این سوره بیست و پنج آیتست، صد و نه کلمه چهار صد و سی حرف، جمله به مکه فرو آمد، مفسّران در مکیّات شمرند و درین سوره هیچ ناسخ و منسوخ نیست. و عن ابی بن کعب قال: قال رسول اللَّه (ص): من قرأ سورة «انشقّت» اعاذه اللَّه ان یعطیه «کِتابَهُ وَراءَ ظَهْرِهِ».
إِذَا السَّماءُ انْشَقَّتْ تشقّقت و تقطّعت ذاتها. و قیل: تشقّقت بالغمام کقوله: «وَ یَوْمَ تَشَقَّقُ السَّماءُ بِالْغَمامِ». و قال علی علیه السلام: تتشقّق من المجرّة و المجرّة باب السّماء و انشقاق السّماء من علامات القیامة.
وَ أَذِنَتْ لِرَبِّها ای سمعت امر ربّها بالانشقاق و اطاعت. یقال: اذن للشّیء اذا اصغی الیه اذنه الاستماع. «وَ حُقَّتْ» ای حقّ للسّماء ان تستمع للَّه و تطیع.
وَ إِذَا الْأَرْضُ مُدَّتْ ای بسطت فزید فیها کما یمدّ الادیم. و قال الزجاج: ازیلت عن هیأتها فبدّلت. و قیل: بسطت باندکاک جبالها و آکامها حتّی تصیر کالصّحیفة الملساء فلا یبقی فیها بناء و لا جبل. و قال: ابن بحر مدّها تفریجها عمّا تتضمّن حتّی یخرج ما فی بطنها. قال: و معنی ذلک معنی إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقالَها. و فی الخبر عن النّبی (ص) قال: «اذا کان یوم القیامة مدّ اللَّه الارض مدّ الادیم فاکون اوّل من یدعی فاری جبرئیل فاقول: یا ربّ هذا جبرئیل ارسلته الیّ فیقول اللَّه:«صدق، ثمّ اشفع»
فاقول: عبادک عبدوک فی اطراف الارض و هو المقام المحمود». قوله: وَ أَلْقَتْ ما فِیها ای اخرجت الاموات و الکنوز المدفونة فیها و المعادن وَ تَخَلَّتْ ممّا فیها فلم یبق فیها شعرة.
وَ أَذِنَتْ لِرَبِّها اطاعت و قابلت امر ربّها بالسّمع و القبول و حقّ لها ان تفعل ذلک و لیس هذا بتکرار فانّ الاوّل للسّماء و الثّانی للارض و جواب قوله: إِذَا السَّماءُ انْشَقَّتْ محذوف یدلّ علیه المعنی و تقدیره: اذا کانت هذه الاشیاء علم الکافر انّ ما اخبر به اللَّه عزّ و جلّ و الرّسول (ص) من امر البعث حقّ و صدق. و قیل: جواب قوله: إِذَا السَّماءُ انْشَقَّتْ ما یدلّ علیه قوله: «فَمُلاقِیهِ» یعنی: اذا کان یوم القیامة لقی الانسان عمله و رأی ما قدّم من خیر و شرّ. و قیل: فی الآیة تقدیم و تأخیر معناه: یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّکَ کادِحٌ إِلی رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقِیهِ إِذَا السَّماءُ انْشَقَّتْ و قیل: معنی الآیة: اذکر اذا السماء انشقت فلا یحتاج فیه الی تقدیر جواب.
یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّکَ کادِحٌ ای عامل ساع عملا و سعیا دائبا.
و فی الخبر انّهم قالوا: یا رسول اللَّه فیم نکدح و قد جفّت الاقلام و مضت المقادیر؟ فقال: «اعملوا فکلّ میسّر لما خلق له».
إِلی رَبِّکَ کَدْحاً ای عامل لربّک عملا مستقبلا ثوابه و عقابه «فَمُلاقِیهِ» ای ملاق کدحک ای جزاؤه خیرا کان او شرّا. و قیل: فملاق «ربّک».
و فی الخبر عن النّبیّ (ص) قال: «النّادم ینتظر الرّحمة و المعجب ینتظر المقت و کلّ عامل سیقدم علی ما سلف.
فَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمِینِهِ فَسَوْفَ یُحاسَبُ حِساباً یَسِیراً. قیل: الحساب الیسیر أن یغفر ذنوبه و لا یحاسبه بها و به.
قال النّبیّ (ص): «الحساب الیسیر التّجاوز عن السّیّئات و الاحتساب بالحسنات».
و قیل: الحساب الیسیر یرید به العرض علی اللَّه.
روی ابن ابی ملیکة عن عائشة انّها قالت: قال رسول اللَّه (ص): «من نوقش الحساب عذّب»! فقلت: یا رسول اللَّه ا و لیس یقول اللَّه عزّ و جلّ فَسَوْفَ یُحاسَبُ حِساباً یَسِیراً؟ فقال: «انّما ذاک العرض و لکن من نوقش الحساب یهلک».
وَ یَنْقَلِبُ إِلی أَهْلِهِ مَسْرُوراً ای ینقلب من مقام الحساب الی اهله فی الجنّة من الحور العین و الآدمیّات «مسرورا» بما اوتی من الخیر و الکرامة.
