برگردان به زبان ساده
پرداخته شد این کتاب مشحون بحقایق علوم مکنون بتوفیق و تأیید خداوند بیچون و فیض فضل قادر کن فیکون و فر دولت میمون و یمن همت همایون پادشاه دین پرور وسلطان عدل‌گستر خسرو کیخسرو روش کیقباد قباد نهاد اعلی الله فی‌الدارین اعلام دولته و نشر فی‌الخافقین جناح سلطنته بر دست منشی این معانی و مشید این مبانی الفقیر الی‌الله ابوبکر عبدالله بن محمدبن شاهاور الاسدی الرازی روز دوشنبه اول ماه مبارک رجب ماه خدای عظم‌الله برکته و بارک علینا هلاکه و بدره سال بر ششصد وبیست از هجرت بمحروسه سیواس حرسها الله تعالی.
هوش مصنوعی: این کتاب به واقعیت‌ها و علوم پنهانی پرداخته است و با لطف و تأیید خداوند، با مهربانی پادشاهی فرزانه و عدالت‌گستر به نگارش درآمده است. نویسنده این اثر، ابوبکر عبدالله بن محمد بن شاهاور از ریزه‌کاران رازی، در روز دوشنبه اول ماه رجب - ماهی که خداوند را در آن بزرگ داشته و بر ما رحمت فرستاده - این متن را در سال 620 هجری در شهر سیواس به رشته تحریر درآورده است.
امید بعنایت بی‌علت و عاطفت حضرت جلت چنان است که بدین توسل و تقرب ماجور بود نه مجبور و این کتاب در حضرت سلطنت منظور باشد نه مهجور. چه این گنج حقایق را سرسری مطالعه نتوان کرد و بعمرهای درزا بر رموز و دقایق آن اطلاع نتوان یافت. و هر چند این معانی غیبی را ازین روشن‌تر و مبرهن‌تر همانا در سلک بیان نتوان کشید ولیکن حل بعضی از مشکلات از رموز و اشارات که زبان مرغان را ماندهم سلیمان وشی تواند کرد. چنانک این ضعیف گوید.
هوش مصنوعی: امید ما به لطف و محبت خداوند چنان است که با این وسیله و نزدیکی به او، مورد توجه قرار می‌گیریم نه مجبور. این کتاب در سلطنت خداوند قرار دارد و مهجور نیست. زیرا نمی‌توانیم به سادگی به عمق حقایق آن پی ببریم و در طول عمر طولانی نیز نتوانیم به رموز و جزئیات آن آشنا شویم. هرچند این معانی غیبی را نمی‌توان به صراحت بیان کرد، اما می‌توانیم برخی از مشکلات را با استفاده از رموز و نشانه‌ها حل کنیم، همان‌طور که سلیمان می‌توانست زبان پرندگان را بفهمد. این را این بنده ضعیف بیان میکند.
هر دل نکشد بار بیان سخنم
هر جان نچشد ذوق ز جان سخنم
هوش مصنوعی: هر کسی نمی‌تواند سنگینی کلماتم را تحمل کند و هیچ‌کس از عمق احساسات من لذتی نمی‌برد.
زین گونه معما که زبان سخن است
هم من دانم که ترجمان سخنم
هوش مصنوعی: من نیز به خوبی می‌دانم که زبان و گفتار من چه معنی و پیامی دارند.
و اماآنچ ملتمس این ضعیف است در اتمام این خدمت از ان حضرت آسمان رفعت نه مال وجاه دنیاوی است. با آنک بچنین واقعه هایل و مصیبت عام حاشا عن حضره السلطنه از وطن بغربت افتاده است و از مسرت بکربت و از کثرت بقلت و از جمعیت بتفرقت و نگویم از عزت بمذلت که عزت فقر هرگز روی ذلت نبیند و فقر و فخر همزادند که «الفقر فخری».
