أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا، علماء تفسیر مختلف‌اند، در سبب نزول این آیة، مقاتل و کلبی گفتند در شأن منافقان فرو آمد بعد از هجرة بیک سال، منافقان از سلمان درخواست کردند که ما را از تورات سخنی گوی که در تورات عجائب است، بجواب ایشان آیة فرود آمد که نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ، سلمان ایشان را گفت القرآن احسن من غیره قرآن از همه نیکوتر و با بیان‌تر، چه حاجت است بغیر قرآن، ایشان مدتی فرو گذاشتند باز دیگر همان سؤال کردند از سلمان و بجواب ایشان آیت فرود آمد که اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ، نیکوتر سخنی که اللَّه از آسمان فرو فرستاد این قرآن است.
ایشان یک چند از این سؤال خاموش گشتند، آن گه سیم بار همین درخواست کردند از سلمان که: حدّثنا عن التوریة فان فیها العجائب، این آیة فرود آمد: أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ، یعنی اما حان لهم وقت الاخلاص و قد ظهرت لهم الآیات و المعجزات، این منافقان که ایمان بظاهر آورده‌اند بر زبان، بی‌اخلاص دل، هنوز وقت آن نیامد که دلهاشان باخلاص ایمان آرد و سر بر خط قرآن نهند که فرستاده خداست براستی و درستی.
ابن عباس و جماعتی گفتند که عتابی است که از اللَّه تعالی بمؤمنان صحابه فرود آمد بعد از نزول قرآن بسیزده سال از آنک طبیعت فراوان و خنده و نشاط لختی در ایشان پدید آمد و عبد اللَّه مسعود گفت: ما بین اسلامنا و بین ان عوتبنا بهذه الایة الا اربع سنین و قد روی سبع سنین، و المعنی ا لم یحن للذین آمنوا ان تخشع و ترقّ و تتواضع و تلین قلوبهم لذکر اللَّه، وَ ما نَزَلَ قرأ نافع و حفص عن عاصم: نزل بالتخفیف و قرأ الباقون بالتشدید مِنَ الْحَقِّ و هو القرآن تقول انی وقت کذا یأنی آناء و اینا و آن یأین مثل حان یحین و الخشوع هو الخبوع و الخضوع و اصله الاتضاع للحق مع الخلق و اخبات القلب و سمی اللَّه الارض خاشعة و الأبصار خاشعة یوم القیامة وَ لا یَکُونُوا یعنی و ان لا یکونوا محله نصب بالعطف علی تخشع و قرأ یعقوب بروایة رویس «و لا تکونوا» بالتاء علی النهی ای لا تکونوا ایها المؤمنون کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلُ و هم الیهود و النصاری، فطال علیهم الامد ای الزمان بینهم و بین انبیائهم فقست قلوبهم، و المعنی ان اللَّه عز و جل ینهی المؤمنین ان یکونوا فی صحبة القرآن کالیهود الذین قست قلوبهم یعنی لما طال علیهم الدهر.
روی ان ابا موسی الاشعری بعث الی قرّاء البصرة فدخل علیه ثلاثمائة رجل و قد قرءوا القرآن فقال انتم خیار اهل البصرة و قرّاؤهم فاتلوه و لا یطولنّ علیکم الامد فتقسو قلوبکم کما قست قلوب من کان قبلکم.
در بعضی اخبارست که بنی اسرائیل چون روزگار دراز بی‌پیغمبر بر ایشان بگذشت دلهای ایشان سخت شد و کتاب خدا بگذاشتند و از بر خویش کتابی بنهادند بهوا و مراد خویش، آن گه گفتند این کتاب بر فلان عالم از علماء ایشان عرضه کنید اگر متابعة ما کند و الا بکشید او را که بعد از وی کس در آن مخالفت ما نکند. آن مرد عالم ورقی از کتاب اللَّه تعالی زیر جامه خویش تعبیه کرد، چون ایشان گفتند ایمان داری باین کتاب یعنی این که ساخته ماست، عالم دست بزیر جامه برد و اشارت بکتاب خداوند کرد گفت باین کتاب ایمان آوردم، ایشان باین فریفته گشتند و از وی بازگشتند. پس این عالم را اصحاب بودند و ازین قصه بعد از وفات وی خبر بداشتند و اتباع دین وی بنی اسرائیل مختلف شدند تا هفتاد و اند فرقت گشتند و بهینه ایشان اصحاب آن عالم بودند. حق تعالی با مؤمنان صحابه خطاب میکند که در صحبت قرآن چون آن جهودان مباشید که درنگ و روزگار بر ایشان دراز شد تا دلهاشان سخت شد و از طاعت و فرمان ما بیرون شدند.
روی ان عیسی (ع) قال لا تکثروا الکلام بغیر ذکر اللَّه عز و جل فتقسو قلوبکم فان القلب القاسی بعید من اللَّه و لا تنظروا فی ذنوب العباد کانکم ارباب و انظروا فی ذنوبکم کانکم عبید فانما الناس رجلان: مبتلی و معافی، فارحموا اهل البلاء و احمدوا اللَّه علی العافیة.
اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ ای کما احیا الارض بعد موتها کذلک یحیی الموتی و قیل کما احیا الارض یحیی الکافر بالایمان و قیل کما احیا الارض یلین القلوب القاسیة لیتفکروا فی الآیات.
إِنَّ الْمُصَّدِّقِینَ وَ الْمُصَّدِّقاتِ، قرأ ابن کثیر و ابو بکر عن عاصم بتخفیف الصاد فیهما من التصدیق یعنی المؤمنین و المؤمنات و قرأ الآخرون بتشدید الصاد ای المتصدقین و المتصدقات فادغمت التاء فی الصاد، وَ أَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً بالصدقة و النفقة فی سبیل اللَّه، یُضاعَفُ لَهُمْ، ذلک القرض الحسنات من عشر امثالها الی ما شاء اللَّه من الاضعاف.
قرأ ابن کثیر و ابو جعفر یضعّف بالتشدید، وَ لَهُمْ أَجْرٌ کَرِیمٌ ثواب حسن فی الجنة و قیل أَجْرٌ کَرِیمٌ ما حسن منظره و سهل مناله و دام نماه، وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ، الصدّیق هو الذی یصدق قوله و فعله و عهده تقول صدق فلان القتال اذا ثبت فیه، وَ لَقَدْ صَدَقَکُمُ اللَّهُ وَعْدَهُ، ای فی وعده قال الضحاک الصدّیقون ثمانیة نفر من هذه الامّة سبقوا اهل الارض فی زمانهم الی الاسلام: ابو بکر و علی و زید و عثمان و طلحه و الزبیر و سعد و حمزة بن عبد المطلب و تاسعهم عمر الخطاب الحقه اللَّه بهم لما عرف من صدق نیته، وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ، اختلفوا فی نظم هذه الآیة منهم من قال هی متصلة بما قبلها و الواو واو النسق و الآیة عمّت جمیع المؤمنین و المؤمنون کلّهم صدّیقون شهداء، قال مجاهد کل مؤمن صدّیق شهید و تلا هذه الآیة و معنی قوله: عِنْدَ رَبِّهِمْ، علی هذا التأویل ای فی علمه و حکمه و الشهداء هم عدول الآخرة کقوله: وَ تَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ.
و قال قوم تمّ الکلام عند قوله: هُمُ الصِّدِّیقُونَ ثم ابتدأ فقال: وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ و الواو واو الاستیناف، و الشهداء هم المقتولون فی سبیل اللَّه لان الشهید اذا اطلق تناول المقتول فی سبیل اللَّه و هم الذین قال تعالی وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً، الی قوله: عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ، و قیل الشهداء علی ثلث درجات. الدرجة الاولی الشهید بین الصفین و هو اکبرهم درجة ثم کل من قضی بقارعة او بلیة، و هی الدرجة الثانیة مثل الغریق و الحریق و الهالک فی الهدم و المطعون و المبطون و الغریب و المیتة فی نفاسها و المیتة بجمع و المیت یوم الجمعة و لیلة الجمعة و المیت علی الطهارة و الدرجة الثالثة ما نطق به هذه الآیة العامة للمؤمنین.
روی عن البراء بن عازب انّ النبی (ص) قال مؤمنوا امّتی شهداء ثم تلا هذه الآیة
و قوله: لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ الذی یعطون فی القیامة لیهتدوا به الی طریق الجنة و یجوزوا به علی الصراط، و قیل نورهم فی الدنیا، وَ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا ای بالقرآن، أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَحِیمِ ای سکّان النار.
اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیاةُ الدُّنْیا ای ان الحیاة الدنیا و ما صلة ای الحیاة القربی فی الدار الاولی، لَعِبٌ، ای عبث و باطل لا حاصل له، وَ لَهْوٌ، ای فرح ینقضی لا بقاء له، وَ زِینَةٌ، هو ان تتزین المرء فیها بما لا یحبه اللَّه و لا یرضاه، وَ تَفاخُرٌ بَیْنَکُمْ، هو ان تفاخر الرجل جاره و قرینه، وَ تَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ، ای مباهاة بکثرة المال و الولد.
قال ابن عباس هو ان یتطاول علی اولیاء اللَّه بماله و اولاده و قیل لعب، کلعب الصبیان و لهو کلهو الفتیان، و زینة، کزینة النسوان و تفاخر کتفاخر الاقران، و تکاثر، کتکاثر الدهقان.
و قال علی (ع) لعمار لا تحزن علی الدنیا فان الدنیا ستة اشیاء: مطعوم و مشروب و ملبوس و مشموم و مرکوب و منکوح. فاکبر طعامها العسل و هو بزقة ذبابة، و اکبر شرابها الماء و یستوی فیه جمیع الحیوان، و اکبر الملبوس الدیباج و هو نسیج دودة، و اکبر المشموم المسک و هو دم فارة ظبیة، و اکبر المرکوب الفرس و علیها یقتل الرجال، و اکبر المنکوح النساء و هو مبال فی مبال.
ثم ضرب لها مثلا و اخبر انها و ان کانت بهذه الصفة فانها غیر باقیة و لا هم مخلدون فیها، فقال: «کمثل الغیث»، الکاف فی موضع رفع علی معنی انما الحیاة مثل غیث أَعْجَبَ الْکُفَّارَ، ای الحرّاث نباته و سمّی الحرّاث کفارا لانهم یسترون البذر تحت الارض و الکفر الستر و قیل هم الکفار المشرکون لانهم اکثر اعجابا بالدنیا و اشدهم حرصا علیها و قیل لان المؤمن یعرف موجبه فلا یعجبه و الکافر لا یعرف الموجب فیعجبه، ثُمَّ یَهِیجُ، ییبس و یأخذ فی الجفاف فیسمع له بما یدخله من الریح صوت الهائج، فَتَراهُ مُصْفَرًّا، بعد خضرته، ثُمَّ یَکُونُ حُطاماً، متحطّما متکسّرا بعد یبسه، وَ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِیدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٌ، ای صار الناس کلهم فی الآخرة الی هذین الحرفین اما العذاب الشدید لاعداء اللَّه و اما المغفرة و الرضوان لاولیائه و اهل طاعته، وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلَّا مَتاعُ الْغُرُورِ قال سعید بن جبیر مَتاعُ الْغُرُورِ لمن لم یستعمل فیها بطلب الآخرة و من استعمل بطلبها فله متاع بلاغ الی ما هو خیر منه.
قال ابن بحر الغرور جمع غر الثوب و هو طیّه ای متاع ینطوی و ینقضی سریعا.
سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ، ای سارعوا و بادروا الی عمل یوجب لکم، مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ، و هو الطاعة للَّه سبحانه و تعالی و التوبة الیه. قال انس بن مالک یعنی الی التکبیرة الاولی من الصلاة مع الامام و قیل الی الصف الاول و کان النبی (ص) یقول ان اللَّه و ملائکته یصلون علی المصلین فی الصفوف الاول.
و قیل الی متابعة محمد (ص) فان متابعته محبة اللَّه عز و جل: وَ جَنَّةٍ عَرْضُها کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ، وصف اللَّه تعالی عرضها و لم یذکر طولها تنبیها بذکر العرض علی ما یلیق بها من الطول.
قال القتیبی لیس هو العرض الذی هو خلاف الطول و انما یرید بالعرض سعتها، یقال فضاء عریض ای واسع و انما شبّه عرضها بعرض السماوات و الارض تمثیلا للعباد بما یعقلونه و یقع فی نفوسهم مقدار السماوات و الارض فلذلک قال کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ.
