اطلاعات
وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
هر که جان دارد و روان دارد
واجب است آنکه درد جان دارد
هوش مصنوعی: هر کسی که زندگی و روح دارد، بر او لازم است که به درد و رنج دیگران توجه کند و به آن اهمیت بدهد.
حمد بی‌حد کردگار احد
صمد لم یلد و لم یولد
هوش مصنوعی: ستایش بی‌پایان خداوند یکتا و بی‌همتا که نه فرزندی دارد و نه خود زاده شده است.
آنکه ذاتش بری است از آهو
الذی لا اله الا هو
هوش مصنوعی: آنکه وجودش از هر نقص و عیب پاک و منزه است، همان که هیچ معبودی جز او نیست.
مالک الملک قادر بی‌عیب
صانع عالم شهادت و غیب
هوش مصنوعی: خداوند که مالک همه چیز است، بی‌نقص و توانا، خالق جهانی است که هم به دیده‌ی ماست و هم از دید ما پنهان.
ربنا جل قدره و علا
آنکه از بدو فطرت اولی
هوش مصنوعی: پروردگار ما که بلندمرتبه و بزرگ است، آن کسی که از ابتدای خلقت، در دل‌ها و جان‌ها احساس می‌شود.
خلق در دست قدرت او بود
قدرتش دستبرد صنع نمود
هوش مصنوعی: آفرینش در اختیار قدرت او قرار داشت و او با توانایی‌اش تغییراتی در کارهای خود ایجاد کرد.
صانعی، کز مطالع ابداع
او برآرد حقایق انواع
هوش مصنوعی: کسی که با مطالعه بر روی آثار خلاقانه او، می‌تواند حقایق مختلفی را کشف کند.
پس چهل طورشان در آن اشکال
برد از جا به جا و حال به حال
هوش مصنوعی: چهل بار آنها به شکل‌های مختلف تغییر مکان دادند و حال و وضعیت‌شان عوض شد.
روح‌ها داد روح را زان راح
به صبوحی اربعین صباح
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که روح‌ها به خاطر آن حالت خاص و ملایم صبحگاهی، به همدیگر ارتباط می‌زنند و به وجد می‌آیند. آن صبحگاه، به معنای روشنایی و تازگی، موجب بیداری و نشاط آنها می‌شود.
امر او بر طریق کن فیکون
هم چنان کاف نارسیده به نون
هوش مصنوعی: حکم خداوند به گونه‌ای است که تنها با گفتن "بشو" تحقق می‌یابد؛ مانند حرف "کاف" که هنوز به حرف "نون" نرسیده است.
آفرینندهٔ زمان و مکان
در جهات طبایع و ارکان
هوش مصنوعی: خالق زمان و مکان در جنبه‌های مختلف طبیعت و عناصر است.
خلق را در جهان کون و فساد
هست او مبدا و بدوست معاد
هوش مصنوعی: موجودات در این جهان که پر از تغییر و فانی هستند، به وجود او وابسته‌اند و او سرآغاز و مقصد نهایی همه چیز است.
زان پدر هفت کرد و مادر چار
تا سه فرزند را بود اظهار
هوش مصنوعی: پدر هفت فرزند و مادر چهار فرزند داشتند و در مجموع سه فرزند را معرفی کردند.
صنعش از آب و خاک و آتش و باد
جسم را طول و عرض و عمق او داد
هوش مصنوعی: او با استفاده از آب، خاک، آتش و باد، جسم را شکل و اندازه‌ای به او بخشید.
زان طرف روشنی و نزدیکی
زین طرف بعد بود و تاریکی
هوش مصنوعی: از آن سو روشنی و نزدیکی وجود دارد، اما از این سو فاصله و تاریکی است.
چون شد از خاک تیره طینت تن
کرد امرش به نور جان روشن
هوش مصنوعی: وقتی که از خاک سیاه و تاریک، جسمش شکل گرفت، فرمانش به نور و روشنایی روح داده شد.
حاشیه ها
عشاق نامه یا ده نامه عراقی از آثار مهم و قابل توجه این شاعر هست. این اثر در ده فصل سروده شده که پیکره اصلی اثر رو مثنوی سرایی به شکل کلاسیک تشکیل میده، اما ویژگی مهم این آثار (ده نامه ها) آوردن غزل هایی بین مثنوی اصلی هست، بر وزن همون مثنوی.
ظاهرا ده نامه عراقی، اولین ده نامه نیست. دکتر رستگار فسایی در کتاب انواع شعر فارسی این نوآوری رو به عیوقی در کتاب ورقه و گلشاه نسبت میده که در ضمن مثنوی، غزل رو وارد کرده، البته با وفاداری به وزن مثنوی.
شاهدی بر اینکه عراقی از این اثر عیوقی آگاه بوده یا اون رو مطالعه کرده نداریم. به هر حال کار مهم عشاق نامه عراقی این بوده که باعث رواج این قالب مخصوصا در قرن هشتم میشه که تا قرن نهم هم ادامه پیدا میکنه. منطق العشاق اوحدی، ده نامه عمادالدین فقیه کرمانی و عشاق نامه عبید از مهمترین ده نامه های بعد از عراقی هستن.
عشاق نامه عراقی به شمس الدین محمد جوینی برادر عطاملک (نویسنده تاریخ جهانگشا) تقدیم شده. بعضی از غزل های عشاق نامه عراقی در دیوان هم اومده، بعضاً با تغییراتی جزئی. حکایت هم که معمولاً در مثنوی های عرفانی برای انتقال مفاهیم استفاده میشه، در این اثر هم مورد توجه قرار گرفته.
رنگ و بوی عرفان عراقی و اندیشه های ابن عربی در این اثر هم کاملا پیداست. تصویر سازی های بدیع روابط عاشق و معشوق ویژگی مهم آثار عراقی هست، طوری که خواننده احساس می کنه عاشق و معشوق جلوی چشمش به عشق بازی مشغولن. این اثر هم بنا بر سنت مثنوی سرایی در ادبیات عرفانی با حمد خدا و پیغمبر و خلفای راشدین شروع میشه و بعد وارد روایت میشه. این نکته هم قابل ذکره که ده نامه ها اساساً منظومه های عاشقانه هستن و نه عارفانه. اما شعرای صوفی مسلک مثل عراقی عشق رو به شیوه خودشون بیان می کنن که در واقع همون ادبیات عرفانی رو می سازه.
با احترام.
عراقی