قوله تعالی: ثُمَّ جَعَلْناکَ عَلی شَرِیعَةٍ ای بعد اختلاف اهل الکتاب جعلناک یا محمد علی طریقة و منهج مِنَ الْأَمْرِ ای من الدین و قیل علی ملّة مشروعة من امرنا الذی امرناه من قبلک من رسلنا و قیل من الامر الذی انت بصدده.
قال قتاده: الشریعة الفرائض و الحدود و الامر و النهی. و قال ابن عیسی: الشریعة علامة تنصب علی الطریق دلالة علی الماء فَاتَّبِعْها یعنی فاتّبع هذه الشریعة و اعمل بها و اتّخذها اماما، وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ ای لا تتّبع الکافرین و المنافقین، و لا تعمل بهواهم.
إِنَّهُمْ لَنْ یُغْنُوا عَنْکَ مِنَ اللَّهِ شَیْئاً ای لن یدفعوا عنک من عذاب اللَّه شیئا ان اتّبعت اهواءهم و ذلک انّهم کانوا یقولون له: ارجع الی دین آبائک فانّهم کانوا افضل منک، فقال عز و جل: إِنَّهُمْ لَنْ یُغْنُوا عَنْکَ مِنَ اللَّهِ شَیْئاً.
وَ إِنَّ الظَّالِمِینَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ ای الکافر الظالم یوالی ظالما مثله و ینصره و یعینه. و قیل هم متّفقون علی عداوتک، وَ اللَّهُ وَلِیُّ الْمُتَّقِینَ ای یوالی المؤمنین الذین یتّقون الشرک و الفواحش. هذا، ای هذا القرآن، بَصائِرُ لِلنَّاسِ، معالم للناس فی الحدود و الاحکام یبصرون بها، وَ هُدیً من الضلالة وَ رَحْمَةٌ، من العقاب، لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ لا یشوب ایمانهم شک و ارتیاب. و قیل هذا ای ما تقدم من اتّباع الشریعة و ترک طاعة الظالم، بَصائِرُ لِلنَّاسِ ای بیّنات و دلائل فی امور دینهم، وَ هُدیً ای رشد، وَ رَحْمَةٌ ای نعمة من اللَّه، لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ.
أَمْ حَسِبَ یعنی بل حسب الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ ای اکتسبوا المعاصی و الکفر، أَنْ نَجْعَلَهُمْ کَالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ، این آیت در شأن نفری مشرکان فرود آمد که گفتند: اگر آنچه محمد میگوید حق است و راست، پس ما را در آن جهان بریشان افزونی دهند در نعمت و راحت، چنان که در دنیا ما را افزونی دادند. رب العالمین بجواب ایشان فرمود: أَمْ حَسِبَ یعنی أ حسب، استفهام است بمعنی انکار، میپندارند ایشان که شرک آوردند و کفر ورزیدند یعنی عتبة و شیبة و ولید که ایشان را همچون مؤمنان و گرویدگان کنیم یعنی علی و حمزة و عبیدة بن الحرث. آن گه گفت: سَواءً مَحْیاهُمْ وَ مَماتُهُمْ، حمزه و کسایی و حفص و یعقوب، سَواءً بنصب خوانند و هو نصب علی الحال، یعنی احسبوا ان یسوّی بین الفریقین فی المحیا و الممات، میپندارند که زندگانی ایشان چون زندگانی نیکان است و مرگ ایشان چون مرگ نیکان یکسان، کلّا و لمّا، نیست، که مؤمنانرا نصرت است و رفعت، در دنیا و آخرت، و کافران را خزی و نکال و عقوبت، در دنیا و آخرت.
معنی دیگر: میپندارند کافران که با مؤمنان مشارک خواهند بود در نعیم آخرت چنان که مشارک ایشانند در نعمت دنیا، یا محمد تو ایشان را جواب ده که: هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا خالِصَةً یَوْمَ الْقِیامَةِ، باقی قراء سواء برفع خوانند، یعنی: محیاهم و مماتهم سواء، فقدّم الخبر علی الابتداء. میگوید بر هامسانی است زندگانی و مردن ایشان و ضمیر با هر دو فریق شود، ای المؤمن مؤمن محیاه و مماته یعنی فی الدنیا و الآخرة، و الکافر کافر فی الدنیا و الآخرة. مؤمن را در ایمان، زندگانی و مرگی یکسان، یعنی در عقبی هم چنان مؤمن است که در دنیا و کافر کافر است هم در دنیا و هم در عقبی.
خبر درست است که مصطفی (ص) در مسجد شد و اصحاب صفه دید فرمود، المحیا محیاکم و الممات مماتکم.
ثم قال: ساءَ ما یَحْکُمُونَ ای بئس ما یقضون لانفسهم.
وَ خَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ ای بالعدل فلا یقتضی التساوی بین الفریقین. و قیل بالحق یعنی للحق، ای لم یخلقه عبثا لکن للجزاء، ثم بیّنه، فقال: وَ لِتُجْزی کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ من خیر او شر، وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ ای لا ینقص من حسناتهم و لا یزاد علی سیآتهم.
أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ فیه تقدیم و تأخیر، تقدیره، ا فرأیت من اتخذ هواه الهه، کقول الشاعر: کما جعل الزناء فریضة الرجم یعنی کما جعل الرجم فریضة الزناء. قال ابن عباس: لیس بین السماء و الارض اله یعبد ابغض الی اللَّه من هوی متّبع. و فی الخبر عن رسول اللَّه: ثلث مهلکات: شحّ مطاع و هوی متّبع و اعجاب المرء برأیه.
و قال الحسن و قتاده: ذلک الکافر اتّخذ دینه ما یهویه فلا یهوی شیئا الا رکبه من غیر زاجر، لانه لا یؤمن باللّه و لا یخافه و لا یحرّم ما حرّم اللَّه. و قیل اتخذ دینه بهواه و ایثاره لا بالادلة و البراهین.
