گنجور

قصیدهٔ شمارهٔ ۲۸۱ - د‌ر مدح پسرهای شجاع السلطنه مغفور طاب ا‌لله ثراه فرماید

مرا در شش جهت از پنج تن خاطر بود شادان
که هریک در سپهر جاه هستند اختری تابان
هلاکو زان سپس ارغون ابا قاآن منکوشه
که قاآن دوم باشد وزان پس اوکتا قاآن
نخستین باذل و ثانیست راد و سیمین منعم
چهارم مخزن انعام و پنجم مایهٔ احسان
نخستین‌ همچو کاووس است‌ و ثانی همچو کیخسرو
سیم باسل چهارم شیر اوژن پنجمین شجعان
نخستین هست قاآن و دوم فضل و سیم تبّع‌
چهارم حاتم طائی و پنجم معن‌ بن شیبان
نخستین بر سپه سالار و ثانی نایب اول
سیم سردار و چارم سرور و پنجم فلک دربان
به رزم اندر نخسین شیر کش ثانی پلنگ‌آسا
سیم پیل دمان چارم نهنگ و پنجمین ثعبان
نخستین آسمان ازکر و ثانی روزگار از فر
سیم‌ خورشید و چارم‌ بدر و پنجم ‌کوکب رخشان
نخستین ثانی‌گشتاسب ثانی تالی بهمن
سیم نوذر چهارم طوس و پنجم رستم دستان
نخستین لجهٔ بذلست و ثانی مخزن همت
سیم ابرست و چارم‌ کان و پنجم بحر بی‌پایان
نخستین چرخ را آیین دوم زیب و سیم زیور
چهارم حلیهٔ اورنگ و پنجم زینت ایوان
نخستین آهنین خودست و ثانی آهنین جوشن
سیم آهن‌ قبا چارم چو پنجم آهنین ‌چوگان
نخستین مظهر فیض و دوم صنع و سیم دانش
چهارم آفتاب جود و پنجم سایهٔ یزدان
عدوی هریکی زان پنج تن را تا ابد بادا
مکان در گلخن و اصطبل و قید و منقل و نیران

