پس از انقلاب مشروطه، هیچ منظومه‌ای به شهرت و محبوبیت عارف‌نامه نرسیده بود. پیش از آنکه به چاپ برسد، بیش‌از هزار نسخهٔ خطی از روی آن برداشته شده بود.

دیوانی که بنده از ایرج میرزا دارم چاپ اوایل دههٔ پنجاه هست و اینطور که گردآورندهٔ این کتاب توضیح داده، حتی تا آن زمان هم عارف نامه از شهرت بالایی برخوردار بوده است. 

‌دکتر محمد جعفر محجوب راجع به عارف‌نامه چنین می‌نویسد: این منظومه معروف ترین اثر ایرج میرزاست. دربارهٔ علت سرودن آن روایت های گوناگونی که همه به یک نتیجه <<رنجش شاعر از عارف قزوینی و اقدام او به سرودن این منظومه>> منتهی می‌شود درافواه وجود دارد.

ایرج به علت سوابقی که در تهران با عارف داشته منتظر بوده است که عارف در سفر مشهد به منزل او وارد شود. اما عارف که چندان معاشرتی نبود و اخلاقی خاص داشت به مرکز ژاندارمری در "باغ خونی" می‌رود و در آنجا منزل می‌کند. ایرج ناچار به عزم دیدار او بیرون می‌آید و سراغ عارف را می‌گیرد. بدو می‌گویند عارف مشغول سرپرستی آرایش تالاری است که باید در آن کنسرت دهد. ایرج بدان‌جا روی می‌نهد و چون عارف را می‌بیند، آغوش می‌گشاید و به سوی او می‌رود تا او را در برگیرد و چنان که رسم دوستان از راه رسیده است ببوسد. اما عارف که ظاهراً بر اثر گرفتاری‌های مربوط به آرایش صحنه خُلق خوشی نداشته است، با او به سردی برخورد می‌کند و به اظهار محبت ایرج چنان جواب می‌دهد که گویی وی را از خود رانده است!

ایرج از این رفتار عارف می‌رنجد و به منزل باز می‌گردد و نخست در نظر داشته است که مثنوی‌ای کوتاه‌تر از آنچه در دست است در هجو وی بسراید.

ظاهرا عارف نیز از رفتار خود پشیمان می‌شود و روز های بعد، از ایرج وقت ملاقات می‌خواهد؛ اما دیگر دیر شده و ایرج تصمیم خود را گرفته بود...

چنان که از مطالعهٔ عارف‌نامه نیز می‌توان دریافت، این منظومه یک‌جا و در مدتی کوتاه سروده نشده و پیداست که شاعر قسمت‌هایی از آن را بعد بدان افزوده است. شاعر هر هفته قسمتی از این منظومه را می‌سرود و در محافل ادبی مشهد برای یاران ادب دوست و شعر شناس خود می‌خواند و نسخه‌ای از آن نیز به تهران فرستاد( یا دوستان وی می‌فرستادند) و در نتیجه این منظومه پیش‌از پایان یافتن در بین اهل فضل و ادب شهرت و توفیق فراوان یافت و دوستان ایرج او را به تکمیل آن تشویق کردند و شاعر در نتیجهٔ همین ترغیب‌ها اندک اندک حکایت‌ها و مطالب مختلف سیاسی، انتقادی و اجتماعی را بدان افزود و "عارف نامه" به صورت فعلی درآمد. 

جلایرنامه قائم مقام 

 شعر نیز همچون نثر، ابزار دست و اسلحه نبرد قائم‌مقام فراهانی بوده است. قائم‌مقام در شعر نیز مهارتی داشته و از سبک خراسانی پیروی می کرده است. از یادمان های شناخته شده او مثنوی «جلایر نامه» که از زبان جلایر – یکی از نوکران اوست - که بعدها ایرج میرزا در عارف نامه خود از سبک سروده او پیروی می کند. 

انصافا ایرج میرزا دانش شاعری خیلی بالایی داشته و از شاعران هم عصر خودش مثل اعتصامی و شهریار شعرهای عمیق تری سروده