قوله: وَ مِنْ آیاتِهِ یعنی و من آیات قدرته و دلالات وحدانیّته، اللَّیْلُ وَ النَّهارُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ لا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَ لا لِلْقَمَرِ و ان کثرت منافعهما. و قیل: خصّا بالذکر لعبادة المجوس ایّاهما و الصابئین. عن عکرمة قال: انّ الشمس اذا غربت دخلت بحر تحت العرش فتسبّح اللَّه حتی اذا هی اصبحت استعفت ربّها من الخروج فقال لها الرب جلّ جلاله: و لم ذلک؟ و الرّب اعلم، قالت: انّی اذا خرجت عبدت من دونک، فقال لها الرب: اخرجی فلیس علیک من ذلک شی‌ء حسبهم جهنم ابعثها الیهم مع ثلاثة عشر الف ملک یقودونها حتی یدخلوهم فیها.
قوله: وَ اسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَهُنَّ ای خلق هؤلاء الآیات، إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ فاعبدوه وحده فانّ من عبد مع اللَّه غیره لا یکون عابدا له.
قال معدان بن طلحة: لقیت ثوبان مولی رسول اللَّه (ص) فقلت: اخبرنی بعمل یدخلنی اللَّه به الجنة، فقال: سألت عن ذلک رسول اللَّه (ص) فقال: «علیک بکثرة السجود للَّه فانک لا تسجد للَّه سجدة الّا رفعک اللَّه بها درجة و حطّ بها عنک خطیئة».
و قال ربیعة بن کعب الاسلمی: کنت ابیت مع رسول اللَّه (ص) فآتیه بوضوئه و حاجته، فقال لی: سل، فقلت: اسئلک مرافقتک فی الجنة، قال: او غیر ذلک، قلت: هو ذلک، قال: «فاعنّی علی نفسک بکثرة السجود».
قال (ص): «اقرب ما یکون العبد من ربه و هو ساجد فاکثروا الدعاء».
و عن ابن عباس قال قال رسول اللَّه (ص): «لیس فی امتی ریاء ان راءوا فبالاعمال فامّا الایمان فثابت فی قلوبهم امثال الجبال و امّا الکبر فانّ احدهم اذا وضع جبهته للَّه ساجدا فقد بری‌ء من الکبر».
فَإِنِ اسْتَکْبَرُوا ای تکبّروا عن الاجابة الی ما تدعو هم الیه و لم یترکوا السجود لغیر اللَّه، فَالَّذِینَ عِنْدَ رَبِّکَ یعنی الملائکة یُسَبِّحُونَ لَهُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ ای یسبّحون و یمجّدون و یکبّرون و یهلّلون دائما و کلّها تسبیح. و قیل: یصلّون، وَ هُمْ لا یَسْأَمُونَ ای لا تلحقهم سآمة و لا ملالة من التسبیح فانّ التسبیح منهم کالتنفّس من الناس. اختلفوا فی موضع السجود، اعنی سجود التلاوة من هاتین الآیتین، فقال ابن عباس: اسجد بالآیة الآخرة. و کان عبد الرحمن السلمی و مجاهد یسجدان بالاولی.
روی «انّ للَّه سبحانه ملکا یقال له حزقیآئل له ثمانیة عشر الف جناح ما بین الجناح الی الجناح خمس مائة عام فخطر له خاطر هل فوق العرش شی‌ء فزاده اللَّه مثلها اجنحة اخری فکان له ستّة و ثلاثون الف جناح بین الجناح الی الجناح خمس مائة عام ثمّ اوحی اللَّه سبحانه الیه: ایّها الملک طر، فطار مقدار عشرین الف سنة فلم ینل رأس قائمة من قوائم العرش ثمّ ضاعف اللَّه له فی الجناح و القوّة و امره ان یطیر، فطار مقدار ثلثین الف سنة، فلم ینل ایضا فاوحی اللَّه عز و جل الیه: ایّها الملک لو طرت الی نفخ الصور مع اجنحتک و قوّتک لم تبلغ ساق عرشی، فقال الملک: سبحان ربی الاعلی فانزل اللَّه عز و جل: سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی فقال النبی (ص): اجعلوها فی سجودکم.
وَ مِنْ آیاتِهِ أَنَّکَ تَرَی الْأَرْضَ خاشِعَةً ای یابسة غبر الإنبات فیها فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا الْماءَ یعنی المطر «اهتزّت» ای تحرّکت و انفطرت لخروج النبات، «و ربت» ای انتفخت عند نزول المطر. و قیل: فیه تقدیم و تأخیر، ای ربت و اهتزّت إِنَّ الَّذِی أَحْیاها لَمُحْیِ الْمَوْتی فی الآخرة إِنَّهُ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ من الاحیاء و الاماتة «قدیر» إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیاتِنا ای یمیلون عن الحق فی ادلّتنا، قال مجاهد یلحدون فی آیاتنا بالمکاء و التصدیة و اللغو و اللغط حین قالوا: لا تَسْمَعُوا لِهذَا الْقُرْآنِ وَ الْغَوْا فِیهِ. و قال السدی: یعاندون و یشاقون و قیل: یضعونها علی غیر معناها. لا یَخْفَوْنَ عَلَیْنا فتلقیهم فی النار. ثمّ قال: أَ فَمَنْ یُلْقی فِی النَّارِ و هو ابو جهل خَیْرٌ أَمْ مَنْ یَأْتِی آمِناً یَوْمَ الْقِیامَةِ؟ قیل: هو حمزة و قیل: عثمان. و قیل: عمار بن یاسر، اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ هذا امر تهدید و وعید، ای لا یضرّ اللَّه تعالی عملکم بما لا یرضیه و لا یخفی علیه فآثروا ما شئتم فانکم لا تضرّون الّا انفسکم، إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ فیجازیکم علیه.
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِالذِّکْرِ ای بالقرآن لَمَّا جاءَهُمْ و هو حکایة عن الذین یلحدون فی آیاته، ثمّ اخذ فی وصف الذکر و ترک الجواب علی تقدیر: انّ الذین کفروا بالذکر یجازون بکفرهم. و قیل: خبره قوله: أُولئِکَ یُنادَوْنَ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ قال ابن عباس: ای کریم علی اللَّه: و قیل: عزیز لا یقدر احد ان یأتی بمثله.
و قیل: عزیز من تمسّک به اعزّه اللَّه فی الدنیا و الآخرة.
لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ قال قتادة: «الباطل» هو الشیطان ای لا یستطیع الشیطان ان یغیّره او یزید فیه او ینقص منه. و قال مقاتل: لا یأتیه التکذیب من الکتب التی قبله و لا یجی‌ء من بعده کتاب فیبطله. و قیل معناه: لا یأتیه الکذب فی اخباره عمّا تقدّم و لا عمّا تأخر. تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ ای منزّل من حکیم یقع افعاله محکمة، «حمید» ای حامد لنفسه و حامد لعباده المؤمنین.
ثمّ عزّی نبیّه (ص) علی تکذیبهم ایّاه فقال: ما یُقالُ لَکَ إِلَّا ما قَدْ قِیلَ لِلرُّسُلِ مِنْ قَبْلِکَ یعنی: قد قیل للانبیاء قبلک من الساحر و المجنون و الکاهن کما یقال لک و کذّبوا کما کذّبت، هذا کقوله: کَذلِکَ ما أَتَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا قالُوا ساحِرٌ أَوْ مَجْنُونٌ و فیه وجه آخر: ای ما یقول اللَّه لک فی الوحی و التنزیل الّا ما قال للرسل من قبلک فیما اوحی الیهم، هذا کقوله: إِنَّا أَوْحَیْنا إِلَیْکَ کَما أَوْحَیْنا إِلی نُوحٍ وَ النَّبِیِّینَ مِنْ بَعْدِهِ و کقوله: شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً و کقوله: قُلْ ما کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ.
