گنجور

در مدح امام علی بن موسی الرضا علیه السلام

ای سپهر رفعت قدر تو در وصف النعال
کعبه ی دنیا و دینی قبله ی جاه و جلال
طور موسای دمی معراج عیسای روان
روضه رضوان عقلی نقطه خط کمال
گرنه روحی پس چرا هرگز نیندیشی ز مرگ
ورنه عقلی پس چرا با روح داری اتصال
عقل محضی گر نگیرد حرص و خشم او را زبون
روح پاکی گر نگردد عقل و طبع آن را وبال
آسمانی، گاه رفعت آفتابی، گاه نور
آسمانی، بی حوادث آفتابی، بی زوال
نور یابد هر دم از خاک درت مهر سپهر
همچنان کز پرتو آن نور می یابد هلال
تا تو گشتی خلعت امید و ایمان را سپهر
آفتاب و آسمانت هست در صف النعال
گو بیا بنگر که راه کعبه ی جان روشنست
هر که را چشم دل از خورشید ایمان روشنست
گلبن بستان عصمت، روح روح انبیاء
گوهر کان نبوت، در دریای صفا
مقتدای اهل ایمان، حجت دین خدا
حیدر ثانی، رضای حق، علی موسی الرضا
حاکم حکم امامت، خسرو اقلیم فضل
حافظ ملک رسالت، ناصر دین خدا
عنصر ترکیب عالم، مایه ی مقصود خلق
سرور اولاد آدم، مفخر آل عبا
قبله ی اسلام اگر کعبه است باری کعبه را
قبله محراب جناب تست هنگام دعا
عرض عالم را غرض جز جوهر پاکت نبود
ورنه جوهر با عرض هرگز نگشتی آشنا
زبده ی اسرا، و کن، دین پرور عادل که هست
کین و مهر اوست آری علت خوف و رجا
ذات پاک اوست، آری، آفرینش را سبب
مقصد جان و خرد، فخر عجم، تاج عرب
قبله ی دنیا و دین موعود رب العالمین
مفخر ختم رسل برهان امیرالمؤمنین
قاضی احکام عصمت، مفتی علم ورع
شحنه ی شهر شریعت، پادشاه ملک و دین
آنکه چون بر منبر دعوت نهادی پای امر
حضرت عالیش را احسان شدی روح الامین
و آنکه چون دست ورع در دامن تقوی زدی
آفرین کردی نثارش حضرت جان آفرین
ای بگوهر تا بآدم یا پیمبر یا ولی
هم نبوت را معینی هم امامت را امین
دست هر دل را که در چاه ضلالت اوفتاد
نیست ممکن جز پناه جاه تو حبل المتین
خاک ملت را مسیحی آب دین را جبرئیل
باد دنیا را سلیمان، آتش جان را خلیل
ای بحق جد و پدر را نایب قائم مقام
ای امام ابن الامام ابن الامام ابن الامام
صدر تقوی را شکوهی، اهل معنی را پناه
فضل یزدان را نهادی، ملک و ملت را را نظام
چون سواد دیده، بین اهل بیتش روشنست
دیده کوتا بنگرندی شیخ و شاب و خاص و عام
گرد راه مشهدت را هفت کشور در میان
...........................................
مسند فرمانده قدر تو صدر لا مکان
خطه ی شاهنشه صیت تو حی لاینام
بارگاه شاه جاهت سایبان عقل کل
حاجب درگاه بارک هاتف دارالسلام
ای باستحقاق خورشید سپهر معجزات
هم امامت را پناهی هم امامی را نجات
ای شکسته عهد عالی حضرتت حضم لئیم
پر خروش است از فغان ناقض عهدت جحیم
آنکه در بغداد، کان گوهرت را زهر داد
..............................................
و انکه کرد اندر خراسان شخص پاکت را شهید
تا مگر بر ملک حادث خسروی گرد قدیم
جاودان گو هیزم دوزخ شوید از بهر آنک
بی رضای حق نیابد هیچکس صدر نعیم
خصم اولاد پیمبر، دشمن دین خداست
گرچه با ملک سلیمان باشد و کف کلیم
خاطر من بنده تا مداح این درگاه گشت
خلعت خاص «امامی» یافت از رب رحیم
ای امامی مدح آل مصطفی گوتا ترا
دین و دنیا، روز و شب هم یار باشد هم ندیم
ذات پاک اوست آری آفرینش را سبب
مقصد جان و خرد، فخر عجم، تاج عرب

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: ترجیع بند
منبع اولیه: چکامه

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای سپهر رفعت قدر تو در وصف النعال
کعبه ی دنیا و دینی قبله ی جاه و جلال
هوش مصنوعی: ای آسمان، ارزش و مقام تو به اندازه‌ی سنگ‌ریزه‌های کفش‌هایی است که به کعبه تعلق دارد، همان‌طور که کعبه مرکز دین و نقطه‌ی عظمت و شکوه است.
