قوله تعالی: أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ قرأ ابن کثیر و نافع و حمزة: «امن» بتخفیف المیم، و قرأ الآخرون بتشدیدها، فمن شدّد فله وجهان: احدهما ان یکون المیم فی «ام» صلة، و معنی الکلام استفهام و جوابه محذوف، مجازه: امّن هو قانت کمن هو غیر قانت؟
و الوجه الآخر انه عطف علی الاستفهام، مجازه: الّذی جعل للَّه اندادا خیر ام من هو قانت؟
و من قرأ بالتخفیف فهو الف استفهام دخل علی «من» معناه: أ هذا القانت کالّذی جعل للَّه اندادا؟ و قیل: الالف بمعنی حرف النّداء، تقدیره: یا من هو قانت: و معنی الآیة: قل تمتع بکفرک قلیلا انک من اصحاب النّار یا من هو قانت آناء اللیل انک من اهل الجنّة.
هذا کقول القائل: فلان لا یصلّی و لا یصوم فیامن یصلّی و یصوم ابشر. و قیل: المنادی هو الرّسول صلّی اللَّه علیه و سلّم و المعنی: یا من هو قانت آناء اللیل.
«قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ» معنی قنوت درین آیت قیام است در نماز. مصطفی را علیه السلام پرسیدند: ایّ الصّلاة افضل؟ فقال: «طول القنوت» فسمّی الصّلاة قنوتا لانها بالقیام تکون. و قال النّبی (ص): «مثل المجاهد فی سبیل اللَّه کمثل القانت الصّائم» یعنی المصلّی الصّائم، ثمّ قیل: للدّعاء قنوت لانه انما یدعو به قائما فی الصّلاة قبل الرّکوع او بعده. و در قرآن قنوت است بمعنی اقرار بعبودیّت کقوله: وَ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ کُلٌّ لَهُ قانِتُونَ ای مقرّون بعبودیّته. و قنوت است بمعنی طاعت کقوله: وَ الْقانِتِینَ وَ الْقانِتاتِ ای المطیعین و المطیعات، و قال تعالی: إِنَّ إِبْراهِیمَ کانَ أُمَّةً قانِتاً لِلَّهِ ای مطیعا.
«آناءَ اللَّیْلِ» ساعاته، واحدها «انی» و «انی» این آیت تحریض است بر نماز شب، همانست که مصطفی علیه الصلاة و السلام فرمود فرا معاذ جبل: «الا ادلّک علی ابواب الخیر: الصّوم جنّة و الصّدقة تطفئ الخطیئة و صلاة الرّجل فی جوف اللیل».
«ساجِداً وَ قائِماً» یعنی مصلّیا. و قال ربیعة بن کعب الاسلمیّ: کنت ابیت مع رسول اللَّه (ص) فآتیه بوضوئه و حاجته فقال لی: سل، فقلت: اسئلک مرافقتک فی الجنّة فقال: او غیر ذلک، قلت: هو ذلک، قال: فاعنّی علی نفسک بکثرة السّجود، ای بکثرة الصّلاة.
«یَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ» این آیه بقول ابن عباس در شأن ابو بکر صدیق فرو آمد، و بقول ابن عمر در شأن عثمان عفان فرو آمد. کلبی گفت: در شأن ابن مسعود و عمار و سلمان فرو آمد.
«قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ» ای کما لا یستوی العالم و الجاهل لا یستوی المطیع و العاصی. و قیل: «الَّذِینَ یَعْلَمُونَ» هم المؤمنون الموقنون، «وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ» الکافرون المرتابون. و قیل: «الَّذِینَ یَعْلَمُونَ» ما لهم و علیهم، «وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ» ذلک. «إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ» انهما لیسا سواء. فانّ قیمة کل امرئ ما یحسنه.
«قُلْ یا عِبادِ الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّکُمْ» بامتثال اوامره و اجتناب نواهیه، «لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا فِی هذِهِ الدُّنْیا» ای اطاعوا اللَّه فی الدنیا، ای قالوا لا اله الّا اللَّه و ثبتوا علی ایمانهم و عملوا صالحا لهم حسنة فی الآخرة و هی الجنّة و الکرامة. این قول مقاتل است میگوید: ایشان که در این جهان نیکوکار بودند و فرمان‌بردار و موحّد، ایشانراست در ان جهان بهشت و کرامت. سدی گفت: در آیت تقدیم و تأخیر است یعنی: للّذین احسنوا حسنة فی هذه الدنیا و هی الصّحّة و العافیة و الثّناء الجمیل و بهاء الوجه و نور القلب.
میگوید: ایشان که ایمان آوردند و نیکو در اسلام ماندند و بران بایستادند ایشانراست درین دنیا صحّت و عافیت و ثنای نیکو، بهای ظاهر و نور باطن. و قیل: معناه لهم فی هذه الدنیا مهاجر حسن و هو مدینة الرسول (ص) ایشان که در اسلام آمدند ایشانراست در دنیا هجرت گاهی نیکو مدینه رسول اللَّه علیه افضل الصّلوات تا هجرت کنند بمدینه، فذلک قوله: «وَ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةٌ». و قیل: نزلت فی مهاجری الحبشة. و قال سعید بن جبیر: من امر بالمعاصی فلیهرب.
«إِنَّما یُوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ» الّذین صبروا علی دینهم فلم یترکوه للاذی. قیل: نزلت فی جعفر بن ابی طالب و اصحابه حیث لم یترکوا دینهم لما اشتدّ فیهم البلاء و صبروا و جاهدوا. و قال علی (ع): کلّ مطیع یکال له کیلا و یوزن له وزنا الّا الصّابرین فانه یحثی علیهم حثیا».
و فی الخبر یؤتی باهل البلاء فلا ینصب لهم میزان و لا ینشر لهم دیوان و یصبّ علیهم الاجر صبّا بغیر حساب حتّی یتمنّی اهل العافیة فی الدنیا انّ اجسادهم تقرض بالمقاریض ممّا یذهب به اهل البلاء من الفضل.
و سئل النبی (ص): ایّ النّاس اشدّ بلاء؟ قال: «الانبیاء ثمّ الامثل فالامثل یبتلی الرجل علی حسب دینه فان کان فی دینه صلبا اشتدّ بلاؤه و ان کان فی دینه رقة هوّن علیه فما زال کذلک حتّی یمشی علی الارض ماله ذنب».
و قال صلّی اللَّه علیه و سلّم: «انّ العبد اذا سبقت له من اللَّه منزلة لم یبلغها بعلمه ابتلاه اللَّه فی جسده او فی ماله او فی ولده ثمّ صبّره علی ذلک حتّی یبلغه المنزلة الّتی سبقت له من اللَّه و انّ عظم الجزاء مع عظم البلاء و انّ اللَّه عزّ و جلّ اذا احبّ قوما ابتلاهم فمن رضی فله الرّضا و من سخط فله السّخط».
«قُلْ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ» ای بان اعبد اللَّه «مُخْلِصاً لَهُ الدِّینَ» ای التوحید لا اشرک به شیئا.
«وَ أُمِرْتُ لِأَنْ أَکُونَ» ای لاجل ان اکون «أَوَّلَ الْمُسْلِمِینَ» من هذه الامّة فاخلص له العبادة قبل امّتی.
«قُلْ إِنِّی أَخافُ إِنْ عَصَیْتُ رَبِّی» و عبدت غیره «عَذابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ»، و هذا حین دعی الی دین آبائه. و قیل: المراد به امّته. و قیل: منسوخ. و قیل: نزلت قبل ان غفر اللَّه له ما تقدّم من ذنبه و ما تأخر.