و قال سعید بن جبیر کانت العرب، یعبدون الحجارة و الذهب و الفضة، فاذا وجدوا شیئا احسن من الاول، رموه و کسروه و عبدوا ما هو احسن، و قال الشعبی انما سمی الهوی لانه یهوی بصاحبه فی النار، وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عن الایمان:، عَلی عِلْمٍ منه بعاقبة امره و قیل علی ما سبق فی علمه انه ضالّ قبل ان یخلقه، وَ خَتَمَ ای طبع عَلی سَمْعِهِ کی لا یسمع الحق وَ قَلْبِهِ کی لا یفهم الحق وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً.
قرأ حمزة و الکسائی: غشوة بفتح الغین و سکون الشین، و الباقون غشاوة ای ظلمة فهو لا یبصر الحق و الهدی، هذا کقوله: وَ تَراهُمْ یَنْظُرُونَ إِلَیْکَ وَ هُمْ لا یُبْصِرُونَ. فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ ای من بعد اضلال اللَّه، أَ فَلا تَذَکَّرُونَ، تتّعظون بالقرآن، انّ اللَّه واحد، قوله: مَنِ اتَّخَذَ جوابه: فَمَنْ یَهْدِیهِ.
وَ قالُوا ما هِیَ إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا، هذا من قول الزنادقة الذین قالوا: الناس کالحشیش قالوا ما الحیاة الّا حیاة الدنیا نَمُوتُ وَ نَحْیا فیه تقدیم و تأخیر، ای نحیا و نموت و قیل یموت الآباء و یحیی الأبناء و حیاة الأبناء حیاة الآباء، لان الأبناء بحیاة الآباء صاروا احیاء، وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ ای ما یفنینا الّا مر الزمان و طول العمر و اختلاف اللیل و النهار، وَ ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ ای لم یقولوه عن علم علموه و قیل ما لهم بذلک من حجة و لا بیان، إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ ای ما هم فی اعتقاد هذا القول الا علی شکّ.
روی ابو هریرة قال قال رسول اللَّه (ص): قال اللَّه تعالی: لا یقل ابن آدم یا خیبة الدهر، فانی انا الدهر ارسل اللیل و النهار، فاذا شئت قبضتهما.
و فی روایة اخری عن ابی هریرة قال قال رسول اللَّه (ص): لا یسبّ احدکم الدهر فان اللَّه هو الدهر و لا یقولنّ للعنب الکرم، فان الکرم هو الرجل المسلم.
وَ إِذا تُتْلی عَلَیْهِمْ آیاتُنا بَیِّناتٍ یعنی القرآن واضحات الدلایل و یرید بالایات هاهنا ما فیه ذکر البعث و النشور، ما کانَ حُجَّتَهُمْ ای جوابهم و ما احتجوا به، فسمی حجّة علی زعمهم، إِلَّا أَنْ قالُوا ائْتُوا بِآبائِنا احیوهم، إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ فی دعوی البعث.
قُلِ اللَّهُ یُحْیِیکُمْ ای قل یا محمد لابی جهل و اصحابه، اللَّه یحییکم فی الدنیا ثُمَّ یُمِیتُکُمْ، منها، ثُمَّ یَجْمَعُکُمْ فی القبور، إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ. و قیل معناه ثم یحییکم و یجمعکم فی القیامة، لا رَیْبَ فِیهِ ای فی الیوم و قیل فی الجمع، ای لا ترتابوا فیه و قد قامت الدلالة علی صحة البعث، فلم یبق فیه ارتیاب، وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ قدرة اللَّه علی البعث لاعراضهم عن التدبر و التفکر فی الدلایل.
وَ لِلَّهِ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یَوْمَئِذٍ یَخْسَرُ الْمُبْطِلُونَ یعنی الکافرین الذین هم اصحاب الأباطیل یظهر فی ذلک الیوم خسرانهم بان یصیروا الی النار.
وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً هذا کقوله: حَوْلَ جَهَنَّمَ جِثِیًّا ای تری امّة کل نبیّ یوم القیمة بارکة علی الرّکب و هی جلسة المخاصم بین یدی الحاکم، ینتظر القضاء. و قیل مستوفزا لا یصیب الارض الا رکبتاه و اطراف انامله. قال سلمان الفارسی: انّ فی القیامة ساعة هی عشر سنین یخرّ الناس فیها جثاة علی رکبهم، حتی ابراهیم ینادی: نفسی لا اسئلک الا نفسی، کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعی إِلی کِتابِهَا قرأ یعقوب کلّ امّة بالنصب یعنی و تری کل امّة تدعی الی کتاب عملها، ای کتاب الحفظة لیقرءوه و یستوفوا الجزاء و هو قوله: الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ فی الدنیا. هذا کِتابُنا ای یقال لهم هذا کتابنا الذی کتبنا فیه اعمالکم یعنی دیوان الحفظة یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ، ای یشهد علیکم بالعدل و بالبیان، کانه ینطق إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. ما من صباح و لا مساء الا نزل فیه ملک من عند اسرافیل الی کاتب اعمال کل انسان بنسخة عمله الذی یعمله فی یومه و فی لیلته و ما هو لاق فیهما، و قال الحسن: نستنسخ ای نحفظ و قال الضحاک: نثبت، و ذلک ان الملکین یرفعان عمل الانسان فیثبت اللَّه منه ما کان له ثواب او عقاب و یطرح منه اللغو، نحو قولهم هلم و اذهب.
فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا بمحمد و القرآن، وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَیُدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فِی رَحْمَتِهِ جنته، ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبِینُ. الظفر الظاهر و هم الذین یعطون کتابهم بایمانهم.
وَ أَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا أَ فَلَمْ تَکُنْ آیاتِی القول هاهنا مضمر، یعنی یقال لهم: أَ فَلَمْ تَکُنْ آیاتِی تُتْلی عَلَیْکُمْ یعنی الکتب المنزلة علی الانبیاء، فَاسْتَکْبَرْتُمْ. تعظمتم عن الانقیاد و الایمان بها، وَ کُنْتُمْ قَوْماً مُجْرِمِینَ منکرین کافرین.
وَ إِذا قِیلَ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ ای اذا قیل لکم انّ الجزاء و البعث کائن، وَ السَّاعَةُ لا رَیْبَ فِیها ای القیامة قائمة لا محالة.
