بخش ۱۰ - در کلمه عدل، عین که چون چشم بر سر آمده است مفتوح است و دال که چون دل در درون قرار گرفته ساکن یعنی باید که صاحب عدل را علی الدوام چشم بصر و بصیرت به حال رعایا مفتوح بود و اغماض از آن جایز نه و دل او از تظلم مظلومان در مرکز عدل آرمیده و جنبش و اضطراب در آن ممکن نه
شاه باید که چشم باز بود
بر بد و نیک سرفراز بود
چشم او باز باشد از چپ و راست
تا ز عالم برون برد کم و کاست
هر که بیند که او نه راسترو است
دل و جانش به کجروی گرو است
همچو تیر کجش بیندازد
کیش خود را ازو بپردازد
نه که همچون کمان کشد سوی خویش
سازدش جایگه به پهلوی خویش
باید او را دلی ز حلم چو کوه
کش نگیرد ز دادخواه ستوه
دادخواهی اگر ز تنگدلی
نسبت او کند به سنگدلی
نشود از حدیث او بی سنگ
وز جفا گوییش بلند آهنگ
ور جهد از زبان او شرری
که چو آتش کند در او اثری
گو درون را چو آب صافی کن
وآتشش را به آن تلافی کن
ور نریزد بر آتش او آب
زان افتد روز حشر در تب و تاب
بخش ۹ - حکایت پیر دهقان و خم پر خوشه گندم یافتن وی و تفحص نمودن پادشاه که آن در کدام تاریخ بوده است: در زمان گذشته دهقانیبخش ۱۱ - حکایت بیوه زنی از نسا و باورد که سخنی درشت پرداخت و سلطان محمود را گرم ساخت و به سخنی دیگر نرم گردانید و به سر حد دادخواهی رسانید: پیش سلطان عاقبت محمود
اطلاعات
وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکیدرج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
شاه باید که چشم باز بود
بر بد و نیک سرفراز بود
هوش مصنوعی: پادشاه باید با دقت به خوبیها و بدیها توجه داشته باشد و در زندگی خود سرافراز و با افتخار باشد.
چشم او باز باشد از چپ و راست
تا ز عالم برون برد کم و کاست
هوش مصنوعی: چشم او همیشه باز است و همه چیز را از هر دو سمت میبیند تا هیچ نقص و کمبودی از دنیای بیرون را از دست ندهد.
هر که بیند که او نه راسترو است
دل و جانش به کجروی گرو است
هوش مصنوعی: هر کس ببیند که او به راه درست نمیرود، دل و جانش به انحراف و کجروی وابسته است.
همچو تیر کجش بیندازد
کیش خود را ازو بپردازد
هوش مصنوعی: اگر کسی مانند تیر کج به هدفش نرسد، هرگز نمیتواند از راه خود کلافه و ناامید شود.
نه که همچون کمان کشد سوی خویش
سازدش جایگه به پهلوی خویش
هوش مصنوعی: انسان نباید به تنهایی به هدف خود دست یابد، بلکه باید در کنار دیگران و با همکاری آنان به موفقیت برسد.
باید او را دلی ز حلم چو کوه
کش نگیرد ز دادخواه ستوه
هوش مصنوعی: باید کسی را داشته باشی که مانند کوهی صبر و بردباری داشته باشد و در برابر مشکلات و ناامیدیها، از خانواده یا دوستانش دست برندارد.
دادخواهی اگر ز تنگدلی
نسبت او کند به سنگدلی
هوش مصنوعی: اگر کسی به خاطر تنگدلی و مشکلاتش به دلخوری و سختگیری نسبت به دیگران بپردازد، در واقع خود را در مشکلات بیشتری گرفتار کرده است.
نشود از حدیث او بی سنگ
وز جفا گوییش بلند آهنگ
هوش مصنوعی: اگر از داستان او سخنی گفته نشود، بیدردسر و بدون آسیب، صدای او بلند و دلنشین نمیشود.
ور جهد از زبان او شرری
که چو آتش کند در او اثری
هوش مصنوعی: اگر جهد و تلاش او از زبانش شعلهای باشد که مانند آتش در دل انسان تأثیر میگذارد،
گو درون را چو آب صافی کن
وآتشش را به آن تلافی کن
هوش مصنوعی: درون خود را همچون آبی زلال و پاک بساز و آتش خشم و احساسات ناپسند را با این پاکی خاموش کن.
ور نریزد بر آتش او آب
زان افتد روز حشر در تب و تاب
هوش مصنوعی: اگر بر آتش او آبی نریزد، در روز قیامت او سخت دچار پریشانی و آشفتگی خواهد شد.