گنجور

بخش ۱۳ - در بیان سبب عافیت

عافیت را گر بجویی ای عزیز
می‌توانش یافتن در چار چیز
ایمنی و نعمت اندر خاندان
تندرستی و فراغت بعد از آن
چونکه بانعمت امانی باشدت
عافیت را زان نشانی باشدت
با دل فارغ چو باشی تندرست
دیگر از دنیا نباید هیچ جست
بر میآور تا توانی کام نفس
تا نیفتی ای پسر در دام نفس
زیر پای آور هوای نفس را
کم بدو ده بهرهای نفس را
نفس و شیطان می‌برند از ره ترا
تا بیندازند اندر چه ترا
نفس را سرکوب و دایم خوار دار
تاتوانی دورش از مردار دار
نفس بد را هر که سیرش می‌کند
درگنه کردن دلیرش می‌کند
خلق خود را دور دار از هرمزه
تا نیفتی در وبال و در بزه
ز آب و نان تالب شکم را پر مساز
همچو حیوان بهر خودآ خور مساز
روز کم خور گرچه صایم نیستی
پر مخور آخر بهایم نیستی
ای که در خوابی همه شب تا بروز
بهر گور خود چراغی برفروز
خواب و خور جز پیشهٔ انعام نیست
خفتگان را بهره زین انعام نیست
ای پسر بسیار خواهی خفت خیز
گر خبرداری ز خود بی گفت خیز
دل درین دنیای دون بستن خطاست
دامن از وی گر تو در چینی رواست
از چه بندی دل بدنیای دنی
چون نه جاوید در وی بودنی
ظاهر خود را میارای ای فقیر
تا چو بدری باطنت گردد منیر
طالب هر صورت زیبا مباش
در هوای اطلس و دیبا مباش
از هوا بگذر خدا را بنده باش
زندگی می‌بایدت در ژنده باش
خرقهٔ پشمینه را بر دوش کن
شربتی از نامرادی نوش کن
ای که در بر می‌کشی پشمینه را
پاک سازاز کبر اول سینه را
گر همی خواهی نصیب از آخرت
رو بدر کن جامهای فاخرت
بی‌تکلف باش و آرایش مجوی
ترک راحت گیر و آسایش مجوی
در برت گو کسوت نیکو مباش
زیر پهلو جامه خوابت گو مباش
همچو صوفی در پلاس وصوف باش
با صفتهای خدا موصوف باش
مرد ره را بوریا قالین بود
زانکه خشتش عاقبت بالین بود

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانه تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

