گنجور

قصیدهٔ شمارهٔ ۱۱۳ - مطلع ثانی

از دو محمد زمانه یافته زیور
گرچه مر آن مهترست و این یک کهتر
آن شه دین بود و این شهنشه دنیا
آن مه رخشان‌ و این سهیل منور
شیوهٔ آن در جهان‌کفالت امّت
پیشهٔ این در زمان کفایت لشکر
ختم بر آن شد همه رسالت عظمی
ختم بر این شد همه ریاست ‌کشور
دودهٔ عدنان از آن همیشه مکرم
شوکت قاجار ازین هماره مشهر
زان یک بنیان شرع‌کشته مشید
زین یک دامان عدل گشته مُشَمَّر
بر سر آن از پی رسالت دستار
بر سر این از در جلالت افسر
این ز در مجد پا نهاده بر اورنگ
آن ز پی وعظ پا نهاده به منبر
این ز همه خسروان به بخت مقدم
آن ز همه انبیا به وقت موخر
آن پس چل سال شد رسول موید
این پس سی سال شد خدیو مظفر
ساخته بر فرش این رواق مقرنس
تاخته بر عرش آن براق تکاور
امر خلافت سپرد آن به پسر عم
کار ولایت گذاشت این به برادر
آن علی مرتضی امام معظم
طاق‌ کرم ساق عرش ساقی‌ کوثر
این‌ ملک ملک‌بخش راد فریدو‌ن
صدر امم بدر فارس فارس لشکر
داده بدین تیغ فتنه‌بار شهنشه
داده بدان تیغ ذوالفقار پیمبر
در بر آن یک نموده احمد جوشن
بر سر این‌ یک نهاده سلطان مغفر
شاهی عقبی بدان شدست مسلم
ملکت دنیا بدین شدست مقرر
باد بر او مرحبا زکشتن مرحب
باد بر این آفرین ز جود موفّر
آن سر عنتر فکند و این سر فتنه
این در احسان‌ گشود و آن در خیبر
دشمن آن بد اگر مرادی بدفعل
دشمن اینست نامراد بداختر
این‌ یک در مهد عهد قائل تکبیر
آن یک در عهد مهد قاتل اژدر
این یک با سکه بست نامش دایه
آن یک با خطبه چید نافش مادر
دشمن آن هرکه هست چاکش‌ در دل
دشمن این هر که هست خاکش بر سر
الحق قاآنیا کلام تو زیبد
گوش‌ به گوهر همی‌کنند برابر

اطلاعات

وزن: مفتعلن فاعلات مفتعلن فع (منسرح مثمن مطوی منحور)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

