گنجور

شمارهٔ ۳۱ - در مدح فخرالموک برادر پادشاه

تا جهانست شاه صفدر باد
تخت او با فلک برابر باد
آستانش که کعبه کرمست
از لب سرکشان مجدر باد
شاه فخرالموک دولت بخش
که عدو بند و دوست پرور باد
این یامین ملک تا جاوید
عدت یوسف برادر باد
ذات پاکش که عالم معنیست
روی اقبال و پشت لشگر باد
گرد سم سمند موکب شاه
سرمه چشم هفت اختر باد
آسمانش کمینه خرگاهست
آفتابش کمینه افسر باد
جاودان زبر ظل چتر ملک
سایه پرورد و سایه گستر باد
هر زمان کار دولت و ملت
از سر تیغ او قوی تر باد
چرخ اگر جز بحگم او گردد
بسته راه و شکسته چنبر باد
دولت آباد پنج نوبت ملک
چار دیوارهفت کشور باد
باغ شاهنشهی بدو تازه است
شاخ بخشندگی ازوتر باد
با دلش باد در کف کانست
با کفش بر سر زر بادخاک
شاه در مردمی ودر مردی
در جهان یادگار حیدر باد
پشت امیدها بدو گرمست
روی دولت ز رایش انور باد
آسمان پیش او بحکم ملک
بنده فرمان و سفته چاکر باد
رای او را جهان متابع شد
حکم اورا قضا مسخر باد
دایم از خون دشمنان ملک
صفحه تیغ او معصفر باد
کمترین پایه از مراتب شاه
سقف این طارم مدور باد
شاه را ملک کمین اقطاع
مرز خوارزم و ملک سنجر باد
ملک الشرق را هزاران فتح
از سر تیغ او میسر باد
هر کجا نام ملک شاه آید
ننگ بردولت سکندر باد
هرکه سر بر خطش نهاد بطوع
راست چون دایره همه سر باد
از دم خلق روح پروراو
شیر گردون چو شیر مجمر باد
هندوی چرخ را ز طالع شاه
لقب خاص سعد اکبر باد
یکدلی در ولای خسرو شرق
کار این پردل دلاور باد
گوش گردون ز لفظ در بارش
صدف در و درج گور بادگوهر
اشک بدخواه او زهیبت او
مدد آب اخضر بادبحر
روز رزمش ظفر دعا کرده
که شهنشاه دین مظفر باد
گفته نصرت که آفرین خدای
بر دل شاه و دست و خنجر باد
بهترین جوشنی بوقت گریز
برتن خصم شاه چادر باد
بحر قلزم که ساحل کف اوست
از زهاب دلش توانگر باد
ناصحش را بدست برزنجبر
گر بود زلف دلبر باد
حاسدش را ترقی و رفعت
از بلندی دار باور باد
تا که پرخاش باد و خاک بود
تا که خصمی آب و آذر باد
ترو خشک عدوی شاه جهان
از لب خشک و دیده تر باد
آب در چشم و آتش اندر دل
باد دردست و خاک در سر باد

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

تا جهانست شاه صفدر باد
تخت او با فلک برابر باد
هوش مصنوعی: تا زمانی که دنیا برقرار است، شاه صفدر بر تخت خود باید در مرتبه‌ای هم‌تراز با آسمان باشد.
آستانش که کعبه کرمست
از لب سرکشان مجدر باد
هوش مصنوعی: در آستان این شخص با کرم و مهربانی، همانند کعبه‌ای است که به لب‌های زیبا و فریبنده‌ای احترام می‌گذارد.
شاه فخرالموک دولت بخش
که عدو بند و دوست پرور باد
هوش مصنوعی: ای پادشاهی که مایه افتخار و بخشنده نعمت‌های الهی هستی، امیدوارم که دشمنان در زنجیر و دوستانت در نعمت و محبت باشند.
این یامین ملک تا جاوید
عدت یوسف برادر باد
هوش مصنوعی: این ابیات به این معنی هستند که این ملک یامین، تا ابد باید به عنوان برادر یوسف باشد. یامین به معنای راست و درست است و اشاره به برادری و پایداری در دوستی و وفاداری دارد. به طور کلی به معنای پایبندی به ارتباطات و رابطه‌های خانوادگی و دوستانه اشاره می‌کند.
