گنجور

بخش ۳۸ - شراب ممزوج و مروق

کسی را که خمار سخت کند، و یا از درد سر رنج باشد نیکست، و مردمان گرم مزاج را شاید،

مضرتش ، باد در شکم انگیزد، و درد بندها آرد، و معده و جگر را سرد کند،

دفع مضرتش با گوشتابه و قلیه با توابل و افزار بسیار کند، و نقل میوه خشک کند،

شرابی که بترشی زند، مردمانی را که معدها و جکرهاء گرم دارند شاید،

مضرتش، آرزوی مجامعت ببرد، و پیها را سست کند،

دفع مضرتش با سپید باهاء حرف و حلوا و شیرینی خوردن تازیان ندارد،

شرابی که آفتاب پرورده باشد، لطیفتر و زودگوارتر از همه شرابها بود،

مضرتش ، خون را بزودی عفن گرداند،

دفع مضرتش باسکبا و سماق و ناربا کنند، و نقل ریباس و انار کنند، و از پس او سکنجبین خورند تازیان ندارد،

شراب مویزی، آنچه ازو صافی باشد مانند شراب ممزوج باشد، میل بخشکی دارد و موافقست محروران را،

مضرتش، آنچه تیره بود مانند شراب سیاه باشد و بدگوارد، و سودا انگیزد، و باد در شکم افگند، و شکن برآورد، و راههاء جگر ببندد،

دفع مضرتش، سکنجبین و آب کاسنی و تخم خیار با خیار بادرنگ...

شراب خرمایی، تن را فربه کند، و خون بسیار راند، خاصه که نو باشد،

مضرتش، غلیظ و بدگوارست، و راه جگر ببندد، و خون سودایی انگیزد،

دفع مضرتش، شراب انار و سکنجبین و داروهایی که سودا را براند بکار دارد تازیان ندارد، و درین باب این مقدار کفایت باشد، اکنون پیدا کنیم که انگور ازکجا پدید آمد و می چگونه ساخته اند،

