گنجور

شمارهٔ ۱۰۴ - مطایبه

این چنین روز مر حریفان را
پای باید کشید در دامن
میزبان نیز کعبتین خزان
سیم آسا ز خانه روشن
این چه گوید که هفت بخشیده
وآن دگر گویدش بزن بر من
گویدش میز نصر آزاده
می نبینی سبک مترس و بزن
باز سرهنگ ابوالحسن گوید
بزن وگرنه کعبتین بفکن
این و آن را به دم علی ناییست
کند انکار ده و به زرق و به فن
سوسو اندر میان نشسته چو شیر
با یکی دوست با یکی دشمن
دستها را برهنه کرده تمام
راست چون دست های بابیزن
سخن از هفتم آسمان گوید
پنج شش جای پاره پیراهن
دعوی ده کند که در خانش
به خدای ار علف بود یک من
زخم های برهنه کرده بره
دست از دست باشدش بشکن
زان حلال و حرام باغ و زرع
می خورد همچو شکر و روغن
باز نور زیاده قمره زده
مانده بر بسته همچو چوب دهن
گاه گوید ز درد دل یارب
گاه خارد ز زخم بد گردن
پسران نجیب ایزد یار
کرد بیرون نهاده با دو سه تن
گر ببردند برجهند که بیش
نتوان بست پایشان به رسن
ور نمانند هیچ آن گویند
که بود راست بابت گلخن
دانی آنگاه تا چگونه رود
از ثناهای خوب و مادر و زن
وآن مجاهز شماره های جهیز
کرده و تازه گشته همچو سمن
ای برادر به گرد سیم برآی
بر نیاید جهیز تو به سخن
گر بخواهی که تخم جمع شود
بیش خویشش تریز چون خرمن
مایه باید که سود بربندی
ورنه برخیز و خیره ریش مکن

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: قطعه
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