ذات پاکش که عالم معنیست
روی اقبال و پشت لشگر باد
هوش مصنوعی: وجود خالص و پاک او که عالم معنوی را در بر می‌گیرد، باعث خوشی و موفقیت است و در عین حال، در شرایط سخت و دشواری نیز می‌تواند حمایتی باشد.
گرد سم سمند موکب شاه
سرمه چشم هفت اختر باد
هوش مصنوعی: غبار سم اسب شاه، مانند سرمه‌ای است که بر چشم هفت ستاره می‌نشیند.
آسمانش کمینه خرگاهست
آفتابش کمینه افسر باد
هوش مصنوعی: آسمان او به اندازه‌ای بزرگ است که مانند یک مکان امن و آرام برای زندگی به نظر می‌رسد و نور خورشیدش مانند تاجی زیبا و بادش نیز لطیف و آرام است.
جاودان زبر ظل چتر ملک
سایه پرورد و سایه گستر باد
هوش مصنوعی: همیشه زیر سایه چتر پادشاهی، پرورش و گسترش سایه باد وجود دارد.
هر زمان کار دولت و ملت
از سر تیغ او قوی تر باد
هوش مصنوعی: هر زمانی که قدرت و کارهای دولت و مردم از دقت و قدرت او بیشتر باشد، خوشایند است.
چرخ اگر جز بحگم او گردد
بسته راه و شکسته چنبر باد
هوش مصنوعی: اگر چرخ هستی به جز در دست من، راه‌ها بسته و چنبر باد شکسته خواهد شد.
دولت آباد پنج نوبت ملک
چار دیوارهفت کشور باد
هوش مصنوعی: دولت آباد در پنج نوبت، سرزمین با نظم و دارای چهار دیوار و هفت کشور را به آنجا هدایت کرد.
باغ شاهنشهی بدو تازه است
شاخ بخشندگی ازوتر باد
هوش مصنوعی: باغ سلطانی تازه و سرسبز است و شاخ و برگ بخشندگی از باد نرم و ملایمی در آن می‌رقصد.
با دلش باد در کف کانست
با کفش بر سر زر بادخاک
هوش مصنوعی: دلش به خوشبختی و ثروت جمع شده، اما او با کفش بر روی زمین خالی قدم می‌زند.
شاه در مردمی ودر مردی
در جهان یادگار حیدر باد
هوش مصنوعی: پادشاه باید در میان مردم باشد و در راستی و شجاعت بین انسان‌ها، یادآور ویژگی‌های حضرت علی (ع) باشد.
پشت امیدها بدو گرمست
روی دولت ز رایش انور باد
هوش مصنوعی: پشت امیدها به او گرم و مطمئن است و روی خوشبختی از طرف او به من می‌تابد.
آسمان پیش او بحکم ملک
بنده فرمان و سفته چاکر باد
هوش مصنوعی: آسمان در برابر او مانند یک ملک است که به فرامین و درخواست‌هایش پاسخ می‌دهد و به نوعی در خدمت اوست.
رای او را جهان متابع شد
حکم اورا قضا مسخر باد
هوش مصنوعی: همه چیز در جهان در پی خواسته او حرکت می‌کند و قضا و قدر به فرمان او تسلیم است.
دایم از خون دشمنان ملک
صفحه تیغ او معصفر باد
هوش مصنوعی: همواره امید باشد که تیغ او با خون دشمنانش آغشته شود.
کمترین پایه از مراتب شاه
سقف این طارم مدور باد
هوش مصنوعی: پایه‌ای که در پایین‌ترین سطح قرار دارد، شاه سقف این فضای دایره‌ای است.
شاه را ملک کمین اقطاع
مرز خوارزم و ملک سنجر باد
هوش مصنوعی: پادشاه بر سرزمین‌های مرزی خوارزم و ملک سنجر تسلط دارد.
ملک الشرق را هزاران فتح
از سر تیغ او میسر باد
هوش مصنوعی: پادشاه شرق توانسته است هزاران پیروزی را با شمشیر خود به دست آورد.