وَ أَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ وَراءَ ظَهْرِهِ ای یعطی کتابه بشماله من «وَراءَ ظَهْرِهِ» و قال الکلبی: یغلّ یمین الکافر الی عنقه و یلوی شماله «وَراءَ ظَهْرِهِ» فیؤتی کتابه بشماله من «وَراءَ ظَهْرِهِ».
فَسَوْفَ یَدْعُوا ثُبُوراً ای اذا قرأ کتابه ینادی بالویل و الهلاک فیقول: و اهلکاه وا ثبوراه.
یَصْلی سَعِیراً یدخل جهنّم، قرأ ابو جعفر و ابو عمرو و یعقوب و عاصم و حمزة: «یصلی» بفتح الیاء بالتّخفیف کقوله: «یَصْلَی النَّارَ الْکُبْری». و قرأ الآخرون بضمّ الیاء و فتح الصّاد و تشدید اللّام، کقوله: «و تصلیة» و کقوله: «ثُمَّ الْجَحِیمَ صَلُّوهُ».
إِنَّهُ کانَ فِی أَهْلِهِ مَسْرُوراً ای کان فی الدّنیا «مسرورا» بمعاصی اللَّه لا یندم علیها. و هذا الکلام یمرّ بک فی مواضع من القرآن کقوله: لا یُحِبُّ الْفَرِحِینَ» «لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ» «لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً» «إِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌ». «انْقَلَبُوا فَکِهِینَ» «وَ فَرِحُوا بِالْحَیاةِ الدُّنْیا»، و اللَّه عزّ و جلّ یبغض الفرح بالدّنیا و الطّمأنینة الیها.
إِنَّهُ ظَنَّ أَنْ لَنْ یَحُورَ ای لا یرجع بعد الممات ای الحیاة و «انّه» غیر راجع الی ربّه و الی الآخرة، فلذلک کان یعمل بالمعاصی. ثمّ قال: «بلی» ای لیس الامر کما «ظنّ» بل «یحور» الینا و یبعث إِنَّ رَبَّهُ کانَ بِهِ بَصِیراً ای عالما قبل ان یخلقه «انّ» مرجعه الیه فیجازیه علی اعماله.
فَلا أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ قال مجاهد: هو النّار کلّه و فی القرآن اقسام باجزاء النّهار و المراد بها النّهار، و الشّفق: الشّعاع، و هو فی العربیّة فی الحمرة اکثر. قال ابن عباس و اکثر المفسّرین: هو الحمرة الّتی تبقی فی الافق بعد غروب الشّمس.
و قال قوم: هو البیاض الّذی یعقب تلک الحمرة.
وَ اللَّیْلِ وَ ما وَسَقَ ای ما ضمّ و جمع یقال و سقته اسقه وسقا، ای جمعته و استوسقت الإبل اذا اجتمعت و انضمّت. و المعنی: جمع «اللّیل» الی مسکنه ما کان منتشرا بالنّهار فی متصرّفه و ذلک انّ «اللّیل» اذا اقبل رجع کلّ شیء الی مستقرّه و مأواه.
وَ الْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ یعنی: اذا امتلأ و استوی و استدار و تمّ نوره و ذلک لیلة ثلاث عشرة و اربع عشرة.
لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ قرأ ابن کثیر و حمزة و الکسائی «لترکبنّ» بفتح الباء یعنی: «لترکبنّ» یا محمد سماء فوق سماء و ذاک لیلة اسری به و «عن» بمعنی بعد، ای «طبقا» بعد «طبق» من اطباق السّماء. و یجوز ان یکون درجة بعد درجة و رتبة بعد رتبة فی القربة من اللَّه و الرّفعة. و قیل: یعنی السّماء یوم القیامة یتغیّر لونا بعد لون فتصیر تارة کالدّهان و تارة کالمهل و تنشقّ و تنفطر بالغمام و مطویة بیمین اللَّه و قرأ الآخرون: «لَتَرْکَبُنَّ» بضمّ الباء یعنی: بنی آدم یقول: لتحوّلون حالا بعد حال نطفة، ثمّ مضغة، ثمّ عظما، ثمّ خلقا آخر طفلا، ثمّ صبیّا، ثمّ یافعا، ثمّ شابّا، ثمّ کهلا، ثمّ شیخا، مریضا و صحیحا، مسرورا و حزینا، ظاعنا و مقیما، حیّا و میّتا. قالت الحکماء: یشتمل الانسان من کونه نطفة الی ان یهرم و یموت علی سبعة و ثلاثین حالا و سبعة و ثلاثین اسما: نطفة، ثمّ علقة، ثمّ مضغة، ثمّ عظما، ثمّ خلقا آخر، ثمّ جنینا، ثمّ ولیدا، ثمّ رضیعا ثمّ فطیما، ثمّ یافعا، ثمّ ناشئا، ثمّ مترعرعا، ثمّ خرّورا، ثمّ مراهقا، ثمّ محتلما، ثمّ بالغا، ثمّ امرد. ثمّ طارا، ثمّ باقلا، ثمّ مسیطرا، ثمّ مطرخمّا، ثمّ مختطا، ثمّ صملا، ثمّ ملتحیا، ثمّ مستویا، ثمّ مصدعا، ثمّ مجتمعا.
