گنجور

بخش ۱۴۲ - در فن تعمیر مردان آزاد

یک زمان با رفتگان صحبت گزین
صنعت آزاد مردان هم ببین
خیز و کار ایبک و سوری نگر
وا نما چشمی اگر داری جگر
خویش را از خود برون آورده اند
این چنین خود را تماشا کرده اند
سنگها با سنگها پیوسته اند
روزگاری را به آنی بسته اند
دیدن او پخته تر سازد ترا
در جهان دیگر اندازد ترا
نقش سوی نقشگر می آورد
از ضمیر او خبر می آورد
همت مردانه و طبع بلند
در دل سنگ این دو لعل ارجمند
سجده گاه کیست این از من مپرس
بی خبر روداد جان از تن مپرس
وای من از خویشتن اندر حجاب
از فرات زندگی ناخورده آب
وای من از بیخ و بن بر کنده ئی
از مقام خویش دور افکنده ئی
محکمی ها از یقین محکم است
وای من شاخ یقینم بی نم است
در من آن نیروی الا الله نیست
سجده ام شایان این درگاه نیست
یک نظر آن گوهر نابی نگر
تاج را در زیر مهتابی نگر
مرمرش ز آب روان گردنده تر
یک دم آنجا از ابد پاینده تر
عشق مردان سر خود را گفته است
سنگ را با نوک مژگان سفته است
عشق مردان پاک و رنگین چون بهشت
می گشاید نغمه ها از سنگ و خشت
عشق مردان نقد خوبان را عیار
حسن را هم پرده در هم پرده دار
همت او آنسوی گردون گذشت
از جهان چند و چون بیرون گذشت
زانکه در گفتن نیاید آنچه دید
از ضمیر خود نقابی بر کشید
از محبت جذبه ها گردد بلند
ارج می گیرد ازو ناارجمند
بی محبت زندگی ماتم همه
کاروبارش زشت و نامحکم همه
عشق صیقل می زند فرهنگ را
جوهر آئینه بخشد سنگ را
اهل دل را سینهٔ سینا دهد
با هنرمندان ید بیضا دهد
پیش او هر ممکن و موجود مات
جمله عالم تلخ و او شاخ نبات
گرمی افکار ما از نار اوست
آفریدن جان دمیدن کار اوست
عشق مور و مرغ و آدم را بس است
«عشق تنها هر دو عالم را بس است»
دلبری بی قاهری جادوگری است
دلبری با قاهری پیغمبری است
هر دو را در کار ها آمیخت عشق
عالمی در عالمی انگیخت عشق