«قُلِ اللَّهَ أَعْبُدُ مُخْلِصاً لَهُ دِینِی» ای قد امتثلت ما امرت به، «فَاعْبُدُوا» یا معشر الکفّار «ما شِئْتُمْ مِنْ دُونِهِ» هذا امر توبیخ و تهدید کقوله: اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ «اعملوا علی مکانتکم» «فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ» «قُلْ آمِنُوا بِهِ أَوْ لا تُؤْمِنُوا» «قل استهزءوا» «فانتظروا و ارتقبوا» کلّها کلمات خرجت مخرج الاستغناء.
«قُلْ إِنَّ الْخاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِیهِمْ» قیل له: خسرت ان خالفت دین آبائک فانزل اللَّه: «قُلْ إِنَّ الْخاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ» بالتخلید فی النّار، «و اهلیهم» بانهم لم یدخلوا الجنّة فیکون لهم اهلون من الحور العین و لیس فی النّار اهل. قال ابن عباس: انّ اللَّه جعل لکلّ انسان منزلا فی الجنّة و اهلا فمن عمل بطاعة اللَّه کان ذلک المنزل و الاهل له و من عمل بمعصیة اللَّه دخل النّار و کان ذلک المنزل و الاهل لغیره ممّن عمل بطاعة اللَّه، «أَلا ذلِکَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِینُ» حین استبدلوا بالجنّة نارا و بالدّرجات درکات.
«لَهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ ظُلَلٌ مِنَ النَّارِ وَ مِنْ تَحْتِهِمْ ظُلَلٌ» لان النّار تحیط بهم کما قال: «أَحاطَ بِهِمْ سُرادِقُها» و سمّی النّار ظلّة لغلظها و کثافتها و لانها تمنع من النّظر الی ما فوقهم. و قیل: الظّل الاطباق. و قال فی موضع آخر: «لَهُمْ مِنْ جَهَنَّمَ مِهادٌ وَ مِنْ فَوْقِهِمْ غَواشٍ» اطباق النّار غواش و اطباق الجنّة غرف و المنافقون فی الدرک الاسفل من النّار، و انما جاز ان یسمّی ما تحتهم ظلالا لأنها اطباق فوق تحتهم، و الظلّة هی ما اظلّک من فوقک، «ذلِکَ یُخَوِّفُ اللَّهُ بِهِ عِبادَهُ» ای ذلک الّذی وصف من العذاب، یخوّف اللَّه به عباده فی القرآن لیؤمنوا، «یا عِبادِ فَاتَّقُونِ» وحدونی و اطیعونی.
«وَ الَّذِینَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ یَعْبُدُوها» کلّ من عبد شیئا غیر اللَّه فهو طاغ و معبوده طاغوت. التّاء لیست باصلیة هی فی الطّاغوت که فی الملکوت و الجبروت و اللاهوت و النّاسوت و الرّحموت و الرّهبوت «وَ أَنابُوا إِلَی اللَّهِ» ای رجعوا الی عبادة اللَّه «لَهُمُ الْبُشْری» فی الدّنیا بالجنّة فی العقبی. «فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» مثال هذا الاحسن فی الدّین انّ ولیّ القتیل اذا طلب بالدّم فهو حسن، فاذا عفا و رضی بالدّبة فهو احسن، و من جزی بالسّیئة مثلها فهو حسن فان عفا و غفر فهو احسن، فان وزن او کال فعدل فهو حسن فان ارجح فهو احسن، فان اتّزن و عدل فهو حسن و ان طفّف علی نفسه فهو احسن، فان ردّ السّلام فقال: و علیکم السّلام فهو حسن، فان قال: و علیکم السلام و رحمة اللَّه فهو احسن علی هذا العیار. فان حجّ راکبا فهو حسن فان فعله راجلا فهو احسن. فان غسل أعضاءه فی الوضوء مرّة مرّة فهو حسن، فان غسلها ثلاثا ثلاثا فهو احسن. فان جزی ظالمه بمثل مظلمته فهو حسن، فان جازاه بحسن فهو احسن. فان سجد او رکع ساکتا فهو جائز و الجائز حسن و ان فعلها مسبّحا فهو احسن. و نظیر هذه الآیة قوله عزّ و جلّ لموسی علیه السلام: فَخُذْها بِقُوَّةٍ وَ أْمُرْ قَوْمَکَ یَأْخُذُوا بِأَحْسَنِها و قوله: وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ. قال ابن عباس: آمن ابو بکر بالنبی (ص) فجاءه عثمان و عبد الرحمن بن عوف و طلحة و الزبیر و سعد بن ابی وقاص و سعید بن زید فسألوه و اخبرهم بایمانه فآمنوا و نزلت فیهم: «فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» یعنی یستمعون القول من ابی بکر فیتّبعون احسنه و هو قول لا اله الّا اللَّه. و در اسلام عثمان رضی اللَّه عنه، روایت کرده‌اند اصحاب اخبار که: عثمان مردی بود سخت زیبا روی نیکو قدّ خوش سخن شرمگن حلیتی و هیئتی نیکو داشت و کس بجمال وی نبود در ان عصر وزن نخواسته بود و رسول خدا صلوات اللَّه و سلامه علیه دختری داشت نام وی رقیه، و عثمان میخواست که او را بزنی کند امّا پیش از وی عتبة بن ابی لهب او را بخواست و بوی دادند، عثمان اندوهگن شد، برخاست و در خانه مادر شد و خاله وی آنجا بود و خاله وی کاهنه بود، گفت: ای عثمان خبر داری که یتیم بو طالب چه میگوید؟ دینی نو آورده و کاری نو بر ساخته همی گوید که من رسول خدا ام بنماز همی فرماید و روزه و زکاة و دیگر خیرات و پیوستن با خویشان و قرابات. عثمان گفت: ای خاله مرا ازین سخن هیچ خبر نیست، اما در دلم این سخن جای گرفت و اثری تمام کرد، عثمان گفت: و مرا با ابو بکر دوستی بود بغایت، برخاستم و نزدیک وی شدم و این سخن باو گفتم که چنین حدیثی شنیدم و در دل من اثر کرد، ابو بکر بدانست که از عالم غیب دری در دل وی گشادند و حلقه دل وی بجنبانیدند واو را بر سر راه آوردند در نصیحت بیفزود گفت: ای عثمان تو مردی عاقل و هوشیاری و زیرک، نمیدانی که پرستش جماد نه کار زیرکان است و نه مقتضی عقل؟ اگر تو رسول را بینی کار بر تو روشن شود و چنان دانم که این بند گشاده گردد، عثمان برخاست و رفت تا بحضرت آن مهتر عالم و سیّد ولد آدم صلوات اللَّه و سلامه علیه، گفتا: چون چشم من بر وی افتاد مهر و محبت وی همه دلم بگرفت، گویی شمعی در سینه من بیفروختند و از کمینگاه غیب کمندی بینداختند، رسول خدا علیه الصّلاة و السّلام آثار آن در چهره من بدید، گفت: ای عثمان من فرستاده اللّه‌ام، وحی گزار و پیغام رسان او بتو و بهمه جهانیان، بگو: لا اله الّا اللَّه محمّد رسول اللَّه، عثمان کلمه شهادت بگفت و رسول بایمان وی شاد گشت، آن گه بس روزگاری بر نیامد که رقیه را از عتبه باز ستد و به عثمان داد و از نیکویی که هر دو بودند، مردمان گفتند: جمع الشمس و القمر ماه و آفتاب بهم رسیدند
روی عن عائشة قالت: کان رسول اللَّه (ص) مضطجعا فی بیته کاشفا عن فخذیه او ساقیه فاستأذن ابو بکر فاذن له و هو علی تلک الحال یتحدث ثم استأذن عمر و اذن له و هو کذلک یتحدث ثم استأذن عثمان فجلس رسول اللَّه (ص) و سوّی ثیابه فلمّا خرج قالت عائشة: دخل ابو بکر فلم تهتشّ له و لم تباله ثمّ دخل عمر فلم تهتشّ له و لم تباله ثمّ دخل عثمان فجلست و سوّیت ثیابک؟
فقال: الا استحیی من رجل تستحیی منه الملائکة و قال: «لکلّ نبیّ رفیق و رفیقی فی الجنّة عثمان».