و قیل انما قال هاهنا کعرض السماء و الارض و قال فی آل عمران وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ، لان الجنان اربع قال اللَّه تعالی: وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ و قال: وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتانِ، فالذی هاهنا اراد به جنة من الجنان و ذکران عرضها کعرض سماء و ارض و الذی فی آل عمران عنی به الجنان، کلها أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ. هذا دلیل علی انها مخلوقة و هو مذهب اهل السنة و الجماعة، ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ، اخبر و بیّن ان ذلک الثواب غیر مستحق علی الطاعات فان ذلک عطاؤه یعطیه من یشاء من خلقه المؤمن وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ، ای المنّ الکبیر و قیل المراد بالفضل النبوة.
و قال ابن عباس ذلک اشارة الی الدّین یعطیه من یشاء من عباده.
ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی أَنْفُسِکُمْ، المصیبة فی الارض و الانفس نقص الانفس و الثمرات و ظهور الفساد فی البر و البحر و الموت و الاوجاع إِلَّا فِی کِتابٍ یعنی فی اللوح المحفوظ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها ای من قبل ان نخلق تلک الارض و تلک الانفس، إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرٌ، ای حفظ ذلک علی اللَّه یسیر هیّن و هو تنفیذ القضاء علی ما سبق به العلم و حق فیه الحکم فانه هین عند اللَّه لانه خالقها و ان ذلک مقضیّ فی الکتاب قبل ان خلقها لا یشغله شأن عن شأن.
لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلی ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ، ای هذا الذی بیّنت لکم من حکم القضاء و القدر انما بینت لکم لکیلا تأسوا علی ما فاتکم من الدنیا و نعمها وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ قرأ ابو عمرو بقصر الالف ای بما جاءکم من الدنیا اعتبارا بقوله: عَلی ما فاتَکُمْ و لم یقل افاتکم فذکر اللَّه سبحانه ان التأسف علی فوات الدنیا و نعیمها و الفرح بما ینال منها مذموم و ان الامر صادر عن القضاء و القدر فلا التأسف یردّ فائتا و لا الفرح و الحرص یقرب معدوما و انما ذم تأسفا یوجب الجزع و الخروج عن حد الصبر الی الاعتراض و الشکایة و کذلک ذم فرحا یوجب بطرا و اشرا و لذلک قال تعالی وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ، فالفرح الذی یؤدّی الی التفاخر بالدنیا و التکاثر فیها و یوجب الخیلاء لصاحبها مذموم و اما الفرح بنعمة اللَّه فغیر مذموم لانه یوجب الشکر و یعین علی الطاعة بل هو عبادة اللَّه حیث علم نعمة اللَّه علیه.
قال ابن مسعود لان الحس جمرة احرقت ما احرقت و ابقت ما ابقت احب الی من ان اقول لشی‌ء کان لیته لم یکن او لشی‌ء لم یکن لیته کان.
و قال جعفر بن محمد یا بنی آدم مالک تأسف علی معدوم لا یرده الیک الفوت و مالک تفرح بموجود لا یترکه فی یدیک الموت، و قال الشاعر:
لا تطل الحزن علی فائت
فقل ما یجدی علیک الحزن
سیان محزون علی ما مضی
و مظهر حزنا لما لم یکن
الَّذِینَ یَبْخَلُونَ من صلة قوله: وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ الذین صفتهم انهم یَبْخَلُونَ وَ یَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ.
قیل هم الیهود، بخلهم کتمان صفة المصطفی محمد (ص) و کانوا یأمرون اتباعهم بکتمان صفته لئلا یکسد سوقهم و لا یبطل ریاستهم و لا ینقطع عن اموال السفلة مأکلتهم.
و قیل کان بخلهم منع الصدقات و ذلک ان اللَّه سبحانه و تعالی امرهم باعطاء الصدقات فبخل المنافقون و الیهود و امروا اصحابهم بالبخل وَ مَنْ یَتَوَلَّ یعنی عن الایمان و اعطاء الصدقات فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِیُّ یستغنی عنهم فلا یعود الیه شی‌ء من معاصیهم الْحَمِیدُ لا یلحقه نقص و لا عیب و قیل حمید یحمد عباده المؤمنین.
قرأ اهل المدینة و الشام فان اللَّه الغنی باسقاط هو کما فی مصاحفهم.
لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ، ای ارسلنا الانبیاء بالمعجزات الدالة علی صدقهم فی دعوی النبوة وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ ای مع الانبیاء الکتب التی یتضمن مصالح دینهم و دنیاهم یعرف منها مائة کتاب و اربعة کتب.
و قیل: الرسل هاهنا الملائکة لقوله: مَعَهُمُ و الانبیاء ینزل علیهم و الیهم وَ الْمِیزانَ فیه ثلاثة اقوال: احدها انزل عین المیزان زمن نوح (ع) و قیل علی آدم (ع) و القول الثانی: انزل علیهم و صفه و عرّفهم کیف یتخذونه. و القول الثالث المیزان هو العدل ای امرهم باقامة العدل و بالعدل فی المیزان و الدلیل علیه انه ذکر مَعَهُمُ بلفظ الجمع و المیزان الذی یتعامل علیه انما نزل علی واحد منهم و الامر باقامة العدل مع جمیع الانبیاء لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ، ای بالعدل فی معاملاتهم ایفاء و استیفاء و لا یظلم احد احدا فی ذلک.
وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ، جمهور المفسرین علی ان آدم (ع) نزل الی الارض و معه العلاة و المطرقة و الکلبتان و الإبرة و عن ابن عباس قال: ثلاثة اشیاء نزلت مع آدم (ع): الحجر الاسود و کان اشدّ بیاضا من الثلج. و عصا موسی و کانت من آس الجنة طولها عشرة اذرع. و الحدید.
و عن ابن عمر عن النبی (ص) قال ان اللَّه عز و جل انزل اربع برکات من السماء الی الارض و الحدید و النار و الماء و الملح.
و قیل معنی انزل هاهنا خلق و اظهر کقوله: وَ أَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ الْأَنْعامِ.
و قیل: انزل الماء فانعقد به جوهر الحدید فاصله من الماء و هو منزل فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ، ای یتحصّن به عن العدو باتخاذ الدرع و المغفر منه و باتخاذ السیف و السنان و غیر ذلک منه وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ، فی الحرث و الحصود و سائر الصناعات.
و قیل لا یتم فی الدنیا من امورها الا بالحدید و منفعتها، وَ لِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ ای لیری اللَّه من ینصر دینه و من یضرب بالسیف و الزجّاج و النصّال فی سبیله و ینصر اولیاءه و رسوله قوله بِالْغَیْبِ یعنی و هم مؤمنون باللّه بظهر غیب منهم لم یعاینوه و انما یحمد و یثاب من اطاع بالغیب إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ، ای قدیر منیع منتقم من عباده غالب لا یغلبه احد اشار بهذا الی غناه فی نصرة دینه عن الانصار و الضاربین فی سبیله بالسیف.
وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً وَ إِبْراهِیمَ خصّا بذکر لانهما ابوان للانبیاء فالبشر کلهم من ولد نوح و العرب و العبرانیون کلهم من ولد ابراهیم وَ جَعَلْنا فِی ذُرِّیَّتِهِمَا النُّبُوَّةَ وَ الْکِتابَ ای الکتب فهو للجنس و قیل الخط بالقلم فَمِنْهُمْ ای من الذریة مُهْتَدٍ ای من اهتدی باتباع الرسل و اخذ بما فی الکتاب وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ خارجون عن الایمان و الطاعة.
ثُمَّ قَفَّیْنا عَلی آثارِهِمْ بِرُسُلِنا، ای ارسلنا رسولا بعد رسول علی اثر نوح و ابراهیم و من مضی من الانبیاء، وَ قَفَّیْنا بِعِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ، ای اتبعنا آثار هؤلاء الرسل بعیسی بن مریم وَ آتَیْناهُ الْإِنْجِیلَ، جاءه دفعة واحدة وَ جَعَلْنا فِی قُلُوبِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ علی دینه رَأْفَةً، هی اشد الرحمة وَ رَحْمَةً لبعض علی بعض کانوا متوادّین متراحمین کما قال اللَّه تعالی فی وصف اصحاب النبی (ص) رُحَماءُ بَیْنَهُمْ و قیل امروا بالصفح عن اذی الناس و قیل لهم من لطم خدّک الایمن فولّه خدّک الایسر و من سألک رداءک فاعطه قمیصک، وصفوا بالرحمة خلاف الیهود الذین وصفوا بالقسوة، وَ رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوها لیس هذا بعطف علی ما قبله و انتصابه بفعل مضمر کانه قال و ابتدعوا رهبانیة و الرهبانیة من الرهبة و معناها البلوغ فی النسک اعلی المبالغ مع الانقطاع عن الناس و الخلوة بالعبادة فی الصوامع و البیوت و ترک المطاعم الترفه، ابْتَدَعُوها، من تلقاء انفسهم لم نامرهم بها.
قال ابن عباس هم قوم رأوا المنکر فلم یقدروا علی تغییره فساحوا فی الارض و لزموا البراری.
و قال قتادة: رفضوا النساء و اتخذوا الصوامع ما کَتَبْناها عَلَیْهِمْ ای لم نامرهم و لم نوجبها علیهم إِلَّا ابْتِغاءَ رِضْوانِ اللَّهِ یعنی لکنهم ابتغوا رضوان اللَّه بتلک الرهبانیه التی حملوها انفسهم من المشاقّ فَما رَعَوْها حَقَّ رِعایَتِها و ضیعوها و کفروا بدین عیسی فتهودوا و تنصروا و دخلوا فی دین ملوکهم و ترکوا الترهیب و اقام منهم اناس علی دین عیسی (ع) حین ادرکوا محمدا (ص) فآمنوا به و ذلک قوله: فَآتَیْنَا الَّذِینَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ و هم الذین ثبتوا علیها و هم اهل الرأفة و الرحمة و قیل هو النجاشی و من آمن من قومه و من نصاری نجران و تغلب و لخم و تمیم و الروم وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ، و هم الذین ترکوا الرهبانیة و کفروا بدین عیسی (ع).
و فی ذلک ما روی ابن مسعود قال کنت ردیف رسول اللَّه (ص) علی حمار فقال یا بن ام عبد هل تدری من این اتخذت بنو اسرائیل الرهبانیة قلت اللَّه و رسوله اعلم، قال ظهرت علیهم الجبابرة بعد عیسی (ع) یعملون بمعاصی اللَّه فغضب اهل الایمان فقاتلوهم فهزم اهل الایمان ثلث مرات فلم یبق منهم الا القلیل فقالوا ان ظهرنا لهؤلاء افنونا و لم یبق للدین احد یدعو اللَّه فتعالوا نتفرق فی الارض الی ان یبعث اللَّه النبی الذی وعدنا عیسی یعنون محمدا (ص) فتفرقوا فی غیران الجبال و احدثوا رهبانیة فمنهم من تمسک بدینه و منهم من کفر، ثم تلا هذه الآیة: وَ رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوها.. الآیة، فَآتَیْنَا الَّذِینَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ یعنی من ثبتوا علیها ثم قال النبی (ص) یا بن ام عبد أ تدری ما رهبانیة امتی، قلت اللَّه و رسوله اعلم، قال الهجرة و الجهاد و الصلاة و الصوم و الحج و العمرة و التکبیر علی التلاع.
قال الزجاج قوله: إِلَّا ابْتِغاءَ رِضْوانِ اللَّهِ، موضعه نصب لانه بدل من الهاء فی قوله: ما کَتَبْناها و التقدیر: «ما کتبنا علیهم الا ابتغاء رضوان اللَّه» فیکون مفعولا به و المعنی ما کتبنا علیهم الا ائتمار ما امرناهم به و ما رعوا ما امرناهم به من ابتغاء الرضوان حق رعایتها، ای انهم قصروا فی طاعتنا و فیما امرناهم بها و قیل فَما رَعَوْها حَقَّ رِعایَتِها اذ بدّلوا دینهم و لم یؤمنوا بمحمد، فیکون المراد بهم من کان منهم فی زمن النبی (ص) فَآتَیْنَا الَّذِینَ آمَنُوا، بمحمد (ص)، مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ، کافرون.