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: سایت علامه اقبال

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

یک زمان با رفتگان صحبت گزین
صنعت آزاد مردان هم ببین
هوش مصنوعی: یک لحظه با افرادی که رفته‌اند، گفت‌وگو کن و همچنین شیوه‌های زندگی آزادانه مردان بزرگ را مشاهده کن.
خیز و کار ایبک و سوری نگر
وا نما چشمی اگر داری جگر
هوش مصنوعی: بیدار شو و به کار ایبک و سوری نگاه کن. اگر دل و جگر داری، چشم خود را باز کن و ببین.
خویش را از خود برون آورده اند
این چنین خود را تماشا کرده اند
هوش مصنوعی: انسان‌ها خود را از درون خود جدا کرده‌اند و اکنون به تماشای خود پرداخته‌اند.
سنگها با سنگها پیوسته اند
روزگاری را به آنی بسته اند
هوش مصنوعی: سنگ‌ها با هم ارتباط و پیوند دارند و از زمان‌های دور به شکل محکمی به یکدیگر متصل هستند.
دیدن او پخته تر سازد ترا
در جهان دیگر اندازد ترا
هوش مصنوعی: دیدن او باعث می‌شود که تو درک بهتری پیدا کنی و در زندگی دیگر به جایی برسی.
نقش سوی نقشگر می آورد
از ضمیر او خبر می آورد
هوش مصنوعی: هر نقش و تصویری که به وجود می‌آید، نشان‌دهنده‌ی افکار و احساسات سازنده‌اش است.
همت مردانه و طبع بلند
در دل سنگ این دو لعل ارجمند
هوش مصنوعی: انسانی که اراده‌ای قوی و روحی بلند دارد، می‌تواند از دل سختی‌ها به ارزش‌های بزرگ دست یابد.
سجده گاه کیست این از من مپرس
بی خبر روداد جان از تن مپرس
هوش مصنوعی: نپرس سجده‌گاه کیست، چرا که نمی‌دانی که جان چگونه از تن می‌رود.
وای من از خویشتن اندر حجاب
از فرات زندگی ناخورده آب
هوش مصنوعی: نابسامانی من از خودش باعث شده که نتوانم از زندگی بهره‌برداری کنم، همان‌طور که در حجاب مانده‌ام و از آب زلال فرات دور هستم.
وای من از بیخ و بن بر کنده ئی
از مقام خویش دور افکنده ئی
هوش مصنوعی: آه، من از آن چیزی رنج می‌برم که به طور کامل از ریشه و اساس خود قطع شده‌ام و از جایگاه خود دور افتاده‌ام.
محکمی ها از یقین محکم است
وای من شاخ یقینم بی نم است
هوش مصنوعی: افرادی که به یقین و اطمینان می‌رسند، دارای استحکام و قدرت هستند. اما من با وجود اینکه به یقین رسیده‌ام، احساس خشکی و نداشتن طراوت می‌کنم.
در من آن نیروی الا الله نیست
سجده ام شایان این درگاه نیست
هوش مصنوعی: من در درونم آن قدرت و توانایی الهی را احساس نمی‌کنم، بنابراین سجده‌ام شایسته و درست در برابر این درگاه نیست.
یک نظر آن گوهر نابی نگر
تاج را در زیر مهتابی نگر
هوش مصنوعی: به یک نگاه، آن جواهر باارزش را ببین و تاج را زیر نور ماه مشاهده کن.
مرمرش ز آب روان گردنده تر
یک دم آنجا از ابد پاینده تر
هوش مصنوعی: سنگ مرمرش از آب جاری نرم‌تر و لطیف‌تر است و یک لحظه در آنجا بیشتر از همیشه پایدار و جاودانی به نظر می‌رسد.
عشق مردان سر خود را گفته است
سنگ را با نوک مژگان سفته است
هوش مصنوعی: عشق مردان آنقدر قوی است که می‌توانند با نگاه خود سنگ را جابجا کنند.
عشق مردان پاک و رنگین چون بهشت
می گشاید نغمه ها از سنگ و خشت
هوش مصنوعی: عشق انسان‌های نیکو و با صفا، زیبایی و شادی را به وجود می‌آورد و مانند بهشت است. صدای دل‌نواز و موزون از چیزهای ساده و بی‌روح مانند سنگ و آجر برخاسته و زندگی را رونق می‌بخشد.
عشق مردان نقد خوبان را عیار
حسن را هم پرده در هم پرده دار
هوش مصنوعی: عشق واقعی، ارزش و کیفیت خوبی‌ها و زیبایی‌ها را مشخص می‌کند و آن را از پرده‌ها و ظواهر پنهان‌ساز جدا می‌سازد.
همت او آنسوی گردون گذشت
از جهان چند و چون بیرون گذشت
هوش مصنوعی: همت و اراده او فراتر از آسمان‌ها رفت و از تمام مشکلات و دشواری‌های دنیا گذشت.
زانکه در گفتن نیاید آنچه دید
از ضمیر خود نقابی بر کشید
هوش مصنوعی: از آنجا که نمی‌توان آنچه را که در دل می‌گذرد به زبان آورد، پرده‌ای بر چهره‌ای کشیده می‌شود.
از محبت جذبه ها گردد بلند
ارج می گیرد ازو ناارجمند
هوش مصنوعی: محبت باعث می‌شود که جاذبه‌ها و اشتراکات درونی انسان‌ها افزایش یابد و اگرچه ممکن است برخی از افراد ارزش چندانی نداشته باشند، اما همین محبت می‌تواند آن‌ها را در نظر دیگران ارزشمند کند.
بی محبت زندگی ماتم همه
کاروبارش زشت و نامحکم همه
هوش مصنوعی: زندگی بدون محبت، غم و اندوه است و همه جنبه‌های آن ناپایدار و زشت به نظر می‌رسند.
عشق صیقل می زند فرهنگ را
جوهر آئینه بخشد سنگ را
هوش مصنوعی: عشق باعث می‌شود که پرورش و فرهنگ انسان بهبود یابد و مانند آئینه‌ای روشن و شفاف شود. همچنین عشق توانایی تغییر و تحول در انسان را دارد، به طوری که می‌تواند ارزش و زیبایی واقعی را از دل سنگ خام بیرون بیاورد.
اهل دل را سینهٔ سینا دهد
با هنرمندان ید بیضا دهد
هوش مصنوعی: دل‌باختگان عشق را به مراتب بلند و ارزشمند می‌رساند و به هنرمندان، توانایی‌های خاص و استثنایی می‌بخشد.
پیش او هر ممکن و موجود مات
جمله عالم تلخ و او شاخ نبات
هوش مصنوعی: در پیش او، هر چه ممکن و موجود است، مات و حیرت‌زده به نظر می‌رسد و تمام جهان همچون تلخی به نظر می‌آید، اما او مانند شاخی نبات، زیبا و شیرین است.
گرمی افکار ما از نار اوست
آفریدن جان دمیدن کار اوست
هوش مصنوعی: افکار ما به خاطر حرارت و انرژی اوست و ایجاد روح و حیات در ما، نتیجه کار اوست.
عشق مور و مرغ و آدم را بس است
«عشق تنها هر دو عالم را بس است»
هوش مصنوعی: عشق برای مور و پرنده و انسان کافی است و عشق واقعاً برای هر دو جهان کافی است.
دلبری بی قاهری جادوگری است
دلبری با قاهری پیغمبری است
هوش مصنوعی: عشق و دلبرانی که بدون قدرت و توانایی بر دل‌ها تاثیر می‌گذارند، مانند جادوگرانی هستند که به آرامی دل‌ها را مسحور می‌کنند. اما آن‌هایی که در کنار زیبایی و قهر و قدرت خود می‌درخشند، مانند پیامبران هستند که رسالت و عظمت خاصی دارند.
هر دو را در کار ها آمیخت عشق
عالمی در عالمی انگیخت عشق
هوش مصنوعی: عشق در کارهای هر دو نفر به هم آمیخته شده و در نتیجه، دنیایی جدید و پر از احساسات و شور و نشاط به وجود آمده است.