و عن انس قال: لمّا امر رسول اللَّه (ص) ببیعة الرّضوان کان عثمان رسول اللَّه (ص) الی مکة فبایع النّاس فقال رسول اللَّه (ص): «انّ عثمان فی حاجة اللَّه و حاجة رسوله» فضرب باحدی یدیه علی الأخری فکانت یدا رسول اللَّه (ص) لعثمان خیرا من ایدیهم لانفسهم.
قوله: أُولئِکَ الَّذِینَ هَداهُمُ اللَّهُ لدینه «وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ» ای اولوا العلم باللّه.
«أَ فَمَنْ حَقَّ عَلَیْهِ کَلِمَةُ الْعَذابِ أَ فَأَنْتَ تُنْقِذُ» تکرار الف الاستفهام فی هذه الآیة من الطف الخطاب و اشدّ الوعید. «حقّ علیه» ای وجب علیه عدلا فی علم اللَّه و من حکمه انه فی النّار، أ فأنت یا محمد تنقذه من النّار. و قوله: کَلِمَةُ الْعَذابِ قوله: لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ و قیل: «هؤلاء فی النّار و لا ابالی». قال ابن عباس: یرید أبا لهب و ولده. در صفت دوزخیان گفته‌اند که اگر یکی ازیشان بروز روشن سر از زمین بردارد، همه جهان تاریک شود از سیاهی و تاریکی ایشان، بچشم ازرق باشند لقوله: وَ نَحْشُرُ الْمُجْرِمِینَ یَوْمَئِذٍ زُرْقاً بروی سیاه باشند لقوله: وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ، بر گردنها شان غلّ باشد لقوله: إِذِ الْأَغْلالُ فِی أَعْناقِهِمْ بر دستهاشان زنجیر بود لقوله: وَ السَّلاسِلُ، بر پاهایشان بند بود لقوله: إِنَّ لَدَیْنا أَنْکالًا، جامه‌شان قطران بود لقوله: سَرابِیلُهُمْ مِنْ قَطِرانٍ، خوردشان حمیم و زقوم بود، وا ویلشان از گرسنگی بود، جایهایشان تنگ بود، دیوشان قرین بود، گریه بسیار کنند و فریادشان نرسند، زینهار خواهند و زینهارشان ندهند چون نومید شوند گویند: «سَواءٌ عَلَیْنا أَ جَزِعْنا أَمْ صَبَرْنا ما لَنا مِنْ مَحِیصٍ».
قوله: «لکِنِ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ غُرَفٌ مِنْ فَوْقِها غُرَفٌ مَبْنِیَّةٌ» ای لهم فی الجنّة منازل رفیعة من فوقها منازل ارفع منها و احسن، «تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ» ای من تحت اشجارها انهار الماء و اللّبن و الخمر و العسل. «وَعْدَ اللَّهِ» نصب علی المصدر، ای وعدهم اللَّه تلک الغرف و المنازل وعدا لا یخلفه.
عن ابی سعید الخدری عن النبیّ (ص) قال: «ان اهل الجنّة یتراءون اهل الغرف من فوقهم کما تتراءون الکوکب الدّرّی فی الافق من الشرق او الغرب لتفاضل ما بینهم»، قالوا: تلک منازل الانبیاء لا یبلغها غیرهم؟ قال: «بلی و الّذی نفسی بیده رجال آمنوا باللّه و صدّقوا المرسلین».
«أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً» یرید المطر و کلّ ماء فی الارض فاصله من السماء ینزله اللَّه من السّماء الی الغیم ثمّ ینزله من الغیم الی الارض ثمّ یجری من العیون، «فسلکه» ای ادخله، «ینابیع» جمع ینبوع و هو الماء الّذی یخرج من الارض، و «ینابیع» نصب علی الحال. و قیل: الینبوع موضع الّذی یخرج منه الماء کالعیون و الآبار فیکون نصبا علی الظرف، ای فی ینابیع فیکون «فی الارض» صفة لینابیع، «ثُمَّ یُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً مُخْتَلِفاً أَلْوانُهُ» ای اصنافه کالبرّ و الشّعیر و سائر الحبوب. و قیل: «الوانه» من الصفرة و الحمرة و الخضرة و غیرها، «ثُمَّ یَهِیجُ» ای یتمّ جفافه، تقول: هاج الرّطب اذا ذوی، «فتراه» بعد خضرته «مصفرّا» لیبسه، «إِنَّ فِی ذلِکَ» ای فیما ذکرته لکم «لذکری» ای عظة و تفکّرا، «لِأُولِی الْأَلْبابِ» یتفکّرون فیذکرون ان هذا یدلّ.
علی توحید اللَّه.
برگردان به زبان ساده
قوله تعالی: أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ قرأ ابن کثیر و نافع و حمزة: «امن» بتخفیف المیم، و قرأ الآخرون بتشدیدها، فمن شدّد فله وجهان: احدهما ان یکون المیم فی «ام» صلة، و معنی الکلام استفهام و جوابه محذوف، مجازه: امّن هو قانت کمن هو غیر قانت؟
هوش مصنوعی: آیه‌ای که مطرح شده در مورد سؤالی است که به منظور مقایسه بین افرادی که در حال عبادت و بندگی هستند و کسانی که این‌طور نیستند، طراحی شده است. در این آیه، برخی از قراء، کلمه «امن» را با تخفیف میم خوانده‌اند و برخی دیگر با تشدید میم. این اختلاف در خواندن موجب شده تا دو تفسیر مختلف در نظر گرفته شود. یکی از تفسیرها این است که میم در «ام» به عنوان حرف معصوم و پیوسته در نظر گرفته شده و سوال و پاسخ آن به نوعی حذف شده است، به طوری که به معنای آن می‌شود: آیا او که خاضع و متواضع است، مانند کسی است که خاضع و متواضع نیست؟
و الوجه الآخر انه عطف علی الاستفهام، مجازه: الّذی جعل للَّه اندادا خیر ام من هو قانت؟
هوش مصنوعی: این نکته دیگری که وجود دارد این است که سوال مطرح شده به شکل مقایسه‌ای است: آیا کسی که برای خدا شریک قرار داده است بهتر است یا کسی که به عبودیت و اطاعت مشغول است؟
و من قرأ بالتخفیف فهو الف استفهام دخل علی «من» معناه: أ هذا القانت کالّذی جعل للَّه اندادا؟ و قیل: الالف بمعنی حرف النّداء، تقدیره: یا من هو قانت: و معنی الآیة: قل تمتع بکفرک قلیلا انک من اصحاب النّار یا من هو قانت آناء اللیل انک من اهل الجنّة.
هوش مصنوعی: اگر کسی به آرامی بخواند، در واقع یک پرسش به «من» وارد شده است که معنایش این است: آیا این فرد قانت مانند کسی است که برای خدا همتایانی قرار داده است؟ برخی گفته‌اند که «الف» به معنای حرف ندای است، به این صورت که باید گفت: ای کسی که قانت هستی. معنای آیه این است: بگو از کفر خود کمی لذت ببر، زیرا تو از اهل آتش هستی، ای کسی که قانت هستی در نیمه‌های شب، تو از اهل بهشتی.