عافیت را گر بجویی ای عزیز
می‌توانش یافتن در چار چیز
هوش مصنوعی: اگر به دنبال آرامش و سلامت هستی، می‌توانی آن را در چهار نکته پیدا کنی.
ایمنی و نعمت اندر خاندان
تندرستی و فراغت بعد از آن
هوش مصنوعی: امنیت و نعمت در خانواده به معنای سلامتی و آسایش بعد از آن است.
چونکه بانعمت امانی باشدت
عافیت را زان نشانی باشدت
هوش مصنوعی: وقتی که نعمت و خوبی در زندگی‌ات وجود داشته باشد، نشانه‌ای از سلامت و عافیت برای تو خواهد بود.
با دل فارغ چو باشی تندرست
دیگر از دنیا نباید هیچ جست
هوش مصنوعی: زمانی که دل آرام و راحتی داشته باشی و از هر گونه نگرانی آزاد باشی، دیگر نیازی به جستجوی چیزهای مادی و دنیوی نخواهی داشت.
بر میآور تا توانی کام نفس
تا نیفتی ای پسر در دام نفس
هوش مصنوعی: هرچه توانایی داری، به آرزوهایت برس، تا اینکه در چنگال نفس خود نیفتی، ای پسر.
زیر پای آور هوای نفس را
کم بدو ده بهرهای نفس را
هوش مصنوعی: به خودت اجازه نده که خواسته‌های نفسانی و هوس‌ها بر تو غلبه کنند، بلکه سعی کن آنها را محدود کنی و راه‌ها و امکاناتی برای کنترل نفس خود فراهم کنی.
نفس و شیطان می‌برند از ره ترا
تا بیندازند اندر چه ترا
هوش مصنوعی: نفس و شیطان تو را از راه اصلی خود منحرف می‌کنند تا ببینند به کجا می‌افتی و به چه سرنوشتی دچار می‌شوی.
نفس را سرکوب و دایم خوار دار
تاتوانی دورش از مردار دار
هوش مصنوعی: نفس را تحت کنترل قرار بده و همیشه آن را ذلیل و خوار نگه‌دار، تا جایی که بتوانی آن را از مرداب گناهان دور نگه‌داری.
نفس بد را هر که سیرش می‌کند
درگنه کردن دلیرش می‌کند
هوش مصنوعی: هر کسی که نفس بد را سیر کند و به آن توجه کند، در واقع او را به گناه کردن شجاع می‌سازد.
خلق خود را دور دار از هرمزه
تا نیفتی در وبال و در بزه
هوش مصنوعی: اجازه نده که مردم بد و نادرست بر تو تأثیر بگذارند و خودت را از آن‌ها دور نگه‌دار تا به مشکلات و گناهان نیفتی.
ز آب و نان تالب شکم را پر مساز
همچو حیوان بهر خودآ خور مساز
هوش مصنوعی: فریب خویشتن را نخور و هدف زندگی‌ات را محدود به تأمین نیازهای جسمی نکن. مانند حیوانات نباش که تنها به فکر سیر کردن شکم خود هستند.
روز کم خور گرچه صایم نیستی
پر مخور آخر بهایم نیستی
هوش مصنوعی: در روزهای کوتاه تابستان وقتی که روز کم می‌تابد، اگرچه روزه‌دار نیستی نباید زیاد بخوری، چون هنوز به مرحله‌ای نرسیده‌ای که بتوانی هر چه خواستی بخوری.
ای که در خوابی همه شب تا بروز
بهر گور خود چراغی برفروز
هوش مصنوعی: ای کسی که شب‌ها در خواب غفلت به سر می‌بری، تا وقتی که روز مرگت فرا برسد، چراغی برای روشنایی در مسیر زندگی‌ات روشن کن.
خواب و خور جز پیشهٔ انعام نیست
خفتگان را بهره زین انعام نیست
هوش مصنوعی: خواب و خوردن جز برای تقویت زندگی و رونق بخشیدن به آن فایده‌ای ندارد و افرادی که در خواب غفلت به سر می‌برند، از این نعمت‌ها بهره‌ای نخواهند برد.
ای پسر بسیار خواهی خفت خیز
گر خبرداری ز خود بی گفت خیز
هوش مصنوعی: ای پسر، اگر می‌خواهی خواب راحتی داشته باشی، باید خود را بشناسی و بدون نیاز به کلمات عمل کنی.
دل درین دنیای دون بستن خطاست
دامن از وی گر تو در چینی رواست
هوش مصنوعی: بستن دل به این دنیا و محبت به آن اشتباه است، اما اگر تو از آن دنیا خود را کنار بکشی، به دوری از آن اشکالی ندارد.
از چه بندی دل بدنیای دنی
چون نه جاوید در وی بودنی
هوش مصنوعی: چرا دل خود را به دنیای زودگذر و فانی وابسته می‌کنی، در حالی که در آن زندگی جاودانه‌ای وجود ندارد؟
ظاهر خود را میارای ای فقیر
تا چو بدری باطنت گردد منیر
هوش مصنوعی: ای فقیر، ظاهر خود را زیبا کن تا باطنت هم مانند ماه جلا و روشن شود.
طالب هر صورت زیبا مباش
در هوای اطلس و دیبا مباش
هوش مصنوعی: به دنبال زیبایی‌های ظاهری و زرق و برق نباش، به عشق لباس‌های گران‌قیمت و مجلل نباش.
از هوا بگذر خدا را بنده باش
زندگی می‌بایدت در ژنده باش
هوش مصنوعی: از عالم دنیا بگذر و نسبت به خداوند بندگی کن، زیرا زندگی باید در تواضع و سادگی باشد.
خرقهٔ پشمینه را بر دوش کن
شربتی از نامرادی نوش کن
هوش مصنوعی: پوشش پشمین را به دوش بزن و جرعه‌ای از ناامیدی را بنوش.
ای که در بر می‌کشی پشمینه را
پاک سازاز کبر اول سینه را
هوش مصنوعی: ای کسی که در آغوش خود پشمینه را می‌پوشی، با کبر و arrogance در دل خود خداحافظی کن و آن را از سینه‌ات پاک ساز.
گر همی خواهی نصیب از آخرت
رو بدر کن جامهای فاخرت
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی بهره‌ای از زندگی پس از مرگ داشته باشی، باید از لذات دنیوی و امور فانی چشم بپوشی و به دنبال چیزهای باارزش‌تر باشی.
بی‌تکلف باش و آرایش مجوی
ترک راحت گیر و آسایش مجوی
هوش مصنوعی: ساده و بی‌دغدغه زندگی کن و به دنبال ظاهرسازی نباش. راحتی و آسایش را فراموش کن و نگذار آن‌ها تو را از مسیر زندگی‌ات دور کنند.
در برت گو کسوت نیکو مباش
زیر پهلو جامه خوابت گو مباش
هوش مصنوعی: در کنار تو نباید لباس نیکو بپوشم، و زیر بالشتت هم نباید لباست را بگذارم.
همچو صوفی در پلاس وصوف باش
با صفتهای خدا موصوف باش
هوش مصنوعی: مانند یک صوفی با لباس ساده و افتادگی زندگی کن و خود را با ویژگی‌های خدا معرفی کن.
مرد ره را بوریا قالین بود
زانکه خشتش عاقبت بالین بود
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که انسان‌های ساده و زحمت‌کش، به خاطر زندگی سخت و زحماتشان، در نهایت زندگی‌شان به حالت بهتری تبدیل می‌شود. مانند این که حتی اگر شروعی humble و فقیرانه داشته باشند، در نهایت به جایگاه‌هایی بالاتر می‌رسند.

حاشیه ها

1394/05/06 06:08
دکتر اندیشه قدیریان

در مصراع دومِ بیت یازدهم، اشکالی تایپی وجود دارد و آن اینکه: «آ» در واژه ی «آخور» به واژه ی پیشین چسبیده و عبارت را نامفهوم ساخته است؛ باید چنین نوشت: همچو حیوان بهرِ خود، آخور مساز.

1395/09/30 15:11
tolga

خلق خود را دور دار از هرمزه
حلق خود را ...