روی عن ابن مسعود قال دخلت علی رسول اللَّه (ص) فقال یا بن مسعود اختلف من کان قبلکم علی اثنتین و سبعین فرقة نجا منها ثلاث و هلک سائرهن: فرقة آذت الملوک و قاتلوهم علی دین عیسی (ع) فاخذوهم فقتلوهم و فرقة لم یکن لهم طاقة بموازاة الملک و لا بان یقیموا بین ظهرانیهم یدعوهم الی دین اللَّه عز و جل و دین عیسی (ع) فساحوا فی البلاد و ترهبوا
و هم الذین قال اللَّه تعالی: وَ رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوها ما کَتَبْناها عَلَیْهِمْ، قال النبی (ص) من آمن بی و صدقنی و اتبعنی فقد رعاها حق رعایتها و من لم یؤمن بی فاولئک هم الهالکون، فلما بعث النبی (ص) و لم یبق منهم الا قلیل، حط رجل من صومعته و جاء سائح من سیاحته و صاحب الدیر من دیره و آمنوا به فقال اللَّه عز و جل: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا، بموسی و عیسی اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا، بمحمد (ص)، یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ، یعنی یؤتکم اجرین لایمانکم بعیسی و الانجیل و بمحمد و القرآن.
و فی الحدیث الصحیح عن رسول اللَّه (ص) قال: ثلاثة یؤتون اجرهم، مرتین: رجل کانت له جاریة فادّبها فاحسن ادبها ثم اعتقها و تزوّجها و رجل من اهل الکتاب آمن بکتابه و آمن بمحمد (ص) و عبد احسن عبادة للَّه و نصح سیّده.
سعید بن جبیر گفت: رسول خدای (ص) جعفر را فرستاد بحبشه با هفتاد کس از اصحاب خویش تا نجاشی را و قوم وی را بدین اسلام دعوت کنند. نجاشی با چهل مرد از قوم وی ایمان آوردند و دین اسلام قبول کردند، چون خواستند که باز گردند، آن چهل مرد گفتند راه ایشان بحر است، و احوال بحر ما بهتر دانیم تا با ایشان برویم و ایشان را ببحر باز گذرانیم، و نیز پیغامبر (ص) به بینیم و بدیدار وی بیاساییم و فائده گیریم، ایشان بیامدند و درویشان صحابه را دیدند سخت درویش و بی‌نوا و بی‌حال از رسول خدا دستوری کردند، تا بروند و از مال و نعمت خویش بهره‌ای بیارند برای درویشان صحابه و مواساة با ایشان. رسول خدا ایشان را دستوری داد تا برفتند و مال آوردند و بصحابه تفرقه کردند، رب العالمین در شأن ایشان آیت فرستاد: الَّذِینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ مِنْ قَبْلِهِ هُمْ بِهِ یُؤْمِنُونَ. قومی از اهل کتاب که ایمان نیاورده بودند با مسلمانان گفتند که اللَّه تعالی ایشان را که بهر دو کتاب ایمان آوردند از مزد دو بهر داد. ما کتاب خویش را ایمان آوردیم از مزد یک بهره است همچون مزد شما، پس شما را بر ما فضل نیست.
رب العالمین بجواب ایشان این آیت فرستاد: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ، یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ.
یعنی که اندو بهره از مزد کسی را بود که ایمان آرد بمحمد (ص) و نیز او را نور دهند و مغفرة. اما کسی که ایمان بمحمد نیارد، او را هیچ مزد نیست.
قوله: وَ یَجْعَلْ لَکُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ یعنی علی الصراط کما قال اللَّه تعالی: نُورُهُمْ یَسْعی بَیْنَ أَیْدِیهِمْ، و قیل النور هو القرآن یحمله المؤمن یقظان و نائما و قاعدا و قائما.
و قیل هو الهدی و البیان ای یجعل لکم سبیلا واضحا فی الدین تهتدون به، وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ.
لِئَلَّا یَعْلَمَ أَهْلُ الْکِتابِ، لا فی هذه الکلمة زائدة که فی قوله: ما مَنَعَکَ أَلَّا تَسْجُدَ یعنی ان تسجد و انما یحسن ادخالها فی کلام یدخل فی آخره او اوله جحد، و المعنی: لیعلم الذین لم یؤمنوا انهم لا اجر لهم و لا نصیب لهم فی الفضل.
و قیل نزلت هذه الآیة فی ان اهل الکتاب اطول زمانا و اکثر اجتهادا و اقل اجرا و هذه الامّة اقصر مدة و اقل سعیا و اعظم اجرا و به
قال رسول اللَّه (ص): انّما مثلنا و مثل الذین اوتوا الکتاب من قبلنا مثل رجل استأجر اجیرا فقال: من یعمل لی الی آخر النهار علی قیراط قیراط فعمل قوم ثم ترکوا العمل نصف النهار ثم قال: من یعمل لی نصف النهار الی آخر النهار علی قیراط قیراط، فعمل قوم الی العصر علی قیراط قیراط ثم ترکوا العمل، ثم قال: من یعمل لی الی اللیل علی قیراطین قیراطین.
فعمل قوم الی اللیل علی قیراطین قیراطین. فقال الطائفتان الاولیان: ما لنا اکثر عملا و اقل اجرا. فقال: هل نقصتکم من حقکم شیئا، قالوا: لا قال: ذلک فضلی اوتیه من اشاء و معنی الآیة: ان القرآن و الاجر و النبوة و الرزق بید اللَّه یملکه دونهم، یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ، ای یعطیه من هو اهل لذلک، وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ ای ذو الافضال علی من یشاء من عباده المؤمنین.
برگردان به زبان ساده
أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا، علماء تفسیر مختلف‌اند، در سبب نزول این آیة، مقاتل و کلبی گفتند در شأن منافقان فرو آمد بعد از هجرة بیک سال، منافقان از سلمان درخواست کردند که ما را از تورات سخنی گوی که در تورات عجائب است، بجواب ایشان آیة فرود آمد که نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ، سلمان ایشان را گفت القرآن احسن من غیره قرآن از همه نیکوتر و با بیان‌تر، چه حاجت است بغیر قرآن، ایشان مدتی فرو گذاشتند باز دیگر همان سؤال کردند از سلمان و بجواب ایشان آیت فرود آمد که اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ، نیکوتر سخنی که اللَّه از آسمان فرو فرستاد این قرآن است.
هوش مصنوعی: آیا هنوز برای مؤمنان وقت آن نرسیده است که قلب‌هایشان در برابر یاد خدا نرم شود؟ مفسران در مورد علت نزول این آیه نظرات متفاوتی دارند. مقاتل و کلبی بیان کرده‌اند که این آیه درباره منافقان نازل شده است. یک سال پس از هجرت، منافقان از سلمان خواسته بودند که از تورات چیزی بگوید که در آن عجایبی وجود دارد. در جواب آنها، آیه‌ای نازل شد که می‌گوید: «ما بهترین داستان‌ها را برایت روایت می‌کنیم». سلمان به آنها گفت که قرآن از همه چیز بهتر و روشن‌تر است و نیازی به غیر قرآن نیست. پس از مدتی، دوباره همان سؤال را از سلمان کردند و سپس آیه‌ای نازل شد که می‌فرماید: «خدا بهترین سخن را نازل کرده است». به این ترتیب، قرآن به عنوان بهترین کلام الهی شناخته شد.
ایشان یک چند از این سؤال خاموش گشتند، آن گه سیم بار همین درخواست کردند از سلمان که: حدّثنا عن التوریة فان فیها العجائب، این آیة فرود آمد: أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ، یعنی اما حان لهم وقت الاخلاص و قد ظهرت لهم الآیات و المعجزات، این منافقان که ایمان بظاهر آورده‌اند بر زبان، بی‌اخلاص دل، هنوز وقت آن نیامد که دلهاشان باخلاص ایمان آرد و سر بر خط قرآن نهند که فرستاده خداست براستی و درستی.
هوش مصنوعی: ایشان مدتی به سکوت مشغول بودند و سپس از سلمان خواستند که درباره توریه صحبت کند، زیرا در آن رازهایی نهفته است. در همین حین آیه‌ای نازل شد که می‌فرماید: «آیا برای افرادی که ایمان آورده‌اند، وقت آن نرسیده است که دل‌هایشان در برابر یاد خدا و حقایق نازل شده خشوع کند؟» این بدین معناست که زمان اخلاص فرار رسیده و آیات و معجزات برایشان آشکار شده است. اما منافقانی که تنها به زبان ایمان آورده‌اند، با دلهای بی‌اخلاص هنوز به مرحله‌ای نرسیده‌اند که دل‌هایشان با ایمان واقعی پر شود و در برابر قرآن، که پیامبری از سوی خداست، سر تسلیم فرود آورند.
ابن عباس و جماعتی گفتند که عتابی است که از اللَّه تعالی بمؤمنان صحابه فرود آمد بعد از نزول قرآن بسیزده سال از آنک طبیعت فراوان و خنده و نشاط لختی در ایشان پدید آمد و عبد اللَّه مسعود گفت: ما بین اسلامنا و بین ان عوتبنا بهذه الایة الا اربع سنین و قد روی سبع سنین، و المعنی ا لم یحن للذین آمنوا ان تخشع و ترقّ و تتواضع و تلین قلوبهم لذکر اللَّه، وَ ما نَزَلَ قرأ نافع و حفص عن عاصم: نزل بالتخفیف و قرأ الباقون بالتشدید مِنَ الْحَقِّ و هو القرآن تقول انی وقت کذا یأنی آناء و اینا و آن یأین مثل حان یحین و الخشوع هو الخبوع و الخضوع و اصله الاتضاع للحق مع الخلق و اخبات القلب و سمی اللَّه الارض خاشعة و الأبصار خاشعة یوم القیامة وَ لا یَکُونُوا یعنی و ان لا یکونوا محله نصب بالعطف علی تخشع و قرأ یعقوب بروایة رویس «و لا تکونوا» بالتاء علی النهی ای لا تکونوا ایها المؤمنون کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلُ و هم الیهود و النصاری، فطال علیهم الامد ای الزمان بینهم و بین انبیائهم فقست قلوبهم، و المعنی ان اللَّه عز و جل ینهی المؤمنین ان یکونوا فی صحبة القرآن کالیهود الذین قست قلوبهم یعنی لما طال علیهم الدهر.
هوش مصنوعی: ابن عباس و دیگران بر این باورند که این آیه، توبیخی از سوی خداوند برای مؤمنان صحابه بعد از نزول قرآن است. گفته شده که مدت زمان زیادی پس از نزول قرآن، احساس شادمانی و نشاط در آنها پدید آمد. عبدالله بن مسعود می‌گوید که بین زمان مسلمان شدن ما و زمانی که این آیه نازل شد، چهار سال فاصله بود و برخی نیز این فاصله را هفت سال ذکر کرده‌اند. در این آیه آمده است که آیا وقت آن نرسیده که دلهای مؤمنان با یاد خدا نرم و آرام شود؟ خشوع به معنای تواضع و نرمی دل است و خداوند در روز قیامت زمین و نگاه‌ها را خاشع می‌نامد. این آیه همچنین به مؤمنان هشدار می‌دهد که همچون یهود و نصاری نباشند که پس از گذشت زمان طولانی، دل‌هایشان سخت و بی‌حس شده است. در اینجا خداوند از مؤمنان می‌خواهد تا از آنچه بر یهودیانی که قبل از آنها بودند، عبرت بگیرند و نسبت به قرآن بی‌تفاوت نباشند.
روی ان ابا موسی الاشعری بعث الی قرّاء البصرة فدخل علیه ثلاثمائة رجل و قد قرءوا القرآن فقال انتم خیار اهل البصرة و قرّاؤهم فاتلوه و لا یطولنّ علیکم الامد فتقسو قلوبکم کما قست قلوب من کان قبلکم.
هوش مصنوعی: ابو موسی اشعری به قاریان بصره پیام فرستاد و سه‌صد مرد که قرآن خوانده بودند، نزد او آمدند. او به آنها گفت: شما بهترین افراد و قاریان بصره هستید، پس قرآن را بخوانید و اجازه ندهید زمان زیاد بگذرد که دل‌هایتان سخت و بی‌رحم شود، همان‌گونه که دلهای کسانی که قبل از شما بودند، سخت شد.