هذا کقول القائل: فلان لا یصلّی و لا یصوم فیامن یصلّی و یصوم ابشر. و قیل: المنادی هو الرّسول صلّی اللَّه علیه و سلّم و المعنی: یا من هو قانت آناء اللیل.
هوش مصنوعی: این جمله به این معنی است که شخصی به نام فلان نماز نمی‌خواند و روزه نمی‌گیرد، و در عوض، کسی که نماز می‌خواند و روزه می‌گیرد، بشارت می‌دهد. همچنین گفته شده که ندا دهنده به معنای پیامبر (ص) است و این جمله به نوعی اشاره به کسی دارد که در طول شب عبادت می‌کند.
«قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ» معنی قنوت درین آیت قیام است در نماز. مصطفی را علیه السلام پرسیدند: ایّ الصّلاة افضل؟ فقال: «طول القنوت» فسمّی الصّلاة قنوتا لانها بالقیام تکون. و قال النّبی (ص): «مثل المجاهد فی سبیل اللَّه کمثل القانت الصّائم» یعنی المصلّی الصّائم، ثمّ قیل: للدّعاء قنوت لانه انما یدعو به قائما فی الصّلاة قبل الرّکوع او بعده. و در قرآن قنوت است بمعنی اقرار بعبودیّت کقوله: وَ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ کُلٌّ لَهُ قانِتُونَ ای مقرّون بعبودیّته. و قنوت است بمعنی طاعت کقوله: وَ الْقانِتِینَ وَ الْقانِتاتِ ای المطیعین و المطیعات، و قال تعالی: إِنَّ إِبْراهِیمَ کانَ أُمَّةً قانِتاً لِلَّهِ ای مطیعا.
هوش مصنوعی: آیا کسانی که علم دارند با کسانی که بی‌خبرند برابر هستند؟ در این آیه، قنوت به معنای قیام در نماز است. از پیامبر (ص) پرسیدند که کدام نماز افضل است، ایشان فرمودند: «طول قنوت». به همین دلیل نماز به عنوان قنوت نامیده شده چرا که در آن قیام وجود دارد. همچنین پیامبر (ص) فرمودند: «مثل مجاهد در راه خدا مانند قانت و روزه‌دار است». این به معنای نمازگزار و روزه‌دار است. همچنین گفته می‌شود که دعا کردن در نماز نیز قنوت نامیده می‌شود زیرا دعا معمولاً در حالت قیام قبل یا بعد از رکوع انجام می‌شود. در قرآن، قنوت به معنای اقرار به عبودیت نیز آمده است، مانند جمله‌ای که اشاره به اینکه همه موجودات آسمان‌ها و زمین، تسلیم خدا هستند. همچنین قنوت به معنای اطاعت نیز به کار رفته است، مانند آیه‌ای که درباره اطاعت‌کنندگان مرد و زن صحبت می‌کند. در نهایت، خداوند درباره ابراهیم (ع) می‌فرماید که او امتی بود مطیع خدا.
«آناءَ اللَّیْلِ» ساعاته، واحدها «انی» و «انی» این آیت تحریض است بر نماز شب، همانست که مصطفی علیه الصلاة و السلام فرمود فرا معاذ جبل: «الا ادلّک علی ابواب الخیر: الصّوم جنّة و الصّدقة تطفئ الخطیئة و صلاة الرّجل فی جوف اللیل».
هوش مصنوعی: «آناءَ اللَّیْلِ» به ساعت‌های شب اشاره دارد و در واقع این آیه به عمل کردن به نماز شب تشویق می‌کند. همان‌طور که پیامبر اسلام (ص) به معاذ بن جبل فرمود: «آیا تو را به درهای خیر رهنمود نکنم: روزه، سپری است و صدقه گناهان را خاموش می‌کند و نماز مرد در نیمه‌های شب...».
«ساجِداً وَ قائِماً» یعنی مصلّیا. و قال ربیعة بن کعب الاسلمیّ: کنت ابیت مع رسول اللَّه (ص) فآتیه بوضوئه و حاجته فقال لی: سل، فقلت: اسئلک مرافقتک فی الجنّة فقال: او غیر ذلک، قلت: هو ذلک، قال: فاعنّی علی نفسک بکثرة السّجود، ای بکثرة الصّلاة.
هوش مصنوعی: «ساجداً و قائماً» به معنای «در حال نماز» است. ربیعه بن کعب اسلمی میگوید: من شب را با رسول خدا (ص) سپری می‌کردم و برای او آب وضو و نیازهایش را می‌آوردم. او به من گفت: چیزی بخواه. من گفتم: می‌خواهم در بهشت با تو باشم. او پرسید: غیر از این چیزی نمی‌خواهی؟ گفتم: نه، همین است. او فرمود: پس به خودت کمک کن و زیاد سجده کن، یعنی زیاد نماز بخوان.
«یَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ» این آیه بقول ابن عباس در شأن ابو بکر صدیق فرو آمد، و بقول ابن عمر در شأن عثمان عفان فرو آمد. کلبی گفت: در شأن ابن مسعود و عمار و سلمان فرو آمد.
هوش مصنوعی: آیه مذکور به کسی اشاره می‌کند که از آخرت می‌ترسد و به رحمت پروردگارش امیدوار است. ابن عباس بر این باور است که این آیه درباره ابو بکر صدیق نازل شده، در حالی که ابن عمر معتقد است که این آیه مربوط به عثمان عفان است. همچنین کلبی بیان کرده است که این آیه در خصوص ابن مسعود، عمار و سلمان نازل شده است.
«قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ» ای کما لا یستوی العالم و الجاهل لا یستوی المطیع و العاصی. و قیل: «الَّذِینَ یَعْلَمُونَ» هم المؤمنون الموقنون، «وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ» الکافرون المرتابون. و قیل: «الَّذِینَ یَعْلَمُونَ» ما لهم و علیهم، «وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ» ذلک. «إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ» انهما لیسا سواء. فانّ قیمة کل امرئ ما یحسنه.
هوش مصنوعی: آیا کسانی که علم و دانش دارند، با کسانی که بی‌دانش هستند برابرند؟ همانگونه که دانشمند و نادان برابر نیستند، افراد مطیع و نافرمان نیز برابر نیستند. گفته شده است که کسانی که علم دارند، مؤمنان و یقین‌دارانی هستند، در حالی که آنان که بی‌دانش هستند، کافران و شک‌پرهیزانند. همچنین بیان شده که کسانی که علم دارند، واقعیت‌ها را می‌دانند و آن‌هایی که بی‌دانش‌اند، این واقعیت‌ها را نمی‌دانند. در نهایت، تنها صاحبان خرد و اندیشه‌اند که متوجه این ناهم‌ترازی می‌شوند. ارزش هر فرد به آنچه که به بهترین شکل انجام می‌دهد بستگی دارد.
«قُلْ یا عِبادِ الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّکُمْ» بامتثال اوامره و اجتناب نواهیه، «لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا فِی هذِهِ الدُّنْیا» ای اطاعوا اللَّه فی الدنیا، ای قالوا لا اله الّا اللَّه و ثبتوا علی ایمانهم و عملوا صالحا لهم حسنة فی الآخرة و هی الجنّة و الکرامة. این قول مقاتل است میگوید: ایشان که در این جهان نیکوکار بودند و فرمان‌بردار و موحّد، ایشانراست در ان جهان بهشت و کرامت. سدی گفت: در آیت تقدیم و تأخیر است یعنی: للّذین احسنوا حسنة فی هذه الدنیا و هی الصّحّة و العافیة و الثّناء الجمیل و بهاء الوجه و نور القلب.