این چنین روز مر حریفان را
پای باید کشید در دامن
هوش مصنوعی: در چنین روزهایی باید حریفان را در دامن خود گرفتار کرد.
میزبان نیز کعبتین خزان
سیم آسا ز خانه روشن
هوش مصنوعی: میزبان به مانند کعبه‌ای در دل زمستان، درخشان و باصفا است.
این چه گوید که هفت بخشیده
وآن دگر گویدش بزن بر من
هوش مصنوعی: این چه حرفی است که یکی می‌گوید باید به او کمک کنم و دیگری می‌گوید بر من ظلم کن؟
گویدش میز نصر آزاده
می نبینی سبک مترس و بزن
هوش مصنوعی: به او می‌گوید: «چرا آزادی را نمی‌بینی؟ بی‌خیال باش و با شجاعت عمل کن.»
باز سرهنگ ابوالحسن گوید
بزن وگرنه کعبتین بفکن
هوش مصنوعی: سرهنگ ابوالحسن می‌گوید که اگر اقدام نکنی، احتمالاً ضرر خواهی کرد و به مشکلاتی برخواهی خورد.
این و آن را به دم علی ناییست
کند انکار ده و به زرق و به فن
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که هیچ کس نمی‌تواند به علی، که از بزرگان و با فضیلت‌ترین افراد است، ادعا کند که برتری دارد و بدون دلیل می‌توان ناپسندها را زیر سؤال برد. به عبارت دیگر، فضیلت و برتری علی به قدری آشکار است که نمی‌توان به راحتی آن را انکار کرد، حتی با ترفندها و فریبکاری‌ها.
سوسو اندر میان نشسته چو شیر
با یکی دوست با یکی دشمن
هوش مصنوعی: در میان مردم، فردی با شجاعت و قدرت ساکن است که در کنار دوستان خود قرار دارد و از دشمنان نیز دور نمی‌شود.
دستها را برهنه کرده تمام
راست چون دست های بابیزن
هوش مصنوعی: دست‌ها را مانند دست‌های بابیزن کاملاً عریان کرده‌اند و به راستا دراز شده‌اند.
سخن از هفتم آسمان گوید
پنج شش جای پاره پیراهن
هوش مصنوعی: این جمله به این معنی است که صحبت درباره مسائل بسیار بزرگ و عمیق (هفتم آسمان) در مواردی به جزئیات سطحی یا ناچیز (پاره پیراهن) می‌پردازد. به عبارت دیگر، در عین صحبت از موضوعات مهم، ممکن است به نکات و جزئیات کم اهمیت نیز توجه شود.
دعوی ده کند که در خانش
به خدای ار علف بود یک من
هوش مصنوعی: شخصی ادعا می‌کند که اگر در خانه‌اش یک من علف باشد، به خداوند دعا خواهد کرد.
زخم های برهنه کرده بره
دست از دست باشدش بشکن
هوش مصنوعی: زخم‌های عمیق و دردناک را می‌توان با صبر و استقامت تحمل کرد، اما ممکن است در برابر فشارها و چالش‌ها، آرامش و ثبات خود را از دست بدهیم.
زان حلال و حرام باغ و زرع
می خورد همچو شکر و روغن
هوش مصنوعی: او از چیزهای حلال و حرام باغ و کشت و زرع بهره‌مند می‌شود، مانند شیرینی شکر و نرمی روغن.
باز نور زیاده قمره زده
مانده بر بسته همچو چوب دهن
هوش مصنوعی: درخششی فراوان از ماه که مانند چوبی بر دهان بسته‌ای مانده است.
گاه گوید ز درد دل یارب
گاه خارد ز زخم بد گردن
هوش مصنوعی: گاهی از درد دل ناله می‌کنم و خواهش می‌کنم، و گاهی هم به خاطر زخم‌هایی که دارم، سرم را پایین می‌اندازم.
پسران نجیب ایزد یار
کرد بیرون نهاده با دو سه تن
هوش مصنوعی: پسران با شخصیت و موجهی که به کمک خدا آمده‌اند، با چند نفر دیگر از جمع خارج شدند.
گر ببردند برجهند که بیش
نتوان بست پایشان به رسن
هوش مصنوعی: اگر آنها را به بند بکشند، به شدت تلاش می‌کنند که فرار کنند؛ زیرا دیگر نمی‌توان پایشان را با بند محکم نگه داشت.
ور نمانند هیچ آن گویند
که بود راست بابت گلخن
هوش مصنوعی: اگر چیزی از میان برود، می‌گویند که اساساً وجود نداشت.
دانی آنگاه تا چگونه رود
از ثناهای خوب و مادر و زن
هوش مصنوعی: این عبارت به نوعی به این موضوع اشاره دارد که انسان‌ها به ویژه در روابط خود با افراد نزدیک مانند مادر و همسر، چگونه تحت تأثیر ویژگی‌های مثبت و ستایش‌های مربوط به آنها قرار می‌گیرند و این نکته را به تصویر می‌کشد که در این نوع ارتباطات، اثرات مثبت عشق و تحسین چگونه می‌تواند بر زندگی افراد تأثیرگذار باشد.
وآن مجاهز شماره های جهیز
کرده و تازه گشته همچو سمن
هوش مصنوعی: در این بیت به زنی اشاره شده است که با زیورآلات و لوازم زیبایی که برای خود آماده کرده، به شکلی شگفت انگیز و دلربا مانند گیاه خوشبویی به نام سمن، جلوه‌گری می‌کند.
ای برادر به گرد سیم برآی
بر نیاید جهیز تو به سخن
هوش مصنوعی: ای برادر، هر چه جواهر و ثروتی که داری، به سخن نمی‌تواند به تو کمک کند. باید عمل کنی و خود را نشان دهی.
گر بخواهی که تخم جمع شود
بیش خویشش تریز چون خرمن
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی که نتیجه‌گیری‌های خوبی حاصل شود، باید با دقت و هوشیاری بیشتری نسبت به کارها و روابط خود داشته باشی، مانند تلاش در جمع‌آوری محصولات از یک خرمن.
مایه باید که سود بربندی
ورنه برخیز و خیره ریش مکن
هوش مصنوعی: برای رسیدن به سود و بهره‌وری، باید تجهیزات و امکانات لازم را فراهم کنی؛ در غیر این صورت، بهتر است از تلاش برای بیهوده خودداری کنی و وقتت را هدر ندهی.