هوش مصنوعی: ولی آنچه که این نویسنده ضعیف به آن نیاز دارد برای ادامه این خدمت، دستیابی به مقام‌های معنوی از سوی آن حضرت الهی است و نه مال و ثروت دنیوی. با وجود اینکه در چنین حوادث بزرگ و مصیبت‌های عمومی، او از وطن به غربت افتاده و از شادی به اندوه و از کثرت به تفرقه و همچنین از عزت به ذلت درحال گذر است، باید یادآور شد که عزت در فقر هرگز به ذلت نمی‌انجامد و فقر و افتخار همیشه به هم مرتبط هستند، چنان که گفته‌اند: «فقر، افتخار من است».
الله یعلم و الایام تعرفنا
انا کرام و لکنا مفالیس
هوش مصنوعی: خدا می داند و روزگار به ما نشان خواهد داد که ما بزرگواران هستیم، اما در حقیقت دستمان خالی است.
اما ملتمس و مأمول آن است که در اوقات خلوات و ساعات فراغات بدست نیاز و کلید اخلاص در این خزانه خانه اسرار الهی که پر نقود مواهب نامتناهی است میگشاید و سر درجهای ابواب و فصول آن که پر جواهر ثمین حقایق و اصول است برمیاندازد و بدیده بصیرت از سر خلوص عقیدت غرر در آن را مطالعه میفرماید و زکوه آن را بعامل اعمال و وکیل استعمال میرساند تا بر مستحقان روحانی و جسمانی که مصارف زکوه و اصناف صدقه‌اند صرف میکند. تا آنچ این بیچاره بچندین موضع در قلم آورده است که پادشاه دین‌پرور و سلطان عدل‌گستر جهان و جهانیان را محقق شود و فواید آن بجملگی عالم و عالمیان برسد واین معنی و سیلتی شگرف باشد این ضعیف را در حضرت سلطان حقیقی بندامت و خجالت مأخوذ و معاتب و معاقب نگردد؛ ان‌شاء الله تعالی.
هوش مصنوعی: امید است که در زمان‌های تنهایی و اوقات فراغت، با طلب و اخلاص، به این گنجینه پر از اسرار الهی دست یابیم. این گنجینه سرشار از نعمت‌های بی‌پایان است و با دقت و خلوص نیت، می‌توانیم به جواهرات ارزشمند حقایق و اصول آن دسترسی پیدا کنیم. با استفاده از بینش و بصیرت، به مطالعه این گنجینه بپردازیم و زکات آن را به افرادی که به آن نیاز دارند، برسانیم. این کار باید به گونه‌ای باشد که نیکی‌ها و فواید آن به تمام انسان‌ها برسد و این تلاش باعث نزدیکی بیشتر ما به حقیقت و عدالت در دنیا گردد. ان‌شاء الله تعالی.
شها توقعم از خدمتی چنین کردن
نه جبه بود و نه دستار و طیلسان وردا
هوش مصنوعی: من انتظار ندارم برای چنین خدمتی، که تنها به خاطر ظاهر و پوشش باشد.
نه جاه و منصب و نه احتشام بود و قبول
نه مال و نعمت و ثروت نه حرمت دنیا
هوش مصنوعی: نه جایگاه و مقام مهم است، نه زیبایی و زرق و برق، نه دارایی و ثروت، و نه احترام و اعتبار دنیوی.
نه نیز شیر و می و انگبین نه میوه و باغ
نه خلد و حور و قصور و نه سایه طوبی
هوش مصنوعی: این بیت به بیان چیزهایی می‌پردازد که نه شیر و شراب و عسل هستند، نه میوه‌های باغ، نه بهشت و حوری و قصر، و نه سایه درخت طوبی. به طور کلی، شاعر در اینجا به عدم وجود لذت‌ها و نعمت‌های دنیوی و معنوی اشاره میکند.
بلی دو چیز تمنای داعیت بودست
که باز حاصل هر دو همی شود بیکی
هوش مصنوعی: بله، دو چیز وجود دارد که آرزوی تو را به خود مشغول کرده است و در نهایت هر دو به یک چیز ختم می‌شود.