هوش مصنوعی: خدای مهربان به بندگان مؤمنش می‌فرماید که از او بترسید و از دستورات او پیروی کنید. کسانی که در این دنیا نیکوکار بوده و به دستورات خدا عمل کرده‌اند، برایشان حسناتی در آخرت خواهد بود که شامل بهشت و کرامت می‌شود. مقاتل میگوید کسانی که در این دنیا به طور خاص کارهای خوب انجام داده و به وحدانیت خدا اعتقاد دارند، در زندگی پس از مرگ پاداش‌های شایانی دریافت خواهند کرد. سدی نیز گفته است که در این آیه ترتیب خاصی وجود دارد؛ به این معنا که نیکوکاران در این دنیا ثمراتی چون سلامتی، صحت، حسن شهرت و روشنی قلب را تجربه خواهند کرد.
میگوید: ایشان که ایمان آوردند و نیکو در اسلام ماندند و بران بایستادند ایشانراست درین دنیا صحّت و عافیت و ثنای نیکو، بهای ظاهر و نور باطن. و قیل: معناه لهم فی هذه الدنیا مهاجر حسن و هو مدینة الرسول (ص) ایشان که در اسلام آمدند ایشانراست در دنیا هجرت گاهی نیکو مدینه رسول اللَّه علیه افضل الصّلوات تا هجرت کنند بمدینه، فذلک قوله: «وَ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةٌ». و قیل: نزلت فی مهاجری الحبشة. و قال سعید بن جبیر: من امر بالمعاصی فلیهرب.
هوش مصنوعی: افرادی که به ایمان آوردند و در دین اسلام با نیکویی باقی ماندند و بر اصول آن ایستادگی کردند، در این دنیا از سلامتی، رفاه و ستایش خوب بهره‌مند خواهند شد. همچنین گفته شده است که برای آنها در این دنیا هجرتی نیکو وجود دارد که اشاره به مدینه رسول‌الله (ص) دارد. این افراد که به اسلام پیوسته‌اند، در واقع به مدینه هجرت می‌کنند که اشاره به این آیه است: «و زمین خدا وسیع است». برخی نیز می‌گویند این آیه در مورد مهاجران به حبشه نازل شده است. سعید بن جبیر نیز گفته است: کسی که به کارهای زشت دعوت می‌شود، باید از آن بگریزد.
«إِنَّما یُوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ» الّذین صبروا علی دینهم فلم یترکوه للاذی. قیل: نزلت فی جعفر بن ابی طالب و اصحابه حیث لم یترکوا دینهم لما اشتدّ فیهم البلاء و صبروا و جاهدوا. و قال علی (ع): کلّ مطیع یکال له کیلا و یوزن له وزنا الّا الصّابرین فانه یحثی علیهم حثیا».
هوش مصنوعی: صبرکنندگان به خاطر صبری که در دین خود نشان داده‌اند، اجر و پاداششان بدون حساب و اندازه‌ای داده می‌شود. این آیه درباره جعفر بن ابی‌طالب و یارانش نازل شده است؛ چرا که آنها با وجود سختی‌ها و فشارهایی که تحمل کردند، دین خود را کنار نگذاشتند و صبر کردند. امام علی (ع) نیز فرموده‌اند که هر مطیعی به نسبت اطاعتش پاداش می‌گیرد، اما صبرکنندگان از اندازه‌گیری جدا هستند و به آنها پاداشی فراوان داده می‌شود.
و فی الخبر یؤتی باهل البلاء فلا ینصب لهم میزان و لا ینشر لهم دیوان و یصبّ علیهم الاجر صبّا بغیر حساب حتّی یتمنّی اهل العافیة فی الدنیا انّ اجسادهم تقرض بالمقاریض ممّا یذهب به اهل البلاء من الفضل.
هوش مصنوعی: در آن روز برای کسانی که دچار سختی و آزمایش شده‌اند، هیچ سنجشی نخواهد بود و هیچ دفتری برای آنها باز نخواهد شد. پاداش آنان بی‌حساب و به مقدار زیاد بر آنها ریخته می‌شود، به‌طوری که کسانی که در این دنیا در آرامش و راحتی زندگی کرده‌اند آرزو می‌کنند ای کاش بدن‌هایشان با قیچی تکه‌تکه می‌شد تا از برکات و فضیلت‌هایی که اهل بلاء دارند، بهره‌مند شوند.
و سئل النبی (ص): ایّ النّاس اشدّ بلاء؟ قال: «الانبیاء ثمّ الامثل فالامثل یبتلی الرجل علی حسب دینه فان کان فی دینه صلبا اشتدّ بلاؤه و ان کان فی دینه رقة هوّن علیه فما زال کذلک حتّی یمشی علی الارض ماله ذنب».
هوش مصنوعی: از پیامبر (ص) پرسیدند: چه کسانی بیشتر از همه آزمایش و بلا می‌کشند؟ او پاسخ داد: «پیشوایان الهی، سپس کسانی که به آنها نزدیک‌تر هستند. انسان بر اساس ایمانش مورد آزمایش قرار می‌گیرد. اگر ایمانش محکم و قوی باشد، بلا و آزمایش او شدیدتر است و اگر ایمانش ضعیف‌تر باشد، آزمایش او کمتر خواهد بود. این وضعیت ادامه دارد تا جایی که فرد بدون گناه بر روی زمین زندگی کند.»
و قال صلّی اللَّه علیه و سلّم: «انّ العبد اذا سبقت له من اللَّه منزلة لم یبلغها بعلمه ابتلاه اللَّه فی جسده او فی ماله او فی ولده ثمّ صبّره علی ذلک حتّی یبلغه المنزلة الّتی سبقت له من اللَّه و انّ عظم الجزاء مع عظم البلاء و انّ اللَّه عزّ و جلّ اذا احبّ قوما ابتلاهم فمن رضی فله الرّضا و من سخط فله السّخط».
هوش مصنوعی: پیام این حدیث بیان می‌کند که اگر خداوند برای بنده‌ای جایگاه بزرگی در نظر گرفته باشد که آن بنده نتوانسته به آن جایگاه با دانش و عمل خود برسد، خداوند او را با مشکلاتی در بدن، دارایی یا فرزندانش آزمون می‌کند. هدف از این آزمون، صبر دادن به او تا زمانی که به آن مقام حقیقی خود برسد. همچنین، این حدیث تأکید می‌کند که پاداش بزرگ، در مقابل آزمون‌های بزرگ است و اگر خداوند کسی را دوست داشته باشد او را مورد آزمایش قرار می‌دهد. پذیرش این آزمایش و صبر بر آن، به رضایت خدا منجر می‌شود، در حالی که نارضایتی از بلایا، به نارضایتی خداوند خواهد انجامید.
«قُلْ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ» ای بان اعبد اللَّه «مُخْلِصاً لَهُ الدِّینَ» ای التوحید لا اشرک به شیئا.
هوش مصنوعی: بگو: من دستور یافته‌ام که تنها خداوند را عبادت کنم و دینی خالص برای او داشته باشم، بدون اینکه شریکانی برای او قرار دهم.
«وَ أُمِرْتُ لِأَنْ أَکُونَ» ای لاجل ان اکون «أَوَّلَ الْمُسْلِمِینَ» من هذه الامّة فاخلص له العبادة قبل امّتی.
هوش مصنوعی: «و به من فرمان داده شد که اولین مسلمان‌ها از این امت باشم، بنابراین عبادت را برای او خالصانه انجام می‌دهم پیش از امت خودم.»
«قُلْ إِنِّی أَخافُ إِنْ عَصَیْتُ رَبِّی» و عبدت غیره «عَذابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ»، و هذا حین دعی الی دین آبائه. و قیل: المراد به امّته. و قیل: منسوخ. و قیل: نزلت قبل ان غفر اللَّه له ما تقدّم من ذنبه و ما تأخر.