قرأ حمزة: و الساعة بالنصب عطفا بها علی الوعد و الباقون بالرفع علی الابتداء، قُلْتُمْ ما نَدْرِی مَا السَّاعَةُ إِنْ نَظُنُّ إِلَّا ظَنًّا ای ما نحن الا نظن ظنا، ای لا نعلم ذلک الا حدسا و توهّما، وَ ما نَحْنُ بِمُسْتَیْقِنِینَ.
وَ بَدا لَهُمْ فی الآخرة ای ظهر لهم حین شاهدوا القیمة و اخرج لهم ما کتبت الحفظة من اعمالهم، سَیِّئاتُ ما عَمِلُوا ای قبائح افعالهم فی الدنیا، ای بدا لهم جزاؤها، وَ حاقَ بِهِمْ ای احاط بهم و لزمهم، ما کانُوا بِهِ یَسْتَهْزِؤُنَ ای جزاء استهزائهم بالرسل و الکتب.
وَ قِیلَ الْیَوْمَ نَنْساکُمْ ای تقول لهم الملائکة: الیوم نترککم فی النار ترک الشی‌ء المنسیّ الذی لا یذکر، کَما نَسِیتُمْ لِقاءَ یَوْمِکُمْ هذا، یعنی کما ترکتم الایمان و العمل للقاء هذا الیوم. و قیل کما اعرضتم عن تدبر الوعید. و الانذار اعراض من نسی الشی‌ء وَ مَأْواکُمُ النَّارُ منزلکم و مثویکم جهنم، وَ ما لَکُمْ مِنْ ناصِرِینَ من ینصرکم و یدفع عنکم ممن کنتم تتعززون بهم فی الدنیا.
ذلِکُمْ، ای ذلکم العذاب، بِأَنَّکُمُ ای بسبب انّکم، اتَّخَذْتُمْ آیاتِ اللَّهِ هُزُواً، تنزلونها منزلة الهزؤ الذی لا یقبل علیه و لا یتدبر فیه، وَ غَرَّتْکُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا اغترتم بما مد لکم فیها من الحیاة السریعة الانقضاء و ما وسّع علیکم من اسباب دنیاکم حتی قلتم لا بعث و لا حساب، فَالْیَوْمَ لا یُخْرَجُونَ مِنْها قرأ حمزة و الکسائی: بفتح الیاء و ضم الراء، وَ لا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ ای لا یطلب منهم ان یرجعوا الی طاعة اللَّه لانه لا یقبل ذلک الیوم عذر و لا توبة. و قیل لا یقبل منهم العتبی و هو اعطاء الرضا.
فَلِلَّهِ الْحَمْدُ رَبِّ السَّماواتِ وَ رَبِّ الْأَرْضِ رَبِّ الْعالَمِینَ. ختم السورة بکلمة الاخلاص و قیل معناه: قولوا فَلِلَّهِ الْحَمْدُ عرّفهم کیف یحمدون ربهم.
وَ لَهُ الْکِبْرِیاءُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ای له العظمة و الجلال، و قیل استحقاق التعظیم فی اعلی المراتب له وحده، وَ هُوَ الْعَزِیزُ، بسلطانه، الْحَکِیمُ.
فیما امر و نهی و خلق و قضی.
روی ابو هریرة: قال قال رسول اللَّه (ص): یقول اللَّه عز و جل: الکبریاء ردائی و العظمة ازاری فمن نازعنی واحدا منهما ادخلته النار.
برگردان به زبان ساده
قوله تعالی: ثُمَّ جَعَلْناکَ عَلی شَرِیعَةٍ ای بعد اختلاف اهل الکتاب جعلناک یا محمد علی طریقة و منهج مِنَ الْأَمْرِ ای من الدین و قیل علی ملّة مشروعة من امرنا الذی امرناه من قبلک من رسلنا و قیل من الامر الذی انت بصدده.
هوش مصنوعی: خداوند می‌فرماید که پس از اینکه اهل کتاب دچار اختلاف شدند، ما تو، ای محمد، را بر یک شریعت قرار دادیم. این شریعت، روش و راهی از دین است که به تو داده‌ایم و برخی نیز آن را به عنوان دینی مشروع که پیش از تو به فرستادگان‌مان دستور داده بودیم، تفسیر کرده‌اند. همچنین، گفته شده که این امر، مربوط به وظیفه‌ای است که تو در حال انجام آن هستی.
قال قتاده: الشریعة الفرائض و الحدود و الامر و النهی. و قال ابن عیسی: الشریعة علامة تنصب علی الطریق دلالة علی الماء فَاتَّبِعْها یعنی فاتّبع هذه الشریعة و اعمل بها و اتّخذها اماما، وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ ای لا تتّبع الکافرین و المنافقین، و لا تعمل بهواهم.
هوش مصنوعی: قتاده میگوید: شریعت شامل واجبات و قوانین و دستورها و نهی‌ها است. ابن عیسی نیز میگوید: شریعت مانند نشانه‌ای است که در راه قرار می‌گیرد و دلالت بر آب می‌کند، بنابراین باید از آن پیروی کنی، یعنی این شریعت را دنبال کن و به عنوان پیشوای خود برگزین. همچنین هشدار می‌دهد که از تمایلات کسانی که علم ندارند، مانند کافران و منافقین، پیروی نکن.
إِنَّهُمْ لَنْ یُغْنُوا عَنْکَ مِنَ اللَّهِ شَیْئاً ای لن یدفعوا عنک من عذاب اللَّه شیئا ان اتّبعت اهواءهم و ذلک انّهم کانوا یقولون له: ارجع الی دین آبائک فانّهم کانوا افضل منک، فقال عز و جل: إِنَّهُمْ لَنْ یُغْنُوا عَنْکَ مِنَ اللَّهِ شَیْئاً.
هوش مصنوعی: آنها هرگز نمی‌توانند از عذاب خداوند چیزی را برای تو دفع کنند. اگر از خواسته‌های آنها پیروی کنی، این در حالی است که آنها به تو می‌گویند به دین پدرانت برگرد، زیرا آنها از تو بهتر بودند. اما خداوند می‌فرماید که آنها نمی‌توانند چیزی از عذاب خداوند برای تو کم کنند.