در بعضی اخبارست که بنی اسرائیل چون روزگار دراز بی‌پیغمبر بر ایشان بگذشت دلهای ایشان سخت شد و کتاب خدا بگذاشتند و از بر خویش کتابی بنهادند بهوا و مراد خویش، آن گه گفتند این کتاب بر فلان عالم از علماء ایشان عرضه کنید اگر متابعة ما کند و الا بکشید او را که بعد از وی کس در آن مخالفت ما نکند. آن مرد عالم ورقی از کتاب اللَّه تعالی زیر جامه خویش تعبیه کرد، چون ایشان گفتند ایمان داری باین کتاب یعنی این که ساخته ماست، عالم دست بزیر جامه برد و اشارت بکتاب خداوند کرد گفت باین کتاب ایمان آوردم، ایشان باین فریفته گشتند و از وی بازگشتند. پس این عالم را اصحاب بودند و ازین قصه بعد از وفات وی خبر بداشتند و اتباع دین وی بنی اسرائیل مختلف شدند تا هفتاد و اند فرقت گشتند و بهینه ایشان اصحاب آن عالم بودند. حق تعالی با مؤمنان صحابه خطاب میکند که در صحبت قرآن چون آن جهودان مباشید که درنگ و روزگار بر ایشان دراز شد تا دلهاشان سخت شد و از طاعت و فرمان ما بیرون شدند.
هوش مصنوعی: بنی اسرائیل بعد از اینکه مدت طولانی بدون پیامبر زندگی کردند، دل‌هایشان سخت شد و کتاب خدا را ترک کردند. آنها کتابی را که خودشان نوشته بودند جایگزین کردند و تصمیم گرفتند که اگر یکی از علمای آنها این کتاب را قبول کند، باید از او حمایت کنند و در غیر این صورت او را بکشند تا کسی بعد از او به مخالفت نپردازد. یکی از علمای آنها ورقی از کتاب خدا را مخفی کرد و وقتی آنان از او خواستند که به کتاب خودشان ایمان بیاورد، او به کتاب خدا اشاره کرد و گفت که به آن ایمان دارد. این کار او باعث فریب بنی اسرائیل شد و آنها از او دور شدند. بعد از وفات او، پیروانش بیشتر شدند و دین بنی اسرائیل به چندین فرقه تقسیم گردید. در این بین، خداوند با مؤمنان صحبت میکند و به آنها هشدار می‌دهد که نباید مانند یهودیان گذشته باشند که به دلیل طولانی شدن زمان بدون پیامبر، دل‌هایشان سخت شد و از اطاعت خدا خارج شدند.
روی ان عیسی (ع) قال لا تکثروا الکلام بغیر ذکر اللَّه عز و جل فتقسو قلوبکم فان القلب القاسی بعید من اللَّه و لا تنظروا فی ذنوب العباد کانکم ارباب و انظروا فی ذنوبکم کانکم عبید فانما الناس رجلان: مبتلی و معافی، فارحموا اهل البلاء و احمدوا اللَّه علی العافیة.
هوش مصنوعی: عیسی (ع) فرمودند: زیاد صحبت نکنید بدون ذکر نام خداوند عز و جل، چرا که این باعث سختی قلب‌هایتان می‌شود و قلب‌های سخت از خداوند دور هستند. به گناهان دیگران نگاه نکنید گویی که شما ارباب هستید، بلکه به گناهان خودتان توجه کنید که گویی شما بندگان هستید. در واقع، مردم به دو دسته تقسیم می‌شوند: کسانی که مبتلا هستند و کسانی که در صحت و عافیت به سر می‌برند. بنابراین، باید نسبت به مبتلایان رحمت داشته باشید و خدا را به خاطر سلامتیتان شکر کنید.
اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ ای کما احیا الارض بعد موتها کذلک یحیی الموتی و قیل کما احیا الارض یحیی الکافر بالایمان و قیل کما احیا الارض یلین القلوب القاسیة لیتفکروا فی الآیات.
هوش مصنوعی: بدانید که خداوند زمین را بعد از مرگش زنده میکند. ما آیات را برای شما روشن کرده‌ایم تا شاید تعقل کنید. همانطور که زمین را بعد از مرگش زنده میکند، او نیز مردگان را زنده خواهد کرد. برخی گفته‌اند همانطور که زمین زنده می‌شود، کافر با ایمان زنده می‌شود. و برخی دیگر گفته‌اند همانطور که زمین زنده می‌شود، دلهای سخت نرم می‌شود تا در آیات فکر کنند.
إِنَّ الْمُصَّدِّقِینَ وَ الْمُصَّدِّقاتِ، قرأ ابن کثیر و ابو بکر عن عاصم بتخفیف الصاد فیهما من التصدیق یعنی المؤمنین و المؤمنات و قرأ الآخرون بتشدید الصاد ای المتصدقین و المتصدقات فادغمت التاء فی الصاد، وَ أَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً بالصدقة و النفقة فی سبیل اللَّه، یُضاعَفُ لَهُمْ، ذلک القرض الحسنات من عشر امثالها الی ما شاء اللَّه من الاضعاف.
هوش مصنوعی: مصدّقین و مصدّقات به کسانی اطلاق می‌شود که به ایمان و حقیقت گفته‌های خداوند اعتقاد دارند. در تلاوت، برخی علما مانند ابن کثیر و ابو بکر از عاصم پ در نوشتن کلمه، صدای "ص" را ضعیف بیان کرده‌اند، در حالی که دیگران این حرف را با شدت بیشتری تلفظ کرده‌اند. همچنین، خداوند وعده داده است که اگر کسی به او قرض حسنه‌ای دهد یعنی با صدقه و هزینه کردن در راه خدا، اجر و پاداش او را چند برابر میکند و این قرض به خاطر حسنات از ده برابر تا هر مقدار که خدا بخواهد، افزایش خواهد یافت.
قرأ ابن کثیر و ابو جعفر یضعّف بالتشدید، وَ لَهُمْ أَجْرٌ کَرِیمٌ ثواب حسن فی الجنة و قیل أَجْرٌ کَرِیمٌ ما حسن منظره و سهل مناله و دام نماه، وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ، الصدّیق هو الذی یصدق قوله و فعله و عهده تقول صدق فلان القتال اذا ثبت فیه، وَ لَقَدْ صَدَقَکُمُ اللَّهُ وَعْدَهُ، ای فی وعده قال الضحاک الصدّیقون ثمانیة نفر من هذه الامّة سبقوا اهل الارض فی زمانهم الی الاسلام: ابو بکر و علی و زید و عثمان و طلحه و الزبیر و سعد و حمزة بن عبد المطلب و تاسعهم عمر الخطاب الحقه اللَّه بهم لما عرف من صدق نیته، وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ، اختلفوا فی نظم هذه الآیة منهم من قال هی متصلة بما قبلها و الواو واو النسق و الآیة عمّت جمیع المؤمنین و المؤمنون کلّهم صدّیقون شهداء، قال مجاهد کل مؤمن صدّیق شهید و تلا هذه الآیة و معنی قوله: عِنْدَ رَبِّهِمْ، علی هذا التأویل ای فی علمه و حکمه و الشهداء هم عدول الآخرة کقوله: وَ تَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ.
هوش مصنوعی: ابن کثیر و ابو جعفر به تضعیف آن اشاره کرده‌اند. برای مؤمنان، پاداشی بزرگ و نیکو در بهشت وجود دارد که به معنای چیزهای زیبا و آسان است. کسانی که به خدا و فرستادگانش ایمان آورده‌اند، آنها صدق و راستگویی را دارند. صدّیق به کسی گفته می‌شود که قول و عملش مطابق با حقیقت باشد. در قرآن آمده است که خداوند وعده‌اش را به شما تحقق خواهد بخشید. طبق نظریه‌ای، صدّیق‌های این امت هشت نفر هستند که در زمان خودشان به اسلام روی آوردند، شامل ابوبکر، علی، زید، عثمان، طلحة، زبیر، سعد، و حمزه بن عبدالمطلب و نهمین آنها نیز عمر خطاب است که به خاطر صداقت نیتش به آنها ملحق شده است. درباره شهداء در نزد پروردگار، نظرات متفاوتی وجود دارد. برخی می‌گویند این آیه به آیات قبلی متصل است و تمام مؤمنان صدق و شهادت را دارند. مجاهد گفته است که هر مؤمنی صدّیق و شهید است و معنای "عند ربهم" به علمی و حکمت خدا اشاره دارد، زیرا شهیدان در آخرت درستکاران هستند.
و قال قوم تمّ الکلام عند قوله: هُمُ الصِّدِّیقُونَ ثم ابتدأ فقال: وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ و الواو واو الاستیناف، و الشهداء هم المقتولون فی سبیل اللَّه لان الشهید اذا اطلق تناول المقتول فی سبیل اللَّه و هم الذین قال تعالی وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً، الی قوله: عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ، و قیل الشهداء علی ثلث درجات. الدرجة الاولی الشهید بین الصفین و هو اکبرهم درجة ثم کل من قضی بقارعة او بلیة، و هی الدرجة الثانیة مثل الغریق و الحریق و الهالک فی الهدم و المطعون و المبطون و الغریب و المیتة فی نفاسها و المیتة بجمع و المیت یوم الجمعة و لیلة الجمعة و المیت علی الطهارة و الدرجة الثالثة ما نطق به هذه الآیة العامة للمؤمنین.
هوش مصنوعی: جمعی از افراد معتقدند که بحث در اینجا با جمله "هُمُ الصِّدِّیقُونَ" به پایان می‌رسد. سپس مطلب جدیدی آغاز می‌شود: "و الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ" که در اینجا واو نمایانگر شروع بحث جدیدی است. شهیدان کسانی هستند که در راه خدا کشته شده‌اند، زیرا وقتی سخن از شهید به میان می‌آید، مقصود معمولاً کسانی است که در این راه جان خود را از دست داده‌اند. آنها همان‌هایی هستند که خداوند فرموده است: "و لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً… عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ". برخی بر این باورند که شهیدان در سه درجه متفاوت قرار دارند. بالاترین درجه مربوط به شهیدی است که در میدان جنگ جان می‌بازد و بزرگ‌ترین مقام را دارد. سپس کسانی هستند که به واسطه حوادث طبیعی یا بلایای دیگر جان خود را از دست می‌دهند، مانند کسانی که غرق می‌شوند، یا به آتش می‌سوزند، یا در آوار ساختمان‌ها می‌میرند، و همچنین کسانی که در اثر بیماری، فوت می‌کنند، یا در زمان زایمان جان می‌دهند. در نهایت، درجه سوم شهیدان شامل کسانی می‌شود که به طور کلی برای مؤمنان ذکر شده است.
روی عن البراء بن عازب انّ النبی (ص) قال مؤمنوا امّتی شهداء ثم تلا هذه الآیة
هوش مصنوعی: براء بن عازب روایت کرده که پیامبر (ص) فرمودند: "مؤمنان امتم، شهیدان هستند" و سپس این آیه را تلاوت کردند.
و قوله: لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ الذی یعطون فی القیامة لیهتدوا به الی طریق الجنة و یجوزوا به علی الصراط، و قیل نورهم فی الدنیا، وَ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا ای بالقرآن، أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَحِیمِ ای سکّان النار.
هوش مصنوعی: آنان پاداش و نور خود را در روز قیامت دریافت می‌کنند تا به وسیله آن به سوی بهشت هدایت شوند و از روی پل عبور کنند. برخی گفته‌اند که نور آنها در این دنیا نیز وجود دارد. اما کسانی که کافر شده و به آیات ما، یعنی قرآن، دروغ می‌گویند، آری، آنان ساکنان آتش جهنم هستند.
اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیاةُ الدُّنْیا ای ان الحیاة الدنیا و ما صلة ای الحیاة القربی فی الدار الاولی، لَعِبٌ، ای عبث و باطل لا حاصل له، وَ لَهْوٌ، ای فرح ینقضی لا بقاء له، وَ زِینَةٌ، هو ان تتزین المرء فیها بما لا یحبه اللَّه و لا یرضاه، وَ تَفاخُرٌ بَیْنَکُمْ، هو ان تفاخر الرجل جاره و قرینه، وَ تَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ، ای مباهاة بکثرة المال و الولد.