هوش مصنوعی: بگو: من از عذاب روز بزرگی می‌ترسم اگر پروردگارم را نافرمانی کنم، در حالی که به غیر او عبادت کنم. این هنگام زمانی بود که به دین پدرانش دعوت می‌شد. برخی می‌گویند منظور از این عبارت امت اوست. برخی دیگر معتقدند که این آیه منسوخ شده است. همچنین گفته شده که این آیه قبل از آن نازل شده که خداوند گناهان گذشته و آینده او را بخشید.
«قُلِ اللَّهَ أَعْبُدُ مُخْلِصاً لَهُ دِینِی» ای قد امتثلت ما امرت به، «فَاعْبُدُوا» یا معشر الکفّار «ما شِئْتُمْ مِنْ دُونِهِ» هذا امر توبیخ و تهدید کقوله: اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ «اعملوا علی مکانتکم» «فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ» «قُلْ آمِنُوا بِهِ أَوْ لا تُؤْمِنُوا» «قل استهزءوا» «فانتظروا و ارتقبوا» کلّها کلمات خرجت مخرج الاستغناء.
هوش مصنوعی: بگو: «من تنها خدا را می‌پرستم و دینم را خالصانه برای او قرار داده‌ام.» ای کسانی که به کفر متهم شده‌اید، «پس هرچه می‌خواهید، غیر از او، عبادت کنید.» این جمله نوعی توبیخ و تهدید است؛ مانند گفتن «هرچه می‌خواهید، انجام دهید.» «هرکس می‌خواهد، ایمان بیاورد و هرکس می‌خواهد، کافر بماند.» «بگو: به او ایمان آورید یا نیاورید.» «بگو: هرچه می‌خواهید، مسخره کنید.» «پس منتظر باشید و در انتظار بمانید.» تمام این کلمات نشان دهنده عدم وابستگی به نظرات دیگران هستند.
«قُلْ إِنَّ الْخاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِیهِمْ» قیل له: خسرت ان خالفت دین آبائک فانزل اللَّه: «قُلْ إِنَّ الْخاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ» بالتخلید فی النّار، «و اهلیهم» بانهم لم یدخلوا الجنّة فیکون لهم اهلون من الحور العین و لیس فی النّار اهل. قال ابن عباس: انّ اللَّه جعل لکلّ انسان منزلا فی الجنّة و اهلا فمن عمل بطاعة اللَّه کان ذلک المنزل و الاهل له و من عمل بمعصیة اللَّه دخل النّار و کان ذلک المنزل و الاهل لغیره ممّن عمل بطاعة اللَّه، «أَلا ذلِکَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِینُ» حین استبدلوا بالجنّة نارا و بالدّرجات درکات.
هوش مصنوعی: باید گفت که زیان‌بارترین افراد کسانی هستند که خود و خانواده‌هایشان را از دست داده‌اند. همچنین گفته شده که اگر کسی با دین اجدادش مخالفت کند، در واقع ضرر کرده است. نتیجه این کار این است که چنین افرادی ابدی در آتش جهنم خواهند ماند و خانواده‌ای نخواهند داشت که در بهشت باشند. طبق گفته ابن عباس، خداوند برای هر انسان بهشتی و خانواده‌ای تعیین کرده است. اگر فردی دست به اطاعت از خداوند بزند، به بهشت و خانواده‌ای در آنجا دست خواهد یافت، اما اگر معصیت کند، به جهنم خواهد رفت و خانواده و مسکنش به دیگرانی تعلق خواهد گرفت که اطاعت خدا را نموده‌اند. بی‌گمان، این‌گونه است خسارت آشکار، زمانی که انسان به جای بهشت، آتش جهنم را انتخاب کند و به جای درجات بالا، به پایین‌ترین درجات سقوط کند.
«لَهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ ظُلَلٌ مِنَ النَّارِ وَ مِنْ تَحْتِهِمْ ظُلَلٌ» لان النّار تحیط بهم کما قال: «أَحاطَ بِهِمْ سُرادِقُها» و سمّی النّار ظلّة لغلظها و کثافتها و لانها تمنع من النّظر الی ما فوقهم. و قیل: الظّل الاطباق. و قال فی موضع آخر: «لَهُمْ مِنْ جَهَنَّمَ مِهادٌ وَ مِنْ فَوْقِهِمْ غَواشٍ» اطباق النّار غواش و اطباق الجنّة غرف و المنافقون فی الدرک الاسفل من النّار، و انما جاز ان یسمّی ما تحتهم ظلالا لأنها اطباق فوق تحتهم، و الظلّة هی ما اظلّک من فوقک، «ذلِکَ یُخَوِّفُ اللَّهُ بِهِ عِبادَهُ» ای ذلک الّذی وصف من العذاب، یخوّف اللَّه به عباده فی القرآن لیؤمنوا، «یا عِبادِ فَاتَّقُونِ» وحدونی و اطیعونی.
هوش مصنوعی: در این متن به عذاب‌های شدید اهل جهنم اشاره می‌شود. برای آنها در بالای سرشان و زیر پاهایشان سایه‌هایی از آتش وجود دارد، به این معنا که آتش آنها را احاطه کرده و به شدت تهدیدکننده است. این آتش به دلیل ضخامت و شدت خود مانند سایه‌ای بر آنها می‌افتد و مانع از دیدن چیزهایی که بالای سرشان است می‌شود. همچنین، در متون دیگر نیز به عذاب‌های جهنم و مقایسه آنها با نعمت‌های بهشتی اشاره شده است. در نهایت، خداوند از این عذاب‌ها به عنوان تذکری برای بندگانش یاد می‌کند تا آنها متوجه خطر جهنم شوند و به یکتاپرستی و اطاعت از او روی بیاورند.