وَ إِنَّ الظَّالِمِینَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ ای الکافر الظالم یوالی ظالما مثله و ینصره و یعینه. و قیل هم متّفقون علی عداوتک، وَ اللَّهُ وَلِیُّ الْمُتَّقِینَ ای یوالی المؤمنین الذین یتّقون الشرک و الفواحش. هذا، ای هذا القرآن، بَصائِرُ لِلنَّاسِ، معالم للناس فی الحدود و الاحکام یبصرون بها، وَ هُدیً من الضلالة وَ رَحْمَةٌ، من العقاب، لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ لا یشوب ایمانهم شک و ارتیاب. و قیل هذا ای ما تقدم من اتّباع الشریعة و ترک طاعة الظالم، بَصائِرُ لِلنَّاسِ ای بیّنات و دلائل فی امور دینهم، وَ هُدیً ای رشد، وَ رَحْمَةٌ ای نعمة من اللَّه، لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ.
هوش مصنوعی: ستمگران برخی از یکدیگر حامی و یار هستند؛ به این معنا که ستمگر کافر، ستمگری هم‌نوع خود را یاری می‌کند و از او حمایت می‌کند. همچنین گفته شده که آنها در دشمنی با تو اتحاد دارند. اما خداوند ولی و سرپرست پرهیزکاران است؛ یعنی کسانی که به مؤمنان که از شرک و گناهان بزرگ پرهیز می‌کنند، کمک می‌کند. این قرآن، راهنماهایی برای مردم است که در مسائل دینی و قوانین به آنها بصیرت می‌بخشد و راهی از گمراهی و رحمت از عذاب برای قومی است که به یقین رسیده‌اند و ایمانشان با شک و تردید آمیخته نیست. همچنین گفته شده است که آنچه پیش‌تر ذکر شد، درباره پیروی از شریعت و ترک اطاعت از ستمگران، نشانه‌هایی برای مردم است؛ یعنی دلایل روشنی در امور دین‌شان و هدایت و رحمت از سوی خداوند برای قومی است که یقین دارند.
أَمْ حَسِبَ یعنی بل حسب الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ ای اکتسبوا المعاصی و الکفر، أَنْ نَجْعَلَهُمْ کَالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ، این آیت در شأن نفری مشرکان فرود آمد که گفتند: اگر آنچه محمد میگوید حق است و راست، پس ما را در آن جهان بریشان افزونی دهند در نعمت و راحت، چنان که در دنیا ما را افزونی دادند. رب العالمین بجواب ایشان فرمود: أَمْ حَسِبَ یعنی أ حسب، استفهام است بمعنی انکار، میپندارند ایشان که شرک آوردند و کفر ورزیدند یعنی عتبة و شیبة و ولید که ایشان را همچون مؤمنان و گرویدگان کنیم یعنی علی و حمزة و عبیدة بن الحرث. آن گه گفت: سَواءً مَحْیاهُمْ وَ مَماتُهُمْ، حمزه و کسایی و حفص و یعقوب، سَواءً بنصب خوانند و هو نصب علی الحال، یعنی احسبوا ان یسوّی بین الفریقین فی المحیا و الممات، میپندارند که زندگانی ایشان چون زندگانی نیکان است و مرگ ایشان چون مرگ نیکان یکسان، کلّا و لمّا، نیست، که مؤمنانرا نصرت است و رفعت، در دنیا و آخرت، و کافران را خزی و نکال و عقوبت، در دنیا و آخرت.
هوش مصنوعی: آیا کسانی که کارهای بد، یعنی گناهان و کفر را انجام داده‌اند، فکر می‌کنند که ما آنها را مانند کسانی که ایمان آورده و کارهای نیک کردند، خواهیم ساخت؟ این آیه در مورد افرادی از مشرکان نازل شده است که گفتند: اگر آنچه محمد میگوید راست و حق است، پس در آن دنیا باید برای ما نعمت و راحت بیشتری نسبت به آنچه در دنیا داشتیم، فراهم شود. پروردگار عالم در پاسخ به آنها فرمود که آیا فکر می‌کنند ما میان آنها و مؤمنان یکسان خواهیم گذاشت؟ این افراد، مانند عتبه و شیبه و ولید که کافر بودند، پندارند که زندگانی و مرگشان مثل زندگی و مرگ نیکان است. اما این باور اشتباه است، زیرا مؤمنان در دنیا و آخرت نصرت و مقام بلند دارند، در حالی که کافران در دنیا و آخرت ذلت، نکبت و عذاب خواهند داشت.
معنی دیگر: میپندارند کافران که با مؤمنان مشارک خواهند بود در نعیم آخرت چنان که مشارک ایشانند در نعمت دنیا، یا محمد تو ایشان را جواب ده که: هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا خالِصَةً یَوْمَ الْقِیامَةِ، باقی قراء سواء برفع خوانند، یعنی: محیاهم و مماتهم سواء، فقدّم الخبر علی الابتداء. میگوید بر هامسانی است زندگانی و مردن ایشان و ضمیر با هر دو فریق شود، ای المؤمن مؤمن محیاه و مماته یعنی فی الدنیا و الآخرة، و الکافر کافر فی الدنیا و الآخرة. مؤمن را در ایمان، زندگانی و مرگی یکسان، یعنی در عقبی هم چنان مؤمن است که در دنیا و کافر کافر است هم در دنیا و هم در عقبی.
هوش مصنوعی: کافران گمان می‌کنند که در نعمت‌های آخرت با مؤمنان شریک خواهند بود، همان‌طور که در نعمت‌های دنیوی با هم سهیم هستند. اما تو، ای محمد، به آنها بگو که این نعمت‌ها فقط برای مؤمنان در دنیا است و در قیامت نیز به طور خاص مختص آنها خواهد بود. زندگی و مرگ مؤمنان یکسان است؛ به این معنا که در دنیا و آخرت کسانی که ایمان دارند، زندگی و مرگشان به یک شکل است، در حالی که کافران هم در دنیا و هم در آخرت کافر خواهند ماند.
خبر درست است که مصطفی (ص) در مسجد شد و اصحاب صفه دید فرمود، المحیا محیاکم و الممات مماتکم.
هوش مصنوعی: خبر صحیح است که مصطفی (ص) در مسجد حضور داشت و اصحاب صفه را مشاهده کرد و فرمود: زندگی شما همان زندگی من است و مرگ شما همان مرگ من است.