إِنَّ رَبَّکَ لَذُو مَغْفِرَةٍ للمؤمنین وَ ذُو عِقابٍ أَلِیمٍ للکافرین.
ثمّ عاد الی وصف الذکر فقال: وَ لَوْ جَعَلْناهُ قُرْآناً أَعْجَمِیًّا ای لو جعلنا هذا الکتاب الذی تقرءه علی الناس قرآنا اعجمیا بغیر لغة العرب لَقالُوا لَوْ لا فُصِّلَتْ آیاتُهُ ای هلّا بیّنت آیاته بالعربیة حتی نفهمها من غیر ترجمان أَعْجَمِیٌّ وَ عَرَبِیٌّ یعنی: اکتاب اعجمیّ و رسول عربیّ؟ و هذا استفهام علی وجه الانکار ای انهم کانوا یقولون المنزل علیه عربیّ و المنزل اعجمیّ. الاعجمیّ و الاعجم الذی لا یفصح و ان کان عربیا، و العجمیّ الذی ولدته العجم و ان کان فصیحا. و الاعرابیّ هو الذی یفصح و ان کان ولدته العجم، و العربیّ الذی ولدته العرب و ان کان لم یفصح.
بعضی مفسّران گفتند این آیت جواب آن کافرانست که ربّ العزة ایشان را میفرماید: کَفَرُوا بِالذِّکْرِ لَمَّا جاءَهُمْ چون قرآن بایشان آمد کافر شدند گفتند: چرا نه قرآن بزبان عجم فرستادند تا بمعجزه نزدیک‌تر بودی و از شک و گمان دورتر که محمد زبان عجم نداند و بر وی گمان نبرند که از ذات خویش می‌گوید و نتواند که بزبان عجم کتاب نهد، رب العالمین بجواب ایشان گفت: اگر ما این قرآن بزبان عجم فرو فرستادیمی چنانک اقتراح کردند هم ایشان گفتندی: چرا نه بزبان عرب فرستاد که لغت ماست تا ما بی‌ترجمان بدانستیمی و دریافتیمی. آن گه گفت: قُلْ هُوَ لِلَّذِینَ آمَنُوا هُدیً وَ شِفاءٌ بگوی مؤمنان را در ان شکی نیست که ایشان را هدی و شفاست، هدی من الضلالة و شفاء من الشک. اگر شکی است و گمانی کافران راست که کرّی و گرانی در گوش دل دارند تا حق در نمی‌یابند، و قرآن برایشان پوشیده تا فراحق نمی‌بینند. أُولئِکَ یُنادَوْنَ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ ای لا یسمعون و لا یفهمون کما انّ من دعی من مکان بعید لم یسمع و لم یفهم مثل ایشان چون کسی است که او را از مسافت دور خوانند و آواز خواننده نشنود، او را از ان ندا چه منفعت باشد و چه حاصل بود؟
وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسَی الْکِتابَ فَاخْتُلِفَ فِیهِ هذا الاختلاف هو اختلاف الیهود آمن به بعضهم بتصدیقه محمدا و کفر به بعضهم بتکذیبه محمدا و منهم من حرّف و بدّل، کقوله: یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ و قیل: اختلف الیهود فی کتابهم کما اختلف قومک فی القرآن. و تمّ الکلام علی قوله: فَاخْتُلِفَ فِیهِ ثمّ رجع الی القول فی العرب فقال: وَ لَوْ لا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّکَ قیل: هی الاجل المسمّی، و قیل: هی قوله: «کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ». و قیل: هی قوله: بَلِ السَّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ. و قیل: هی قوله وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ. و المعنی: لو لا کلمة سبقت من ربک فی تأخیر العذاب لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ یعنی لفرغ من عذابهم و عجّل اهلاکهم، وَ إِنَّهُمْ لَفِی شَکٍّ مِنْهُ ای من صدقک «مریب» موقع لهم الریبة.
مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِنَفْسِهِ ثوابه وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَیْها عقابه هذا استغناء فیه طرف من الوعید، وَ ما رَبُّکَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ ای هو منزّه عن الظلم یقال: من ظلم و علم انه یظلم فهو ظلّام.
إِلَیْهِ یُرَدُّ عِلْمُ السَّاعَةِ ای علم وقت الساعة عند اللَّه فحسب کقوله: إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ. و قیل: من سئل عنها فعلمها مردود الی اللَّه فیقول اللَّه یعلم لا یعلمه غیره. وَ ما تَخْرُجُ مِنْ ثَمَراتٍ قرأ اهل المدینة و الشام و حفص: «ثمرات» علی الجمع. و قرأ الآخرون: «من ثمرة» علی التوحید مِنْ أَکْمامِها ای من اوعیتها یعنی الکفرّی قبل ان ینشق. و قیل: قشرها الاعلی من الجوز و اللوز و الفستق و غیرها.
وَ ما تَحْمِلُ مِنْ أُنْثی وَ لا تَضَعُ حملها «الّا بعلمه» ای الا و اللَّه عالم به و المعنی: یرد الیه علم الساعة کما یرد الیه علم الثمار و النتاج. وَ یَوْمَ یُنادِیهِمْ ینادی المشرکین: أَیْنَ شُرَکائِی الذین کنتم تزعمون انها آلهة؟ قالُوا آذَنَّاکَ ما مِنَّا مِنْ شَهِیدٍ. «آذناک» ای اعلمناک.
و قیل: اسمعناک، من قوله: أَذِنَتْ لِرَبِّها. ما مِنَّا مِنْ شَهِیدٍ فیه قولان: احدهما انه من قول الآلهة، ای ما منا من یشهد لنفسه انه شریکک. و قیل: هو من قول المشرکین، ای ما منا من احد یشهد علی نفسه بالشرک، لانهم لمّا عاینوا القیامة و العذاب تبرّؤا من الاصنام.
وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما کانُوا یَدْعُونَ ای یعبدون مِنْ قَبْلُ فی الدنیا وَ ظَنُّوا ایقنوا ما لَهُمْ مِنْ مَحِیصٍ مهرب.
لا یَسْأَمُ الْإِنْسانُ ای الکافر. و قیل: هو عامّ للجنس، ای لا یمل الانسان من مسئلة المال و تمنّی الغنی و الصحة، وَ إِنْ مَسَّهُ الشَّرُّ ای ناله الفقر، «فَیَؤُسٌ قَنُوطٌ هما اسمان متغایران فی اللفظ معناهما واحد کالرّؤف الرحیم، و العفو و الصفح، و المعنی: یؤس من الخیر قنوط من عود النعمة، ای ظنّ ان لن یرجع الی الخیر ابدا. و قیل: یؤس قنوط من الرحمة و الاجابة بسوء الظّنّ.
وَ لَئِنْ أَذَقْناهُ رَحْمَةً مِنَّا ای اصبناه عافیة و غنی مِنْ بَعْدِ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُ ای من بعد شدّة اصابته، لَیَقُولَنَّ هذا لِی یعنی انا اهل لهذا و مستحقّه، ای لا یری ذلک تفضلا من اللَّه یجب علیه شکره له، نظیره قوله تعالی حکایة عن آل فرعون: فَإِذا جاءَتْهُمُ الْحَسَنَةُ قالُوا لَنا هذِهِ وَ ما أَظُنُّ السَّاعَةَ قائِمَةً ای ما اریها تکون، وَ لَئِنْ رُجِعْتُ إِلی رَبِّی إِنَّ لِی عِنْدَهُ لَلْحُسْنی هذا کقوله: وَ تَصِفُ أَلْسِنَتُهُمُ الْکَذِبَ أَنَّ لَهُمُ الْحُسْنی یعنی یفضّلنی فی الآخرة کما فضّلنی فی الدنیا لانّ تفضیله ایّای یدلّ علی رضاه عنّی، فَلَنُنَبِّئَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِما عَمِلُوا قال ابن عباس: لنفقهنّهم علی مساوی اعمالهم، وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنْ عَذابٍ غَلِیظٍ شدید لا یفتر عنهم.