بخش ۳۷ - گفتار اندر منفعت شراب: دانا آن طب چنین گفته‌اند، چون جالینوس و سقراط و بقراط و بوعلی سینا و محمد زکریا که هیچ چیز در تن مردم نافع‌تر از شراب نیست، خاصه شراب انگوری تلخ و صافی، و خاصیتش آنست که غم را ببرد، و دل را خرم کند، و تن را فربه کند، و طعام‌های غلیظ را بگذارد، و گونه روسرخ کند، و پوست تن را تازه و روشن گرداند، و فهم و خاطر را تیز کند، و بخیل را سخی و بد دل را دلیر کند، و خورنده شراب را بیماری کم کند و اغلب تندرست باشد، از جهت آنک تبها و بیماری که از خلطهای لزج و فاسد تولد کند و سبب آنک میخواره را گاه گاه می افتد، و گاه اسهال نگذارد که خلط بد در معده گرد آید. و گروهی زیرکان شراب را محک مرد خوانده‌اند، و گروهی ناقد عقل، و گروهی صراف دانش، و گروهی معیار هنر . و بزرگان شراب را صابون الهم خوانده‌اند و گروهی مفرح الغم، و هر که پنج قدح شراب ناب بخورد آنچه اندروست از نیک و بد ازو سرآید و گوهر خویش پدید کند. و بیگانه را دوست گرداند و اندر دوستی بیفزاید، و اگر خود او را همین خاصیت است که دوستان را بهم بنشاند بسیارست. و از لطیفی که شرابست از همه خوردنی‌ها که در جهانست از چرب و شیرین و خوش و ترش بیش از یک سیری نتوان خورد و اگر بیش خوری طبع نفور گیرد و باز مر شراب را هر چند بیش خوری بیش باید و مردم ازو سیر نگردد و طبع نفرت نگیرد که وی شاه همه شرابهاست. و در بهشت نعمت بسیارست و شراب بهترین نعمتهاء بهشتست، و اگر نبودی (ایزد آن را) بخود مخصوص نکردی (هر چند نعمت‌های دو جهانی بتقدیر و ارادت اوست) چنانک در محکم کتاب خود یاد فرموده است که و سقیهم ربهم شرابا طهورا، و دیگر جای می‌فرماید و منافع للناس واثمهما اکبر من نفعهما، مردمان را منفعت بسیارست در وی و لیکن بزه او از نفع بیشترست. خردمند باید که چنان خورَد که مزه او بیشتر از بزه بود تا برو وبال نگردد، و این چنان باشد که بریاضت کردن نفس خود را بجایی رساند که از اول شراب خوردن تا آخر هیچ بدی و ناهمواری ازو در وجود نیاید بگفتار و بکردار الا نیکویی و خوشی. چون بدین درجه رسد شراب خوردن او را زیبد. و فضیلت شراب بسیارست، اکنون فصلی در منفعت شراب و مضرت و دفع مضرت شرابها یاد کنیم از گفتار جالینوس حکیم و محمد بن زکریاء رازی و خواجه ابوعلی سینا و اطباء بزرگ، منفعت شراب مست کننده، طعام را هضم کند، و حرارت اصلی یعنی حرارت غریزی را بیفزاید، و تن را قوی کند و پاک گرداند ببول و عرق و بخار.بخش ۳۹ - حکایت اندر معنی پدید آمدن شراب: اندر تواریخ نبشته‌اند که بهراه پادشاهی بود کامگار و فرمانروا، باگنج و خواسته بسیار، و لشکری بی شمار، و همه خراسان در زیر فرمان او بود، و از خویشان جمشید بود، نام او شمیران، و این در شمیران کی بهر است، و هنوز برجاست، آبادان او کرده است، و او را پسری بود، نام او بادام، سخت دلیر و مردانه و با زور بود، و دران روزگار تیراندازی چون او نبود، مگر روزی شاه شمیران بر منظره نشسته بود، و بزرگان پیش او، و پسرش بادام پیش پدر، قضا را همایی بیامد و بانگ می‌داشت، و برابر تخت پاره‌ای دورتر بزیر آمد و بزمین نشست، شاه شمیران نگاه کرد ماری دید در گردن همای پیچیده و سرش در آویخته، و آهنگ آن می‌کرد که همای را بگزد، شاه شمیران گفت ای شیر مردان این همای را از دست این مار که برهاند و تیری بصواب بیندازد، بادام گفت ای ملک کار بنده است، تیری بینداخت چنانک سر مار در زمین بدوخت و بهمای هیچ گزندی نرسید، همای خلاص یافت و زمانی آنجا می پرید و برفت، قضا را سال دیگر همین روز شاه شمیران بر منظره نشسته بود، آن همای بیامد و بر سر ایشان می‌پرید و پس بر زمین آمد، همانجا که مار را تیر زده بود چیزی از منقار بر زمین نهاد، و بانگی چند بکرد و بپرید، شاه نگاه کرد و آن همای را بدید، با جماعت گفت پنداری این همانست که ما او را از دست آن مار برهانیدیم، و امسال بمکافات آن باز آمده است و ما را تحفه آورده، زیرا که منقار بر زمین میزند، بروید و بنگرید و آنچ بیابید، بیارید، دو سه کس برفتند و بجملگی دو سه دانه دیدند آنجا نهاده، برداشتند و پیش تخت شاه شمیران آوردند، شاه بکار کرد، دانه ای سخت دید، دانا آن و زیرکان را بخواند، و آن دانها بدیشان نمود، و گفت هما این دانها را بما بتحفه آورده است، چه می‌بینید اندرین؟ ما را با این دانها چه میباید کردن؟ متفق شدند که این را بباید کشت و نیک نگاه داشت تا آخر سال چه پدیدار آید، پس شاه تخم را بباغبان خویش داد و گفت در گوشه‌ای بکار، و گرداگرد او پرچین کن تا چهارپا اندرو راه نیابد، و از مرغان نگاه دار، و بهر وقت احوال او مرا می‌نمای، پس باغبان همچنین کرد، نوروز ماه بود، یکچندی برآمد، شاخکی ازین تخمها برجست، باغبان پادشاه را خبر کرد، شاه با بزرگان و دانا آن بر سر آن نهال شد، گفتند ما چنین شاخ و برگ ندیده‌ایم، و بازگشتند، چون مدتی برآمد شاخهاش بسیار شد، و بلگها پهن گشت، و خوشه خوشه بمثال گاورس ازو در آویخت، باغبان نزدیک شاه آمد، و گفت در باغ هیچ درختی ازین خرمتر نیست، شاه دگر باره با دانا آن بدیدار درخت شد، نهال او را دید درخت شده، و آن خوشها ازو در آویخته، شگفت بماند، گفت صبر باید کرد تا همه درختان را بر برسد تا بر این درخت چگونه شود، چون خوشه بزرگ کرد، و دانهای غوره بکمال رسید، هم دست بدو نیارستند کرد، تا خریف در آمد، و میوها چون سیب و امرود و شفتالو و انار و مانند آن در رسید، شاه بباغ آمد، درخت انگور دید چون عروس آراسته، خوشها بزرگ شده، و از سبزی بسیاهی آمده، چون شبه میتافت، و یک یک دانه ازو همی‌ریخت، همه دانا آن متفق شدند که میوه این درخت اینست، و درختی بکمال رسیده است، و دانه از خوشه ریختن آغاز کرد، و بران دلیل می‌کند که فایده این در آب اینست، آب این بباید گرفتن و در خُمی کردن، تا چه دیدار آید، و هیچ کس دانه در دهان نیارست نهادن، ازان همی‌ترسیدند که نباید که زهر باشد و هلاک شوند، همانجا در باغ خمی نهادند و آب آن انگور بگرفتند، و خم پر کردند، و باغبان را فرمود هر چه بینی مرا خبر کن، و بازگشتند، چون شیره در خم بجوش آمد باغبان بیامد، و شاه را گفت این شیره همچون دیگ بی آتش میجوشد، و بنرمی اندازد گفت چون بیارامد مرا آگاه کن، باغبان روزی دید صافی و روشن شده چون یاقوت سرخ میتافت و آرامیده شده، در حال شاه را خبر کرد، شاه با دانا آن حاضر شدند، همگنان در رنگ صافی او خیره بماندند، و گفتند مقصود و فایده ازین درخت اینست، اما ندانیم که زهرست یا پازهر، پس بران نهادند که مردی خونی را از زندان بیارند، و ازین شربتی بدو دهند، تا چه پدیدار آید، چنان کردند، و شربتی ازین بخونی دادند، چون بخورد اندکی روی ترش کرد، گفتند دیگر خواهی، گفت بلی، شربتی دیگر بدو دادند، در طرب کردن و سرود گفتن و کون و کچول کردن آمد، و شکوه پادشاه در چشمش سبک شد، و گفت یک شربت دیگر بدهید، پس هر چه خواهید بمن بکنید، که مردان مرگ را زاده‌اند، پس شربت سوم بدو دادند، بخورد و سرش گران شد و بخفت، و تا دیگر روز بهوش نیامد، چون بهوش آمد پیش ملک آوردندش، ازو پرسیدند که آن چه بود که دی روز خوردی، و خویشتن را چون می‌دیدی، گفت نمی‌دانم که چه می‌خوردم، اما خوش بود، کاشکی امروز سه قدح دیگر ازان بیافتمی، نخستین قدح بدشخواری خوردم که تلخ مزه بود، چون در معده‌ام قرار گرفت طبعم آرزوی دیگر کرد، چون دوم قدم بخوردم نشاطی و طربی در دل من آمد که شرم از چشم من برفت، و جهان پیش من سبک آمد، پنداشتم میان من و شاه هیچ فرقی نیست، و غم جهان بر دل من فراموش گشت، و سوم قدح بخوردم بخواب خوش در شدم. شاه وی را آزاد کرد از گناهی که کرده بود، بدین سبب همه دانا آن متفق گشتند که هیچ نعمتی بهتر و بزرگوارتر از شراب نیست، از بهر آنک در هیچ طعامی و میوه‌ای این هنر و خاصیتی نیست که در شرابست. شاه شمیران را معلوم شد شراب خوردن، و بزم نهادن آیین آورد، و بعد ازان هم از شراب رودها بساختند و نواها زدند، و آن باغ که درو تخم انگور بکشتند هنوز برجاست، آن را بهرا غوره میخوانند و بر در شهرست، و چنین گویند که نهال انگور از هراه (؟هرات) بهمه جهان پراگند، و چندان انگور که بهراه باشد بهیچ شهری و ولایتی نباشد، چنانک زیادت از صد گونه انگور را نام بر سر زبان بگویند، و فضیلت شراب بسیارست.