هوش مصنوعی: بدانید که زندگی دنیوی فقط یک بازی و سرگرمی است که فاقد ارزش و نتیجه واقعی است. همچنین، این زندگی پر از شادمانی‌هایی است که به زودی به پایان می‌رسند و باقی نمی‌مانند. زیبایی‌ها در این دنیا ممکن است شامل چیزهایی باشد که خداوند آنها را دوست ندارد و نمی‌پسندد. در این میان، تفاخری میان شما وجود دارد که به مقایسهٔ خود با دیگران مربوط می‌شود و همچنین تکاثر در اموال و فرزندان به معنای مباهات به کثرت دارایی‌ها و فرزندان است.
قال ابن عباس هو ان یتطاول علی اولیاء اللَّه بماله و اولاده و قیل لعب، کلعب الصبیان و لهو کلهو الفتیان، و زینة، کزینة النسوان و تفاخر کتفاخر الاقران، و تکاثر، کتکاثر الدهقان.
هوش مصنوعی: ابن عباس می‌گوید: این حالت به این معناست که انسان با ثروت و فرزندانش بر دوستان خدا خود را برتر و بزرگ‌تر نشان دهد. همچنین به رفتارهای مفرح و بازی‌هایی مانند بازی‌های بچه‌ها و سرگرمی‌هایی مشابه رفتار جوانان اشاره دارد. زیورآلات و زینت‌ها نیز مانند زینت زنان، و تفاخر و خود را برتر جلوه دادن مانند تفاخر هم کلاس‌ها و هم‌سال‌ها است. همچنین به چند برابر کردن ثروت، مشابه عمل کشاورزان که در تلاش برای افزایش محصولات خود هستند، اشاره میکند.
و قال علی (ع) لعمار لا تحزن علی الدنیا فان الدنیا ستة اشیاء: مطعوم و مشروب و ملبوس و مشموم و مرکوب و منکوح. فاکبر طعامها العسل و هو بزقة ذبابة، و اکبر شرابها الماء و یستوی فیه جمیع الحیوان، و اکبر الملبوس الدیباج و هو نسیج دودة، و اکبر المشموم المسک و هو دم فارة ظبیة، و اکبر المرکوب الفرس و علیها یقتل الرجال، و اکبر المنکوح النساء و هو مبال فی مبال.
هوش مصنوعی: علی (ع) به عمار گفت: نگران دنیا نباش، زیرا دنیا شامل شش چیز است: غذا، نوشیدنی، پوشاک، عطر، وسیله نقلیه و همسر. بهترین غذا عسل است که از بزاق مگس به وجود می‌آید، بهترین نوشیدنی آب است که همه حیوانات از آن بهره‌مند می‌شوند، بهترین پوشاک ابریشم است که از پارچه‌ای بافته شده توسط کرم ابریشم تولید می‌شود، بهترین عطر مشک است که از خون موش منبعث می‌شود، بهترین وسیله نقلیه اسب است که جنگجویان بر آن سوار می‌شوند و بهترین همسر زنان هستند که در مورد آنها اغراق می‌شود.
ثم ضرب لها مثلا و اخبر انها و ان کانت بهذه الصفة فانها غیر باقیة و لا هم مخلدون فیها، فقال: «کمثل الغیث»، الکاف فی موضع رفع علی معنی انما الحیاة مثل غیث أَعْجَبَ الْکُفَّارَ، ای الحرّاث نباته و سمّی الحرّاث کفارا لانهم یسترون البذر تحت الارض و الکفر الستر و قیل هم الکفار المشرکون لانهم اکثر اعجابا بالدنیا و اشدهم حرصا علیها و قیل لان المؤمن یعرف موجبه فلا یعجبه و الکافر لا یعرف الموجب فیعجبه، ثُمَّ یَهِیجُ، ییبس و یأخذ فی الجفاف فیسمع له بما یدخله من الریح صوت الهائج، فَتَراهُ مُصْفَرًّا، بعد خضرته، ثُمَّ یَکُونُ حُطاماً، متحطّما متکسّرا بعد یبسه، وَ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِیدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٌ، ای صار الناس کلهم فی الآخرة الی هذین الحرفین اما العذاب الشدید لاعداء اللَّه و اما المغفرة و الرضوان لاولیائه و اهل طاعته، وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلَّا مَتاعُ الْغُرُورِ قال سعید بن جبیر مَتاعُ الْغُرُورِ لمن لم یستعمل فیها بطلب الآخرة و من استعمل بطلبها فله متاع بلاغ الی ما هو خیر منه.
هوش مصنوعی: سپس مثالی زد و به او گفت که اگر چنین باشد، این زندگی پایدار نخواهد بود و انسان‌ها در آن ماندگار نخواهند بود. او گفت: «زندگی مانند باران است». این اشاره به این است که زندگی چون بارانی است که کشاورزان را خرسند میکند. کشاورزان به دلیل اینکه دانه‌ها را زیر خاک می‌پوشانند، «کفار» نامیده می‌شوند؛ زیرا کفر به معنای پنهان کردن است. برخی هم می‌گویند که آنها مشرکان هستند، چون بیش از همه به دنیا وابسته‌اند و بیشترین تمایل را به آن دارند. همچنین گفته می‌شود مؤمنان علت زندگی را می‌دانند و به همین دلیل زندگی آنها را خوشحال نمی‌کند، در حالی که کافران از علت آن آگاه نیستند و به همین دلیل زندگی آنها را جذب میکند. سپس گیاه می‌روید، خشک می‌شود و در اثر خشکی و وزش باد صدای خشکی را ایجاد میکند، و آن را زرد می‌بینی، پس از اینکه سبز بود و در نهایت به تلی از خاشاک تبدیل می‌شود که شکسته و خرد شده است. در آخرت عذابی شدید و یا آمرزش و رضایت از سوی خداوند وجود دارد. به این معنا که در آخرت همه مردم به یکی از این دو سرنوشت می‌رسند؛ یا عذاب شدید برای دشمنان خدا و یا آمرزش و رضایت برای بندگان صالح و مطیع او. و زندگی دنیا تنها وسیله‌ای فریبنده است. سعید بن جبیر می‌گوید که این وسایل فریبنده برای کسانی است که در آن به دنبال آخرت نیستند و کسی که در پی آخرت باشد، به آنچه بهتر از این است، دست می‌یابد.
قال ابن بحر الغرور جمع غر الثوب و هو طیّه ای متاع ینطوی و ینقضی سریعا.
هوش مصنوعی: عبدالله ابن بحر الغرور گفته است که "غر" به معنی جمع "غر" لباس است و اشاره به نوعی از پارچه یا جنس دارد که به سرعت جمع و خشک می‌شود.
سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ، ای سارعوا و بادروا الی عمل یوجب لکم، مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ، و هو الطاعة للَّه سبحانه و تعالی و التوبة الیه. قال انس بن مالک یعنی الی التکبیرة الاولی من الصلاة مع الامام و قیل الی الصف الاول و کان النبی (ص) یقول ان اللَّه و ملائکته یصلون علی المصلین فی الصفوف الاول.
هوش مصنوعی: به سرعت به سوی آمرزش پروردگارتان بروید، یعنی با شتاب به انجام کارهایی بپردازید که موجب آمرزش شما از جانب خداوند می‌شود، و آن اطاعت از خداوند و توبه به سوی اوست. انس بن مالک می‌گوید منظور رفتن به سمت تکبیره اول نماز با امام است، و برخی گفته‌اند منظور صف اول است. پیامبر (ص) نیز می‌فرمودند که خداوند و ملائکه‌اش بر نمازگزاران در صفوف اول درود می‌فرستند.
و قیل الی متابعة محمد (ص) فان متابعته محبة اللَّه عز و جل: وَ جَنَّةٍ عَرْضُها کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ، وصف اللَّه تعالی عرضها و لم یذکر طولها تنبیها بذکر العرض علی ما یلیق بها من الطول.
هوش مصنوعی: به پیامبر محمد (ص) اقتدا کنید، زیرا پیروی از او محبت خداوند متعال را به همراه دارد. بهشت عرضش به وسعت آسمان و زمین است؛ خداوند متعال فقط به عرض آن اشاره کرده و طول آن را ذکر نکرده تا نشان دهد که عرض بهشت به اندازه‌ای است که متناسب با طولش باشد.
قال القتیبی لیس هو العرض الذی هو خلاف الطول و انما یرید بالعرض سعتها، یقال فضاء عریض ای واسع و انما شبّه عرضها بعرض السماوات و الارض تمثیلا للعباد بما یعقلونه و یقع فی نفوسهم مقدار السماوات و الارض فلذلک قال کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ.
هوش مصنوعی: قُتیبی می‌گوید که واژه "عرض" به معنای آنچه که مخالف "طول" است نیست، بلکه به معنای وسعت و فراخی است. مثالاً، هنگامی که گفته می‌شود "فضا عریض" به معنای فضای وسیع است. او به این دلیل عرض را به عرض آسمان‌ها و زمین تشبیه کرده که برای مردم قابل فهم‌تر باشد و چیزی را که در ذهن آنها از آسمان‌ها و زمین وجود دارد، به تصویر بکشد. به همین خاطر است که گفته می‌شود "کعرض السماء و الارض".
و قیل انما قال هاهنا کعرض السماء و الارض و قال فی آل عمران وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ، لان الجنان اربع قال اللَّه تعالی: وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ و قال: وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتانِ، فالذی هاهنا اراد به جنة من الجنان و ذکران عرضها کعرض سماء و ارض و الذی فی آل عمران عنی به الجنان، کلها أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ. هذا دلیل علی انها مخلوقة و هو مذهب اهل السنة و الجماعة، ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ، اخبر و بیّن ان ذلک الثواب غیر مستحق علی الطاعات فان ذلک عطاؤه یعطیه من یشاء من خلقه المؤمن وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ، ای المنّ الکبیر و قیل المراد بالفضل النبوة.
هوش مصنوعی: در این متن اشاره شده است که به اندازه آسمان و زمین سخن گفته شده و در آیه‌ای دیگر از قرآن نیز به بهشتی با عرضی به وسعت آسمان‌ها و زمین اشاره شده است. بهشت‌ها به چهار دسته تقسیم می‌شوند و خداوند در جایی به دو بهشت برای کسانی که از مقام پروردگار خود خوف دارند، اشاره کرده است. با توجه به تعابیر مختلف، معلوم می‌شود که بهشت‌هایی که به آنها اشاره شده، برای مؤمنان آماده شده‌اند. این نشان‌دهنده این است که بهشت‌ها از پیش ایجاد شده و این اندیشه مربوط به اهل سنت و جماعت است. این فضیلتی است که خداوند از روی رحمت و فضل به بندگان مومن خود عطا میکند و پاداش‌هایی که به مؤمنان می‌دهد، ناشی از اعمال آنها نیست بلکه از فضل بزرگ خداوند است. در نهایت، برخی نیز اعتقاد دارند که منظور از فضل، نبوت است.
و قال ابن عباس ذلک اشارة الی الدّین یعطیه من یشاء من عباده.
هوش مصنوعی: ابن عباس گفته است که این اشاره‌ای به دین است که خداوند آن را به هر یک از بندگانش که بخواهد عطا میکند.
ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی أَنْفُسِکُمْ، المصیبة فی الارض و الانفس نقص الانفس و الثمرات و ظهور الفساد فی البر و البحر و الموت و الاوجاع إِلَّا فِی کِتابٍ یعنی فی اللوح المحفوظ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها ای من قبل ان نخلق تلک الارض و تلک الانفس، إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرٌ، ای حفظ ذلک علی اللَّه یسیر هیّن و هو تنفیذ القضاء علی ما سبق به العلم و حق فیه الحکم فانه هین عند اللَّه لانه خالقها و ان ذلک مقضیّ فی الکتاب قبل ان خلقها لا یشغله شأن عن شأن.
هوش مصنوعی: هر مصیبتی که در زمین یا در خودتان به شما می‌رسد، نتیجه نقص‌های انسانی و آسیب‌های طبیعی، ظهور فساد در دریا و خشکی، مرگ و دردها است، و این همه در کتابی ثبت شده که منظور اللوح محفوظ است و قبل از اینکه ما این زمین و انسان‌ها را ایجاد کنیم، نوشته شده است. این کار برای خداوند آسان است، زیرا حفظ این قضا و قدر نزد او آسان و ممکن است و او به آنچه می‌داند، حکم میکند. این کار برای خداوند آسان است، چرا که او خالق همه چیز است و مسائل مختلف را از هم جدا نمی‌کند.
لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلی ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ، ای هذا الذی بیّنت لکم من حکم القضاء و القدر انما بینت لکم لکیلا تأسوا علی ما فاتکم من الدنیا و نعمها وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ قرأ ابو عمرو بقصر الالف ای بما جاءکم من الدنیا اعتبارا بقوله: عَلی ما فاتَکُمْ و لم یقل افاتکم فذکر اللَّه سبحانه ان التأسف علی فوات الدنیا و نعیمها و الفرح بما ینال منها مذموم و ان الامر صادر عن القضاء و القدر فلا التأسف یردّ فائتا و لا الفرح و الحرص یقرب معدوما و انما ذم تأسفا یوجب الجزع و الخروج عن حد الصبر الی الاعتراض و الشکایة و کذلک ذم فرحا یوجب بطرا و اشرا و لذلک قال تعالی وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ، فالفرح الذی یؤدّی الی التفاخر بالدنیا و التکاثر فیها و یوجب الخیلاء لصاحبها مذموم و اما الفرح بنعمة اللَّه فغیر مذموم لانه یوجب الشکر و یعین علی الطاعة بل هو عبادة اللَّه حیث علم نعمة اللَّه علیه.
هوش مصنوعی: خداوند در این آیه به شما می‌گوید که نباید به خاطر چیزهایی که از دست داده‌اید، غمگین باشید و همچنین نباید از نعمت‌هایی که به شما داده شده، شادمان شوید. دلایل این را بیان کرده تا شما در مواجهه با دنیا و نعمت‌هایش نه غمگین شوید و نه بیش از حد شاد و مغرور گردید. غم و اندوه به خاطر فقدان چیزی یا شادی افراطی به خاطر برخورداری از نعمت‌ها، هر دو مذمومند. این وضعیت‌ها تنها باعث ناامیدی و شکایت از قضا و قدر می‌شوند و نباید به چنین احساسی دچار شد. همچنین، شادمانی که به خودستایی و تفاخر در دنیای مادی منجر شود، ناپسند است. اما شکرگزاری به خاطر نعمت‌های خداوند و احساس شادی به خاطر آن نه تنها پسندیده است، بلکه نوعی عبادت نیز به حساب می‌آید.
قال ابن مسعود لان الحس جمرة احرقت ما احرقت و ابقت ما ابقت احب الی من ان اقول لشی‌ء کان لیته لم یکن او لشی‌ء لم یکن لیته کان.
هوش مصنوعی: ابن مسعود می‌گوید: شایسته‌تر است که بگویم چیزی وجود نداشته یا چیزی که داشتیم وجود نداشته باشد، تا اینکه بخواهم درباره موضوعی بگویم که دچار آسیب یا خسارت شده است. در واقع، این آسیب مانند یک ذغال سوزان است که هر آنچه را که سوخته، می‌سوزاند و تنها بخشی از آن را باقی می‌گذارد.
و قال جعفر بن محمد یا بنی آدم مالک تأسف علی معدوم لا یرده الیک الفوت و مالک تفرح بموجود لا یترکه فی یدیک الموت، و قال الشاعر:
هوش مصنوعی: جعفر بن محمد گفت: ای فرزندان آدم، چرا بر چیزی که وجود ندارد غصه می‌خورید، در حالی که آنچه را که مورد از دست رفته به شما برنمی‌گردد؟ و چرا بر چیزی که در دستان شماست شادی می‌کنید، در حالی که مرگ نمی‌گذارد آن را برای همیشه در اختیار داشته باشید؟ و شاعر نیز گفت:
لا تطل الحزن علی فائت
فقل ما یجدی علیک الحزن
هوش مصنوعی: اگر چیزی از دست رفته است، روی از دست رفتن آن بیش از حد ناراحت نشو؛ چرا که غم و اندوه هیچ کمکی به تو نمی‌کند.
سیان محزون علی ما مضی
و مظهر حزنا لما لم یکن
هوش مصنوعی: سیاه‌پوشان به خاطر گذشته‌اند، و تجلی غم آنان به خاطر آنچه نبوده است.
الَّذِینَ یَبْخَلُونَ من صلة قوله: وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ الذین صفتهم انهم یَبْخَلُونَ وَ یَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ.
هوش مصنوعی: افرادی که بخل می‌ورزند و دیگران را به بخل وادار می‌کنند، به خاطر طمع و خودپسندی‌شان مورد محبت خداوند نیستند. این افراد شخصیت‌هایی مغرور و خودطلب هستند که به دیگران توصیه می‌کنند از generosity و بخشش خودداری کنند.
قیل هم الیهود، بخلهم کتمان صفة المصطفی محمد (ص) و کانوا یأمرون اتباعهم بکتمان صفته لئلا یکسد سوقهم و لا یبطل ریاستهم و لا ینقطع عن اموال السفلة مأکلتهم.
هوش مصنوعی: یهودیان بر این باور بودند که باید خصوصیات پیامبر منتخب، محمد (ص)، را پنهان نگه دارند. آنان به پیروان خود دستور می‌دادند که این ویژگی‌ها را مخفی نگه دارند تا منافع خود را حفظ کنند، سلطه‌شان آسیب نبیند و دسترسی‌شان به منابع مالی کسانی که در رده‌های پایین‌تری قرار داشتند، قطع نشود.
و قیل کان بخلهم منع الصدقات و ذلک ان اللَّه سبحانه و تعالی امرهم باعطاء الصدقات فبخل المنافقون و الیهود و امروا اصحابهم بالبخل وَ مَنْ یَتَوَلَّ یعنی عن الایمان و اعطاء الصدقات فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِیُّ یستغنی عنهم فلا یعود الیه شی‌ء من معاصیهم الْحَمِیدُ لا یلحقه نقص و لا عیب و قیل حمید یحمد عباده المؤمنین.
هوش مصنوعی: برخی گفته‌اند که بخل آنها در جلوگیری از پرداخت صدقات بود، چرا که خداوند متعال آنها را به پرداخت صدقات امر کرده بود و منافقین و یهودی‌ها از این کار بخل می‌ورزیدند و به پیروان خود نیز توصیه می‌کردند که بخل بورزند. هر کس از ایمان و پرداخت صدقات رویگردان شود، باید بداند که خداوند غنی است و از آنها بی‌نیاز است؛ هیچ چیزی از گناهان آنها به خدا بازنمی‌گردد. خداوندی که نقص و عیبی به او نمی‌رسد و همچنین خداوندی که مومنینی که او را ستایش می‌کنند، در ستایش اوست.
قرأ اهل المدینة و الشام فان اللَّه الغنی باسقاط هو کما فی مصاحفهم.
هوش مصنوعی: اهالی مدینه و شام می‌خوانند که خداوند بی‌نیاز است از حذف، همانطور که در نسخه‌های خطی آنان دیده می‌شود.
لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ، ای ارسلنا الانبیاء بالمعجزات الدالة علی صدقهم فی دعوی النبوة وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ ای مع الانبیاء الکتب التی یتضمن مصالح دینهم و دنیاهم یعرف منها مائة کتاب و اربعة کتب.
هوش مصنوعی: ما فرستادیم رسولان خود را با دلایل روشن، یعنی پیامبران را با معجزاتی که بر حقیقت ادعای نبوتشان دلالت دارد. و ما همراه آنها کتابی نازل کردیم که شامل مصالح دین و دنیای آنهاست؛ از جمله می‌توان به صد کتاب و چهار کتاب اشاره کرد.
و قیل: الرسل هاهنا الملائکة لقوله: مَعَهُمُ و الانبیاء ینزل علیهم و الیهم وَ الْمِیزانَ فیه ثلاثة اقوال: احدها انزل عین المیزان زمن نوح (ع) و قیل علی آدم (ع) و القول الثانی: انزل علیهم و صفه و عرّفهم کیف یتخذونه. و القول الثالث المیزان هو العدل ای امرهم باقامة العدل و بالعدل فی المیزان و الدلیل علیه انه ذکر مَعَهُمُ بلفظ الجمع و المیزان الذی یتعامل علیه انما نزل علی واحد منهم و الامر باقامة العدل مع جمیع الانبیاء لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ، ای بالعدل فی معاملاتهم ایفاء و استیفاء و لا یظلم احد احدا فی ذلک.
هوش مصنوعی: در این متن گفته شده که فرشتگان به عنوان نمایندگان خداوند به پیامبران نازل می‌شوند و در مورد "میزان" یا عدالت نیز سه دیدگاه وجود دارد. یکی این است که این میزان به معنای شفافیت حقایق به زمان نوح نازل شده و بعضی دیگر معتقدند که این مفهوم در زمان آدم به آنها آموزش داده شده است. دیدگاه دوم این است که میزان، آموزشی درباره نحوه دستیابی به عدالت است. و دیدگاه سوم بیان میکند که میزان به معنی انصاف و عدالت است و به همه پیامبران دستور داده شده است که عدالت را در میان مردم برقرار کنند، به طوری که هیچ کس دیگری را ظلم نکند.
وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ، جمهور المفسرین علی ان آدم (ع) نزل الی الارض و معه العلاة و المطرقة و الکلبتان و الإبرة و عن ابن عباس قال: ثلاثة اشیاء نزلت مع آدم (ع): الحجر الاسود و کان اشدّ بیاضا من الثلج. و عصا موسی و کانت من آس الجنة طولها عشرة اذرع. و الحدید.
هوش مصنوعی: ما آهن را نازل کردیم. بر اساس نظر اکثر مفسران، حضرت آدم به زمین فرود آمد و با خود ابزارهایی مانند تبر، چکش، دو کلم و سوزن را به همراه داشت. ابن عباس نقل کرده است که سه چیز با حضرت آدم به زمین نازل شد: حجرالاسود که از برف سفیدتر بود، عصای موسی که از چوب درخت آس بهشت بود و طول آن ده ذرع بود، و همچنین آهن.
و عن ابن عمر عن النبی (ص) قال ان اللَّه عز و جل انزل اربع برکات من السماء الی الارض و الحدید و النار و الماء و الملح.
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند: خداوند چهار برکت را از آسمان به زمین نازل کرده است: آهن، آتش، آب و نمک.
و قیل معنی انزل هاهنا خلق و اظهر کقوله: وَ أَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ الْأَنْعامِ.
هوش مصنوعی: در اینجا بیان شده که معنی واژه «انزل» به معنای خلق و ظهور است، مشابه به گفته‌ای که در قرآن آمده: «و از حیوانات برای شما نازل کرده است».
و قیل: انزل الماء فانعقد به جوهر الحدید فاصله من الماء و هو منزل فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ، ای یتحصّن به عن العدو باتخاذ الدرع و المغفر منه و باتخاذ السیف و السنان و غیر ذلک منه وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ، فی الحرث و الحصود و سائر الصناعات.
هوش مصنوعی: گفته شده است که آب نازل شده باعث شکل‌گیری جوهر آهن می‌شود. فاصله‌ای که بین آب و این جوهر وجود دارد، مکانی است که در آن قدرت و استحکام زیادی وجود دارد، به طوری که می‌توان با استفاده از آن زره و کلاه‌خود ساخت و همچنین شمشیر و نیزه و دیگر ابزارهای جنگی را تهیه کرد. علاوه بر این، این ماده برای انسان‌ها کاربردهای زیادی دارد، به ویژه در کشاورزی، برداشت محصول و سایر صنایع.
و قیل لا یتم فی الدنیا من امورها الا بالحدید و منفعتها، وَ لِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ ای لیری اللَّه من ینصر دینه و من یضرب بالسیف و الزجّاج و النصّال فی سبیله و ینصر اولیاءه و رسوله قوله بِالْغَیْبِ یعنی و هم مؤمنون باللّه بظهر غیب منهم لم یعاینوه و انما یحمد و یثاب من اطاع بالغیب إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ، ای قدیر منیع منتقم من عباده غالب لا یغلبه احد اشار بهذا الی غناه فی نصرة دینه عن الانصار و الضاربین فی سبیله بالسیف.
هوش مصنوعی: در این متن به این نکته اشاره شده است که برخی امور در دنیا تنها با کمک و استفاده از وسایل و ابزارها تحقق نمی‌یابند، بلکه هدف از این امور این است که خداوند ببیند چه کسانی او و پیامبرانش را یاری می‌دهند. این مطلب به این معنی است که خداوند می‌خواهد کسانی را شناسایی کند که در راه حق و صداقت تلاش می‌کنند و از آنها حمایت می‌کنند، حتی اگر خودشان مخاطرات زیادی را متحمل شوند. همچنین به این جنبه اشاره می‌شود که ایمان به خداوند بر اساس دیدن نیست و کسانی که ایمان دارند، بدون اینکه خدا را با چشم خود ببینند، به او ایمان می‌آورند و در عوض از او پاداش و ثواب می‌گیرند. خداوند توانمند و قادری است که هیچ‌کس نمی‌تواند او را مغلوب کند و او به تکیه بر قدرت خودش نیازی ندارد.
وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً وَ إِبْراهِیمَ خصّا بذکر لانهما ابوان للانبیاء فالبشر کلهم من ولد نوح و العرب و العبرانیون کلهم من ولد ابراهیم وَ جَعَلْنا فِی ذُرِّیَّتِهِمَا النُّبُوَّةَ وَ الْکِتابَ ای الکتب فهو للجنس و قیل الخط بالقلم فَمِنْهُمْ ای من الذریة مُهْتَدٍ ای من اهتدی باتباع الرسل و اخذ بما فی الکتاب وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ خارجون عن الایمان و الطاعة.
هوش مصنوعی: ما نوح و ابراهیم را به عنوان پیامبرانی خاص فرستادیم، زیرا آنها پدران پیامبران هستند. بنابراین، تمامی انسان‌ها از نسل نوح هستند و عرب‌ها و عبرانی‌ها نیز از نسل ابراهیم. ما در نسل آنها نبوت و نوشتن کتاب را قرار دادیم، یعنی این کتاب‌ها به طور کلی را شامل می‌شود و برخی نیز ممکن است به صورت مکتوب نوشته شده باشند. از نسل آنان، برخی هدایت‌یافته‌اند و از طریق پیروی از پیامبران و عمل به آنچه در کتاب است، راه را یافته‌اند، و بسیاری دیگر از آنها از ایمان و اطاعت خارج شده و فاسق هستند.
ثُمَّ قَفَّیْنا عَلی آثارِهِمْ بِرُسُلِنا، ای ارسلنا رسولا بعد رسول علی اثر نوح و ابراهیم و من مضی من الانبیاء، وَ قَفَّیْنا بِعِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ، ای اتبعنا آثار هؤلاء الرسل بعیسی بن مریم وَ آتَیْناهُ الْإِنْجِیلَ، جاءه دفعة واحدة وَ جَعَلْنا فِی قُلُوبِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ علی دینه رَأْفَةً، هی اشد الرحمة وَ رَحْمَةً لبعض علی بعض کانوا متوادّین متراحمین کما قال اللَّه تعالی فی وصف اصحاب النبی (ص) رُحَماءُ بَیْنَهُمْ و قیل امروا بالصفح عن اذی الناس و قیل لهم من لطم خدّک الایمن فولّه خدّک الایسر و من سألک رداءک فاعطه قمیصک، وصفوا بالرحمة خلاف الیهود الذین وصفوا بالقسوة، وَ رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوها لیس هذا بعطف علی ما قبله و انتصابه بفعل مضمر کانه قال و ابتدعوا رهبانیة و الرهبانیة من الرهبة و معناها البلوغ فی النسک اعلی المبالغ مع الانقطاع عن الناس و الخلوة بالعبادة فی الصوامع و البیوت و ترک المطاعم الترفه، ابْتَدَعُوها، من تلقاء انفسهم لم نامرهم بها.
هوش مصنوعی: سپس ما پیامبران خود را به پی روی از آثار آنان فرستادیم، همانطور که بعد از نوح و ابراهیم و سایر پیامبران، عیسی پسر مریم را فرستادیم. به او انجیل را اعطا کردیم که به طور یک‌جا به او نازل شد و در دلهای پیروان او رأفتی قرار دادیم که نوعی رحمت عمیق و محبت بین آنها بود، به طوری که آنها به یکدیگر محبت و رحمت داشتند. همانطور که خداوند درباره اصحاب پیامبر (ص) فرموده است: «رحماء بینهم». همچنین به آنها دستور داده شد که از آزار دیگران چشم‌پوشی کنند و اگر کسی به گونه راست شما ضربه زد، گونه چپ خود را نیز به او نشان دهید و اگر کسی پیراهن شما را خواست، پیراهن خود را به او بدهید. این در وصف آنها بود که برخلاف یهودیان، که به خشونت شناخته شده بودند، به رحمت توصیف می‌شدند. درباره رهبانیت نیز، آنها آن را از خود اختراع کردند، نه اینکه ما آن را به آنها امر کرده باشیم. رهبانیت به معنای انزوا در عبادت و کنار گذاشتن خوش‌گذران‌های مادی و زندگی در صومعه‌ها و خانه‌هاست.
قال ابن عباس هم قوم رأوا المنکر فلم یقدروا علی تغییره فساحوا فی الارض و لزموا البراری.
هوش مصنوعی: ابن عباس گفته است که گروهی از مردم، کار ناپسندی را مشاهده کردند اما نتوانستند آن را تغییر دهند. بنابراین، آنها در زمین سفر کردند و به بیابان‌ها پناه بردند.
و قال قتادة: رفضوا النساء و اتخذوا الصوامع ما کَتَبْناها عَلَیْهِمْ ای لم نامرهم و لم نوجبها علیهم إِلَّا ابْتِغاءَ رِضْوانِ اللَّهِ یعنی لکنهم ابتغوا رضوان اللَّه بتلک الرهبانیه التی حملوها انفسهم من المشاقّ فَما رَعَوْها حَقَّ رِعایَتِها و ضیعوها و کفروا بدین عیسی فتهودوا و تنصروا و دخلوا فی دین ملوکهم و ترکوا الترهیب و اقام منهم اناس علی دین عیسی (ع) حین ادرکوا محمدا (ص) فآمنوا به و ذلک قوله: فَآتَیْنَا الَّذِینَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ و هم الذین ثبتوا علیها و هم اهل الرأفة و الرحمة و قیل هو النجاشی و من آمن من قومه و من نصاری نجران و تغلب و لخم و تمیم و الروم وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ، و هم الذین ترکوا الرهبانیة و کفروا بدین عیسی (ع).
هوش مصنوعی: قتاده می‌گوید: آنها زنان را رها کردند و صومعه‌هایی را برگزیدند که ما بر آنها چیزی ننوشته بودیم، یعنی ما آنها را به این کار وادار نکرده و بر آنها واجب نساختیم، مگر برای جلب رضایت خداوند. به عبارت دیگر، آنها به دنبال رضایت خداوند از طریق راهبانی بودند که خود را به زحمت انداختند، اما آن را به درستی رعایت نکردند و آن را ضایع کردند و در نتیجه به دین حضرت عیسی (ع) کافر شدند و به دین یهودی و مسیحی درآمدند و در دین پادشاهان خود وارد شدند و راهبان را ترک کردند. با این حال، برخی از آنها بر دین عیسی (ع) باقی ماندند زمانی که به پیامبر اسلام (ص) رسیدند و به او ایمان آوردند و بنابراین خداوند به مؤمنان از آنها پاداششان را داد. آنها کسانی بودند که بر دین خود ثابت قدم بودند و اهل رحمت و رأفت بودند. برخی نیز به نجاشی و افرادی که از قوم او و نصاری نجران و قبایل تغلب و لخم و تمیم و روم تعلق داشتند، اشاره شده و ذکر شده که بسیاری از آنها فاسق بودند و همان‌هایی بودند که به راهبان پشت کرده و از دین عیسی (ع) کافر شدند.
و فی ذلک ما روی ابن مسعود قال کنت ردیف رسول اللَّه (ص) علی حمار فقال یا بن ام عبد هل تدری من این اتخذت بنو اسرائیل الرهبانیة قلت اللَّه و رسوله اعلم، قال ظهرت علیهم الجبابرة بعد عیسی (ع) یعملون بمعاصی اللَّه فغضب اهل الایمان فقاتلوهم فهزم اهل الایمان ثلث مرات فلم یبق منهم الا القلیل فقالوا ان ظهرنا لهؤلاء افنونا و لم یبق للدین احد یدعو اللَّه فتعالوا نتفرق فی الارض الی ان یبعث اللَّه النبی الذی وعدنا عیسی یعنون محمدا (ص) فتفرقوا فی غیران الجبال و احدثوا رهبانیة فمنهم من تمسک بدینه و منهم من کفر، ثم تلا هذه الآیة: وَ رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوها.. الآیة، فَآتَیْنَا الَّذِینَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ یعنی من ثبتوا علیها ثم قال النبی (ص) یا بن ام عبد أ تدری ما رهبانیة امتی، قلت اللَّه و رسوله اعلم، قال الهجرة و الجهاد و الصلاة و الصوم و الحج و العمرة و التکبیر علی التلاع.
هوش مصنوعی: ابن مسعود روایت میکند که وقتی بر الاغی پشت‌نشسته بودم و رسول‌الله (ص) در جلوی من بود، از من پرسید که آیا می‌دانی بنو اسرائیل رهبانیّت را از کجا آغاز کردند؟ گفتم: خدا و رسولش بهتر می‌دانند. او توضیح داد که پس از عیسی (ع) ظالمان و ستمگران بر آنها سلطه پیدا کردند و اهل ایمان به مبارزه با آنها برخاستند. اما بعد از سه بار نبرد، فقط عده کمی باقی ماندند. آنها تصمیم گرفتند که اگر دوباره بر این جماعت پیروز شوند، دین را از بین می‌برند و کسی برای دعوت به خدا باقی نمی‌ماند. بنابراین، به این نتیجه رسیدند که بهتر است به نقاط مختلف زمین بروند تا زمانی که نبی‌ای که عیسی (ع) وعده داده بود، بیاید؛ و منظورشان محمد (ص) بود. در نتیجه، آنها در غیر از کوه‌ها پراکنده شدند و رهبانیّت را آغاز کردند؛ برخی در دین خود ثابت ماندند و برخی کافر شدند. سپس این آیه را تلاوت کرد: «و رهبانیّتی که ایجاد کردند...». و خداوند به مؤمنان از آنها اجر و پاداش خواهد داد. سپس پیامبر (ص) از من پرسید که آیا می‌دانی رهبانیّت امتم چیست؟ گفتم: خدا و رسولش بهتر می‌دانند. او توضیح داد که شامل هجره، جهاد، نماز، روزه، حج، عمره و بزرگداشت خداست.
قال الزجاج قوله: إِلَّا ابْتِغاءَ رِضْوانِ اللَّهِ، موضعه نصب لانه بدل من الهاء فی قوله: ما کَتَبْناها و التقدیر: «ما کتبنا علیهم الا ابتغاء رضوان اللَّه» فیکون مفعولا به و المعنی ما کتبنا علیهم الا ائتمار ما امرناهم به و ما رعوا ما امرناهم به من ابتغاء الرضوان حق رعایتها، ای انهم قصروا فی طاعتنا و فیما امرناهم بها و قیل فَما رَعَوْها حَقَّ رِعایَتِها اذ بدّلوا دینهم و لم یؤمنوا بمحمد، فیکون المراد بهم من کان منهم فی زمن النبی (ص) فَآتَیْنَا الَّذِینَ آمَنُوا، بمحمد (ص)، مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ، کافرون.
هوش مصنوعی: زجاج می‌گوید که عبارت «إِلَّا ابْتِغاءَ رِضْوانِ اللَّهِ» در جایگاه نصب قرار دارد و به عنوان بدل از ضمیر «الهاء» در جمله «ما کَتَبْناها» منظور شده است. به این صورت می‌توان آن را به معنی «ما چیزی بر آنان ننوشته‌ایم مگر اینکه برای جستجوی خشنودی خدا باشد» در نظر گرفت. این به این معناست که ما از آنان خواسته‌ایم که فقط به خاطر رضایت خدا عمل کنند و این کار را به درستی انجام ندهند. به عبارت دیگر، آنها در اطاعت از ما و دستورات‌مان کوتاهی کردند و همچنین در مورد دین خود که آن را تغییر دادند و به پیامبر محمد ایمان نیاوردند. بنابراین، این اشخاص که در زمان پیامبر (ص) بودند در زمره کسانی قرار می‌گیرند که به مُؤمنان پاداش داده شده اما بسیاری از آنان فاسق و کافر هستند.