وَ إِذا أَنْعَمْنا عَلَی الْإِنْسانِ أَعْرَضَ عن الشکر و الطاعة متکبّرا متجبّرا، وَ نَأی بِجانِبِهِ تباعد بکلیّته. و قیل: اعجب بنفسه. وَ إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعاءٍ عَرِیضٍ ای ذو صیاح طویل. و قیل: فَذُو دُعاءٍ عَرِیضٍ ای اقبل علی الدّعاء الکثیر، و المعنی: لا یشکر علی النعم و لا یصبر عند فقد النعم و لا منافاة بین قوله: «یؤس قنوط» و بین قوله: فَذُو دُعاءٍ عَرِیضٍ لانّ الاوّل فی قوم و الثانی فی قوم. و قیل: یؤس قنوط بالقلب دّعآء باللسان. و قیل: یؤس قنوط من الصنم دّعآء للَّه.
قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ کانَ هذا القرآن مِنْ عِنْدِ اللَّهِ ثُمَّ کَفَرْتُمْ بِهِ الآن، مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ هُوَ فِی شِقاقٍ بَعِیدٍ معناه: الم تکونوا حینئذ مشاقین. و قیل: من اضلّ ممن صارفی شقّ غیر شقّ الحق.
سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ قال ابن عباس: الآیات فی الآفاق هی منازل المهلکین خاویة بما ظلموا، کقوله: مِنْها قائِمٌ وَ حَصِیدٌ وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصْرٍ مَشِیدٍ. وَ فِی أَنْفُسِهِمْ من انقلاب الاحوال و تداول الایّام. و قیل: فی انفسهم بالبلایا و الامراض. و قیل: فی انفسهم کانوا نطفا ثمّ علقا ثمّ مضغا ثمّ عظاما و لحما ثمّ صاروا من اهل التمییز و العقل.
و قیل: فی الافاق وقایع اللَّه فی الامم و فی انفسهم یوم بدر. و قیل: فی الافاق من فتوح البلاد و الامصار و فی انفسهم من فتح مکة کقوله: أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّا نَأْتِی الْأَرْضَ نَنْقُصُها مِنْ أَطْرافِها. و قیل: «فی الآفاق» یعنی: اقطار الارض و السماء من الشمس و القمر و النجوم و النبات و الاشجار و الانهار وَ فِی أَنْفُسِهِمْ من لطیف الصنعة و بدیع الحکمة و سبیل الغائط و البول حتی انّ الرجل لیأکل و یشرب من مکان واحد و یخرج ما یأکل و یشرب من مکانین. و قیل: فی انفسهم إحیاءهم عند الصباح من النوم. و قیل: الآیات فی الآفاق» هو ما اخبرهم النبی علیه السلام بوقوعه من الفتن و ظهور الآیات فی آفاق الارض بعده و لم یصدّقوه ثمّ کان کما اخبره. و قیل: هی طلوع الشمس من مغربها. و قیل: هی انشقاق القمر. قال بعض المفسرین: انّ ابا جهل قال للنبی (ص): ائتنا بعلامة، فانشقّ القمر بنصفین، فقال ابو جهل: یا معشر قریش قد سحرکم محمد فوجهوا رسلکم فی الآفاق هل عاینوا القمر کذلک فان عاینوا شیئا فهو آیة و الّا فذلک سحر، فوجهوا رسلهم فی الارض فاذا الناس یتحدّثون فی انشقاق القمر، فقال ابو جهل: هذا سحر مستمرّ: فنزل: سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ ان القرآن و الاسلام و محمدا «حقّ».
أَ وَ لَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ یعنی: او لا یکفیک ربک ناصرا، کقوله: أَ لَیْسَ اللَّهُ بِکافٍ عَبْدَهُ. و قیل: او لم یکف بربک شهیدا لانجاز ما وعد. و قیل: أ و لم یکف الانسان من الزاجر و الرادع عن المعاصی کون اللَّه شهیدا علیه. و قیل: او لم یکفهم من الدلائل شهادة ربک أَنَّهُ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ من اعمالهم «شهید».
أَلا إِنَّهُمْ فِی مِرْیَةٍ مِنْ لِقاءِ رَبِّهِمْ فی شک من البعث و الحساب، أَلا إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ مُحِیطٌ احاط بکلّ شی‌ء علما، ای عالم بکلّ شی‌ء قادر علیه حافظ له.
برگردان به زبان ساده
قوله: وَ مِنْ آیاتِهِ یعنی و من آیات قدرته و دلالات وحدانیّته، اللَّیْلُ وَ النَّهارُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ لا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَ لا لِلْقَمَرِ و ان کثرت منافعهما. و قیل: خصّا بالذکر لعبادة المجوس ایّاهما و الصابئین. عن عکرمة قال: انّ الشمس اذا غربت دخلت بحر تحت العرش فتسبّح اللَّه حتی اذا هی اصبحت استعفت ربّها من الخروج فقال لها الرب جلّ جلاله: و لم ذلک؟ و الرّب اعلم، قالت: انّی اذا خرجت عبدت من دونک، فقال لها الرب: اخرجی فلیس علیک من ذلک شی‌ء حسبهم جهنم ابعثها الیهم مع ثلاثة عشر الف ملک یقودونها حتی یدخلوهم فیها.
هوش مصنوعی: این آیه به نشانه‌های قدرت و یکتایی خداوند اشاره می‌کند و میفرماید شب و روز، خورشید و ماه همگی نشانه‌هایی از خدا هستند. نه تنها انسان‌ها باید به خداوند سجده کنند، بلکه به خورشید و ماه نباید سجده کرد، حتی اگر منفعت‌های زیادی داشته باشند. برخی معتقدند این تذکر به پرستش آتش‌پرست‌ها و صابئین مخصوصاً به خاطر عبادت این دو می‌باشد. همچنین، نقل شده که وقتی خورشید غروب می‌کند، به دریا زیر عرش می‌رود و خدا را تسبیح می‌کند. وقتی صبح می‌شود، از خدا می‌خواهد که از خروج او جلوگیری کند، زیرا نگران است که هنگام خروج، مورد پرستش قرار گیرد. اما خداوند به او میفرماید که نگران نباشد و خروج کند، زیرا برای کسانی که به غیر او عبادت می‌کنند عذاب جهنم در نظر گرفته شده است.
قوله: وَ اسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَهُنَّ ای خلق هؤلاء الآیات، إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ فاعبدوه وحده فانّ من عبد مع اللَّه غیره لا یکون عابدا له.
هوش مصنوعی: بگو: و برای خداوندی که شما را خلق کرده، سجده کنید. اگر شما او را می‌پرستید، فقط او را بپرستید، زیرا کسی که با خداوند دیگری عبادت کند، واقعاً او را نمی‌پرستد.
قال معدان بن طلحة: لقیت ثوبان مولی رسول اللَّه (ص) فقلت: اخبرنی بعمل یدخلنی اللَّه به الجنة، فقال: سألت عن ذلک رسول اللَّه (ص) فقال: «علیک بکثرة السجود للَّه فانک لا تسجد للَّه سجدة الّا رفعک اللَّه بها درجة و حطّ بها عنک خطیئة».
هوش مصنوعی: معدان بن طلحة می‌گوید: به ثوبان، آزاد شده رسول خدا (ص) برخوردم و از او پرسیدم: عملی به من بگو که باعث شود خداوند مرا به بهشت وارد کند. ثوبان پاسخ داد: من نیز در این مورد از رسول خدا (ص) سؤال کردم و ایشان فرمودند: «زیاد سجده کن، زیرا هر بار که برای خدا سجده می‌کنی، خداوند تو را به درجه‌ای بالا می‌برد و از تو یک خطا می‌زداید».