ثم قال: ساءَ ما یَحْکُمُونَ ای بئس ما یقضون لانفسهم.
هوش مصنوعی: سپس گفت: حکم‌هایی که می‌کنند، بسیار بد است. این حکم‌ها برای خودشان، ناگوار و ناپسند است.
وَ خَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ ای بالعدل فلا یقتضی التساوی بین الفریقین. و قیل بالحق یعنی للحق، ای لم یخلقه عبثا لکن للجزاء، ثم بیّنه، فقال: وَ لِتُجْزی کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ من خیر او شر، وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ ای لا ینقص من حسناتهم و لا یزاد علی سیآتهم.
هوش مصنوعی: خداوند آسمان‌ها و زمین را به حق و عدل آفرید، بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که بین دو گروه برابری برقرار شود. همچنین گفته شده که "به حق" به معنای "برای حق" است، یعنی این خلق کردن بی‌هدف نبوده و هدف آن پاداش دادن است. سپس توضیح داده شده که هر انسانی به آنچه انجام داده است، هم از کارهای خوب و هم بد، جزا داده می‌شود و به آنان ظلمی نخواهد شد، یعنی از حسناتشان کاسته نخواهد شد و به گناهانشان افزوده نخواهد گردید.
أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ فیه تقدیم و تأخیر، تقدیره، ا فرأیت من اتخذ هواه الهه، کقول الشاعر: کما جعل الزناء فریضة الرجم یعنی کما جعل الرجم فریضة الزناء. قال ابن عباس: لیس بین السماء و الارض اله یعبد ابغض الی اللَّه من هوی متّبع. و فی الخبر عن رسول اللَّه: ثلث مهلکات: شحّ مطاع و هوی متّبع و اعجاب المرء برأیه.
هوش مصنوعی: آیا ندیده‌ای کسی را که هوای نفس خود را به عنوان معبود خود انتخاب کرده است؟ این موضوع را می‌توان به گونه‌ای دیگر هم بیان کرد. همچنین، شاعر میگوید: مانند اینکه زنا را به عنوان یک فریضه در نظر گرفته‌اند، یعنی همان‌طور که رجم را فریضه‌ی زنا می‌دانند. ابوالعباس میگوید: هیچ موجودی بین آسمان و زمین نیست که مورد غضب خداوند باشد به اندازه‌ای که کسی هوای نفسش را پیروی کند. و در روایتی از پیامبر آمده است: سه چیز انسان را هلاک می‌کند: طمع شدید، پیروی از هوای نفس و خودپسندی فرد بر نظر خود.
و قال الحسن و قتاده: ذلک الکافر اتّخذ دینه ما یهویه فلا یهوی شیئا الا رکبه من غیر زاجر، لانه لا یؤمن باللّه و لا یخافه و لا یحرّم ما حرّم اللَّه. و قیل اتخذ دینه بهواه و ایثاره لا بالادلة و البراهین.
هوش مصنوعی: حسن و قتاده گفته‌اند که این کافر دینی را که مطابق میل خود است انتخاب کرده و هیچ چیز را از روی منع و نهی قبول نمی‌کند، زیرا به خدا ایمان ندارد و از او نمی‌ترسد و آنچه را که خدا حرام کرده است، حرام نمی‌شمارد. برخی دیگر گفته‌اند که او دینش را بر اساس هوس‌ها و تمایلات خود برگزیده و نه بر اساس دلایل و شواهد منطقی.
و قال سعید بن جبیر کانت العرب، یعبدون الحجارة و الذهب و الفضة، فاذا وجدوا شیئا احسن من الاول، رموه و کسروه و عبدوا ما هو احسن، و قال الشعبی انما سمی الهوی لانه یهوی بصاحبه فی النار، وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عن الایمان:، عَلی عِلْمٍ منه بعاقبة امره و قیل علی ما سبق فی علمه انه ضالّ قبل ان یخلقه، وَ خَتَمَ ای طبع عَلی سَمْعِهِ کی لا یسمع الحق وَ قَلْبِهِ کی لا یفهم الحق وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً.
هوش مصنوعی: سعید بن جبیر میگوید که اعراب ابتدا سنگ‌ها، طلا و نقره پرستش می‌کردند و اگر چیزی بهتر از آنها پیدا می‌کردند، آن را می‌شکستند و آنچه را بهتر بود می‌پرستیدند. همچنین، الشعبی اشاره می‌کند که «هوى» به معنای سقوط به آتش است، زیرا فرد را به سوی آتش سوق می‌دهد. خداوند کسانی را که به ایمان هدایت نمی‌شوند، به حال خود رها می‌کند، با علم به این که عاقبت کار آنها چیست و گفته شده است که پیش از خلق آنها، خداوند از پیش می‌دانسته که آنها گمراه خواهند بود. او همچنین بر گوش و قلب آنها پرده‌ای قرار می‌دهد تا حق را نشنوند و درک نکنند و بر دیدگانشان حجاب می‌گذارد.
قرأ حمزة و الکسائی: غشوة بفتح الغین و سکون الشین، و الباقون غشاوة ای ظلمة فهو لا یبصر الحق و الهدی، هذا کقوله: وَ تَراهُمْ یَنْظُرُونَ إِلَیْکَ وَ هُمْ لا یُبْصِرُونَ. فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ ای من بعد اضلال اللَّه، أَ فَلا تَذَکَّرُونَ، تتّعظون بالقرآن، انّ اللَّه واحد، قوله: مَنِ اتَّخَذَ جوابه: فَمَنْ یَهْدِیهِ.
هوش مصنوعی: حمزه و کسایی واژه "غشوة" را با فتح "غین" و سکون "شین" خوانده‌اند. در حالی که سایرین "غشاوة" را به معنی "تاریکی" خوانده‌اند که باعث می‌شود حق و هدایت را نبینند. این مشابه به آیه‌ای است که میگوید: "و آنها تو را می‌بینند در حالی که نمی‌بینند". سپس بیان شده که هیچ‌کس جز خدا نمی‌تواند او را هدایت کند بعد از اینکه خدا او را به گمراهی رها کرده است. آیا بی‌توجهی نمی‌کنید و با قرآن عبرت نمی‌گیرید؟ خدا یکی است و در پاسخ به کسی که می‌پرسد "کیست که الهام دهد؟" گفته می‌شود: "هیچ‌کس جز خدا".