اطلاعات

منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

کسی را که خمار سخت کند، و یا از درد سر رنج باشد نیکست، و مردمان گرم مزاج را شاید،
هوش مصنوعی: کسی که به شدت تحت تأثیر مواد قرار می‌گیرد یا به خاطر درد و رنج بخواهد کمک کند، فرد خوبی است و احتمالاً برای افرادی که مزاج گرم دارند نیز مفید خواهد بود.
مضرتش ، باد در شکم انگیزد، و درد بندها آرد، و معده و جگر را سرد کند،
هوش مصنوعی: زیان آن باعث می‌شود که نفخ ایجاد کند، درد در مفاصل به وجود آورد و همچنین معده و کبد را سرد کند.
دفع مضرتش با گوشتابه و قلیه با توابل و افزار بسیار کند، و نقل میوه خشک کند،
هوش مصنوعی: دفع مضرات آن با خوراکی‌هایی مانند خورشت و غذاهای پرادویه و وسایل فراوان انجام می‌شود و همچنین می‌تواند از میوه‌های خشک نیز استفاده کرد.
شرابی که بترشی زند، مردمانی را که معدها و جکرهاء گرم دارند شاید،
هوش مصنوعی: شرابی که طعم تلخی بگیرد، ممکن است برای افرادی که معده و کبدشان گرم است، مشکل‌ساز شود.
مضرتش، آرزوی مجامعت ببرد، و پیها را سست کند،
هوش مصنوعی: آسیب‌های آن، باعث از بین رفتن تمایل به نزدیکی شده و موجب ضعف در بنیان‌ها خواهد شد.
دفع مضرتش با سپید باهاء حرف و حلوا و شیرینی خوردن تازیان ندارد،
هوش مصنوعی: دفع ضرر او به خوردن خوراکی‌هایی مانند حلوا و شیرینی و استفاده از زبان تند و توهین‌آمیز کارساز نیست.
شرابی که آفتاب پرورده باشد، لطیفتر و زودگوارتر از همه شرابها بود،
هوش مصنوعی: شرابی که زیر نور آفتاب رشد کرده باشد، نازک‌تر و سریع‌تر از همه شراب‌ها به نوشیده می‌شود.
مضرتش ، خون را بزودی عفن گرداند،
هوش مصنوعی: ضرر آن به زودی باعث می‌شود که خون فاسد شود.
دفع مضرتش باسکبا و سماق و ناربا کنند، و نقل ریباس و انار کنند، و از پس او سکنجبین خورند تازیان ندارد،
هوش مصنوعی: برای جلوگیری از ضرر آن، باید با باسکبا، سماق و ناربا مصرف کنند، و پس از آن ریباس و انار بخورند، و بعد از آن سکنجبین نوشیده شود.
شراب مویزی، آنچه ازو صافی باشد مانند شراب ممزوج باشد، میل بخشکی دارد و موافقست محروران را،
هوش مصنوعی: شراب مویزی، که صاف شده باشد، شبیه شراب ترکیبی است و طعمی خشک دارد و برای افرادی که در گرما هستند مناسب است.
مضرتش، آنچه تیره بود مانند شراب سیاه باشد و بدگوارد، و سودا انگیزد، و باد در شکم افگند، و شکن برآورد، و راههاء جگر ببندد،
هوش مصنوعی: ضرر آن چیزی است که تیره و تار باشد، مانند شراب سیاه، و بر انسان تأثیر منفی بگذارد، ایجاد سودا کند، نفخ به وجود آورد، میکروب‌ها را افزایش دهد و جریان خون در کبد را متوقف کند.
دفع مضرتش، سکنجبین و آب کاسنی و تخم خیار با خیار بادرنگ...
هوش مصنوعی: برای کاهش ضرر آن، می‌توان از سکنجبین، آب کاسنی و تخم خیار همراه با خیار بادرنگ استفاده کرد.
شراب خرمایی، تن را فربه کند، و خون بسیار راند، خاصه که نو باشد،
هوش مصنوعی: شراب خرمایی بدن را چاق می‌کند و خون را به طور فراوان تولید می‌کند، به ویژه اگر تازه باشد.
مضرتش، غلیظ و بدگوارست، و راه جگر ببندد، و خون سودایی انگیزد،
هوش مصنوعی: ضرر آن شدید و ناخوشایند است، و باعث می‌شود که عملکرد کبد مختل شود و خون سودا را افزایش دهد.
دفع مضرتش، شراب انار و سکنجبین و داروهایی که سودا را براند بکار دارد تازیان ندارد، و درین باب این مقدار کفایت باشد، اکنون پیدا کنیم که انگور ازکجا پدید آمد و می چگونه ساخته اند،
هوش مصنوعی: برای جلوگیری از ضرر آن، می‌توان از شراب انار و سکنجبین و داروهایی که سودا رااز بدن خارج می‌کنند، استفاده کرد. حالا بیایید بررسی کنیم که انگور از کجا به وجود آمده و چطور تهیه می‌شود.