و قال ربیعة بن کعب الاسلمی: کنت ابیت مع رسول اللَّه (ص) فآتیه بوضوئه و حاجته، فقال لی: سل، فقلت: اسئلک مرافقتک فی الجنة، قال: او غیر ذلک، قلت: هو ذلک، قال: «فاعنّی علی نفسک بکثرة السجود».
هوش مصنوعی: ربیعۀ بن کعب اسلمی می‌گوید: شب‌ها با رسول خدا (ص) می‌گذراندم و به او در وضو و نیازهایش کمک می‌کردم. روزی از او خواستم که رفیق او در بهشت باشم. او از من سوال کرد آیا چیز دیگری نمی‌خواهم و من پاسخ دادم که فقط همین را می‌خواهم. او فرمود: «برای کمک به خودت، زیاد سجده کن».
قال (ص): «اقرب ما یکون العبد من ربه و هو ساجد فاکثروا الدعاء».
هوش مصنوعی: امام صادق (ع) فرموده‌اند: «نزدیک‌ترین حالت بنده به خداوند زمانی است که در حالت سجده است؛ پس دعا کردن در این زمان را زیاد کنید.»
و عن ابن عباس قال قال رسول اللَّه (ص): «لیس فی امتی ریاء ان راءوا فبالاعمال فامّا الایمان فثابت فی قلوبهم امثال الجبال و امّا الکبر فانّ احدهم اذا وضع جبهته للَّه ساجدا فقد بری‌ء من الکبر».
هوش مصنوعی: ابن عباس نقل می‌کند که پیامبر (ص) فرمودند: «در امتم ریا وجود ندارد، اگر هم در دیدن یکدیگر اثر آن باشد، این فقط در اعمال است. اما ایمان در دل‌هایشان همچون کوه‌ها محکم است و نسبت به تکبر، وقتی یکی از آنها پیشانی‌اش را برای خدا به زمین می‌گذارد و سجده می‌کند، از تکبر بری است.»
فَإِنِ اسْتَکْبَرُوا ای تکبّروا عن الاجابة الی ما تدعو هم الیه و لم یترکوا السجود لغیر اللَّه، فَالَّذِینَ عِنْدَ رَبِّکَ یعنی الملائکة یُسَبِّحُونَ لَهُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ ای یسبّحون و یمجّدون و یکبّرون و یهلّلون دائما و کلّها تسبیح. و قیل: یصلّون، وَ هُمْ لا یَسْأَمُونَ ای لا تلحقهم سآمة و لا ملالة من التسبیح فانّ التسبیح منهم کالتنفّس من الناس. اختلفوا فی موضع السجود، اعنی سجود التلاوة من هاتین الآیتین، فقال ابن عباس: اسجد بالآیة الآخرة. و کان عبد الرحمن السلمی و مجاهد یسجدان بالاولی.
هوش مصنوعی: اگر آنها تکبر ورزیدند و از پاسخ به دعوت تو سرپیچی کردند و سجده برای غیر خدا را ترک نکردند، پس کسانی که نزد پروردگارت هستند، یعنی ملائک، شب و روز او را تسبیح و تمجید و تکبیر می‌کنند و دائماً مشغول ذکر خداوند هستند. برخی گفته‌اند که ملائک در حال نمازند و از تسبیح خسته نمی‌شوند؛ زیرا تسبیح برای آنها مانند نفس کشیدن برای انسان‌ها است. درباره‌ی محل سجود در تلاوت این دو آیه اختلاف نظر وجود دارد. ابن عباس می‌گوید سجود باید در آیه‌ی آخر باشد، در حالی که عبد الرحمن سُلَمی و مجاهد سجده را در آیه‌ی اول انجام می‌دادند.
روی «انّ للَّه سبحانه ملکا یقال له حزقیآئل له ثمانیة عشر الف جناح ما بین الجناح الی الجناح خمس مائة عام فخطر له خاطر هل فوق العرش شی‌ء فزاده اللَّه مثلها اجنحة اخری فکان له ستّة و ثلاثون الف جناح بین الجناح الی الجناح خمس مائة عام ثمّ اوحی اللَّه سبحانه الیه: ایّها الملک طر، فطار مقدار عشرین الف سنة فلم ینل رأس قائمة من قوائم العرش ثمّ ضاعف اللَّه له فی الجناح و القوّة و امره ان یطیر، فطار مقدار ثلثین الف سنة، فلم ینل ایضا فاوحی اللَّه عز و جل الیه: ایّها الملک لو طرت الی نفخ الصور مع اجنحتک و قوّتک لم تبلغ ساق عرشی، فقال الملک: سبحان ربی الاعلی فانزل اللَّه عز و جل: سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی فقال النبی (ص): اجعلوها فی سجودکم.
هوش مصنوعی: در این متن بیان شده است که خداوند ملکتی به نام حزقیائل دارد که دارای هجده هزار بال است. فاصله بین دو بال او برابر با پانصد سال است. زمانی که او به این فکر می‌افتد که آیا چیزی بالای عرش وجود دارد، خداوند بال‌های بیشتری به او عطا می‌کند و تعداد بال‌هایش به سی و شش هزار افزایش می‌یابد. سپس خدا به او وحی می‌کند که پرواز کند و او به مدت بیست هزار سال پرواز می‌کند، اما به پای عرش نمی‌رسد. سپس خداوند او را از نظر قدرت و بال‌ها تقویت می‌کند و به او می‌گوید که دوباره پرواز کند و او این‌بار به مدت سی هزار سال پرواز می‌کند، اما باز هم به عرش نمی‌رسد. در نهایت خداوند به او میفرماید که حتی اگر با این بال‌ها و قدرتش به سوی نفخ صور برود، باز هم به ساق عرش نخواهد رسید. در پاسخ به این فرمان، ملک با بزرگداشت خداوند می‌گوید: «پاک است پروردگار من، اعلی». سپس خداوند آیه‌ای نازل می‌کند که دستور می‌دهد نام پروردگار بلندمرتبه‌ات را تسبیح بگویی و پیامبر (ص) میفرماید که این آیه را در سجده‌هایتان قرار دهید.
وَ مِنْ آیاتِهِ أَنَّکَ تَرَی الْأَرْضَ خاشِعَةً ای یابسة غبر الإنبات فیها فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا الْماءَ یعنی المطر «اهتزّت» ای تحرّکت و انفطرت لخروج النبات، «و ربت» ای انتفخت عند نزول المطر. و قیل: فیه تقدیم و تأخیر، ای ربت و اهتزّت إِنَّ الَّذِی أَحْیاها لَمُحْیِ الْمَوْتی فی الآخرة إِنَّهُ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ من الاحیاء و الاماتة «قدیر» إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیاتِنا ای یمیلون عن الحق فی ادلّتنا، قال مجاهد یلحدون فی آیاتنا بالمکاء و التصدیة و اللغو و اللغط حین قالوا: لا تَسْمَعُوا لِهذَا الْقُرْآنِ وَ الْغَوْا فِیهِ. و قال السدی: یعاندون و یشاقون و قیل: یضعونها علی غیر معناها. لا یَخْفَوْنَ عَلَیْنا فتلقیهم فی النار. ثمّ قال: أَ فَمَنْ یُلْقی فِی النَّارِ و هو ابو جهل خَیْرٌ أَمْ مَنْ یَأْتِی آمِناً یَوْمَ الْقِیامَةِ؟ قیل: هو حمزة و قیل: عثمان. و قیل: عمار بن یاسر، اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ هذا امر تهدید و وعید، ای لا یضرّ اللَّه تعالی عملکم بما لا یرضیه و لا یخفی علیه فآثروا ما شئتم فانکم لا تضرّون الّا انفسکم، إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ فیجازیکم علیه.