هر کجا نام ملک شاه آید
ننگ بردولت سکندر باد
هوش مصنوعی: هر جا نام ملک شاه می‌آید، باید شرم بر دولت سکندر غالب شود.
هرکه سر بر خطش نهاد بطوع
راست چون دایره همه سر باد
هوش مصنوعی: هر کسی که با رضایت خود به دنبال هدفش برود، در نهایت مانند دایره‌ای خواهد بود که سرش به طور طبیعی به دور خود می‌چرخد.
از دم خلق روح پروراو
شیر گردون چو شیر مجمر باد
هوش مصنوعی: از لحظه‌ای که خداوند انسان را خلق کرد، روحی پرورش‌دهنده به او عطا کرد. مانند اینکه شیر، قدرت و عظمت خود را از آسمان دریافت کرده است.
هندوی چرخ را ز طالع شاه
لقب خاص سعد اکبر باد
هوش مصنوعی: خوشبختی و سرنوشت خوبی نصیب شاه بزرگ شود و در زندگی او همواره خوشحالی و سعادت جاری باشد.
یکدلی در ولای خسرو شرق
کار این پردل دلاور باد
هوش مصنوعی: یکدلی و وفاداری در خدمت به پادشاه شرق، نشانه‌ای از دلیر بودن و شجاعت است.
گوش گردون ز لفظ در بارش
صدف در و درج گور بادگوهر
هوش مصنوعی: گوش آسمان از صدا خوشحال می‌شود و دریا، مرواریدها را در صدف‌هایش نگه می‌دارد و گنج‌های ارزشمند را در دل خاک پنهان کرده است.
اشک بدخواه او زهیبت او
مدد آب اخضر بادبحر
هوش مصنوعی: اشک کسی که به او بدی و سنگ‌دلی کرده‌اند، مانند آبی است که در دریا به رنگ سبز در می‌آید.
روز رزمش ظفر دعا کرده
که شهنشاه دین مظفر باد
هوش مصنوعی: در روز جنگ، پیروزی را از دعا خواسته که پادشاه دین، موفق و پیروز باشد.
گفته نصرت که آفرین خدای
بر دل شاه و دست و خنجر باد
هوش مصنوعی: نصرت به ستایش خداوند می‌پردازد و برای دل شاه و سلاح‌هایی چون دست و خنجر آرزوی موفقیت می‌کند.
بهترین جوشنی بوقت گریز
برتن خصم شاه چادر باد
هوش مصنوعی: بهترین پوشش برای فرار، بر تن دشمن شاه، چادری از باد است.
بحر قلزم که ساحل کف اوست
از زهاب دلش توانگر باد
هوش مصنوعی: دریای عمیق و وسیع که ساحل آن حباب‌های کف دریا است، از خروشان شدن دلش پر از طلا و ثروت می‌شود.
ناصحش را بدست برزنجبر
گر بود زلف دلبر باد
هوش مصنوعی: اگر نصیحت‌کننده‌اش به دست کسی که در زنجیر است، باشد، آنگاه زلف دلبر مانند بادی می‌وزد.
حاسدش را ترقی و رفعت
از بلندی دار باور باد
هوش مصنوعی: بدان که شخص حسود نباید از پیشرفت و موفقیت دیگران ناراحت شود و باید این را بپذیرد که آنها در جایگاه بلندی قرار دارند.
تا که پرخاش باد و خاک بود
تا که خصمی آب و آذر باد
هوش مصنوعی: تا زمانی که طوفان و گرد و غبار وجود دارد، و تا زمانی که دشمنی میان آب و آتش برقرار است.
ترو خشک عدوی شاه جهان
از لب خشک و دیده تر باد
هوش مصنوعی: به خاطر محبت و خوش‌رفتاری شاه جهان، تلاش کن که همیشه بخشی از وجودت شاد و سرزنده باشد، حتی اگر به نظر بیاید که حال و هوای تو کم‌رمق و غمگین است.
آب در چشم و آتش اندر دل
باد دردست و خاک در سر باد
هوش مصنوعی: چشم‌ها پر از اشک است و دل به آتش می‌سوزد، در حالی که درد و رنج سنگینی بر دوش انسان است و فکر و ذهن هم درگیر خاک و غم و اندوه است.