گنجور

بخش ۲۱ - در بیان غضب که آتش طبع افروختن است و خرمن دین و دنیا سوختن

به غضب جان هیچ کس مخراش
حرف آسایش از دل متراش
غضب آمد خراشگر چو اره
اره است آن بلی ولی دو سره
ناخراشیده خاطر تو نخست
کی بود دلخراشی از تو درست
ز آتشی کز غضب برافروزی
اولا خان و مان خود سوزی
آنچه بر مردم کناره رسد
ز آتشت دود یا شراره رسد
اصل آن در دلت فروخته است
که ازان خرمن تو سوخته است
آب حلمی بزن بر آن آتش
تا نیفتد به دیگران آتش
خشم با دیگران سگی و ددیست
وین سگی و ددی بیخردیست
هر که را از خرد مدد باشد
کی در آن تن دهد که دد باشد
نیش دندان خوک و پنجه گرگ
بهر آزار شد بلای بزرگ
سوی آزارشان چو راهی نیست
پنجه و نیش را گناهی نیست
ز آدمیزاده چون کسی رنجه ست
خوک بی نیش و گرگ بی پنجه ست
خشم خوش باشد از برای خدای
نه ز وسواس نفس بد فرمای
چون برای خدا بود خشمت
از دو بینی جدا بود چشمت
آن نه چشم است غیرت دین است
وز در آفرین و تحسین است
جنبش خشم چون ز نفس بد است
بالش دیو و کاهش خرد است
به که از دیو دل بپردازی
خشم را زیر دست خود سازی

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

به غضب جان هیچ کس مخراش
حرف آسایش از دل متراش
هوش مصنوعی: با عصبانیت سراغ هیچ کس نرو و از دل کسی آسایش و آرامش را نگیری.
غضب آمد خراشگر چو اره
اره است آن بلی ولی دو سره
هوش مصنوعی: غضب مانند اره‌ای است که دو لبه دارد؛ می‌تواند به شدت آسیب برساند و درد و رنجی ایجاد کند، اما در عین حال، گاهی کنترل آن ضروری است.
ناخراشیده خاطر تو نخست
کی بود دلخراشی از تو درست
هوش مصنوعی: دلخوری و ناراحتی از تو، ابتدا هیچ سر و کار با دلخوشی‌های تو نداشت.
ز آتشی کز غضب برافروزی
اولا خان و مان خود سوزی
هوش مصنوعی: از آتشی که به خاطر خشم خود به راه می‌اندازی، در ابتدا خانه و خانواده‌ات را می‌سوزانی.
آنچه بر مردم کناره رسد
ز آتشت دود یا شراره رسد
هوش مصنوعی: هر چیزی که از آتش تو به دیگران برسد، یا دود است یا شعله‌ای که به آن‌ها آسیب می‌زند.
اصل آن در دلت فروخته است
که ازان خرمن تو سوخته است
هوش مصنوعی: واقعا چیزی در درونت وجود دارد که تو را متأثر کرده و به خاطر آن دچار آتش‌سوزی شده‌ای.
آب حلمی بزن بر آن آتش
تا نیفتد به دیگران آتش
هوش مصنوعی: سعی کن با آرامش و تدبیر، بر مشکلات غلبه کنی تا آسیب آن بر دیگران تاثیر نگذارد.
خشم با دیگران سگی و ددیست
وین سگی و ددی بیخردیست
هوش مصنوعی: خشم و عصبانیت مانند سگی است که به دیگران حمله می‌کند و این رفتار ناشی از نادانی است.
هر که را از خرد مدد باشد
کی در آن تن دهد که دد باشد
هوش مصنوعی: هر کسی که از خرد و فهم کمک بگیرد، چگونه ممکن است در آن جسمی زندگی کند که به حالت جانورانه باشد؟
نیش دندان خوک و پنجه گرگ
بهر آزار شد بلای بزرگ
هوش مصنوعی: دندان‌های تیز خوک و پنجه‌های گرگ برای آسیب زدن و آزار به کار می‌روند و اینها باعث بروز مشکل و دردسر بزرگی شده‌اند.
سوی آزارشان چو راهی نیست
پنجه و نیش را گناهی نیست
هوش مصنوعی: وقتی راهی برای آزار دادن آنها وجود ندارد، استفاده از پنجه و نیش هم گناهی به حساب نمی‌آید.
ز آدمیزاده چون کسی رنجه ست
خوک بی نیش و گرگ بی پنجه ست
هوش مصنوعی: اگر کسی از آدمیان آزرده خاطر باشد، مانند خوکی است که نمی‌تواند نیش بزند و گرگی که پنجه ندارد.
خشم خوش باشد از برای خدای
نه ز وسواس نفس بد فرمای
هوش مصنوعی: خشم به خاطر خدا خوب است، نه به خاطر وسوسه‌های نفس که بد هدایت می‌کند.
چون برای خدا بود خشمت
از دو بینی جدا بود چشمت
هوش مصنوعی: زیرا خشم تو از روی خداوندی بود، چشمانت از دو بینی جدا شد.
آن نه چشم است غیرت دین است
وز در آفرین و تحسین است
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که آن چیزی که مشاهده می‌شود، صرفاً یک نگاه ساده نیست، بلکه نشان‌دهنده‌ی عشق و تعهد به دین و ارزش‌های مثبت است. به عبارتی، این بینش چیزی فراتر از احساسات سطحی است و به عمق ایمان و زیبایی‌های آفرینش اشاره دارد.
جنبش خشم چون ز نفس بد است
بالش دیو و کاهش خرد است
هوش مصنوعی: تنش و خشم مانند نفس بدی است که موجب بر انگیختن نیروهای منفی و کاهش خرد و عقلانیت در فرد می‌شود.
به که از دیو دل بپردازی
خشم را زیر دست خود سازی
هوش مصنوعی: بهتر است از شرّ احساسات منفی مانند خشم فاصله بگیری و آن را تحت کنترل خود درآوری.