طور موسای دمی معراج عیسای روان
روضه رضوان عقلی نقطه خط کمال
هوش مصنوعی: در این بیت به لحظات معنوی و روحانی اشاره شده است که در آن، تجلیات و مکاشفات الهی به تصویر کشیده می‌شوند. به عبارتی، از اوج و کمال انسانی و روحانی صحبت می‌شود و به نقاطی اشاره می‌کند که در آن‌ها عقول و افکار به نهایت زیبایی و کمال خود رسیده‌اند. همچنین، به تأثیرات و تجلیاتی که در زندگی پیامبران و بزرگانی چون موسی و عیسی وجود دارد، پرداخته می‌شود. در کل، این شعر به عمق و عظمت روحانی انسان و ارتباط او با عالم غیب و کمالات الهی اشاره دارد.
گرنه روحی پس چرا هرگز نیندیشی ز مرگ
ورنه عقلی پس چرا با روح داری اتصال
هوش مصنوعی: اگر روحی وجود دارد، چرا هیچ‌گاه به مرگ فکر نمی‌کنی؟ و اگر عقل داری، چرا رابطه‌ات با روح را درک نمی‌کنی؟
عقل محضی گر نگیرد حرص و خشم او را زبون
روح پاکی گر نگردد عقل و طبع آن را وبال
هوش مصنوعی: اگر عقل خالص و ناب نتواند از حرص و خشم خودداری کند، روح پاک از این موضوع لطمه می‌خورد و این عقل و طبع می‌تواند برای او مشکل ساز شود.
آسمانی، گاه رفعت آفتابی، گاه نور
آسمانی، بی حوادث آفتابی، بی زوال
هوش مصنوعی: ای آسمان، گاهی در اوج شکوه آفتاب را می‌بینی و گاهی نور آسمانی را حس می‌کنی، بی آنکه دچار حوادثی باشی که آفتاب را کدر کند، و همواره در حالتی پایدار و بی‌زوال باقی می‌مانی.
نور یابد هر دم از خاک درت مهر سپهر
همچنان کز پرتو آن نور می یابد هلال
هوش مصنوعی: هر لحظه نوری از خاک درگاه تو می‌تابد، مانند اینکه هلال ماه از پرتو آن نور می‌درخشد.
تا تو گشتی خلعت امید و ایمان را سپهر
آفتاب و آسمانت هست در صف النعال
هوش مصنوعی: تا زمانی که تو به امید و ایمان آراسته‌ای، آفتاب و آسمان تو در صف نعال خواهد بود.
گو بیا بنگر که راه کعبه ی جان روشنست
هر که را چشم دل از خورشید ایمان روشنست
هوش مصنوعی: بیا و ببین که راهی که به کعبه‌ی دل و روح می‌رسد، روشن و روشنایی‌بخش است. هر کسی که چشم دلش با نور ایمان روشن شده باشد، می‌تواند این راه را ببیند.
گلبن بستان عصمت، روح روح انبیاء
گوهر کان نبوت، در دریای صفا
هوش مصنوعی: در باغ پاکی و معصومیت، روح انبیاء همچون جواهری با ارزش از نبوت، در آب زلال و خالص قرار دارد.
مقتدای اهل ایمان، حجت دین خدا
حیدر ثانی، رضای حق، علی موسی الرضا
هوش مصنوعی: علی بن موسی الرضا، که الگوی مؤمنان و نماینده دین خداست، رضایت خدا را به همراه دارد.
حاکم حکم امامت، خسرو اقلیم فضل
حافظ ملک رسالت، ناصر دین خدا
هوش مصنوعی: این بیت به بیان مقام و جایگاه یک حاکم و رهبری می‌پردازد که نقش مهمی در راهنمایی مردم و دفاع از دین دارد. آن حاکم به عنوان امام و پیشوای جامعه شناخته می‌شود و به خاطر فضل و حکمت خود در اداره امور و حمایت از اصول دینی و اخلاقی مورد احترام است. او به عنوان حامی دین و عدالت در نظر گرفته می‌شود.
عنصر ترکیب عالم، مایه ی مقصود خلق
سرور اولاد آدم، مفخر آل عبا
هوش مصنوعی: این جمله به زیبایی ویژگی‌های مثبت یک شخصیت بزرگ را توصیف می‌کند که هم از نظر ترکیب وجودی و هم از نظر جایگاه اجتماعی، ارزشمند و مورد احترام است. او مایه‌ی سروری و افتخار برای انسان‌ها به ویژه نسل آدمی است.
قبله ی اسلام اگر کعبه است باری کعبه را
قبله محراب جناب تست هنگام دعا
هوش مصنوعی: اگر کعبه قبله‌ی مسلمانان است، پس هنگام دعا و نیایش، کعبه باید به عنوان قبله‌ی دل و محراب تو در نظر گرفته شود.