و الشّباب یجمع ذلک کلّه، ثمّ ملهوزا، ثمّ کهلا، ثمّ اشمط، ثمّ شیخا، ثمّ اشیب، ثمّ حوقلا، ثمّ صفتانا، ثمّ همّا، ثمّ هرما، ثمّ میّتا فهذا معنی قوله تعالی: لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ قال الشّاعر:
الصّبر اجمل و الدّنیا مفجّعة
من ذا الّذی لم یذق من عیشه رنقا
اذا صفالک من مسرورها «طبق»
اهدی لک الدّهر من مکروهها «طبقا»
و قال مکحول: فی هذه الآیة فی کلّ عشرین عاما تحدثون امرا لم تکونوا علیه و هذا ادلّ دلیلا علی حدث العالم و اثبات الصّانع. و قیل: من کان الیوم علی حالة و غدا علی حالة اخری، فلیعلم انّ تدبیره الی سواه. و قیل: لابی بکر الورّاق: ما الدّلیل علی انّ لهذه العالم صانعا؟ فقال: تحویل الحالات و عجز القوّة و ضعف الارکان و فسخ العزیمة. و قال ابو عبید: فی هذه الآیة «لترکبنّ» سنن من کان قبلکم و احوالهم و فی معناه ما
روی ابو سعید الخدری عن النّبیّ (ص) لتتبعنّ سنن من قبلکم شبرا شبرا و ذراعا ذراعا حتّی لو دخلوا جحر ضبّ تبعتموهم.
قوله: فَما لَهُمْ لا یُؤْمِنُونَ ای ما لکفّار امّتک لا یصدّقون بالبعث و القرآن و النّبوّة بعد ما وضح البرهان و ظهرت الحجّة دلالة، قاله علی جهة التّعییر لهم.
وَ إِذا قُرِئَ عَلَیْهِمُ الْقُرْآنُ لا یَسْجُدُونَ یعنی: قرئ «علیهم القرآن» بالامر بالسّجود للَّه عزّ و جلّ و العبادة له «لا یَسْجُدُونَ» له و لا یخضعون و لا یطیعون و الخطاب للکفّار. و عن ابی سلمة انّ ابا هریرة قرأ: إِذَا السَّماءُ انْشَقَّتْ فسجد فیها فلمّا انصرف اخبرهم انّ رسول اللَّه (ص) سجد فیها. و عن ابی رافع قال: صلّیت مع ابی هریرة العتمة، فقرأ: إِذَا السَّماءُ انْشَقَّتْ فسجد فقلت ما هذه؟ قال: سجدت بها خلف ابی القاسم (ص) فلا ازال اسجد فیها حتّی القاه.
بَلِ الَّذِینَ کَفَرُوا یُکَذِّبُونَ بالقرآن و البعث.
وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما یُوعُونَ ای یضمرون و یخفون فی صدورهم و یجمعون من الفکر و التّکذیب بالنّبیّ و القرآن فیعذّبهم بذلک.
فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیمٍ اخبرهم بِعَذابٍ موجع خبرا یظهر تأثیره علی بشرتهم.
إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فانّهم لیسوا ممّن یبشّرون بالعذاب.
و قیل: هذا استثناء منقطع، یعنی: لکن الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَیْرُ مَمْنُونٍ ای «غیر» مقطوع و لا منقوص. و قیل: «غیر» منغص بالمنّ علیهم فیه فانّ المنّة تکدّر النّعمة.
برگردان به زبان ساده
این سوره بیست و پنج آیتست، صد و نه کلمه چهار صد و سی حرف، جمله به مکه فرو آمد، مفسّران در مکیّات شمرند و درین سوره هیچ ناسخ و منسوخ نیست. و عن ابی بن کعب قال: قال رسول اللَّه (ص): من قرأ سورة «انشقّت» اعاذه اللَّه ان یعطیه «کِتابَهُ وَراءَ ظَهْرِهِ».
هوش مصنوعی: این سوره شامل بیست و پنج آیه است و دارای صد و نه کلمه و چهارصد و سی حرف میباشد. به مکه نازل شده و مفسران آن را جزو آیات مکی میشمارند. در این سوره هیچ مطلبی که نیاز به نسخ یا تغییر داشته باشد وجود ندارد. همچنین از ابی بن کعب نقل شده که پیامبر (ص) فرمودند: کسی که سوره «انشقّت» را بخواند، خدا او را از این که کتابش به او داده شود در پشتش، حفاظت میکند.
إِذَا السَّماءُ انْشَقَّتْ تشقّقت و تقطّعت ذاتها. و قیل: تشقّقت بالغمام کقوله: «وَ یَوْمَ تَشَقَّقُ السَّماءُ بِالْغَمامِ». و قال علی علیه السلام: تتشقّق من المجرّة و المجرّة باب السّماء و انشقاق السّماء من علامات القیامة.
هوش مصنوعی: زمانی که آسمان شکافته میشود، خود آن نیز تکهتکه میشود. برخی گفتهاند که این شکافتن به وسیله ابرهاست، چنانکه در قرآن آمده: "و روزی که آسمان با ابرها شکافته میشود." حضرت علی (علیهالسلام) فرمودهاند: آسمان از کهکشانها شکافته میشود و کهکشان در حقیقت دروازه آسمان است. شکافتن آسمان از نشانههای وقوع قیامت است.
وَ أَذِنَتْ لِرَبِّها ای سمعت امر ربّها بالانشقاق و اطاعت. یقال: اذن للشّیء اذا اصغی الیه اذنه الاستماع. «وَ حُقَّتْ» ای حقّ للسّماء ان تستمع للَّه و تطیع.