روی عن ابن مسعود قال دخلت علی رسول اللَّه (ص) فقال یا بن مسعود اختلف من کان قبلکم علی اثنتین و سبعین فرقة نجا منها ثلاث و هلک سائرهن: فرقة آذت الملوک و قاتلوهم علی دین عیسی (ع) فاخذوهم فقتلوهم و فرقة لم یکن لهم طاقة بموازاة الملک و لا بان یقیموا بین ظهرانیهم یدعوهم الی دین اللَّه عز و جل و دین عیسی (ع) فساحوا فی البلاد و ترهبوا
هوش مصنوعی: ابن مسعود می‌گوید: به حضور رسول خدا (ص) رفتم و ایشان فرمود: ای ابن مسعود، پیشینیان شما به 72 فرقه تقسیم شدند که از میان آنها تنها 3 فرقه نجات یافتند و بقیه هلاک شدند. یکی از این فرقه‌ها کسانی بودند که بر علیه سلاطین قیام کردند و در راه دین عیسی (ع) با آنها جنگیدند که در نتیجه کشته شدند. فرقه دیگر که توان مقابله با سلطنت را نداشتند، نتواستند در میان آنها بمانند و فقط به دعوت به دین خدا (عز و جل) و دین عیسی (ع) پرداختند و در سرزمین‌ها سفر کردند و به زندگی رهبانی روی آوردند.
و هم الذین قال اللَّه تعالی: وَ رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوها ما کَتَبْناها عَلَیْهِمْ، قال النبی (ص) من آمن بی و صدقنی و اتبعنی فقد رعاها حق رعایتها و من لم یؤمن بی فاولئک هم الهالکون، فلما بعث النبی (ص) و لم یبق منهم الا قلیل، حط رجل من صومعته و جاء سائح من سیاحته و صاحب الدیر من دیره و آمنوا به فقال اللَّه عز و جل: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا، بموسی و عیسی اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا، بمحمد (ص)، یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ، یعنی یؤتکم اجرین لایمانکم بعیسی و الانجیل و بمحمد و القرآن.
هوش مصنوعی: گروهی که به سخن خداوند اشاره دارد در مورد رهبانیت می‌گویند که این نوع زندگی را خودشان اختراع کردند و ما آن را بر آنها واجب نکردیم. پیامبر (ص) نیز فرمودند: هرکسی به من ایمان آورد و سخنانم را تصدیق کرد و از من پیروی کرد، حقیقتاً این راه را به خوبی خواهد راند. اما کسانی که به من ایمان نیاورند، هلاک خواهند شد. وقتی پیامبر (ص) مبعوث شد و از آن گروه تنها عده کمی باقی ماندند، یک نفر از صومعه‌اش پایین آمد و یک زائر از سفرش بازگشت و صاحب دیرش نیز از دیرش بیرون آمدند و به او ایمان آوردند. سپس خداوند فرمود: ای کسانی که ایمان آوردید، به موسی و عیسی ایمان بیاورید و از خدا بترسید و به محمد (ص) نیز ایمان بیاورید. در این صورت، خداوند به شما دو برابر رحمت خواهد داد، بدین معنا که به شما اجر دوگانه‌ای به خاطر ایمانتان به عیسی و انجیل و همچنین به محمد و قرآن خواهد داد.
و فی الحدیث الصحیح عن رسول اللَّه (ص) قال: ثلاثة یؤتون اجرهم، مرتین: رجل کانت له جاریة فادّبها فاحسن ادبها ثم اعتقها و تزوّجها و رجل من اهل الکتاب آمن بکتابه و آمن بمحمد (ص) و عبد احسن عبادة للَّه و نصح سیّده.
هوش مصنوعی: در یک حدیث معتبر، پیامبر اسلام (ص) فرمودند: سه گروه از افراد هستند که دو بار پاداش می‌گیرند: نخست، مردی که با کنیز خود به خوبی رفتار کرده و او را تربیت میکند، سپس او را آزاد کرده و با او ازدواج میکند. دوم، فردی از اهل کتاب که به کتاب خود ایمان آورده و به رسول الله (ص) نیز ایمان می‌آورد. سوم، بنده‌ای که عبادت را به خوبی انجام می‌دهد و به استاد خود نصیحت میکند.
سعید بن جبیر گفت: رسول خدای (ص) جعفر را فرستاد بحبشه با هفتاد کس از اصحاب خویش تا نجاشی را و قوم وی را بدین اسلام دعوت کنند. نجاشی با چهل مرد از قوم وی ایمان آوردند و دین اسلام قبول کردند، چون خواستند که باز گردند، آن چهل مرد گفتند راه ایشان بحر است، و احوال بحر ما بهتر دانیم تا با ایشان برویم و ایشان را ببحر باز گذرانیم، و نیز پیغامبر (ص) به بینیم و بدیدار وی بیاساییم و فائده گیریم، ایشان بیامدند و درویشان صحابه را دیدند سخت درویش و بی‌نوا و بی‌حال از رسول خدا دستوری کردند، تا بروند و از مال و نعمت خویش بهره‌ای بیارند برای درویشان صحابه و مواساة با ایشان. رسول خدا ایشان را دستوری داد تا برفتند و مال آوردند و بصحابه تفرقه کردند، رب العالمین در شأن ایشان آیت فرستاد: الَّذِینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ مِنْ قَبْلِهِ هُمْ بِهِ یُؤْمِنُونَ. قومی از اهل کتاب که ایمان نیاورده بودند با مسلمانان گفتند که اللَّه تعالی ایشان را که بهر دو کتاب ایمان آوردند از مزد دو بهر داد. ما کتاب خویش را ایمان آوردیم از مزد یک بهره است همچون مزد شما، پس شما را بر ما فضل نیست.
هوش مصنوعی: سعید بن جبیر ذکر کرده است که پیامبر اسلام، جعفر را همراه با هفتاد نفر از اصحاب خود به حبشه فرستاد تا نجاشی و قوم او را به دین اسلام دعوت کنند. نجاشی به همراه چهل نفر از قوم خود به اسلام ایمان آوردند. زمانی که تصمیم به بازگشت گرفتند، آن چهل نفر اعلام کردند که راه دریا را بهتر از دیگران می‌شناسند و می‌خواهند با مسلمانان به سفر بروند و از رسول خدا ملاقات کنند. آنها به نزد رسول خدا آمدند و دیدند که اصحاب او در فقر و تنگدستی به سر می‌برند. تصمیم گرفتند که به آنها کمک مالی کنند و از ثروت خود برای آنها بهره‌ای بیاورند. رسول خدا نیز به آنها اجازه داد تا با مال خود برگردند و آن را میان اصحاب تقسیم کنند. در این باره، آیه‌ای از سوی خداوند نازل شد که بیانگر ایمان اهل کتاب به کتاب‌های الهی پیش از اسلام بود و اینکه آنها در پاداش ایمان خود با مسلمانان مقایسه کردند و احساس کردند که برتری ندارند.
رب العالمین بجواب ایشان این آیت فرستاد: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ، یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ.
هوش مصنوعی: خداوند در پاسخ به آنها آیه‌ای فرستاد که می‌گوید: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا بترسید و به رسول او ایمان بیاورید؛ تا دو برابر از رحمتش به شما عطا کند.
یعنی که اندو بهره از مزد کسی را بود که ایمان آرد بمحمد (ص) و نیز او را نور دهند و مغفرة. اما کسی که ایمان بمحمد نیارد، او را هیچ مزد نیست.
هوش مصنوعی: کسی که به پیامبر محمد (ص) ایمان بیاورد، پاداش و نور و مغفرت خواهد داشت. اما کسی که به او ایمان نیاورد، هیچ پاداشی نخواهد داشت.
قوله: وَ یَجْعَلْ لَکُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ یعنی علی الصراط کما قال اللَّه تعالی: نُورُهُمْ یَسْعی بَیْنَ أَیْدِیهِمْ، و قیل النور هو القرآن یحمله المؤمن یقظان و نائما و قاعدا و قائما.
هوش مصنوعی: به این معناست که خداوند برای مؤمنان نوری قرار می‌دهد که با آن در مسیر درست حرکت کنند، مانند آنچه که در آیه‌ای از قرآن آمده است که نوری که به آنها داده شده، در پیش رویشان سیر میکند. همچنین، گفته شده که این نور می‌تواند قرآن باشد که مؤمنان در هر حالتی، چه خوابیده، نشسته، یا ایستاده، آن را با خود دارند.
و قیل هو الهدی و البیان ای یجعل لکم سبیلا واضحا فی الدین تهتدون به، وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ.
هوش مصنوعی: و گفته شده است که او هدایت و بیان است، یعنی برای شما راهی روشن در دین قرار می‌دهد که با آن به هدایت برسید و گناهان شما را می‌بخشاید و خداوند بخشنده و مهربان است.
لِئَلَّا یَعْلَمَ أَهْلُ الْکِتابِ، لا فی هذه الکلمة زائدة که فی قوله: ما مَنَعَکَ أَلَّا تَسْجُدَ یعنی ان تسجد و انما یحسن ادخالها فی کلام یدخل فی آخره او اوله جحد، و المعنی: لیعلم الذین لم یؤمنوا انهم لا اجر لهم و لا نصیب لهم فی الفضل.
هوش مصنوعی: برای اینکه اهل کتاب آگاه نشوند، در این کلمه زیاده‌ای وجود دارد. مانند جمله‌ای که در آن آمده: «چه چیزی تو را از سجده کردن بازداشت؟» یعنی اینکه تو سجده کنی. این کلمه را می‌توان در سخنانی که در پایان یا آغاز آنها انکار شده، به کار برد. معنی آن این است که بدانند کسانی که ایمان نیاورده‌اند، هیچ اجر و نصیبی از فضل نخواهند داشت.
و قیل نزلت هذه الآیة فی ان اهل الکتاب اطول زمانا و اکثر اجتهادا و اقل اجرا و هذه الامّة اقصر مدة و اقل سعیا و اعظم اجرا و به
هوش مصنوعی: گفته شده که این آیه در مورد این موضوع نازل شده است که اهل کتاب از نظر مدت زمان و تلاش بیشتر ولی در عمل کمتر هستند، در حالی که این امت (مسلمانان) از نظر زمان کوتاه‌تر و تلاش کمتر دارند اما پاداشی بزرگ‌تر می‌گیرند.
قال رسول اللَّه (ص): انّما مثلنا و مثل الذین اوتوا الکتاب من قبلنا مثل رجل استأجر اجیرا فقال: من یعمل لی الی آخر النهار علی قیراط قیراط فعمل قوم ثم ترکوا العمل نصف النهار ثم قال: من یعمل لی نصف النهار الی آخر النهار علی قیراط قیراط، فعمل قوم الی العصر علی قیراط قیراط ثم ترکوا العمل، ثم قال: من یعمل لی الی اللیل علی قیراطین قیراطین.
هوش مصنوعی: پیامبر اسلام (ص) فرمودند: مثل ما و کسانی که پیش از ما کتاب وحی الهی دریافت کرده‌اند، مشابه مثالی است از مردی که کارگری استخدام کرده و از او خواسته تا تا پایان روز، به ازای هر قیراط (واحدی از وزن طلا یا نقره) کار کند. عده‌ای کار کرده و سپس در نیمه روز کار را رها کردند. سپس او دوباره گفت: چه کسی می‌خواهد تا نیمه روز کار کند به ازای هر قیراط. عده‌ای تا عصر کار کردند، اما کار را رها کردند. در نهایت او گفت: چه کسی می‌خواهد تا شب کار کند به ازای دو قیراط.
فعمل قوم الی اللیل علی قیراطین قیراطین. فقال الطائفتان الاولیان: ما لنا اکثر عملا و اقل اجرا. فقال: هل نقصتکم من حقکم شیئا، قالوا: لا قال: ذلک فضلی اوتیه من اشاء و معنی الآیة: ان القرآن و الاجر و النبوة و الرزق بید اللَّه یملکه دونهم، یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ، ای یعطیه من هو اهل لذلک، وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ ای ذو الافضال علی من یشاء من عباده المؤمنین.
هوش مصنوعی: مردم در شب به دارندگی دو قیراط یا کمتر مشغول شدند. دو گروه از آنان گفتند: چرا ما کار بیشتری انجام می‌دهیم اما پاداش کمتری می‌گیریم؟ جواب داد: آیا چیزی از حق شما کم شده است؟ گفتند: نه. گفت: این فضل من است که به هر کس بخواهم می‌دهم، یعنی به کسانی که شایسته‌اش هستند. خداوند صاحب فضل بزرگ است و به بندگان مؤمن خود، هرگونه لطف و احسانی که بخواهد میکند.
میبدی