وَ قالُوا ما هِیَ إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا، هذا من قول الزنادقة الذین قالوا: الناس کالحشیش قالوا ما الحیاة الّا حیاة الدنیا نَمُوتُ وَ نَحْیا فیه تقدیم و تأخیر، ای نحیا و نموت و قیل یموت الآباء و یحیی الأبناء و حیاة الأبناء حیاة الآباء، لان الأبناء بحیاة الآباء صاروا احیاء، وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ ای ما یفنینا الّا مر الزمان و طول العمر و اختلاف اللیل و النهار، وَ ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ ای لم یقولوه عن علم علموه و قیل ما لهم بذلک من حجة و لا بیان، إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ ای ما هم فی اعتقاد هذا القول الا علی شکّ.
هوش مصنوعی: آنها می‌گویند که حیات تنها همین زندگی دنیوی است. این سخن از آن زنا‌دقه‌ای است که ادعا می‌کنند انسان‌ها مانند گیاهان هستند و زندگی فقط در همین دنیاست; ما می‌میریم و دوباره زنده می‌شویم. برخی می‌گویند پدران می‌میرند و فرزندان زنده می‌مانند و زندگی فرزندان وابسته به زندگی پدران است، زیرا فرزندان به واسطهٔ پدران خود زنده‌اند. آنها می‌گویند چیزی ما را هلاک نمی‌کند جز گذر زمان، یعنی عمر ما با گذر روزها و شب‌ها به پایان می‌رسد. و آنها در این باره هیچ علمی ندارند و نمی‌توانند از چیزی دفاع کنند؛ در واقع، اعتقاد آنها جز گمان چیزی دیگر نیست.
روی ابو هریرة قال قال رسول اللَّه (ص): قال اللَّه تعالی: لا یقل ابن آدم یا خیبة الدهر، فانی انا الدهر ارسل اللیل و النهار، فاذا شئت قبضتهما.
هوش مصنوعی: ابو هریره نقل کرده است که پیامبر اسلام (ص) فرمودند: خداوند متعال فرمود: ای انسان، هرگز نگویید که روزگار چقدر بد عمل کرده است؛ زیرا من خود روزگار هستم و شب و روز را به وجود می‌آورم. اگر بخواهم، می‌توانم آنها را بگیرم.
و فی روایة اخری عن ابی هریرة قال قال رسول اللَّه (ص): لا یسبّ احدکم الدهر فان اللَّه هو الدهر و لا یقولنّ للعنب الکرم، فان الکرم هو الرجل المسلم.
هوش مصنوعی: در یک روایت دیگر از ابی هریره آمده است که پیامبر (ص) فرمودند: هیچ‌یک از شما نباید به زمان توهین کند، زیرا خداوند خود زمان است. همچنین نباید بگویید که «عنب» همان «کرمی» است، زیرا «کرم» به معنای مرد مسلمان است.
وَ إِذا تُتْلی عَلَیْهِمْ آیاتُنا بَیِّناتٍ یعنی القرآن واضحات الدلایل و یرید بالایات هاهنا ما فیه ذکر البعث و النشور، ما کانَ حُجَّتَهُمْ ای جوابهم و ما احتجوا به، فسمی حجّة علی زعمهم، إِلَّا أَنْ قالُوا ائْتُوا بِآبائِنا احیوهم، إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ فی دعوی البعث.
هوش مصنوعی: و زمانی که آیات روشنگر ما بر آنان خوانده می‌شود، منظور از آیات در اینجا آیات مربوط به قیامت و زندگی دوباره پس از مرگ است. آنها در پاسخ به این آیات، دلیلی می‌آورند و چیزی را مطرح می‌کنند که به آن استناد می‌کنند. و تنها چیزی که به عنوان استدلال مطرح کردند این بود که گفتند: «اگر شما در مورد قیامت راست می‌گویید، پس بیایید پدران ما را که مرده‌اند زنده کنید.»
قُلِ اللَّهُ یُحْیِیکُمْ ای قل یا محمد لابی جهل و اصحابه، اللَّه یحییکم فی الدنیا ثُمَّ یُمِیتُکُمْ، منها، ثُمَّ یَجْمَعُکُمْ فی القبور، إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ. و قیل معناه ثم یحییکم و یجمعکم فی القیامة، لا رَیْبَ فِیهِ ای فی الیوم و قیل فی الجمع، ای لا ترتابوا فیه و قد قامت الدلالة علی صحة البعث، فلم یبق فیه ارتیاب، وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ قدرة اللَّه علی البعث لاعراضهم عن التدبر و التفکر فی الدلایل.
هوش مصنوعی: خداوند به پیامبرش محمد می‌فرماید که خدا شما را در دنیا زنده می‌کند و سپس شما را از آن دنیا می‌برد، و بعد همه شما را در قبرها گرد می‌آورد تا روز قیامت. همچنین گفته شده که خدا شما را دوباره زنده خواهد کرد و در آن روز جمع خواهد کرد. در اینجا هیچ شکی وجود ندارد، چرا که دلایل همگی بر حقانیت رستاخیز دلالت دارد و جایی برای تردید باقی نمی‌گذارد. اما بیشتر مردم از قدرت خداوند بر رستاخیز آگاه نیستند زیرا از تفکر و تأمل در دلایل این مسأله غافل‌اند.
وَ لِلَّهِ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یَوْمَئِذٍ یَخْسَرُ الْمُبْطِلُونَ یعنی الکافرین الذین هم اصحاب الأباطیل یظهر فی ذلک الیوم خسرانهم بان یصیروا الی النار.
هوش مصنوعی: ملک آسمان‌ها و زمین از آن خداست و روزی که قیامت برپا شود، در آن روز کسانی که باطل را می‌پرستیدند، زیان خواهند کرد. این افراد که کافرند و به باطل‌ها چسبیده‌اند، در آن روز خسارتشان مشخص خواهد شد زیرا به سمت آتش خواهند رفت.
وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً هذا کقوله: حَوْلَ جَهَنَّمَ جِثِیًّا ای تری امّة کل نبیّ یوم القیمة بارکة علی الرّکب و هی جلسة المخاصم بین یدی الحاکم، ینتظر القضاء. و قیل مستوفزا لا یصیب الارض الا رکبتاه و اطراف انامله. قال سلمان الفارسی: انّ فی القیامة ساعة هی عشر سنین یخرّ الناس فیها جثاة علی رکبهم، حتی ابراهیم ینادی: نفسی لا اسئلک الا نفسی، کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعی إِلی کِتابِهَا قرأ یعقوب کلّ امّة بالنصب یعنی و تری کل امّة تدعی الی کتاب عملها، ای کتاب الحفظة لیقرءوه و یستوفوا الجزاء و هو قوله: الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ فی الدنیا. هذا کِتابُنا ای یقال لهم هذا کتابنا الذی کتبنا فیه اعمالکم یعنی دیوان الحفظة یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ، ای یشهد علیکم بالعدل و بالبیان، کانه ینطق إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. ما من صباح و لا مساء الا نزل فیه ملک من عند اسرافیل الی کاتب اعمال کل انسان بنسخة عمله الذی یعمله فی یومه و فی لیلته و ما هو لاق فیهما، و قال الحسن: نستنسخ ای نحفظ و قال الضحاک: نثبت، و ذلک ان الملکین یرفعان عمل الانسان فیثبت اللَّه منه ما کان له ثواب او عقاب و یطرح منه اللغو، نحو قولهم هلم و اذهب.
هوش مصنوعی: در آن روز، همه امت‌ها بر زانو نشسته‌اند و به حالت انتظار به سر می‌برند، مانند اینکه در مقابل قاضی در حال بحث و بررسی هستند و منتظر صدور حکم هستند. بعضی گفته‌اند که فقط زانوها و نوک انگشتان‌شان به زمین می‌رسد. سلمان فارسی میگوید که در روز قیامت زمانی به اندازه ده سال می‌گذرد که مردم بر زانوهای خود می‌افتند و حتی ابراهیم (علیه‌السلام) تنها از خدا برای نجات خود تقاضا می‌کند. هر امتی به سمت کتاب اعمال خود فراخوانده می‌شود، یعنی کتابی که فرشتگان نگهبان برای آنها خوانده می‌شود تا جزای اعمالشان را دریافت کنند. این کتاب، شامل تمامی اعمال آنها در دنیا است و باید به آنها گفته شود: این کتاب ماست که اعمال شما در آن ثبت شده است. فرشتگان سبقت می‌گیرند و حقایق را بازگو می‌کنند، به طوریکه گویی خود کتابان به ما می‌گویند که ما آنچه شما انجام داده‌اید را ثبت کرده‌ایم. هیچ صبح یا شبی نیست که فرشتگان از جانب اسرافیل به کاتب اعمال، گزارشی از عملکرد هر انسان ندهند. این شامل اعمال روز و شب آن فرد است و فرشتگان فقط کارهایی را که مستحق پاداش یا مجازات هستند ثبت می‌کنند و سایر کارهای بی‌فایده را حذف می‌کنند.
فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا بمحمد و القرآن، وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَیُدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فِی رَحْمَتِهِ جنته، ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبِینُ. الظفر الظاهر و هم الذین یعطون کتابهم بایمانهم.
هوش مصنوعی: پس کسانی که به محمد و قرآن ایمان آوردند و کارهای نیک انجام دادند، خداوند آنها را در رحمت و بهشت خود وارد خواهد کرد. این است همان موفقیت آشکار. به معنای واقعی، کسانی که کتاب عمل خود را با ایمان دریافت می‌کنند، برنده‌اند.
وَ أَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا أَ فَلَمْ تَکُنْ آیاتِی القول هاهنا مضمر، یعنی یقال لهم: أَ فَلَمْ تَکُنْ آیاتِی تُتْلی عَلَیْکُمْ یعنی الکتب المنزلة علی الانبیاء، فَاسْتَکْبَرْتُمْ. تعظمتم عن الانقیاد و الایمان بها، وَ کُنْتُمْ قَوْماً مُجْرِمِینَ منکرین کافرین.
هوش مصنوعی: و در مورد کسانی که کافر هستند، آیا آیات من در اینجا پنهان نبوده است؟ به آنها گفته می‌شود: آیا آیات من بر شما خوانده نشد؟ یعنی کتاب‌هایی که بر پیامبران نازل شده، به شما ابلاغ نشد؟ ولی شما تفاخر کردید و از قبول و ایمان به آنها سر باز زدید و گروهی بودید که مجرم و انکارکننده بودید.
وَ إِذا قِیلَ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ ای اذا قیل لکم انّ الجزاء و البعث کائن، وَ السَّاعَةُ لا رَیْبَ فِیها ای القیامة قائمة لا محالة.
هوش مصنوعی: و زمانی که گفته می‌شود که وعده خداوند حق و حقیقت است، یا وقتی به شما گفته می‌شود که پاداش و بازگشت به زندگی (معاد) قطعاً خواهد بود و اینکه قیامت حتماً اتفاق خواهد افتاد و در آن شکی وجود ندارد.
قرأ حمزة: و الساعة بالنصب عطفا بها علی الوعد و الباقون بالرفع علی الابتداء، قُلْتُمْ ما نَدْرِی مَا السَّاعَةُ إِنْ نَظُنُّ إِلَّا ظَنًّا ای ما نحن الا نظن ظنا، ای لا نعلم ذلک الا حدسا و توهّما، وَ ما نَحْنُ بِمُسْتَیْقِنِینَ.
هوش مصنوعی: حمزه کلمه "و الساعة" را با نصب خوانده و آن را به وعده قبلش عطف کرده است، در حالی که بقیه قاریان آن را با رفع خوانده‌اند و آن را مبتدا قرار داده‌اند. در ادامه، مخاطبان به این صورت سخن می‌گویند که ما نمی‌دانیم ساعت، چیست و تنها بر اساس گمان صحبت می‌کنیم و در واقع، دانش دقیقی نداریم و تنها بر اساس حدس و توهم صحبت می‌کنیم و ما به هیچ وجه یقین نداریم.