«وَ الَّذِینَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ یَعْبُدُوها» کلّ من عبد شیئا غیر اللَّه فهو طاغ و معبوده طاغوت. التّاء لیست باصلیة هی فی الطّاغوت که فی الملکوت و الجبروت و اللاهوت و النّاسوت و الرّحموت و الرّهبوت «وَ أَنابُوا إِلَی اللَّهِ» ای رجعوا الی عبادة اللَّه «لَهُمُ الْبُشْری» فی الدّنیا بالجنّة فی العقبی. «فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» مثال هذا الاحسن فی الدّین انّ ولیّ القتیل اذا طلب بالدّم فهو حسن، فاذا عفا و رضی بالدّبة فهو احسن، و من جزی بالسّیئة مثلها فهو حسن فان عفا و غفر فهو احسن، فان وزن او کال فعدل فهو حسن فان ارجح فهو احسن، فان اتّزن و عدل فهو حسن و ان طفّف علی نفسه فهو احسن، فان ردّ السّلام فقال: و علیکم السّلام فهو حسن، فان قال: و علیکم السلام و رحمة اللَّه فهو احسن علی هذا العیار. فان حجّ راکبا فهو حسن فان فعله راجلا فهو احسن. فان غسل أعضاءه فی الوضوء مرّة مرّة فهو حسن، فان غسلها ثلاثا ثلاثا فهو احسن. فان جزی ظالمه بمثل مظلمته فهو حسن، فان جازاه بحسن فهو احسن. فان سجد او رکع ساکتا فهو جائز و الجائز حسن و ان فعلها مسبّحا فهو احسن. و نظیر هذه الآیة قوله عزّ و جلّ لموسی علیه السلام: فَخُذْها بِقُوَّةٍ وَ أْمُرْ قَوْمَکَ یَأْخُذُوا بِأَحْسَنِها و قوله: وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ. قال ابن عباس: آمن ابو بکر بالنبی (ص) فجاءه عثمان و عبد الرحمن بن عوف و طلحة و الزبیر و سعد بن ابی وقاص و سعید بن زید فسألوه و اخبرهم بایمانه فآمنوا و نزلت فیهم: «فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» یعنی یستمعون القول من ابی بکر فیتّبعون احسنه و هو قول لا اله الّا اللَّه. و در اسلام عثمان رضی اللَّه عنه، روایت کرده‌اند اصحاب اخبار که: عثمان مردی بود سخت زیبا روی نیکو قدّ خوش سخن شرمگن حلیتی و هیئتی نیکو داشت و کس بجمال وی نبود در ان عصر وزن نخواسته بود و رسول خدا صلوات اللَّه و سلامه علیه دختری داشت نام وی رقیه، و عثمان میخواست که او را بزنی کند امّا پیش از وی عتبة بن ابی لهب او را بخواست و بوی دادند، عثمان اندوهگن شد، برخاست و در خانه مادر شد و خاله وی آنجا بود و خاله وی کاهنه بود، گفت: ای عثمان خبر داری که یتیم بو طالب چه میگوید؟ دینی نو آورده و کاری نو بر ساخته همی گوید که من رسول خدا ام بنماز همی فرماید و روزه و زکاة و دیگر خیرات و پیوستن با خویشان و قرابات. عثمان گفت: ای خاله مرا ازین سخن هیچ خبر نیست، اما در دلم این سخن جای گرفت و اثری تمام کرد، عثمان گفت: و مرا با ابو بکر دوستی بود بغایت، برخاستم و نزدیک وی شدم و این سخن باو گفتم که چنین حدیثی شنیدم و در دل من اثر کرد، ابو بکر بدانست که از عالم غیب دری در دل وی گشادند و حلقه دل وی بجنبانیدند واو را بر سر راه آوردند در نصیحت بیفزود گفت: ای عثمان تو مردی عاقل و هوشیاری و زیرک، نمیدانی که پرستش جماد نه کار زیرکان است و نه مقتضی عقل؟ اگر تو رسول را بینی کار بر تو روشن شود و چنان دانم که این بند گشاده گردد، عثمان برخاست و رفت تا بحضرت آن مهتر عالم و سیّد ولد آدم صلوات اللَّه و سلامه علیه، گفتا: چون چشم من بر وی افتاد مهر و محبت وی همه دلم بگرفت، گویی شمعی در سینه من بیفروختند و از کمینگاه غیب کمندی بینداختند، رسول خدا علیه الصّلاة و السّلام آثار آن در چهره من بدید، گفت: ای عثمان من فرستاده اللّه‌ام، وحی گزار و پیغام رسان او بتو و بهمه جهانیان، بگو: لا اله الّا اللَّه محمّد رسول اللَّه، عثمان کلمه شهادت بگفت و رسول بایمان وی شاد گشت، آن گه بس روزگاری بر نیامد که رقیه را از عتبه باز ستد و به عثمان داد و از نیکویی که هر دو بودند، مردمان گفتند: جمع الشمس و القمر ماه و آفتاب بهم رسیدند
هوش مصنوعی: کسانی که از عبادت طاغوت‌ها خودداری می‌کنند و به سوی خدا بازمی‌گردند، در دنیا خوشخبری‌های زیادی خواهند داشت، از جمله بشارت به بهشت در آخرت. این بیان نشان می‌دهد که خداوند در قرآن به افراد مؤمن که به سخن بهتر گوش می‌دهند و آن را دنبال می‌کنند، خوشامد میگوید. در واقع، بهترین معیار در دین این است که در هر موقعیتی انسان عفو و گذشت را بر انتقام و مقابله ترجیح دهد. به عنوان مثال، در موارد مختلف، عادل بودن در انجام کارها نکته‌ای مهم است. از سویی، شخصیت‌هایی چون ابوبکر و عثمان در تاریخ اسلام به خاطر ایمان و رفتار نیکشان شناخته می‌شوند. عثمان، به ویژه به خاطر احساسات عمیقی که نسبت به پیامبر اسلام داشت و سختی‌هایی که در مسیر ایمان به تحمل آن پرداخت، مورد توجه قرار گرفت. او سرانجام به پیامبر اسلام ایمان آورد و این آغاز داستان زندگی جدیدش بود که به ازدواج با دختر پیامبر نیز انجامید.
روی عن عائشة قالت: کان رسول اللَّه (ص) مضطجعا فی بیته کاشفا عن فخذیه او ساقیه فاستأذن ابو بکر فاذن له و هو علی تلک الحال یتحدث ثم استأذن عمر و اذن له و هو کذلک یتحدث ثم استأذن عثمان فجلس رسول اللَّه (ص) و سوّی ثیابه فلمّا خرج قالت عائشة: دخل ابو بکر فلم تهتشّ له و لم تباله ثمّ دخل عمر فلم تهتشّ له و لم تباله ثمّ دخل عثمان فجلست و سوّیت ثیابک؟
هوش مصنوعی: عایشه میگوید: رسول‌الله (ص) در خانه‌اش دراز کشیده بود و پاهایش را نمایان کرده بود. ابوبکر آمد و اجازه گرفت و او در همان حالت با ابوبکر صحبت کرد. سپس عمر آمد و اجازه گرفت و باز در همان حالت با او صحبت کرد. اما وقتی عثمان وارد شد، رسول‌الله (ص) نشسته و لباسش را مرتب کرد. عایشه سپس گفت: ابوبکر آمد و من هیچ تأثیری نشان ندادم، عمر هم آمد و من به او نیز توجهی نکردم، اما وقتی عثمان وارد شد، من نشستم و لباس‌هایم را مرتب کردم.
فقال: الا استحیی من رجل تستحیی منه الملائکة و قال: «لکلّ نبیّ رفیق و رفیقی فی الجنّة عثمان».
هوش مصنوعی: او فرمود: «چگونه شرمنده نشوم از مردی که فرشتگان از او شرم می‌کنند؟» و سپس گفت: «برای هر پیامبری یک رفیق وجود دارد و رفیق من در بهشت عثمان است.»
و عن انس قال: لمّا امر رسول اللَّه (ص) ببیعة الرّضوان کان عثمان رسول اللَّه (ص) الی مکة فبایع النّاس فقال رسول اللَّه (ص): «انّ عثمان فی حاجة اللَّه و حاجة رسوله» فضرب باحدی یدیه علی الأخری فکانت یدا رسول اللَّه (ص) لعثمان خیرا من ایدیهم لانفسهم.
هوش مصنوعی: انس میگوید: هنگامی که رسول خدا (ص) دستور به بیعت رضوان داد، عثمان به عنوان نماینده پیامبر (ص) به مکه رفت و با مردم بیعت کرد. سپس رسول خدا (ص) فرمود: «عثمان مورد نیاز خدا و پیامبرش است.» و یکی از دستانش را بر دست دیگرش زد. بدین ترتیب، دست‌های رسول خدا (ص) برای عثمان بهتر از دست‌های دیگران بود.
قوله: أُولئِکَ الَّذِینَ هَداهُمُ اللَّهُ لدینه «وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ» ای اولوا العلم باللّه.
هوش مصنوعی: آنها افرادی هستند که خداوند آنها را به دین خود هدایت کرده است و این افراد صاحبان درک و فهم عمیق هستند. ای دانشمندان در مورد خداوند!