هوش مصنوعی: از نشانه‌های خدا این است که زمین را می‌بینی که خاضع و خشک است و در آن هیچ رویشی وجود ندارد. اما هنگامی که آب باران بر آن نازل می‌شود، زمین به جنب و جوش درآمده و گیاهان از آن می‌رویند و بزرگ می‌شوند. بعضی گفته‌اند که ترتیب این جمله‌ها جابجاست و بهتر است بگوییم که ابتدا گیاهان بزرگ می‌شوند و سپس زمین به تکاپو می‌افتد. کسی که این زمین را زنده کرده، همانا قادر است مردگان را در قیامت زنده کند و او به هر چیزی که بخواهد، تواناست.
به تحقیق، کسانی که در آیات ما انحراف می‌کنند و از حقیقت منحرف می‌شوند، به گفته مجاهد، با صدای زدن و سر و صدای بی‌مورد و گفت‌وگوهای بی‌فایده، در این قرآن کم‌اهمیت جلوه می‌دهند و می‌گویند: «به این قرآن گوش ندهید و در آن حاشیه‌روی کنید.» برخی دیگر نیز می‌گویند که این افراد در برابر آیات خدا سرکشی و عصیان می‌کنند یا معانی آنها را به غلط تفهیم می‌کنند.
این افراد از ما پنهان نیستند و در روز قیامت به آتش انداخته می‌شوند. سپس می‌گوید: آیا کسی که به آتش انداخته می‌شود، مانند ابوجهل، بهتر است یا کسی که در روز قیامت با امان می‌آید؟ برخی گفته‌اند که آن شخص حمزه است، برخی دیگر عثمان و بعضی عمار بن یاسر را ذکر کرده‌اند.
عمل کنید هر طور که می‌خواهید، این به معنای تهدید و هشدار است، زیرا خداوند از آنچه خلاف رضایتش باشد، بی‌خبر نیست و عمل شما را تحت نظر دارد. پس هر چه می‌خواهید انتخاب کنید، چرا که تنها به خودتان آسیب می‌زنید و او به آنچه که انجام می‌دهید، بینا است و شما را بر اساس آن مجازات خواهد کرد.
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِالذِّکْرِ ای بالقرآن لَمَّا جاءَهُمْ و هو حکایة عن الذین یلحدون فی آیاته، ثمّ اخذ فی وصف الذکر و ترک الجواب علی تقدیر: انّ الذین کفروا بالذکر یجازون بکفرهم. و قیل: خبره قوله: أُولئِکَ یُنادَوْنَ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ قال ابن عباس: ای کریم علی اللَّه: و قیل: عزیز لا یقدر احد ان یأتی بمثله.
هوش مصنوعی: کسانی که به قرآن که یادآور حقایق است، کافر شده‌اند، وقتی که به سراغشان آمد، در واقع در حال بیان حال افرادی هستند که در آیات آن انحراف می‌ورزند. سپس به توصیف قرآن پرداخته و به این موضوع اشاره می‌شود که کسانی که به آن کافر هستند، مجازات خواهند شد. همچنین گفته شده که این افراد از دور فرا خوانده می‌شوند و قرآن کتابی با ارزش و عزیز است. ابن عباس می‌گوید که این کتاب منبع بزرگی از کرامت است و همچنین به این نکته اشاره شده که هیچ‌کس نمی‌تواند مشابه آن را بیاورد.
و قیل: عزیز من تمسّک به اعزّه اللَّه فی الدنیا و الآخرة.
هوش مصنوعی: گفته شده است: ای عزیز من، به بندگان خدا در دنیا و آخرت پناه ببرید.
لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ قال قتادة: «الباطل» هو الشیطان ای لا یستطیع الشیطان ان یغیّره او یزید فیه او ینقص منه. و قال مقاتل: لا یأتیه التکذیب من الکتب التی قبله و لا یجی‌ء من بعده کتاب فیبطله. و قیل معناه: لا یأتیه الکذب فی اخباره عمّا تقدّم و لا عمّا تأخر. تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ ای منزّل من حکیم یقع افعاله محکمة، «حمید» ای حامد لنفسه و حامد لعباده المؤمنین.
هوش مصنوعی: هیچ چیز باطل نمی‌تواند از جلو یا از پشت این کتاب به آن نزدیک شود. برخی از مفسران گفته‌اند که "باطل" به معنای شیطان است، به این معنا که شیطان نمی‌تواند آن را تغییر دهد، افزایش دهد یا از آن بکاهد. برخی دیگر می‌گویند که هیچ کذب و دروغی از کتب قبلی نمی‌تواند آن را رد کند و هیچ کتابی بعد از آن نمی‌تواند آن را باطل سازد. همچنین این مفهوم مطرح شده که هیچ دروغی در اخبارش درباره‌ی گذشته یا آینده نمی‌تواند به آن آسیب بزند. این کتاب نازل‌شده از سوی حکیم و ستوده‌ای است که افعال او محکم و درست است و او به خود و بندگان مؤمنش ستایش می‌شود.
ثمّ عزّی نبیّه (ص) علی تکذیبهم ایّاه فقال: ما یُقالُ لَکَ إِلَّا ما قَدْ قِیلَ لِلرُّسُلِ مِنْ قَبْلِکَ یعنی: قد قیل للانبیاء قبلک من الساحر و المجنون و الکاهن کما یقال لک و کذّبوا کما کذّبت، هذا کقوله: کَذلِکَ ما أَتَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا قالُوا ساحِرٌ أَوْ مَجْنُونٌ و فیه وجه آخر: ای ما یقول اللَّه لک فی الوحی و التنزیل الّا ما قال للرسل من قبلک فیما اوحی الیهم، هذا کقوله: إِنَّا أَوْحَیْنا إِلَیْکَ کَما أَوْحَیْنا إِلی نُوحٍ وَ النَّبِیِّینَ مِنْ بَعْدِهِ و کقوله: شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً و کقوله: قُلْ ما کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ.
هوش مصنوعی: سپس خداوند پیامبر خود را در برابر تکذیب‌ها و اتهاماتی که به او نسبت داده شده، تسلی داد و فرمود: به تو نمی‌گویم جز آنچه که قبلاً به پیامبران قبل از تو گفته شده است. یعنی آنها نیز از سوی مردم به عنوان ساحر، دیوانه و کاهن متهم شدند، همانطور که تو مورد اتهام قرار گرفته‌ای. آنها نیز همانند تو تکذیب شدند. این اشاره به این دارد که همانطور که برای پیامبران قبل اتفاق افتاده، برای تو نیز چنین خواهد بود. همچنین خداوند به آنچه که بر تو وحی کرده، اشاره می‌کند و می‌گوید که این وحی همانند وحی‌هایی است که به نوح و سایر پیامبران رسیده است. در واقع، تأکید بر این است که پیامبری تو نوآوری نیست و تو تنها ادامه‌دهنده راه پیامبران دیگر هستی.
إِنَّ رَبَّکَ لَذُو مَغْفِرَةٍ للمؤمنین وَ ذُو عِقابٍ أَلِیمٍ للکافرین.
هوش مصنوعی: خداوند تو، دارای آمرزش برای مؤمنان و عذاب سختی برای کافران است.
ثمّ عاد الی وصف الذکر فقال: وَ لَوْ جَعَلْناهُ قُرْآناً أَعْجَمِیًّا ای لو جعلنا هذا الکتاب الذی تقرءه علی الناس قرآنا اعجمیا بغیر لغة العرب لَقالُوا لَوْ لا فُصِّلَتْ آیاتُهُ ای هلّا بیّنت آیاته بالعربیة حتی نفهمها من غیر ترجمان أَعْجَمِیٌّ وَ عَرَبِیٌّ یعنی: اکتاب اعجمیّ و رسول عربیّ؟ و هذا استفهام علی وجه الانکار ای انهم کانوا یقولون المنزل علیه عربیّ و المنزل اعجمیّ. الاعجمیّ و الاعجم الذی لا یفصح و ان کان عربیا، و العجمیّ الذی ولدته العجم و ان کان فصیحا. و الاعرابیّ هو الذی یفصح و ان کان ولدته العجم، و العربیّ الذی ولدته العرب و ان کان لم یفصح.