عرض عالم را غرض جز جوهر پاکت نبود
ورنه جوهر با عرض هرگز نگشتی آشنا
هوش مصنوعی: هدف از وجود عالم تنها جوهر پاک توست، وگرنه جوهر هیچ‌گاه با عرض آشنا نمی‌شود.
زبده ی اسرا، و کن، دین پرور عادل که هست
کین و مهر اوست آری علت خوف و رجا
هوش مصنوعی: بهترین و برجسته‌ترین افراد، آن کسی است که دین را پرورش می‌دهد و عدل را پیاده می‌کند. عشق و دشمنی او، دلیل ترس و امید ماست.
ذات پاک اوست، آری، آفرینش را سبب
مقصد جان و خرد، فخر عجم، تاج عرب
هوش مصنوعی: موجودی که نیک و خالص است، اصل و ریشه آفرینش به او وابسته است. این حقیقت، باعث افتخار ایرانیان و نشانه‌ای از عرش عرب‌هاست.
قبله ی دنیا و دین موعود رب العالمین
مفخر ختم رسل برهان امیرالمؤمنین
هوش مصنوعی: جهان و دین موعود در قبله‌ای قرار دارد که مربوط به خداوند عالم است و امیرالمؤمنین، به عنوان برهانی بر برتری خاتم پیامبران، در این جایگاه افتخار می‌آورد.
قاضی احکام عصمت، مفتی علم ورع
شحنه ی شهر شریعت، پادشاه ملک و دین
هوش مصنوعی: قاضی، کسی است که در مسائل شرعی قضاوت می‌کند و احکام را بر اساس اصول دین استنباط می‌کند. مفتی، عالم دینی است که به دیگران فتوا می‌دهد و آنها را در مسائل شرعی راهنمایی می‌کند. شحنه نیز به عنوان مسئول نظم و امنیت در شهر، وظیفه‌اش حفظ قانون و مجری کردن احکام است. در نهایت، پادشاه به عنوان سرپرست و ناظر کلی بر ملک و دین، مسئولیت اداره جامعه را بر عهده دارد.
آنکه چون بر منبر دعوت نهادی پای امر
حضرت عالیش را احسان شدی روح الامین
هوش مصنوعی: شما که زمانی که بر روی منبر دعوت کردی، با این کار لطف بزرگی به حضرت عالی کردی و روح‌الامین را محبوب ساختی.
و آنکه چون دست ورع در دامن تقوی زدی
آفرین کردی نثارش حضرت جان آفرین
هوش مصنوعی: کسی که با رعایت تقوا و پرهیزکاری، دست به کار نیکو بزند، شایسته تحسین و برکت از سوی پروردگار است.
ای بگوهر تا بآدم یا پیمبر یا ولی
هم نبوت را معینی هم امامت را امین
هوش مصنوعی: ای گوهر گرامی، آیا به آدم، پیامبر یا ولی هم نسبت به نبوت خاصی اشاره شده است یا برای امامت کسی را مورد اعتماد قرار داده‌اند؟
دست هر دل را که در چاه ضلالت اوفتاد
نیست ممکن جز پناه جاه تو حبل المتین
هوش مصنوعی: هر دلی که در چاه گمراهی افتاده باشد، جز به دامن لطف و حمایت تو نمی‌تواند نجات یابد.
خاک ملت را مسیحی آب دین را جبرئیل
باد دنیا را سلیمان، آتش جان را خلیل
هوش مصنوعی: این بیت به توصیف عناصر مختلفی پرداخته که هرکدام به نوعی به روح و حیات ملت اشاره دارند. خاک ملت با مسیح، به معنای مقدس بودن و ارزشگذاری به زادگاه و فرهنگ است. آب دین به وسیله جبرئیل، نمادی از الهام و محفوظات روحانی است. باد دنیا به سلیمان، نمایانگر قدرت و حکمرانی بر دنیا و نعمت‌های آن است. و آتش جان با خلیل، به شعور و عشق و حرارت زندگی اشاره دارد. به طور کلی، این موارد نشان‌دهنده ارتباطات عمیق و معنوی میان انسان و عناصر مختلف زندگی است.
ای بحق جد و پدر را نایب قائم مقام
ای امام ابن الامام ابن الامام ابن الامام
هوش مصنوعی: ای امام، که نماینده و جانشین جد و پدر هستی، تو فرزند امام، فرزند امام و فرزند امام هستی.
صدر تقوی را شکوهی، اهل معنی را پناه
فضل یزدان را نهادی، ملک و ملت را را نظام
هوش مصنوعی: در اوج تقوا و پرهیزگاری، افرادی که به معانی عمیق اعتقاد دارند، در سایه لطف و رحمت خداوند پناه گرفته‌اند و این امر موجب تحکیم و ساماندهی کشور و ملت می‌شود.