وَ بَدا لَهُمْ فی الآخرة ای ظهر لهم حین شاهدوا القیمة و اخرج لهم ما کتبت الحفظة من اعمالهم، سَیِّئاتُ ما عَمِلُوا ای قبائح افعالهم فی الدنیا، ای بدا لهم جزاؤها، وَ حاقَ بِهِمْ ای احاط بهم و لزمهم، ما کانُوا بِهِ یَسْتَهْزِؤُنَ ای جزاء استهزائهم بالرسل و الکتب.
هوش مصنوعی: و در آخرت برای آنها نمایان شد، زمانی که پاداش را مشاهده کردند و کارهایشان که توسط نگهبانان ثبت شده بود، برایشان به نمایش درآمد. بدی‌ها و زشتی‌های اعمالشان در دنیا برایشان روشن شد و حالا به آنها نشان داده می‌شود که جزای این اعمال چیست. و آنچه که به آنها تعلق گرفته، بر آنها احاطه پیدا کرد و به آنها چسبید، همانند جزای تمسخر آنها نسبت به پیامبران و کتاب‌ها.
وَ قِیلَ الْیَوْمَ نَنْساکُمْ ای تقول لهم الملائکة: الیوم نترککم فی النار ترک الشی‌ء المنسیّ الذی لا یذکر، کَما نَسِیتُمْ لِقاءَ یَوْمِکُمْ هذا، یعنی کما ترکتم الایمان و العمل للقاء هذا الیوم. و قیل کما اعرضتم عن تدبر الوعید. و الانذار اعراض من نسی الشی‌ء وَ مَأْواکُمُ النَّارُ منزلکم و مثویکم جهنم، وَ ما لَکُمْ مِنْ ناصِرِینَ من ینصرکم و یدفع عنکم ممن کنتم تتعززون بهم فی الدنیا.
هوش مصنوعی: و گفته شد امروز شما را فراموش می‌کنیم، یعنی فرشتگان به آنها می‌گویند: امروز شما را در آتش رها می‌کنیم به مانند چیزی که فراموش شده و به خاطر نمی‌آورند، همان‌طور که شما ملاقات با این روز را فراموش کردید. این یعنی همان‌طور که ایمان و عمل برای ملاقات با این روز را رها کردید. همچنین گفته شد که همان‌طور که از اندیشه در تهدیدات و هشدارها غفلت کردید. فراموشی درباره چیزی به معنای بی‌توجهی به آن است. و منزلگاه شما آتش است و جهنم محل سکونت شماست، و برای شما هیچ یاوری وجود ندارد که شما را کمک کند و از شما در برابر کسانی که در دنیا به آنها تکیه می‌کردید، دفاع کند.
ذلِکُمْ، ای ذلکم العذاب، بِأَنَّکُمُ ای بسبب انّکم، اتَّخَذْتُمْ آیاتِ اللَّهِ هُزُواً، تنزلونها منزلة الهزؤ الذی لا یقبل علیه و لا یتدبر فیه، وَ غَرَّتْکُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا اغترتم بما مد لکم فیها من الحیاة السریعة الانقضاء و ما وسّع علیکم من اسباب دنیاکم حتی قلتم لا بعث و لا حساب، فَالْیَوْمَ لا یُخْرَجُونَ مِنْها قرأ حمزة و الکسائی: بفتح الیاء و ضم الراء، وَ لا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ ای لا یطلب منهم ان یرجعوا الی طاعة اللَّه لانه لا یقبل ذلک الیوم عذر و لا توبة. و قیل لا یقبل منهم العتبی و هو اعطاء الرضا.
هوش مصنوعی: این عذاب برای شماست، زیرا شما آیات الهی را مسخره کرده‌اید و در آنها تفکر نکرده‌اید. دنیا شما را فریب داده است و با نعمت‌های زودگذر آن مغرور شده‌اید، به طوری که گفتید نه قیامتی هست و نه حساب و کتابی. بنابراین امروز هیچ‌کدام از شما از عذاب خارج نخواهد شد و هیچ‌کسی نمی‌تواند از شما درخواست کند که به طاعت خدا برگردید، زیرا در آن روز نه عذری پذیرفته می‌شود و نه توبه‌ای. برخی گفته‌اند که هیچ‌کس نمی‌تواند رضایت الهی را به دست آورد.
فَلِلَّهِ الْحَمْدُ رَبِّ السَّماواتِ وَ رَبِّ الْأَرْضِ رَبِّ الْعالَمِینَ. ختم السورة بکلمة الاخلاص و قیل معناه: قولوا فَلِلَّهِ الْحَمْدُ عرّفهم کیف یحمدون ربهم.
هوش مصنوعی: تمامی ستایش‌ها مخصوص خداوند است، پروردگار آسمان‌ها و زمین و پروردگار جهانیان. این آیه با کلمه "اخلاص" به پایان می‌رسد و معنا آن این است که به مردم آموزش می‌دهد که چگونه باید پروردگار خود را ستایش کنند.
وَ لَهُ الْکِبْرِیاءُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ای له العظمة و الجلال، و قیل استحقاق التعظیم فی اعلی المراتب له وحده، وَ هُوَ الْعَزِیزُ، بسلطانه، الْحَکِیمُ.
هوش مصنوعی: عظمت و جلال مخصوص اوست در آسمان‌ها و زمین. او شایسته‌ی بزرگترین احترام و مقام‌هاست و تنها او صاحب این کبریا است. او همواره در قدرت و عزت است و حکمتش مثال‌زدنی است.
فیما امر و نهی و خلق و قضی.
هوش مصنوعی: در مورد هر چیزی که دستور می‌دهد، ممنوع می‌کند، باید ایجاد کند و تقدیر می‌نماید.
روی ابو هریرة: قال قال رسول اللَّه (ص): یقول اللَّه عز و جل: الکبریاء ردائی و العظمة ازاری فمن نازعنی واحدا منهما ادخلته النار.
هوش مصنوعی: ابو هریره نقل می‌کند که پیامبر (ص) فرمودند: خداوند متعال می‌فرماید: کبریایی من پوشش من است و عظمت من پارچه‌ای است که به دور خود پیچیده‌ام، پس هرکس بخواهد در یکی از این دو چیز با من مبارزه کند، او را به آتش می‌اندازم.
میبدی