«أَ فَمَنْ حَقَّ عَلَیْهِ کَلِمَةُ الْعَذابِ أَ فَأَنْتَ تُنْقِذُ» تکرار الف الاستفهام فی هذه الآیة من الطف الخطاب و اشدّ الوعید. «حقّ علیه» ای وجب علیه عدلا فی علم اللَّه و من حکمه انه فی النّار، أ فأنت یا محمد تنقذه من النّار. و قوله: کَلِمَةُ الْعَذابِ قوله: لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ و قیل: «هؤلاء فی النّار و لا ابالی». قال ابن عباس: یرید أبا لهب و ولده. در صفت دوزخیان گفته‌اند که اگر یکی ازیشان بروز روشن سر از زمین بردارد، همه جهان تاریک شود از سیاهی و تاریکی ایشان، بچشم ازرق باشند لقوله: وَ نَحْشُرُ الْمُجْرِمِینَ یَوْمَئِذٍ زُرْقاً بروی سیاه باشند لقوله: وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ، بر گردنها شان غلّ باشد لقوله: إِذِ الْأَغْلالُ فِی أَعْناقِهِمْ بر دستهاشان زنجیر بود لقوله: وَ السَّلاسِلُ، بر پاهایشان بند بود لقوله: إِنَّ لَدَیْنا أَنْکالًا، جامه‌شان قطران بود لقوله: سَرابِیلُهُمْ مِنْ قَطِرانٍ، خوردشان حمیم و زقوم بود، وا ویلشان از گرسنگی بود، جایهایشان تنگ بود، دیوشان قرین بود، گریه بسیار کنند و فریادشان نرسند، زینهار خواهند و زینهارشان ندهند چون نومید شوند گویند: «سَواءٌ عَلَیْنا أَ جَزِعْنا أَمْ صَبَرْنا ما لَنا مِنْ مَحِیصٍ».
هوش مصنوعی: آیا کسی که به عذاب الهی محکوم شده، آیا تو می‌توانی او را نجات دهی؟ این سوال به شدت تأکید بر عذابی دارد که بر او واقع شده است. «محکوم شدن» به معنی این است که این فرد به خاطر حکمت الهی و عدالت، به آتش دوزخ وارد خواهد شد. آیا تو، ای پیامبر، می‌توانی او را از این عذاب نجات دهی؟ کلمه عذاب در اینجا به معنای پر شدن جهنم است. گفته شده است که برخی از افراد همچون ابولهب و فرزندانش در آتش خواهند بود و برای آنها هیچ اهمیتی ندارد. در وصف دوزخیان آمده که اگر یکی از آنها سر خود را از آتش بیرون آورد، جهانی از تاریکی را به وجود خواهد آورد. آنها دارای چهره‌هایی سیاه هستند و گردن‌هایشان در غل و زنجیر است. لباس‌هایشان از قطران و غذایی که می‌خورند، خوراکی بسیار داغ و تلخ است و از گرسنگی ناله‌ها می‌کنند. مکان‌هایشان تنگ و فشارآور است و دوزخیان همیشه در عذاب بوده و به فریاد می‌زنند اما هیچ کمکی به آنان نمی‌شود. در نهایت، وقتی به hopelessness می‌رسند، می‌گویند: «برای ما فرقی ندارد که ناله کنیم یا صبر کنیم، از این مصیبت راه فراری نداریم».
قوله: «لکِنِ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ غُرَفٌ مِنْ فَوْقِها غُرَفٌ مَبْنِیَّةٌ» ای لهم فی الجنّة منازل رفیعة من فوقها منازل ارفع منها و احسن، «تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ» ای من تحت اشجارها انهار الماء و اللّبن و الخمر و العسل. «وَعْدَ اللَّهِ» نصب علی المصدر، ای وعدهم اللَّه تلک الغرف و المنازل وعدا لا یخلفه.
هوش مصنوعی: کسانی که از پروردگارشان پروا دارند، برایشان در بهشت اتاق‌های بلند و زیبا وجود دارد که بالاتر از آنها نیز اتاق‌هایی ساخته شده است. از زیر درختان آنها نهرهایی جاری است که شامل آب، شیر، شراب و عسل می‌شود. این وعده‌ای است که خداوند به آنها داده و این وعده هیچ‌گاه تغییر نخواهد کرد.
عن ابی سعید الخدری عن النبیّ (ص) قال: «ان اهل الجنّة یتراءون اهل الغرف من فوقهم کما تتراءون الکوکب الدّرّی فی الافق من الشرق او الغرب لتفاضل ما بینهم»، قالوا: تلک منازل الانبیاء لا یبلغها غیرهم؟ قال: «بلی و الّذی نفسی بیده رجال آمنوا باللّه و صدّقوا المرسلین».
هوش مصنوعی: امام سجاد (ع) از پیامبر (ص) نقل می‌کند که اهل بهشت از بالا به اهل غرفه‌ها نگاه می‌کنند، همان‌طور که شما به ستاره‌های درخشان در دوردست‌های شرق یا غرب نگاه می‌کنید. پرسیدند: آیا اینجا مخصوص پیامبران است و هیچ‌کس دیگر به آن نمی‌رسد؟ فرمود: بله، به خدا سوگند، افرادی هستند که به خدا ایمان آورده‌اند و پیامبران را تصدیق کرده‌اند.
«أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً» یرید المطر و کلّ ماء فی الارض فاصله من السماء ینزله اللَّه من السّماء الی الغیم ثمّ ینزله من الغیم الی الارض ثمّ یجری من العیون، «فسلکه» ای ادخله، «ینابیع» جمع ینبوع و هو الماء الّذی یخرج من الارض، و «ینابیع» نصب علی الحال. و قیل: الینبوع موضع الّذی یخرج منه الماء کالعیون و الآبار فیکون نصبا علی الظرف، ای فی ینابیع فیکون «فی الارض» صفة لینابیع، «ثُمَّ یُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً مُخْتَلِفاً أَلْوانُهُ» ای اصنافه کالبرّ و الشّعیر و سائر الحبوب. و قیل: «الوانه» من الصفرة و الحمرة و الخضرة و غیرها، «ثُمَّ یَهِیجُ» ای یتمّ جفافه، تقول: هاج الرّطب اذا ذوی، «فتراه» بعد خضرته «مصفرّا» لیبسه، «إِنَّ فِی ذلِکَ» ای فیما ذکرته لکم «لذکری» ای عظة و تفکّرا، «لِأُولِی الْأَلْبابِ» یتفکّرون فیذکرون ان هذا یدلّ.
هوش مصنوعی: آیا نمی‌بینی که خداوند بارانی از آسمان نازل کرده است؟ هر آبی که در زمین وجود دارد، از آسمان نازل می‌شود، ابتدا به ابرها سپس از ابرها به زمین می‌ریزد و در نهایت به شکل چشمه‌ها جاری می‌شود. چشمه‌ها، آبی هستند که از زمین بیرون می‌آید و در اینجا به عنوان حال استفاده شده است. برخی می‌گویند که چشمه به معنی محل خروج آب است، مانند چشمه‌ها و چاه‌ها. به همین دلیل در اینجا به عنوان ظرف در نظر گرفته شده است. سپس با این آب، محصولاتی با رنگ‌های متفاوت مانند گندم و جو و دیگر حبوبات به وجود می‌آید. همچنین، رنگ‌ها می‌توانند شامل زردی، قرمزی، سبزی و غیره باشند. سپس وقتی رطوبت آن تمام می‌شود، می‌گوییم که رطوبت آن خشک شده است و بعد از سبز بودنش، رنگش زرد می‌شود. در این موضوع برای کسانی که تفکر می‌کنند، یادآوری و درسی وجود دارد که نشان می‌دهد این پدیده‌ها دلیلی بر وجود خداوند هستند.
علی توحید اللَّه.
هوش مصنوعی: علی یک فرد مؤمن به خداوند یگانه است.
میبدی