هوش مصنوعی: و به پرورشدهندهاش اجازه داده شده است، یعنی به فرمان او گوش داده و از آن پیروی کرده است. گفته میشود که «اذن» به معنای این است که چیزی به طرف آن توجه کرده و آن را شنیده است. «و بحقّت» به این معناست که آسمان حق دارد به خدا گوش دهد و از او پیروی کند.
وَ إِذَا الْأَرْضُ مُدَّتْ ای بسطت فزید فیها کما یمدّ الادیم. و قال الزجاج: ازیلت عن هیأتها فبدّلت. و قیل: بسطت باندکاک جبالها و آکامها حتّی تصیر کالصّحیفة الملساء فلا یبقی فیها بناء و لا جبل. و قال: ابن بحر مدّها تفریجها عمّا تتضمّن حتّی یخرج ما فی بطنها. قال: و معنی ذلک معنی إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقالَها. و فی الخبر عن النّبی (ص) قال: «اذا کان یوم القیامة مدّ اللَّه الارض مدّ الادیم فاکون اوّل من یدعی فاری جبرئیل فاقول: یا ربّ هذا جبرئیل ارسلته الیّ فیقول اللَّه:«صدق، ثمّ اشفع»
هوش مصنوعی: زمانی که زمین گسترده میشود، به مانند بسط یافتن پوست یک حیوان است. برخی از مفسران گفتهاند که زمین از حالت قبلیاش خارج میشود و تغییر شکل میدهد. همچنین بیان شده که زمین به میزانی گسترده میشود که کوهها و تپهها از بین میروند و به سطحی صاف و هموار تبدیل میشود، به طوری که هیچ بنای ساختمانی یا کوهی باقی نمیماند. برخی دیگر نیز میگویند که گستردگی زمین به معنای بیرون آمدن آنچه در دل زمین نهفته است، میباشد. این مفهوم به زلزلهای اشاره دارد که زمین در آن وضعیت قرار میگیرد و بارها و سنگینیها را بیرون میآورد. در حدیثی از پیامبر (ص) آمده است که در روز قیامت، خداوند زمین را به وسعتی مانند بسط پوست یک حیوان میکشاند و من اولین کسی خواهم بود که دعوت میشوم. در آن زمان، به جبرئیل اشاره میکنم و از خداوند میپرسم که این جبرئیل است که به من رسالت داده است و خداوند تأکید میکند که این درست است و سپس به من اجازه شفاعت میدهد.
فاقول: عبادک عبدوک فی اطراف الارض و هو المقام المحمود». قوله: وَ أَلْقَتْ ما فِیها ای اخرجت الاموات و الکنوز المدفونة فیها و المعادن وَ تَخَلَّتْ ممّا فیها فلم یبق فیها شعرة.
هوش مصنوعی: میگویم: بندگانت بندگی تو را در گوشه و کنار زمین انجام میدهند و اینجا مقام محمود است. همچنین، به آیهای اشاره شده که بیان میکند زمین، تمام مردگان و گنجینههای دفنشده و معادن را بیرون میآورد و از آنچه در خود دارد خالی میشود، بهطوری که هیچ چیزی باقی نمیماند.
وَ أَذِنَتْ لِرَبِّها اطاعت و قابلت امر ربّها بالسّمع و القبول و حقّ لها ان تفعل ذلک و لیس هذا بتکرار فانّ الاوّل للسّماء و الثّانی للارض و جواب قوله: إِذَا السَّماءُ انْشَقَّتْ محذوف یدلّ علیه المعنی و تقدیره: اذا کانت هذه الاشیاء علم الکافر انّ ما اخبر به اللَّه عزّ و جلّ و الرّسول (ص) من امر البعث حقّ و صدق. و قیل: جواب قوله: إِذَا السَّماءُ انْشَقَّتْ ما یدلّ علیه قوله: «فَمُلاقِیهِ» یعنی: اذا کان یوم القیامة لقی الانسان عمله و رأی ما قدّم من خیر و شرّ. و قیل: فی الآیة تقدیم و تأخیر معناه: یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّکَ کادِحٌ إِلی رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقِیهِ إِذَا السَّماءُ انْشَقَّتْ و قیل: معنی الآیة: اذکر اذا السماء انشقت فلا یحتاج فیه الی تقدیر جواب.
هوش مصنوعی: این متن به بیان تصورات مختلف از یک آیه قرآن میپردازد. در آن آمده است که آسمان به فرمان پروردگار خود گوش میدهد و به دستورات او پاسخ میدهد. این عمل به معنای حق بودن وعدههای خداوند و رسول او در مورد روز قیامت است. همچنین چند تفسیر از چگونگی ارتباط آیهها و اینکه انسان در روز قیامت با اعمال خود روبرو میشود، بیان شده است. در نهایت، به این نکته اشاره شده که ممکن است برخی اجزای آیه به صورت ضمنی قابل درک باشند و نیازی به توضیح اضافی نداشته باشند.
یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّکَ کادِحٌ ای عامل ساع عملا و سعیا دائبا.
هوش مصنوعی: ای انسان، تو در حال تلاش و کوشش هستی و دائماً در حال عمل و فعالیت.
