گنجور » کمال‌الدین اسماعیل » قصاید » شمارهٔ ۱ - و له یمدح الامام الاعظم الصّدر السّعید الشهیّد رکن الدّین مسعود بن ساعد

کمال‌الدین اسماعیل

شمارهٔ ۱ - و له یمدح الامام الاعظم الصّدر السّعید الشهیّد رکن الدّین مسعود بن ساعد

تبارک الله ازین جنبش نسیم صبا

که لطف صنعت او از کجاست تابکجا!

شدست سبزه همه تن زبان بشکر بهار

که بهر تر بیت از خاک بر گرفت او را

بسوی دیده و دل تحفه ها فرستادند

مجاهزان طبیعت بدست نشو و نما

کشید دست صبا پای آب در زنجیر

گرفت پشت زمین روی لاله در دیبا

بنیم جرعه که از ساغر هوا بکشید

نهاد خاک همه راز خویش بر صحرا

ز بس شکوفه و نسرین و سبزه پنداری

که خواک قابل عکس سپهر شد ز صفا

بنفشه همچو شبست و چراغ او لاله

سمن سپیده دمست و گل آفتاب لفا

بسان پیر مقدم شکوفه اندر پیش

رسید و او را خلقی جوانکان زقفا

نوای باریدی زیر چنگ بلبل شد

چو ساخت نای گلو عندلیب باعنقا

به زاد مردی از آن سرورا برآمد نام

که با تهی دست او بود بالا

عبارتیست زنجم و شجر شکوفه و شاخ

إشارتیست بجسم و روان نسیم و گیا

رسیدن رمضان در میان فصل ربیع

رسوم لهو هدر کرد و کار عیش هبا

همی بپیچد بر خویشتن بریشم ساز

که هیچ کس را در روزه نیست برگ و نوا

زبس جفاها خون در دل پیاله فسرد

که وقت گل ننمودندش إلتفات إصلا

کنون مغنّی و جنگی کشیده بینی صف

چو خواجگان معطّل بکنج مسجد ها

بجای حلقۀ ابریشمین بکف تسبیح

بجای زخمه بدستش دعای تمخیثا

خموش از آن شد بر بط که از تهی شکمی

همی نجنبد نبضش ز ضعف در اعضا

نشسته چنگ بزانو، فکنده سر در پیش

چو در مقام تشّهد موسوسی بدعا

کرامت رمضان گر نه خرق عادت کرد

برغم انف طبیعت مرا بگو که چرا

شدست روغن قندیل لاله آب سحاب

چنانکه آتش شمع شکوفه باد صبا

چنار و سرو برآورده دست و صف در صف

همی کنند بتکبیر کردن استقصا

ز بس که بر سرشانابر درهمی بارد

خیال بسته ام آنرا نماز استسقا

چو گل زخار همه همنشین او تا دست

اگر مکاشف باشد شگفت نیست مرا

بکار خویش فرو رفت نرگس از حیرت

زخواب غفلت بیداریش چو داد قضا

کبود جامعه و رخسار زرد، نیلوفر

بهر نمازی غسلی برآورد عمدا

شکوفه شیبت پر نور می نهد بر خاک

که از هواست به پیرانه سرچنین رسوا

برون فکند زبانرا ز تشنگی سوسن

عجب مدار که هم روزه است و هم گرما

هزار دستان بر عادت سحر خوانان

بنیم شب ز سر شاخ برکشید آوا

زشکل غنچه صبا سفرها گشاید باز

چو عندلیب زنده از پی سحور صلا

تو دل سیاهی لاله ببین بوقت چنین

که یک نفس نکند ساغر شراب رها

مگر بنفشه بغیبت زبان بگردانید

که چون دروغ ز نان می کشد زبان دریا

ز نو رسیدگی ار کل تهتّکی میکرد

بدست کم عمری یافت مالشی بسزا

و گر ز ساده دلی غنچه آب گزید

ببین که عاقبت کارش آتش است جزا

بسوز سینه همی گرید ابر و جایش هست

که ابر را ببهاران بس اندکست بقا

گل ارچه آمد ضحّاک شکل هم گه گاه

همی ببارد اشکی ولی بروی و ریا

زچشم نرگس یک قطره آب اگر بچکید

بس است قطرۀ اشکی زچشم نابینا

چو روزه داران غنچه دهن ببست ، از آن

همی دمد ز دهانش نسیم مشک خطا

دوفرّخیست مراو را یکی چو می شکفد

یکی چو بوسه دهد بر بساط مولانا

نظام ملّت اسلام و پشت اهل هنر

که هست سدّۀ او قبلۀ دل دانا

چو رای خویش بلند و چو نام خود مسعود

چو طبع خویش لطیف و چو بخت خود برنا

هلال دولت او بدر گشته در غرّه

کمال دانش او منتهی هم از مبدا

زتیغ برق شود خسته آبگاه سحاب