از دو محمد زمانه یافته زیور
گرچه مر آن مهترست و این یک کهتر
هوش مصنوعی: از دو محمد در زمانه، یکی زیور و زیبایی پیدا کرده است. اگرچه آن یکی بزرگ‌تر و مهم‌تر است، اما این یکی کوچک‌تر و کم‌اهمیت‌تر به نظر می‌رسد.
آن شه دین بود و این شهنشه دنیا
آن مه رخشان‌ و این سهیل منور
هوش مصنوعی: آن پیامبر دین و هدایت، مانند خورشید درخشان است و این ستاره نیز، نماد زیبایی و نور در این جهان به شمار می‌آید.
شیوهٔ آن در جهان‌کفالت امّت
پیشهٔ این در زمان کفایت لشکر
هوش مصنوعی: شیوهٔ او در حمایت از مردم و تأمین نیازهای آنان، در وقتی که زمان برای دفاع و حمایت از نیروها مناسب است، به کار می‌آید.
ختم بر آن شد همه رسالت عظمی
ختم بر این شد همه ریاست ‌کشور
هوش مصنوعی: نقش و پیام مهم آخرین پیامبر در تاریخ بشریت به پایان رسید و پس از او، رهبری و حکومت بر جامعه نیز به سرانجام رسید.
دودهٔ عدنان از آن همیشه مکرم
شوکت قاجار ازین هماره مشهر
هوش مصنوعی: نسل عدنان همیشه مورد احترام است و شوکت قاجار نیز همواره در تاریخ شناخته شده است.
زان یک بنیان شرع‌کشته مشید
زین یک دامان عدل گشته مُشَمَّر
هوش مصنوعی: از آن یک بنیاد که به خاطر دین از بین رفته، بر این یک دامن عدل، محکم و استوار گشته است.
بر سر آن از پی رسالت دستار
بر سر این از در جلالت افسر
هوش مصنوعی: در اینجا اشاره‌ای به دو مقام مهم وجود دارد. یکی به مقام پیامبری و رسالت که نشانی از اهمیت و معنویت بالایی دارد و دیگری به مقام سلطنت و جلال که نمایانگر قدرت و عظمت است. به نوعی، این بیت به تفاوت‌های میان دو نقش مهم در جامعه اشاره دارد؛ یکی روحانی و دیگری دنیوی.
این ز در مجد پا نهاده بر اورنگ
آن ز پی وعظ پا نهاده به منبر
هوش مصنوعی: این شخص از در به جایگاه بلند و باعظمت خود قدم گذاشته، و آن شخص دیگری که برای نصیحت و راهنمایی آمده، بر منبر قرار گرفته است.
این ز همه خسروان به بخت مقدم
آن ز همه انبیا به وقت موخر
هوش مصنوعی: این جمله اشاره به این دارد که میان تمام پادشاهان، کسی که به اوج عظمت رسیده، فردی است که در زمان مناسب و با شرایط مناسب ظهور کرده است. همچنین به همین منوال، از بین تمام پیامبران، کسی که در زمان خاصی به رسالت خود پرداخته، از دیگران متمایز است. به عبارتی، هم زمان و هم موقعیت به موفقیت و برتری این اشخاص کمک کرده است.
آن پس چل سال شد رسول موید
این پس سی سال شد خدیو مظفر
هوش مصنوعی: پس از سی سال، پیامبری به دنیا آمد که مورد تأیید الهی بود و بعد از گذشت سی سال دیگر، فرمانروایی پیروز و موفق بر سر قدرت قرار گرفت.
ساخته بر فرش این رواق مقرنس
تاخته بر عرش آن براق تکاور
هوش مصنوعی: این شعر به زیبایی و شکوه معماری و هنر اشاره دارد. طراحی‌های موجود در این فرش و رواق، همانند عظمت و جلوه‌ای که در آسمان‌ها وجود دارد، می‌درخشد. به عبارتی دیگر، این آثار هنری و معماری، همگی تجلی‌گر عرش و زیبایی‌های آسمانی هستند و نشان‌دهنده‌ی خلاقیت و هنرنمایی بشر می‌باشند.
امر خلافت سپرد آن به پسر عم
کار ولایت گذاشت این به برادر
هوش مصنوعی: خلافت به پسر عمو سپرده شد و مسئولیت فرمانروایی به برادر واگذار گردید.
آن علی مرتضی امام معظم
طاق‌ کرم ساق عرش ساقی‌ کوثر
هوش مصنوعی: علی مرتضی، امام بزرگوار، پایه و اساس بخشش و کرامت است و به عنوان منبع رحمت در کنار عرش الهی شناخته می‌شود. او همانند سروی است که نیروی زندگی و زلال کرامت را به دیگران می‌نوشاند.
این‌ ملک ملک‌بخش راد فریدو‌ن
صدر امم بدر فارس فارس لشکر
هوش مصنوعی: این سرزمین، سرزمین بخشنده و بزرگ فریدون است که برترین قوم را در خود جا داده و در آن، سپاه فخر و افتخار فارس قرار دارد.
داده بدین تیغ فتنه‌بار شهنشه
داده بدان تیغ ذوالفقار پیمبر
هوش مصنوعی: این بیت به نوعی به دو نوع قدرت و سلاح اشاره دارد. یک طرف، قدرتی است که از فتنه و آشوب ناشی می‌شود و دیگر طرف، قدرتی است که از ریشه‌های دینی و تاریخی، مانند تیغ ذوالفقار پیامبر، نشأت می‌گیرد. به نوعی، شاعر به تضاد بین قدرت‌های مختلف و تأثیر آن‌ها بر جامعه اشاره می‌کند.
در بر آن یک نموده احمد جوشن
بر سر این‌ یک نهاده سلطان مغفر
هوش مصنوعی: بر تن آن یک نفر، پیراهنی از احمد (پیامبر اسلام) وجود دارد و بر سر او نیز کلاهی به نشانه سلطنت قرار دارد.
شاهی عقبی بدان شدست مسلم
ملکت دنیا بدین شدست مقرر
هوش مصنوعی: شاهی که در عقب است، در واقع به سلطنت و حکمرانی خود ایمان دارد و سلطنت دنیا بر اساس این باور، ثابت و مشخص شده است.
باد بر او مرحبا زکشتن مرحب
باد بر این آفرین ز جود موفّر
هوش مصنوعی: بادها بر او درود می‌فرستند که مرحب را کشته است و بر این نعمت و بخشش بزرگ نیز سلام می‌فرستند.
آن سر عنتر فکند و این سر فتنه
این در احسان‌ گشود و آن در خیبر
هوش مصنوعی: این شعر به تصویر کشیدن دو موضوع متفاوت است؛ یکی نشانه‌های حیله و دورویی و دیگری بیان خوبی و بخشش. شاعر از طریق تصاویر مختلف به تضاد میان خیانت و وفاداری اشاره دارد، و به نوعی می‌خواهد نشان دهد که در زندگی، همواره باید بین خوبی و بدی انتخاب کرد. در حقیقت، این عبارات اشاره دارند به رفتارهای مختلفی که در میان مردم دیده می‌شود، از یک سو درگیری‌ها و فتنه‌ها، و از سوی دیگر کمک و لطف به دیگران.
دشمن آن بد اگر مرادی بدفعل
دشمن اینست نامراد بداختر
هوش مصنوعی: اگر دشمنی رفتار بدی داشته باشد، نشانه این است که او بدجنس و بدخواه است.
این‌ یک در مهد عهد قائل تکبیر
آن یک در عهد مهد قاتل اژدر
هوش مصنوعی: این یک در، به دوران ناز و نعمت و زمان عهدی اشاره دارد که در آن اوضاع خوب و نیکوست. آن یک در، به زمانی اشاره می‌کند که شرایط دشوار و خطرناک است و آدمی با مشکلاتی روبروست.
این یک با سکه بست نامش دایه
آن یک با خطبه چید نافش مادر
هوش مصنوعی: این بیت به رابطه میان دو نفر اشاره دارد. یکی از آنها با سکه‌ای یک نام را به خود می‌دهد و دیگری با مراسمی خاص، شروعی برای زندگی خود می‌سازد. در واقع، این اشاره به دو نوع آغاز است: یکی از طریق امکانات مادی و دیگری از طریق تشریفات و سنت‌ها.
دشمن آن هرکه هست چاکش‌ در دل
دشمن این هر که هست خاکش بر سر
هوش مصنوعی: هر کسی که دوست ندارد، دشمن اوست و هر کسی که دشمن است باید بر سرش خاک بمالد.
الحق قاآنیا کلام تو زیبد
گوش‌ به گوهر همی‌کنند برابر
هوش مصنوعی: در واقع، کلام تو به قدری زیبا و ارزشمند است که شایسته‌ی شنیدن توسط افراد با ذوق و فهم می‌باشد.