چون سواد دیده، بین اهل بیتش روشنست
دیده کوتا بنگرندی شیخ و شاب و خاص و عام
هوش مصنوعی: هر چه به آنچه در دل و درون اهل بیت است، خوب نگاه کنید، عالم و بینا می‌شوید. اما اگر تنها سطح را ببینید و دیدگاهتان کم باشد، نمی‌توانید حقیقت را درک کنید؛ چه در مورد شیخ، چه در مورد جوانان و چه در مورد عام مردم.
گرد راه مشهدت را هفت کشور در میان
...........................................
هوش مصنوعی: در اطراف مسیر مشهد، هفت سرزمین وجود دارد که نشان‌دهنده اهمیت و بزرگی این مسیر است.
مسند فرمانده قدر تو صدر لا مکان
خطه ی شاهنشه صیت تو حی لاینام
هوش مصنوعی: تو در مقام فرمانده ای، مانند تختی باشکوه و بی‌نظیر، در سرزمین پادشاهی که نامت همیشه زنده است و هرگز نمی‌میرد.
بارگاه شاه جاهت سایبان عقل کل
حاجب درگاه بارک هاتف دارالسلام
هوش مصنوعی: در اینجا به توصیف عظمت و شکوه مقام یک پادشاه پرداخته شده است. گفته می‌شود که قصر و محل زندگی او همچون سایبانی برای عقل و اندیشه است و به عنوان محلی مقدس و آرامش‌بخش به شمار می‌آید. همچنین اشاره‌ای به مقامی نیز وجود دارد که در آنجا، فرشتگان یا موجودات الهی حضور دارند و بر آن مراقبت می‌کنند. این مکان به نوعی نماد امنیت، رفاه و حکمت به حساب می‌آید.
ای باستحقاق خورشید سپهر معجزات
هم امامت را پناهی هم امامی را نجات
هوش مصنوعی: ای که شایسته‌ی نور خورشید آسمان هستی، معجزات تو هم‌‌چون تکیه‌گاهی برای رهبری و هم نجات‌دهنده‌ای برای امام (رهبر) است.
ای شکسته عهد عالی حضرتت حضم لئیم
پر خروش است از فغان ناقض عهدت جحیم
هوش مصنوعی: ای کسی که عهدت را شکسته‌ای، مقام رفیع تو شکسته شده است و آتش انتقام از تو به شدت زبانه می‌کشد، چون فریاد ناقض عهدت به گوش می‌رسد.
آنکه در بغداد، کان گوهرت را زهر داد
..............................................
هوش مصنوعی: آن کسی که در بغداد به تو زهر داد و گوهرت را ضایع کرد، در واقع به تو خیانت کرده و به تو آسیب رسانده است.
و انکه کرد اندر خراسان شخص پاکت را شهید
تا مگر بر ملک حادث خسروی گرد قدیم
هوش مصنوعی: اگر کسی در خراسان شخصی پاک‌نهاد را به شهادت برساند، شاید بر ملک حادثی که دلیری و شجاعت را به یاد می‌آورد، اثر بگذارد.
جاودان گو هیزم دوزخ شوید از بهر آنک
بی رضای حق نیابد هیچکس صدر نعیم
هوش مصنوعی: هرگز هیزم دوزخ نشوید، زیرا هیچ‌کس بدون رضایت خدا به بهشت نمی‌رسد.
خصم اولاد پیمبر، دشمن دین خداست
گرچه با ملک سلیمان باشد و کف کلیم
هوش مصنوعی: کسی که با وجود داشتن قدرت و ثروت، فرزند پیامبر را دشمن خود بداند، در واقع دشمن دین خداست. این شخص هرچقدر هم که به مقام و بزرگی برسد، در نظر خداوند ارزشی ندارد.
خاطر من بنده تا مداح این درگاه گشت
خلعت خاص «امامی» یافت از رب رحیم
هوش مصنوعی: دل من وقتی که دلسوز و ستایش‌گر این درگاه شد، از خداوند مهربان، لباس خاصی از محبت و مقام «امامی» دریافت کرد.
ای امامی مدح آل مصطفی گوتا ترا
دین و دنیا، روز و شب هم یار باشد هم ندیم
هوش مصنوعی: ای امامی که در ستایش خانواده پیامبر (مصطفی) سخن می‌گویی، آرزو دارم که دین و دنیایت همواره در کنار تو باشد و روز و شب به عنوان همراه و دوست تو باقی بمانند.
ذات پاک اوست آری آفرینش را سبب
مقصد جان و خرد، فخر عجم، تاج عرب
هوش مصنوعی: ذات پاک او، عامل آفرینش است و مقصد جان و خرد را تعیین می‌کند؛ او مایه افتخار عجم و تاج عرب است.