و فی الخبر انّهم قالوا: یا رسول اللَّه فیم نکدح و قد جفّت الاقلام و مضت المقادیر؟ فقال: «اعملوا فکلّ میسّر لما خلق له».
هوش مصنوعی: در خبری آمده است که آنان گفتند: ای پیامبر خدا، چرا باید تلاش کنیم حال آنکه قلمها خشک شده و سرنوشتها معین شدهاند؟ او پاسخ داد: «عمل کنید، چرا که هر کس برای چیزی که برای او مقدر شده، راحت است.»
إِلی رَبِّکَ کَدْحاً ای عامل لربّک عملا مستقبلا ثوابه و عقابه «فَمُلاقِیهِ» ای ملاق کدحک ای جزاؤه خیرا کان او شرّا. و قیل: فملاق «ربّک».
هوش مصنوعی: به سوی پروردگارت به زحمت و تلاش میروی و به طور حتم پاداش و عقوبت آن را خواهی دید. و در پایان، با نتیجه کارت ملاقات خواهی کرد، چه این نتیجه خوب باشد و چه بد. بعضی مفسران نیز میگویند که منظور از ملاقات، ملاقات با پروردگار است.
و فی الخبر عن النّبیّ (ص) قال: «النّادم ینتظر الرّحمة و المعجب ینتظر المقت و کلّ عامل سیقدم علی ما سلف.
هوش مصنوعی: در خبری از پیامبر (ص) آمده است که: «نادم به انتظار رحمت الهی است، در حالی که مغرور به انتظار مجازات و عذاب میباشد و هر کس بر اساس اعمال گذشتهاش پیش خواهد رفت.»
فَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمِینِهِ فَسَوْفَ یُحاسَبُ حِساباً یَسِیراً. قیل: الحساب الیسیر أن یغفر ذنوبه و لا یحاسبه بها و به.
هوش مصنوعی: کسی که نامهاش را به دست راستش میگیرد، به زودی مورد محاسبهای آسان قرار خواهد گرفت. گفته شده است که محاسبه آسان به معنای این است که خداوند گناهان او را میبخشد و او را در مورد آنها مورد سوال قرار نمیدهد.
قال النّبیّ (ص): «الحساب الیسیر التّجاوز عن السّیّئات و الاحتساب بالحسنات».
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند: «حساب آسان، ببخشیدن گناهان و پاداش گرفتن از خوبیها است.»
و قیل: الحساب الیسیر یرید به العرض علی اللَّه.
هوش مصنوعی: گفته شده است که حساب آسان منظور ارائه به خداوند است.
روی ابن ابی ملیکة عن عائشة انّها قالت: قال رسول اللَّه (ص): «من نوقش الحساب عذّب»! فقلت: یا رسول اللَّه ا و لیس یقول اللَّه عزّ و جلّ فَسَوْفَ یُحاسَبُ حِساباً یَسِیراً؟ فقال: «انّما ذاک العرض و لکن من نوقش الحساب یهلک».
هوش مصنوعی: ابن ابی ملیکة از عایشه روایت کرده که او گفت: پیامبر (ص) فرمود: «هر کس که به تفصیل مورد حسابرسی قرار گیرد، عذاب خواهد شد.» من گفتم: «ای رسول خدا، آیا خداوند عز و جل نمیگوید که 'به زودی حساب آسانی از او گرفته میشود'؟» پیامبر فرمود: «این مربوط به ارائه حساب است، اما هر کس که به تفصیل مورد حسابرسی قرار گیرد، هلاک خواهد شد.»
وَ یَنْقَلِبُ إِلی أَهْلِهِ مَسْرُوراً ای ینقلب من مقام الحساب الی اهله فی الجنّة من الحور العین و الآدمیّات «مسرورا» بما اوتی من الخیر و الکرامة.
هوش مصنوعی: و او به سوی خانوادهاش بازمیگردد با خوشحالی، یعنی او پس از گذراندن حسابرسی، به خانوادهاش در بهشت که شامل حورالعین و دیگر نعمتها است، برمیگردد و از آنچه که به او بخشیده شده از خیر و کرامت مسرور است.
وَ أَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ وَراءَ ظَهْرِهِ ای یعطی کتابه بشماله من «وَراءَ ظَهْرِهِ» و قال الکلبی: یغلّ یمین الکافر الی عنقه و یلوی شماله «وَراءَ ظَهْرِهِ» فیؤتی کتابه بشماله من «وَراءَ ظَهْرِهِ».
هوش مصنوعی: اما کسی که کتابش به او از پشت به او داده میشود و با دست چپش آن را دریافت میکند، به معنای این است که او کتابش را از پشتسر میگیرد. برخی जैसे الکلبی میگویند که دست راست کافر به گردنش بسته شده و دست چپش به سمت پشتش خم شده است، بنابراین کتابش را از پشتسر با دست چپش دریافت میکند.
فَسَوْفَ یَدْعُوا ثُبُوراً ای اذا قرأ کتابه ینادی بالویل و الهلاک فیقول: و اهلکاه وا ثبوراه.
هوش مصنوعی: پس او ناچار فریاد خواهد زد و از هلاکت و اندوه خود سخن میگوید، زمانی که کتابش را بخواند و ناله و زاری کند که واای بر من، چه هلاکی بر من خواهد آمد.
