گنجور

بخش ۱۳ - فی ماهیة الذوات

هر یک از موجود، با طوری وجود
بهر او موجود شد، انسان نمود
بود امر ممکنی از ممکنات
در ازل ممتاز از غیرش به ذات
بود اما بودنی علمی و بس
حد علم ارچه نشد مفهوم کس
مأخذ کل، قدرت بی‌منتهی است
بی‌کم و بی‌کیف و أین و متی است
داشت از حق، بهر حق را هم ظهور
خواهی ار تمثیل وی، چون ظل و نور
ظل، قدرت بود، کل، قبل الوجود
هم ز حق، از بهر حق معلوم بود
چون معانیشان ز یکدیگر جداست
گر تو ماهیاتشان خوانی، رواست
زانکه ماهیت ز ماهو مشتق است
زان به هر یک صدق، تشبیه حق است
آنچه می‌گویم، همه تقریب دان
نیست جز تقریب در وسع بیان
این بیانات و شروح، ای حق شناس
جمله تمثیل و مجاز است و قیاس
وه! چه نیکو گفت دانای حکیم
از پی تمثیل قدوس و قدیم:
ای برون از فکر و قال و قیل من
خاک بر فرق من و تمثیل من

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

هر یک از موجود، با طوری وجود
بهر او موجود شد، انسان نمود
هوش مصنوعی: هر موجودی به نحوی خاص وجود پیدا کرده است و انسان به شکل ویژه‌ای از این وجود بهره‌مند شده است.
بود امر ممکنی از ممکنات
در ازل ممتاز از غیرش به ذات
هوش مصنوعی: در آغاز، یک وجود ممکن وجود داشت که با ویژگی‌های خود از دیگر امکانات متمایز بود.
بود اما بودنی علمی و بس
حد علم ارچه نشد مفهوم کس
هوش مصنوعی: وجود داشت، اما وجودی که تنها علمی است و بس. هرچند حد علم به درستی درک نشده است.
مأخذ کل، قدرت بی‌منتهی است
بی‌کم و بی‌کیف و أین و متی است
هوش مصنوعی: منبع تمامی چیزها، قدرتی نامحدود است که نه کم دارد و نه شکل و نه مکان و زمان مشخصی.
داشت از حق، بهر حق را هم ظهور
خواهی ار تمثیل وی، چون ظل و نور
هوش مصنوعی: اگر برای حق، وجود حق را بخواهی، باید بدان که مانند سایه و نور، تجلی او را درک کنی.
ظل، قدرت بود، کل، قبل الوجود
هم ز حق، از بهر حق معلوم بود
هوش مصنوعی: سایه، نشان‌دهنده قدرت است و کل عالم، قبل از وجود نیز از حق مشخص بوده و به خاطر حق خلق شده است.
چون معانیشان ز یکدیگر جداست
گر تو ماهیاتشان خوانی، رواست
هوش مصنوعی: اگر مفاهیم آن‌ها از یکدیگر متفاوت است، پس اگر تو آن‌ها را به عنوان ماهیت‌های جداگانه بشناسی، اشکالی ندارد.
زانکه ماهیت ز ماهو مشتق است
زان به هر یک صدق، تشبیه حق است
هوش مصنوعی: زیرا که وجود چیزها از ماهیت آنها نشأت می‌گیرد و به همین خاطر، هر یک از آنها به نوعی می‌تواند به ذات و حقیقت خداوند تشبیه شود.
آنچه می‌گویم، همه تقریب دان
نیست جز تقریب در وسع بیان
هوش مصنوعی: می‌خواهم بگویم آنچه می‌گویم فقط شبیه‌سازی یا تخمین نیست، بلکه اندازه و ظرفیت بیان من را در نظر دارد.
این بیانات و شروح، ای حق شناس
جمله تمثیل و مجاز است و قیاس
هوش مصنوعی: این سخنان و توضیحات، تنها مثال‌ها و تشبیهات هستند و نمی‌توان به‌طور مستقیم آن‌ها را به حقیقت نسبت داد.
وه! چه نیکو گفت دانای حکیم
از پی تمثیل قدوس و قدیم:
هوش مصنوعی: وای! چه خوب اشاره کرده دانای حکیم به معنای عمیق و کهن.
ای برون از فکر و قال و قیل من
خاک بر فرق من و تمثیل من
هوش مصنوعی: ای آن که فراتر از افکار و گفت‌وگوهای منی، بر سردم خاک بپاش و مرا به تمثیل (نماد) خود تبدیل کن.