من برای گردآوری نیرو وجود ندارد و به خدا قسم اگر بخواهم، این وادی را با اسب‌ها و مردان پر می‌کنم." در این زمان، آیات خاصی نازل می‌شود.
فَلْیَدْعُ نادِیَهُ یعنی: قومه و عشیرته و اعوانه.
هوش مصنوعی: باید به دوستان و قبیله و همراهانش پناه ببرد.
سَنَدْعُ الزَّبانِیَةَ و هم خزنة النّار واحدها زبنیّ مأخوذ من الزّبن و هو الدّفع لانّهم یدفعون اهل النّار الیها دفعا. و فی الخبر لو دعا نادیه لاخذتهم الملائکة الغلاظ الشّداد عیانا. و قیل هذا فی القیامة.
هوش مصنوعی: ما به فرشتگان نگهبان جهنم اشاره می‌کنیم که وظیفه‌یشان نگهداری از آتش است. واژه زبانیه از کلمه «زبن» به معنای «دفع کردن» گرفته شده، زیرا آنها اهل جهنم را به سمت آتش می‌کشانند. در متون دینی آمده که اگر کسی دعا کند، فرشتگان سخت‌گیر و قوی به‌طور ملموس او را خواهند گرفت. همچنین گفته شده که این اتفاق در روز قیامت خواهد افتاد.
«کَلَّا» لیس الأمر علی ما یظنّه ابو جهل «لا تُطِعْهُ» فیما یرید من ترک الصّلاة «وَ اسْجُدْ» علی رغمه «وَ اقْتَرِبْ» تقرّب الی اللَّه بطاعتک. و قیل: «اقترب» بالسّجدة فانّ اقرب ما یکون العبد الی اللَّه اذا کان ساجدا.
هوش مصنوعی: این آیه می‌گوید که آنچه ابو جهل فکر می‌کند، درست نیست. از او در مورد ترک نماز اطاعت نکن و به جای آن، بر روی زمین سجده کن. با این عمل، به خدا نزدیک‌تر می‌شوی. گفته شده است که نزدیک‌ترین حالت بنده به خدا هنگامی است که او سجده می‌کند.
روی ابو هریرة عن النّبی (ص): «اقرب ما یکون العبد من ربّه و هو ساجد فاکثروا الدّعاء».
هوش مصنوعی: ابو هریره از پیامبر (ص) نقل کرده‌اند که نزدیک‌ترین حالت بنده به خداوند هنگامی است که او در حال سجده است، پس دعا کردن در این حالت را بسیار بیشتر انجام دهید.
میبدی