یَصْلی سَعِیراً یدخل جهنّم، قرأ ابو جعفر و ابو عمرو و یعقوب و عاصم و حمزة: «یصلی» بفتح الیاء بالتّخفیف کقوله: «یَصْلَی النَّارَ الْکُبْری». و قرأ الآخرون بضمّ الیاء و فتح الصّاد و تشدید اللّام، کقوله: «و تصلیة» و کقوله: «ثُمَّ الْجَحِیمَ صَلُّوهُ».
هوش مصنوعی: او به آتش سوزانی وارد میشود. ابوجعفر، ابوعمرو، یعقوب، عاصم و حمزه «یصلی» را با فتح یاء و به صورت مخفف خواندهاند، مانند جمله «یصلین النار الکبری». اما دیگران یاء را ضم و صاد را فتح کرده و لام را تشدید کردهاند، مانند جمله «و تصلیة» و «ثم الجحیم صلّوه».
إِنَّهُ کانَ فِی أَهْلِهِ مَسْرُوراً ای کان فی الدّنیا «مسرورا» بمعاصی اللَّه لا یندم علیها. و هذا الکلام یمرّ بک فی مواضع من القرآن کقوله: لا یُحِبُّ الْفَرِحِینَ» «لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ» «لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً» «إِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌ». «انْقَلَبُوا فَکِهِینَ» «وَ فَرِحُوا بِالْحَیاةِ الدُّنْیا»، و اللَّه عزّ و جلّ یبغض الفرح بالدّنیا و الطّمأنینة الیها.
هوش مصنوعی: او در کنار خانوادهاش شاد و خوشحال بود، اما این خوشحالی به خاطر گناهانی بود که هرگز بر آنها تأسف نمیخورد. این مفاهیم در موارد مختلفی از قرآن نیز مطرح شدهاند، مانند این عبارات: «خوشحال نیستم از کسانی که شادند»، «به آنچه به شما داده شده، شادما نگردید»، «به آرامی در زمین قدم نزنید»، و «او خوشحال و فخرشکن است». خداوند متعال به شادمانی در دنیا و آرامش در آن بیعلاقه است.
إِنَّهُ ظَنَّ أَنْ لَنْ یَحُورَ ای لا یرجع بعد الممات ای الحیاة و «انّه» غیر راجع الی ربّه و الی الآخرة، فلذلک کان یعمل بالمعاصی. ثمّ قال: «بلی» ای لیس الامر کما «ظنّ» بل «یحور» الینا و یبعث إِنَّ رَبَّهُ کانَ بِهِ بَصِیراً ای عالما قبل ان یخلقه «انّ» مرجعه الیه فیجازیه علی اعماله.
هوش مصنوعی: او گمان کرده بود که پس از مرگ به زندگی بازنمیگردد و به همین دلیل، به کارهای نادرست دست زده بود. اما سپس گفت: «چنین نیست» و واقعیت این است که او به سوی ما بازمیگردد و دوباره برخیزد. زیرا پروردگارش به او آگاه است و پیش از آنکه خلق شود، به اعمال او واقف بوده است. بنابراین، بازگشت او به سوی خداوند است تا بر اساس اعمالش پاداش یا عذاب ببیند.
فَلا أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ قال مجاهد: هو النّار کلّه و فی القرآن اقسام باجزاء النّهار و المراد بها النّهار، و الشّفق: الشّعاع، و هو فی العربیّة فی الحمرة اکثر. قال ابن عباس و اکثر المفسّرین: هو الحمرة الّتی تبقی فی الافق بعد غروب الشّمس.
هوش مصنوعی: سوگند به شفق! مجاهد میگوید: منظور از آن، کل آتش است و در قرآن، مراحل مختلف روز اشاره شده و منظور از آن روز است. شفق به معنای شعاع است و در زبان عربی، معمولاً به رنگ قرمز اشاره دارد. ابن عباس و اکثر مفسرین اشاره کردهاند که شفق، همان رنگ قرمزی است که پس از غروب خورشید در افق باقی میماند.
و قال قوم: هو البیاض الّذی یعقب تلک الحمرة.
هوش مصنوعی: گروهی گفتهاند: آن رنگ سفیدی است که بعد از آن سرخی به وجود میآید.
وَ اللَّیْلِ وَ ما وَسَقَ ای ما ضمّ و جمع یقال و سقته اسقه وسقا، ای جمعته و استوسقت الإبل اذا اجتمعت و انضمّت. و المعنی: جمع «اللّیل» الی مسکنه ما کان منتشرا بالنّهار فی متصرّفه و ذلک انّ «اللّیل» اذا اقبل رجع کلّ شیء الی مستقرّه و مأواه.
هوش مصنوعی: و شب و آنچه را که در خود جمع کرده است، گفته میشود که «جمع» به معنای یکجا آوردن و جمع کردن است. وقتی گفته میشود که شترها «استوسقت» شدهاند، به این معناست که آنها گرد هم آمده و به هم نزدیک شدهاند. بنابراین، معنی این عبارت این است که شب در واقع همه چیز را به سوی محل استراحت و آرامش خود برمیگرداند، زیرا وقتی شب فرا میرسد، هر چیزی به سمت جایگاه و محل آسایش خود برمیگردد.
وَ الْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ یعنی: اذا امتلأ و استوی و استدار و تمّ نوره و ذلک لیلة ثلاث عشرة و اربع عشرة.