هوش مصنوعی: سپس به توصیف ذکر ادامه داد و گفت: اگر این کتابی که به مردم می‌خوانی را قرآن غیر عربی قرار می‌دادیم، می‌گفتند چرا آیات آن به وضوح بیان نشده‌اند؟ آیا باید به زبان عربی بیان شوند تا ما بدون مترجم بفهمیم؟ آیا این کتاب غیر عربی و پیامبر عربی است؟ این نوع پرسش نشان‌دهنده انکار آن‌هاست، زیرا می‌گفتند که کتاب نازل شده عربی است، در حالی که خود این کتاب غیر عربی است. غیر عربی به کسی اطلاق می‌شود که به عربی صحبت نمی‌کند، حتی اگر از نسل عرب باشد. در حالی که عربی به کسی گفته می‌شود که از نسل عرب‌هاست، حتی اگر به خوبی صحبت نکند. همچنین، اعرابی به کسی اطلاق می‌شود که به خوبی سخن می‌گوید، حتی اگر از نسل غیر عرب‌ها باشد.
بعضی مفسّران گفتند این آیت جواب آن کافرانست که ربّ العزة ایشان را میفرماید: کَفَرُوا بِالذِّکْرِ لَمَّا جاءَهُمْ چون قرآن بایشان آمد کافر شدند گفتند: چرا نه قرآن بزبان عجم فرستادند تا بمعجزه نزدیک‌تر بودی و از شک و گمان دورتر که محمد زبان عجم نداند و بر وی گمان نبرند که از ذات خویش می‌گوید و نتواند که بزبان عجم کتاب نهد، رب العالمین بجواب ایشان گفت: اگر ما این قرآن بزبان عجم فرو فرستادیمی چنانک اقتراح کردند هم ایشان گفتندی: چرا نه بزبان عرب فرستاد که لغت ماست تا ما بی‌ترجمان بدانستیمی و دریافتیمی. آن گه گفت: قُلْ هُوَ لِلَّذِینَ آمَنُوا هُدیً وَ شِفاءٌ بگوی مؤمنان را در ان شکی نیست که ایشان را هدی و شفاست، هدی من الضلالة و شفاء من الشک. اگر شکی است و گمانی کافران راست که کرّی و گرانی در گوش دل دارند تا حق در نمی‌یابند، و قرآن برایشان پوشیده تا فراحق نمی‌بینند. أُولئِکَ یُنادَوْنَ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ ای لا یسمعون و لا یفهمون کما انّ من دعی من مکان بعید لم یسمع و لم یفهم مثل ایشان چون کسی است که او را از مسافت دور خوانند و آواز خواننده نشنود، او را از ان ندا چه منفعت باشد و چه حاصل بود؟
هوش مصنوعی: برخی از مفسران بر این عقیده هستند که این آیه پاسخ کافران است که خداوند میفرماید: «کفر ورزیدند به ذکر وقتی که به آنان رسید». آنها وقتی قرآن را دریافت کردند، کافر شدند و گفتند: چرا قرآن به زبان غیرعربی نازل نشد تا معجزه‌ای نزدیک‌تر به نظر برسد و از شک و تردید دورتر باشد. چراکه محمد به زبان غیرعربی تسلط ندارد و نمی‌توانند تصور کنند که او از خود چیزی می‌گوید و نمی‌تواند کتابی به آن زبان بنویسد. خداوند در جواب آنان میفرماید: اگر ما این قرآن را به زبان غیرعربی نازل می‌کردیم، همانطور که آنان پیشنهاد دادند، باز هم خود آنان می‌گفتند: چرا قرآن به زبان عربی نازل نشده که زبان ماست تا ما بدون ترجمه متوجه شویم. سپس خداوند میفرماید: «بگو، این قرآن برای مؤمنان هدایتی و شفاست» و در آن شکی نیست. این هدایت از گمراهی و شفایی از تردید است. اگر شک و تردیدی وجود دارد، از جانب کافران است که گوش دلشان کر و افکارشان غیرقابل درک است و قرآن برای آنها پوشیده است تا حقیقت را نمی‌بینند. این گروه مانند کسانی هستند که از فاصله دور فراخوانده می‌شوند اما صدای آنها را نمی‌شنوند و نمی‌فهمند. بنابراین، آن ندا برایشان هیچ سود و ثمری نخواهد داشت.
وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسَی الْکِتابَ فَاخْتُلِفَ فِیهِ هذا الاختلاف هو اختلاف الیهود آمن به بعضهم بتصدیقه محمدا و کفر به بعضهم بتکذیبه محمدا و منهم من حرّف و بدّل، کقوله: یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ و قیل: اختلف الیهود فی کتابهم کما اختلف قومک فی القرآن. و تمّ الکلام علی قوله: فَاخْتُلِفَ فِیهِ ثمّ رجع الی القول فی العرب فقال: وَ لَوْ لا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّکَ قیل: هی الاجل المسمّی، و قیل: هی قوله: «کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ». و قیل: هی قوله: بَلِ السَّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ. و قیل: هی قوله وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ. و المعنی: لو لا کلمة سبقت من ربک فی تأخیر العذاب لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ یعنی لفرغ من عذابهم و عجّل اهلاکهم، وَ إِنَّهُمْ لَفِی شَکٍّ مِنْهُ ای من صدقک «مریب» موقع لهم الریبة.
هوش مصنوعی: موسى به کتابی دست یافت که در آن اختلافاتی وجود داشت. این اختلافات میان یهودیان بود، به طوری که برخی به صدق محمد ایمان آوردند و برخی دیگر او را تکذیب کردند. همچنین گروهی از آنان به تحریف و تغییر آن پرداخته و به کلمات آن، از مبدأ خود تبدیل کردند. این مسئله مشابه اختلافی است که قوم تو درباره قرآن دارند. سپس صحبت به عرب‌ها تغییر می‌یابد و به این نکته اشاره می‌شود که اگر سخنی از سوی پروردگارت در تأخیر عذاب نبود، عذاب آنان به سرعت وارد می‌شد و آنها در مورد صدق تو در تردید بودند که این تردید برایشان مشکل‌ساز است.
مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِنَفْسِهِ ثوابه وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَیْها عقابه هذا استغناء فیه طرف من الوعید، وَ ما رَبُّکَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ ای هو منزّه عن الظلم یقال: من ظلم و علم انه یظلم فهو ظلّام.
هوش مصنوعی: هر کس عمل صالحی انجام دهد، پاداش آن به خودش برمی‌گردد و هر کس بد کند، عذابش بر اوست. این جمله نشان‌دهنده‌ی وعده‌ای است و خداوند نسبت به بندگانش ظلمی نمی‌کند. خداوند از ظلم به دور است و اگر کسی ظلم کند و بداند که در حال ظلم است، در واقع بسیار ظالم است.
إِلَیْهِ یُرَدُّ عِلْمُ السَّاعَةِ ای علم وقت الساعة عند اللَّه فحسب کقوله: إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ. و قیل: من سئل عنها فعلمها مردود الی اللَّه فیقول اللَّه یعلم لا یعلمه غیره. وَ ما تَخْرُجُ مِنْ ثَمَراتٍ قرأ اهل المدینة و الشام و حفص: «ثمرات» علی الجمع. و قرأ الآخرون: «من ثمرة» علی التوحید مِنْ أَکْمامِها ای من اوعیتها یعنی الکفرّی قبل ان ینشق. و قیل: قشرها الاعلی من الجوز و اللوز و الفستق و غیرها.
هوش مصنوعی: علم زمان قیامت تنها به خدا تعلق دارد و هیچ کس دیگری از آن آگاه نیست. اگر کسی از زمان قیامت بپرسد، پاسخ باید به خداوند برگردد که میفرماید: او می‌داند و هیچ کس دیگری نمی‌داند. همچنین، درباره میوه‌ها، ساکنان مدینه و شام و حفص «ثمرات» را به صورت جمع خوانده‌اند، در حالی که دیگران «من ثمرة» را به صورت مفرد می‌خوانند. این کلمه به معانی مختلفی تعبیر می‌شود، از جمله اینکه منظور از آن میوه‌هاست که در آغاز باروری خود قرار دارند. همچنین، برخی به لایه‌های بالایی میوه‌هایی مانند گردو، بادام و پسته اشاره می‌کنند.