یکی تمتع شاه جهان که دایم باد
دوم بیان مقامات و کشف دین هدی
هوش مصنوعی: یکی از لذت‌های بزرگ برای پادشاهی که همیشه در حال بیان کردن مقام‌ها و آشکار کردن اصول مذهبی است.
که تا بدین دو وسیلت رسم بمقعد صدق
که هست مقصد و مقصود حضرت مولی
هوش مصنوعی: این متن به این معناست که با این دو وسیله، به جایگاه راست و درست می‌رسیم، که هدف نهایی و مطلوب پروردگار است.
اگر زکوه دهد شه بعامل اعمال
ازین خزانه شوم سرخ روی در عقبی
هوش مصنوعی: اگر فرمانروا بر طبق اعمال خود به من پاداش دهد، از این گنجینه خوشبختی و ثروت، در روز قیامت با چهره‌ای روشن و سرخ به بهشت خواهم رفت.
غرامتی نکشم زانچ در قلم آمد
خجالتی نبرم زانچ کرده‌ام آنها
هوش مصنوعی: من از چیزی که در نوشته‌ام آمده است، خسارتی نمی‌پردازم و از عمل‌هایی که انجام داده‌ام، احساس شرمندگی نمی‌کنم.
ادیب صابر ازین باب ای شه عالم
چه سخت خوب یکی بیت میکند انشا
هوش مصنوعی: شاعر با صبر و حوصله از این موضوع می‌گوید که ای پادشاه عالم، چه کار سختی است که انسان بتواند یک بیت خوب و زیبا بسراید.
«بصد قصیده ترا خوانده‌ام کریم و رحیم
چنان مکن که خجل گردم اندرین دعوی»
هوش مصنوعی: به تو با احترام و ستایش بسیار نامه‌ها نوشته‌ام، ای بخشنده و مهربان. اما اکنون چنین نکن که در این ادعا شرمنده شوم.
شها هزار مجلد کتاب باید چنین
برای حضرت تو ساخت ازین معنی
هوش مصنوعی: باید هزاران جلد کتاب درباره این معنی برای تو تهیه کرد، ای شاه.
سزد از عاطفت پادشاهانه که این تحفه درویشانه بعین الرضا ملحوظ و محفوظ گرداند و برزلات قدم مخلصانه و هفوات قلم دعاگویانه رقم عفو ملوکانه کشد و آن را از جمله «کلام العشاق یطوی و لایروی» داند. ختم کتاب از برای مبارکی بر دعای منظوم کرده‌اید تا «ختامه مسک» باشد
هوش مصنوعی: شایسته است که از عشق و محبت پادشاهانه، این هدیه ساده و درویش‌مآب با خشنودی و دقت حفظ شود و بر روی اشتباهات و تلاش‌های خالصانه، دعاهای نیایشگرانه‌ای بر عفو و بخشش پادشاهی صادر گردد و آن را در زمره‌ی جملات عاشقانه‌ای قرار دهند که به فراموشی سپرده می‌شوند. پایان کتاب را برای مبارکی، دعاهایی با شعری زیبا قرار داده‌اید تا مانند "ختامه مسک" باشد.
یا رب تو مرین سایه یزدانی را
بگذار بدین جهان جهانبانی را
هوش مصنوعی: ای خدا، تو این سایه‌ی خدایی را در این دنیا قرار بده تا بر جهان حکومت کند.
اندر کنف عاطفت خویشش دار
این حامی بیضه مسلمانی را
هوش مصنوعی: نسبت به عزیزان و دوستان خود مراقبت و توجه داشته باش، زیرا این حمایت، نمایانگر ایمان و هویت اسلامی ماست.
والحمدلله رب العالمین و صلی‌الله علی سیدنا محمد و آله اجمعین.
هوش مصنوعی: ستایش مخصوص خداوند است که پروردگار جهانیان است و درود و سلام بر سرور ما محمد و تمامی خاندان او باد.
نجم‌الدین رازی