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

مرا در شش جهت از پنج تن خاطر بود شادان
که هریک در سپهر جاه هستند اختری تابان
هوش مصنوعی: من در شش سمت به یاد پنج نفر خوشحالم، زیرا هر یک از آن‌ها همچون ستاره‌ای در آسمان درخشش و مقام خاصی دارند.
هلاکو زان سپس ارغون ابا قاآن منکوشه
که قاآن دوم باشد وزان پس اوکتا قاآن
هوش مصنوعی: هلاکو پس از ارغون به عنوان قاآن جدید، به قدرت می‌رسد و پس از او هم اوکتا به مقام قاآنی می‌رسد.
نخستین باذل و ثانیست راد و سیمین منعم
چهارم مخزن انعام و پنجم مایهٔ احسان
هوش مصنوعی: نخستین بخشنده، و دومین او کسی است که دارای قوت و قدرت است. سومین فرد، کسی است که بخشنده و مرفه است. چهارمین نفر، منبع عطا و بخشش است و پنجمین، منشأ نیکی و احسان.
نخستین‌ همچو کاووس است‌ و ثانی همچو کیخسرو
سیم باسل چهارم شیر اوژن پنجمین شجعان
هوش مصنوعی: شخص اول مانند کاووس است و شخص دوم مانند کیخسرو. چهارمین نفر شجاعی همچون شیر اوژن و پنجمین نفر نیز یکی از دلیران است.
نخستین هست قاآن و دوم فضل و سیم تبّع‌
چهارم حاتم طائی و پنجم معن‌ بن شیبان
هوش مصنوعی: نخستین در میان این افراد، قاآن است و بعد از او فضل قرار دارد. سپس تبّع می‌آید و پس از او حاتم طائی قرار دارد و در نهایت معن بن شیبان در این رده‌بندی جای گرفته است.
نخستین بر سپه سالار و ثانی نایب اول
سیم سردار و چارم سرور و پنجم فلک دربان
هوش مصنوعی: در اینجا به ترتیب افرادی با عنوان‌های متفاوت معرفی شده‌اند: نخستین فرد فرمانده کل نیروهاست، سپس نایب اول که مسئولیت دیگری دارد، بعد از آن کسی به عنوان سردار معرفی شده، و در ادامه فردی با عنوان سرور و در نهایت کسی به عنوان دربان یا نگهبان آسمان شناخته می‌شود. این عناوین به نوعی نشان‌دهنده مقام و موقعیت‌های مختلف در یک سلسله‌مراتب هستند.
به رزم اندر نخسین شیر کش ثانی پلنگ‌آسا
سیم پیل دمان چارم نهنگ و پنجمین ثعبان
هوش مصنوعی: در میدان جنگ، نخستین کسی که به نبرد می‌پردازد، مانند شیری شجاع و دلیر است. سپس مانند پلنگی سریع و چالاک به میدان می‌آید. در جایگاه چهارم، همچون نهنگی بزرگ و قدرتمند جلوه‌گر می‌شود و در نهایت، پنجمین موجود، شبیه به مخلوقی مرموز و خوفناک است.
نخستین آسمان ازکر و ثانی روزگار از فر
سیم‌ خورشید و چارم‌ بدر و پنجم ‌کوکب رخشان
هوش مصنوعی: این بیت به توصیف عناصر آسمانی و طبیعی پرداخته است. در آن به ترتیب به آسمان، روزگار، خورشید و ماه اشاره شده که هر یک نمایانگر زیبایی و جلال خاصی هستند. به نوعی، این تصویرسازی نشان‌دهنده‌ عظمت و زیبایی جهان است که در آن ستاره‌ها و اجسام آسمانی به شکلی دل‌انگیز و پرمعنا توصیف شده‌اند.
نخستین ثانی‌گشتاسب ثانی تالی بهمن
سیم نوذر چهارم طوس و پنجم رستم دستان
هوش مصنوعی: در این بیت، اشاره به شخصیت‌های برجسته و تاریخی از داستان‌های حماسی ایران دارد. نخستین شخصیت، گشتاسب است که به عنوان پادشاهی مهم شناخته می‌شود. سپس به سه شخصیت دیگر اشاره می‌شود که هر کدام نماینده قهرمانانی چون بهمن، نوذر، طوس و رستم هستند. این اشخاص نمایانگر قدرت و شجاعت در تاریخ و افسانه‌های ایران هستند.
نخستین لجهٔ بذلست و ثانی مخزن همت
سیم ابرست و چارم‌ کان و پنجم بحر بی‌پایان
هوش مصنوعی: اولین مرحله، نوعی بخشش و کرم است، دومین مرحله، ذخیره‌ای از تلاش و اراده است. سومین مرحله همچون ابر نقره‌ای است و چهارمین و پنجمین مرحله به دریاهای بی‌نهایت شباهت دارد.
نخستین چرخ را آیین دوم زیب و سیم زیور
چهارم حلیهٔ اورنگ و پنجم زینت ایوان
هوش مصنوعی: اولین چرخ به عنوان نماد حرکت و زمان است و در ادامه زیبایی و جاذبه‌های دو، چهار و پنجم به ترتیب به زیبایی‌های معنوی و ظاهری اشاره دارد. این زیبایی‌ها شامل زیورهای مختلف، تزیینات و زینت‌هایی هستند که به محیط و فضا جلوه می‌بخشند. در واقع، این جمله به ارزش و اهمیت زیبایی در زندگی و دنیای اطراف اشاره دارد.
نخستین آهنین خودست و ثانی آهنین جوشن
سیم آهن‌ قبا چارم چو پنجم آهنین ‌چوگان
هوش مصنوعی: آهن در آغاز کار خود، شکل و ساختاری قوی دارد. سپس، مانند زره‌ای از نقره، محفوظ و مقاوم می‌شود. در مرحله چهارم، به شکل قبا (پوشش زرهی) در می‌آید و در نهایت، به شکل چوبی برای بازی چوگان تبدیل می‌شود.
نخستین مظهر فیض و دوم صنع و سیم دانش
چهارم آفتاب جود و پنجم سایهٔ یزدان
هوش مصنوعی: اولین نشانه‌ی نعمت و خیر، دومین نمود آفرینش، سومین جلوه‌ی علم و دانش، چهارمین جلوه‌ی بخشندگی و پنجمین سایه‌ی خداوند.
عدوی هریکی زان پنج تن را تا ابد بادا
مکان در گلخن و اصطبل و قید و منقل و نیران
هوش مصنوعی: هر کس که به یکی از این پنج تن از اولیا و بزرگان معنی دشمنی داشته باشد، همیشه باید در مکان‌های ناپسند و در شرایط سخت زندگی کند.