وَ ما تَحْمِلُ مِنْ أُنْثی وَ لا تَضَعُ حملها «الّا بعلمه» ای الا و اللَّه عالم به و المعنی: یرد الیه علم الساعة کما یرد الیه علم الثمار و النتاج. وَ یَوْمَ یُنادِیهِمْ ینادی المشرکین: أَیْنَ شُرَکائِی الذین کنتم تزعمون انها آلهة؟ قالُوا آذَنَّاکَ ما مِنَّا مِنْ شَهِیدٍ. «آذناک» ای اعلمناک.
هوش مصنوعی: هیچ زنی باردار نمی‌شود و هیچ کودکی به دنیا نمی‌آید مگر به علم و دانش خداوند. خداوند به علم خود، علم ساعت (روز قیامت) و علم نتایج (محصولات و زاد و ولد) را می‌داند. در آن روز که خداوند مشرکان را ندا می‌دهد و از آنان می‌پرسد: «شریکان شما کجایند، همان‌هایی که شما ادعا می‌کردید که خدایان هستند؟» آنان جواب می‌دهند: «ما به تو خبر دادیم که هیچ کدام از ما شاهد نیستیم.» در واقع، عبارت «آذَنَّاکَ» به معنای «ما تو را مطلع کردیم» است.
و قیل: اسمعناک، من قوله: أَذِنَتْ لِرَبِّها. ما مِنَّا مِنْ شَهِیدٍ فیه قولان: احدهما انه من قول الآلهة، ای ما منا من یشهد لنفسه انه شریکک. و قیل: هو من قول المشرکین، ای ما منا من احد یشهد علی نفسه بالشرک، لانهم لمّا عاینوا القیامة و العذاب تبرّؤا من الاصنام.
هوش مصنوعی: گفته شده است: شنیدیم از او که میفرماید: «اجازه داده شده است برای پروردگارش». در این باره دو نظر وجود دارد: یکی این که این گفته از سوی خداوند است، یعنی هیچ یک از ما نمی‌تواند برای خودش گواهی دهد که شریک تو هست. و گفته دیگری این است که این مربوط به مشرکین است، به این معنا که هیچ یک از آنها نمی‌تواند بر خود گواهی بدهد که مشرک است، چرا که وقتی عذاب و قیامت را مشاهده کردند، از بت‌ها و idols خود بیزاری جسته و تبرّی کردند.
وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما کانُوا یَدْعُونَ ای یعبدون مِنْ قَبْلُ فی الدنیا وَ ظَنُّوا ایقنوا ما لَهُمْ مِنْ مَحِیصٍ مهرب.
هوش مصنوعی: و آنچه را که پیش از این در دنیا می‌پرستیدند از آنان دور شد و یقین کردند که هیچ راه نجاتی برایشان وجود ندارد.
لا یَسْأَمُ الْإِنْسانُ ای الکافر. و قیل: هو عامّ للجنس، ای لا یمل الانسان من مسئلة المال و تمنّی الغنی و الصحة، وَ إِنْ مَسَّهُ الشَّرُّ ای ناله الفقر، «فَیَؤُسٌ قَنُوطٌ هما اسمان متغایران فی اللفظ معناهما واحد کالرّؤف الرحیم، و العفو و الصفح، و المعنی: یؤس من الخیر قنوط من عود النعمة، ای ظنّ ان لن یرجع الی الخیر ابدا. و قیل: یؤس قنوط من الرحمة و الاجابة بسوء الظّنّ.
هوش مصنوعی: انسان، به ویژه کافر، هرگز از درخواست برای مال و آرزوی ثروت و سلامتی خسته نمی‌شود. حتی اگر به او سختی و فقر برسد، همچنان ناامیدی و یأس در دلش می‌افتد. یأس و قنوط هر دو واژه‌هایی هستند که به وضعیت ناامیدی اشاره دارند و علی‌رغم تفاوت در معنای ظاهری، به یک مفهوم نزدیک هستند. یعنی انسان ممکن است به خاطر عدم وجود خیر و بازگشت نعمت‌ها، احساس یأس کند و تصور کند که دیگر هرگز به خوبی‌ها نخواهد رسید. برخی نیز بر این باورند که یأس به معنای ناامیدی از رحمت و پاسخ مثبت به دعاها با بدبینی است.
وَ لَئِنْ أَذَقْناهُ رَحْمَةً مِنَّا ای اصبناه عافیة و غنی مِنْ بَعْدِ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُ ای من بعد شدّة اصابته، لَیَقُولَنَّ هذا لِی یعنی انا اهل لهذا و مستحقّه، ای لا یری ذلک تفضلا من اللَّه یجب علیه شکره له، نظیره قوله تعالی حکایة عن آل فرعون: فَإِذا جاءَتْهُمُ الْحَسَنَةُ قالُوا لَنا هذِهِ وَ ما أَظُنُّ السَّاعَةَ قائِمَةً ای ما اریها تکون، وَ لَئِنْ رُجِعْتُ إِلی رَبِّی إِنَّ لِی عِنْدَهُ لَلْحُسْنی هذا کقوله: وَ تَصِفُ أَلْسِنَتُهُمُ الْکَذِبَ أَنَّ لَهُمُ الْحُسْنی یعنی یفضّلنی فی الآخرة کما فضّلنی فی الدنیا لانّ تفضیله ایّای یدلّ علی رضاه عنّی، فَلَنُنَبِّئَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِما عَمِلُوا قال ابن عباس: لنفقهنّهم علی مساوی اعمالهم، وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنْ عَذابٍ غَلِیظٍ شدید لا یفتر عنهم.
هوش مصنوعی: اگر ما به او رحمت و نعمت‌عاملی از جانب خود ببخشیم، پس از آنکه دچار سختی‌ها و مشکلاتی شده بود، به یقین می‌گوید: "این نعمت برای من است و من مستحق آن هستم." او نمی‌بیند که این فقط یک رحمت از طرف خداوند است که شکرگزاری آن لازم است. مانند سخنی که در قرآن درباره فرعونیان آمده: "زمانی که نعمتی به آنها می‌رسید، می‌گفتند: این برای ماست و گمان نمی‌کنم که قیامت برپا شود. و اگر به سوی خدا بازگردم، به یقین من در نزد او پاداشی بزرگ خواهم داشت." این نشان‌دهنده این است که آنها توقع دارند در آخرت نیز مانند دنیا از نعمت‌ها بهره‌مند شوند، چون نعمت‌ها در دنیا را نشانه رضایت خداوند از خود می‌دانند. و خداوند میفرماید: "ما کسانی که کافر شده‌اند را از اعمال آنها آگاه خواهیم کرد." به روایت ابن عباس، این بدین معنی است که ما به آنها می‌آموزیم که اعمال زشتشان چه برآیندهایی داشته و ما آنها را به عذابی سخت و طاقت‌فرسا وادار خواهیم کرد که هیچگاه از آنها دور نخواهد شد.
وَ إِذا أَنْعَمْنا عَلَی الْإِنْسانِ أَعْرَضَ عن الشکر و الطاعة متکبّرا متجبّرا، وَ نَأی بِجانِبِهِ تباعد بکلیّته. و قیل: اعجب بنفسه. وَ إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعاءٍ عَرِیضٍ ای ذو صیاح طویل. و قیل: فَذُو دُعاءٍ عَرِیضٍ ای اقبل علی الدّعاء الکثیر، و المعنی: لا یشکر علی النعم و لا یصبر عند فقد النعم و لا منافاة بین قوله: «یؤس قنوط» و بین قوله: فَذُو دُعاءٍ عَرِیضٍ لانّ الاوّل فی قوم و الثانی فی قوم. و قیل: یؤس قنوط بالقلب دّعآء باللسان. و قیل: یؤس قنوط من الصنم دّعآء للَّه.