هوش مصنوعی: و درباره ماه زمانی که کامل میشود، یعنی زمانی که پر و گرد میشود و نورش به تمامیت میرسد، و این در شب سیزدهم و چهاردهم ماه رخ میدهد.
لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ قرأ ابن کثیر و حمزة و الکسائی «لترکبنّ» بفتح الباء یعنی: «لترکبنّ» یا محمد سماء فوق سماء و ذاک لیلة اسری به و «عن» بمعنی بعد، ای «طبقا» بعد «طبق» من اطباق السّماء. و یجوز ان یکون درجة بعد درجة و رتبة بعد رتبة فی القربة من اللَّه و الرّفعة. و قیل: یعنی السّماء یوم القیامة یتغیّر لونا بعد لون فتصیر تارة کالدّهان و تارة کالمهل و تنشقّ و تنفطر بالغمام و مطویة بیمین اللَّه و قرأ الآخرون: «لَتَرْکَبُنَّ» بضمّ الباء یعنی: بنی آدم یقول: لتحوّلون حالا بعد حال نطفة، ثمّ مضغة، ثمّ عظما، ثمّ خلقا آخر طفلا، ثمّ صبیّا، ثمّ یافعا، ثمّ شابّا، ثمّ کهلا، ثمّ شیخا، مریضا و صحیحا، مسرورا و حزینا، ظاعنا و مقیما، حیّا و میّتا. قالت الحکماء: یشتمل الانسان من کونه نطفة الی ان یهرم و یموت علی سبعة و ثلاثین حالا و سبعة و ثلاثین اسما: نطفة، ثمّ علقة، ثمّ مضغة، ثمّ عظما، ثمّ خلقا آخر، ثمّ جنینا، ثمّ ولیدا، ثمّ رضیعا ثمّ فطیما، ثمّ یافعا، ثمّ ناشئا، ثمّ مترعرعا، ثمّ خرّورا، ثمّ مراهقا، ثمّ محتلما، ثمّ بالغا، ثمّ امرد. ثمّ طارا، ثمّ باقلا، ثمّ مسیطرا، ثمّ مطرخمّا، ثمّ مختطا، ثمّ صملا، ثمّ ملتحیا، ثمّ مستویا، ثمّ مصدعا، ثمّ مجتمعا.
هوش مصنوعی: شما به طور حتم در حالتی به حالت دیگر منتقل خواهید شد، یعنی انسانها از مراحل مختلفی عبور میکنند. این مراحل شامل از نطفه، به مضغه، سپس به شکل استخوان و نهایتاً به انسان کامل میرسند. همچنین در زندگی، انسانها حالات مختلفی را تجربه میکنند؛ از سلامتی و بیماری تا شادی و اندوه، و از جوانی تا پیری. برخی حکما اشاره کردهاند که انسان در این مسیر به ۳۷ حالت مختلف منتقل میشود که هر یک نام خاص خود را دارند. این مراحل از نطفه شروع میشود و در نهایت به پیری و مرگ میانجامد.
و الشّباب یجمع ذلک کلّه، ثمّ ملهوزا، ثمّ کهلا، ثمّ اشمط، ثمّ شیخا، ثمّ اشیب، ثمّ حوقلا، ثمّ صفتانا، ثمّ همّا، ثمّ هرما، ثمّ میّتا فهذا معنی قوله تعالی: لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ قال الشّاعر:
هوش مصنوعی: انسان در دوران جوانی تمام این مراحل را تجربه میکند: اول جوانی، سپس میانسالی، بعد کهولت، سپس پیری میانسال، و در نهایت به سنین بسیار بالا میرسد. در پایان، زندگی به اتمام میرسد. این توصیف به معنای سختیها و چالشهای مختلفی است که در طول زندگی با آنها روبرو میشویم.
الصّبر اجمل و الدّنیا مفجّعة
من ذا الّذی لم یذق من عیشه رنقا
هوش مصنوعی: صبر زیباست و زندگی پر از اندوه است. چه کسی را میشناسی که از زندگی خوشیهای واقعی را چشیده باشد؟
اذا صفالک من مسرورها «طبق»
اهدی لک الدّهر من مکروهها «طبقا»
هوش مصنوعی: اگر تمامی خوشحالیهای زندگی در دستانت باشد، زمان برایت همه ناخواستنیها را در یک ظرف خواهد آورد.
و قال مکحول: فی هذه الآیة فی کلّ عشرین عاما تحدثون امرا لم تکونوا علیه و هذا ادلّ دلیلا علی حدث العالم و اثبات الصّانع. و قیل: من کان الیوم علی حالة و غدا علی حالة اخری، فلیعلم انّ تدبیره الی سواه. و قیل: لابی بکر الورّاق: ما الدّلیل علی انّ لهذه العالم صانعا؟ فقال: تحویل الحالات و عجز القوّة و ضعف الارکان و فسخ العزیمة. و قال ابو عبید: فی هذه الآیة «لترکبنّ» سنن من کان قبلکم و احوالهم و فی معناه ما
هوش مصنوعی: در این آیه اشاره شده است که هر بیست سال، شما با حالتی جدید روبرو خواهید شد که قبلاً وجود نداشته است و این نشانه ای است بر تغییر در جهان و وجود یک سازنده. همچنین گفته شده است که اگر فردی امروز در شرایطی باشد و فردا در شرایطی دیگر، باید بداند که تدبیر او به دست کس دیگری است. یک عالم نیز به ابی بکر الوراق گفته است که چه دلیلی برای اعتقاد به وجود یک سازنده برای این جهان وجود دارد؟ او پاسخ داده است که تغییر حالات، ناتوانی نیروها، ضعف ارکان و نقض عزم، همگی دلایل بر وجود یک سازنده است. ابو عبید نیز در این آیه اشاره کرده که شما به طور قطع راه و روش کسانی که قبلاً بودند و حالات آنها را دنبال خواهید کرد.