اگر برابری دست او کند بسخا

همه صواب رود بر زبان او زیرا

که لفظ او گهرست و گهر نکرد خطا

زهی وفاق تو دروازۀحیات ابد

زهی خلاف تو دندانۀ کلید فنا

ز اجتهاد تو ناموس معضلات ضعیف

ببارگاه تو بازار اهل فضل روا

بخواب ببیند مغز هوس ترا مانند

در آب جوید چشم فلک ترا همتا

نبشته آیت بشر تو بر جبین صباح

گرفته مایه زکین تو رنگ و روی مسا

فلک که همچو کمان سر کشیست عادت او

زراست رویی پیش تو کرد پشت دوتا

نزاید از شب آبستن زمانه مگر

بعون قابلۀ خاطر تو این ذکا

اگر نه آتش عزم تواش کند تخلیل

شود زجرم زمین بسته تر مسام هوا

تویی که با شرف نسبت تو از طرفین

همی کنند مباهات آدم و حوّا

شکفته غنچۀ احسان تو زیاد قبول

طراوت گل اخلاق تو زآب حیا

نبوده عادت امساک جز که در صومت

گرفتن تو مگر درس و ان دگرعطا

گه مناظره با کوه اگر سخن رانی

ز اعتراض تو مفحم شود معید صدا

مثل زنند که : شب پرده دار اسرارست

چراست از شب خطّ تو رازها پیدا؟

هنر ز صدمت حرمان درآمدی از پای

اگر بدست نکردی زخامۀ تو عصا

تو پشت شرعی وزان روی پشت تست قوی

که پشتی تو کند گاه حکم دست قضا

اگر زمانه زعدل تو آگهی یابد

ازین سپس نکند رخت عمر ما یغما

و گر عروس ضمیرت تتق برانداخت

زخوابگه بدر افتد بنیم شب حریا

زنعمت تو تهیگاه آرزو پر شد

زبخشش تو تهی شد خزانۀ دریا

ز جادویّی سر کلک تو یکی اینست

کز آب تیره کند عقد لؤلؤ لالا

از آنک رنگ حسودت گرفت مسکین زر

زهیچ گونه تو بروی نمیکنی ابقا

گشاد تیغ خلاف تو منفذ ارواح

بیست دست وفایت کمرگه جوزا

نمی زلطف تو گر بر پی کمان افتد

تشنّج متبدّل شود باسترخا

بتیغ تیز علاج دماغ دشمن کن

که آب و سبزه نکو باشد از پی سودا

زبیم حسبت تو نور ماه در این ماه

نکرد یارد گلگونه بر گل رعنا

نشاند عدل تو بر گاو زهره را چون دید

که می نشد نفسی از خر رباب جئا

زهی زشرم کله داریت دل بدخواه

شکسته بسته و در هم شده چو چین قبا

مرا دلیست پر از ماجرای گوناگون

که نیست خافی بر رای مولوی مانا

بجز خموشی رویی دگر نمی بینم

که نیست زهره یکی با دو کردنم یارا

ولیک با همه هم نکته یی در اندازم

بطیبتی ، نه ز روی شکایتی، حاشا

اگر نه عشق تو جناب صابرم کردی

چرا کشیدمی از عمر وزید بارجفا؟

حقوق بنده همین بس که جمله اشعارش

جز این قصیده که در مدحت تو کرد انشا

دگر قصاید او را هرآنچه یابی هست

طراز آن : وله فی مدیحه ایضا

لباس تربیت من هزار تو باید

کنون که پستۀ طبعم دو مغزه شد بثنا

عطای عام تو محتاج استماحت نیست

که شرط نست ز خورشید التماس ضیا

زهی قصیده که معنی آن زلفظ متین

بسان نور تجلّیت درکه سینا

بگوش صخرۀ صمّاش گر فرو خوانم

ز ذوق چاک زند کوه صدرۀ خارا

زبان چو پسته ببندم زنطق اگر یک تن

بیاورد دوم این زجملۀ شعرا

هزار سال بمان در پناه صدر جهان

خدایگان شریعت شهنشه علما

مراد هر دو زدیدار یکدگر حاصل

چنان کامید خلایق زلطف هردو روا

رسید روزه و بدخواه را ز اسبابش

دو چیز هست مهیّا بفرّ جاه شما

تنی چو شمع گدازان و زرد و پژمرده

دلی چو قندیل آتش گرفته و در وا

شمارهٔ ۲ - و له یمدح المولی رکن الدین مسعود حین انصرافه من خوارزم و یذکر ماجری: منم اینکه گشتست ناگه مرا

اطلاعات

وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)

قالب شعری: قصیده

منبع اولیه: سیاوش جعفری

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.