هوش مصنوعی: زمانی که به انسان نعمتی می‌دهیم، او به طور متکبرانه از شکرگزاری و اطاعت دوری می‌کند و از کنار این نعمت‌ها فاصله می‌گیرد. برخی می‌گویند که به خود می‌بالد. اما هنگامی که با مصیبتی روبرو می‌شود، به طور گسترده‌ای دعا می‌کند و صدای فریادش بلند می‌شود. همچنین، می‌توان گفت که او به دعاهای فراوان توجه می‌کند. این به این معنی است که در برابر نعمت‌ها شکرگزاری نمی‌کند و در زمان فقدان نعمت‌ها صبر ندارد. بین این دو حالت، یعنی یأس و ناامیدی قلبی و دعا با زبان، تضادی وجود ندارد زیرا اولی در میان یک گروه و دومی در میان گروهی دیگر بروز می‌کند. به علاوه، ممکن است بگوییم ناامیدی از مخلوق و دعا کردن به سوی خداوند وجود دارد.
قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ کانَ هذا القرآن مِنْ عِنْدِ اللَّهِ ثُمَّ کَفَرْتُمْ بِهِ الآن، مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ هُوَ فِی شِقاقٍ بَعِیدٍ معناه: الم تکونوا حینئذ مشاقین. و قیل: من اضلّ ممن صارفی شقّ غیر شقّ الحق.
هوش مصنوعی: بگویید: آیا دیده‌اید اگر این قرآن از سوی خداوند باشد و شما اکنون به آن کافر شوید، چه کسی گمراه‌تر است از کسی که در نفاق عمیق به سر می‌برد؟ این به این معناست که آیا شما در آن زمان مخالف نبودید؟ برخی نیز گفته‌اند: چه کسی گمراه‌تر است از کسی که به راهی غیر از راه حق می‌رود؟
سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ قال ابن عباس: الآیات فی الآفاق هی منازل المهلکین خاویة بما ظلموا، کقوله: مِنْها قائِمٌ وَ حَصِیدٌ وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصْرٍ مَشِیدٍ. وَ فِی أَنْفُسِهِمْ من انقلاب الاحوال و تداول الایّام. و قیل: فی انفسهم بالبلایا و الامراض. و قیل: فی انفسهم کانوا نطفا ثمّ علقا ثمّ مضغا ثمّ عظاما و لحما ثمّ صاروا من اهل التمییز و العقل.
هوش مصنوعی: آیات خداوند در عالم وجود به انسان‌ها نشان داده می‌شود. ابن عباس می‌گوید: این آیات در جهان، نشانه‌های هلاکت سرزمین‌ها و مردمان ستمگر است که خالی و ویران شده‌اند. مانند جمله‌هایی که درباره مکان‌هایی همچون میدان‌های جنگ، زمین‌های سوخته و بناهای متروک بیان شده است. همچنین در خود انسان‌ها، تغییرات وضعیت و گردش روزگار را می‌توان مشاهده کرد. برخی دیگر می‌گویند این آیات در خود انسان‌ها به صورت بلایای طبیعی و بیماری‌ها نمایان می‌شود. همچنین گفته شده که انسان از مراحل مختلفی چون نطفه، علقه و مضغه به مرحله‌ای می‌رسد که دارای عقل و تمییز می‌شود.
و قیل: فی الافاق وقایع اللَّه فی الامم و فی انفسهم یوم بدر. و قیل: فی الافاق من فتوح البلاد و الامصار و فی انفسهم من فتح مکة کقوله: أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّا نَأْتِی الْأَرْضَ نَنْقُصُها مِنْ أَطْرافِها. و قیل: «فی الآفاق» یعنی: اقطار الارض و السماء من الشمس و القمر و النجوم و النبات و الاشجار و الانهار وَ فِی أَنْفُسِهِمْ من لطیف الصنعة و بدیع الحکمة و سبیل الغائط و البول حتی انّ الرجل لیأکل و یشرب من مکان واحد و یخرج ما یأکل و یشرب من مکانین. و قیل: فی انفسهم إحیاءهم عند الصباح من النوم. و قیل: الآیات فی الآفاق» هو ما اخبرهم النبی علیه السلام بوقوعه من الفتن و ظهور الآیات فی آفاق الارض بعده و لم یصدّقوه ثمّ کان کما اخبره. و قیل: هی طلوع الشمس من مغربها. و قیل: هی انشقاق القمر. قال بعض المفسرین: انّ ابا جهل قال للنبی (ص): ائتنا بعلامة، فانشقّ القمر بنصفین، فقال ابو جهل: یا معشر قریش قد سحرکم محمد فوجهوا رسلکم فی الآفاق هل عاینوا القمر کذلک فان عاینوا شیئا فهو آیة و الّا فذلک سحر، فوجهوا رسلهم فی الارض فاذا الناس یتحدّثون فی انشقاق القمر، فقال ابو جهل: هذا سحر مستمرّ: فنزل: سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ ان القرآن و الاسلام و محمدا «حقّ».
هوش مصنوعی: در این متن، تفاسیر مختلفی درباره آیه‌ای از قرآن ارائه شده است. یکی از تفاسیر به وقایع و نشانه‌هایی اشاره دارد که در اطراف و در وجود انسان‌ها اتفاق افتاده است، مانند پیروزی‌های تاریخی یا تحولات طبیعی. برخی نیز به نشانه‌های خاصی اشاره می‌کنند که نشان‌دهنده حقانیت پیامبر اسلام است، از جمله شکافتن ماه یا طلوع خورشید از مغرب. در این راستا، داستانی از ابوجهل نقل شده که خواهان نشانهای از پیامبر (ص) بوده و زمانی که ماه به دو نیم تقسیم شد، او به سحر بودن آن متوسل می‌شود. در نهایت، این متن تأکید دارد که این نشانه‌ها به وضوح حقانیت قرآن و پیامبر را برای مردم نمایان می‌سازد.
أَ وَ لَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ یعنی: او لا یکفیک ربک ناصرا، کقوله: أَ لَیْسَ اللَّهُ بِکافٍ عَبْدَهُ. و قیل: او لم یکف بربک شهیدا لانجاز ما وعد. و قیل: أ و لم یکف الانسان من الزاجر و الرادع عن المعاصی کون اللَّه شهیدا علیه. و قیل: او لم یکفهم من الدلائل شهادة ربک أَنَّهُ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ من اعمالهم «شهید».
هوش مصنوعی: آیا خداوند برای تو کافی نیست؟ این به معنای این است که آیا او نمی‌تواند به عنوان حامی و یاور تو باشد، مانند آنجا که گفته می‌شود: آیا خداوند برای بنده‌اش کافی نیست؟ برخی می‌گویند که آیا خداوند به عنوان گواه برای انجام وعده‌هایش کافی نیست؟ همچنین گفته شده که آیا انسان را از گناه باز نمی‌دارد و مانع نمی‌شود که خداوند بر اعمالش گواه است؟ بعضی دیگر نیز بیان کرده‌اند که آیا نشانه‌ها و دلایل کافی نیستند که شهادت دهند خداوند بر تمام اعمالشان گواه است؟
أَلا إِنَّهُمْ فِی مِرْیَةٍ مِنْ لِقاءِ رَبِّهِمْ فی شک من البعث و الحساب، أَلا إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ مُحِیطٌ احاط بکلّ شی‌ء علما، ای عالم بکلّ شی‌ء قادر علیه حافظ له.
هوش مصنوعی: آیا آنان در مورد ملاقات با پروردگارشان در شک و تردید نیستند؟ آیا به حقیقت می‌دانند که او به همه چیز احاطه دارد و بر همه چیز علم و قدرت دارد و از همه چیز محافظت می‌کند؟
میبدی