روی ابو سعید الخدری عن النّبیّ (ص) لتتبعنّ سنن من قبلکم شبرا شبرا و ذراعا ذراعا حتّی لو دخلوا جحر ضبّ تبعتموهم.
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند: شما به طور حتم، راه و رسم کسانی که قبل از شما بودند را دقیقاً و به تدریج دنبال خواهید کرد، حتی اگر آنها وارد سوراخ لانهی مارمولک هم شوند، شما هم به دنبال آنها میروید.
قوله: فَما لَهُمْ لا یُؤْمِنُونَ ای ما لکفّار امّتک لا یصدّقون بالبعث و القرآن و النّبوّة بعد ما وضح البرهان و ظهرت الحجّة دلالة، قاله علی جهة التّعییر لهم.
هوش مصنوعی: چرا کافران امت تو به قیامت و قرآن و نبوّت ایمان نمیآورند در حالی که نشانهها و دلایل روشن شده است؟ این سخن به عنوان توبیخی برای آنها بیان شده است.
وَ إِذا قُرِئَ عَلَیْهِمُ الْقُرْآنُ لا یَسْجُدُونَ یعنی: قرئ «علیهم القرآن» بالامر بالسّجود للَّه عزّ و جلّ و العبادة له «لا یَسْجُدُونَ» له و لا یخضعون و لا یطیعون و الخطاب للکفّار. و عن ابی سلمة انّ ابا هریرة قرأ: إِذَا السَّماءُ انْشَقَّتْ فسجد فیها فلمّا انصرف اخبرهم انّ رسول اللَّه (ص) سجد فیها. و عن ابی رافع قال: صلّیت مع ابی هریرة العتمة، فقرأ: إِذَا السَّماءُ انْشَقَّتْ فسجد فقلت ما هذه؟ قال: سجدت بها خلف ابی القاسم (ص) فلا ازال اسجد فیها حتّی القاه.
هوش مصنوعی: وقتی قرآن بر آنها خوانده میشود، سجده نمیکنند. به این معنا که وقتی قرآن بر آنها خوانده میشود و دعوت به سجده خداوند میشود، آنها نه سجده میکنند و نه تسلیم میشوند و نه اطاعت میکنند. این خطاب به کافران است. گفته شده است که ابو هریره وقتی آیه «اگر آسمان شکافته شود» را خواند سجده کرد و بعد از نماز به دیگران خبر داد که پیامبر (ص) هم در این آیه سجده کرده است. همچنین ابو رافع میگوید که در نماز عشاء با ابو هریره بود و او این آیه را خواند و سجده کرد و وقتی از او پرسید که این چه سجدهای است، پاسخ داد که به خاطر اینکه با پیامبر (ص) در این آیه سجده کردهام و همیشه تا روز قیامت در این آیه سجده خواهم کرد.
بَلِ الَّذِینَ کَفَرُوا یُکَذِّبُونَ بالقرآن و البعث.
هوش مصنوعی: اما کسانی که کافرند، به قرآن و به قیامت کذب میبندند.
وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما یُوعُونَ ای یضمرون و یخفون فی صدورهم و یجمعون من الفکر و التّکذیب بالنّبیّ و القرآن فیعذّبهم بذلک.
هوش مصنوعی: خداوند بهتر میداند آنچه را که در دلها و ذهنهایشان میگذرد و آن افکار و دروغهایی که نسبت به پیامبر و قرآن دارند را در خود پنهان کردهاند، و به همین دلیل آنها را به خاطر این افکار مجازات خواهد کرد.
فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیمٍ اخبرهم بِعَذابٍ موجع خبرا یظهر تأثیره علی بشرتهم.
هوش مصنوعی: پس آنها را از عذابی دردناک آگاه کن، به آنها خبر بده که عذابی سخت و رنجآور در انتظارشان است که اثر آن به وضوح بر چهرههایشان نمایان خواهد شد.
إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فانّهم لیسوا ممّن یبشّرون بالعذاب.
هوش مصنوعی: جز کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام دادهاند، که آنها از جمله کسانی نیستند که به عذاب بشارت داده شوند.
و قیل: هذا استثناء منقطع، یعنی: لکن الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَیْرُ مَمْنُونٍ ای «غیر» مقطوع و لا منقوص. و قیل: «غیر» منغص بالمنّ علیهم فیه فانّ المنّة تکدّر النّعمة.
هوش مصنوعی: گفته شده که این یک استثناء غیر متصل است، به این معنا که کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام دادهاند، برای آنها پاداشی بیپایان و بدون قطع وجود دارد. همچنین گفته شده است که "غیر" به معنای این است که این پاداش با منتگذاری بر آنها مخدوش نخواهد شد، زیرا منتگذاری میتواند لذت و نعمت را تحتالشعاع قرار دهد.