بخش ۱۰ - الحكایة و التمثیل
بامدادی شد بر سلطان ایاس
خوبیش بیحد و ملحش بی قیاس
صد شکن در گرد ماه افکنده بود
هر شکن صد پادشاه افکنده بود
شاه را پیوسته رو با روی او
حاجبی نزدیکتر ابروی او
شاه درچشم سیاهش خیره بود
ماه درجنب جمالش تیره بود
هر دو لعل او کلید مشکلات
این چو آب کوثر آن آب حیات
آفتاب روی او از نیکوی
شاه را الحق بچشم آمد قوی
گفت هان ای چشم من روشن ز تو
تو ز من نیکوتری یا من ز تو
گفت من نیکوترم ای شهریار
پادشاهش گفت رو آئینه آر
گفت آئینه کژ آید بیشتر
حکم کژ هرگز نباشد معتبر
گفت چون سازیم حکم این جمال
گفت از آئینهٔ دل پرس حال
حکم دل بینندگان را جان فزود
هرچه دل گوید برآن نتوان فزود
شاه گفتش کز دل خود کن سؤال
تامنم بیش از تو یا تو در جمال
چون برآمد ساعتی آنگه ایاس
گفت من نیکوترم ای حق شناس
شاه گفت ای حاجت هر بی قرار
این چه میگوید دلت حجت بیار
گفت چندانی که من در پیش شاه
میکنم در بند بند خود نگاه
من نبینم هیچ جز سلطان مدام
ذرهٔ از خود نمیبینم تمام
چون همه شاه مظفر آمدم
لاجرم بی شک نکوتر آمدم
در نکوئی کار تو دیگر بود
عاقبت محمود نیکوتر بود
گر شود عالم سراسر پر غلام
عاقبت محمود باید والسلام
اطلاعات
وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانه تصوف
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
بامدادی شد بر سلطان ایاس
خوبیش بیحد و ملحش بی قیاس
هوش مصنوعی: صبح یکی از روزها بر سلطان ایاس صبحی دلپذیر فرارسید، خوبیهای او بینهایت و تفریحش بیهمتا بود.
صد شکن در گرد ماه افکنده بود
هر شکن صد پادشاه افکنده بود
هوش مصنوعی: درخشش ماه چنان زیباست که هر تیرگی و شکنی که در آن وجود دارد، به نوعی نشان از قدرت و عظمت پادشاهان دارد. به عبارت دیگر، زیبایی و جذابیت ماه به گونهای است که هر نقص و جراحت در آن، قدرتی عظیم و با شکوه را در پس خود نهان دارد.
شاه را پیوسته رو با روی او
حاجبی نزدیکتر ابروی او
هوش مصنوعی: پادشاه همیشه باید به کسی نزدیک باشد که نزدیکترین موقعیت را به او دارد و در واقع چهرهاش به چهره او نزدیکتر است.
شاه درچشم سیاهش خیره بود
ماه درجنب جمالش تیره بود
هوش مصنوعی: شاه به چشمان سیاه و زیبای معشوقش خیره شده بود و جمال او آنچنان درخشان و خیرهکننده بود که بر نور ماه سایه انداخته بود.
هر دو لعل او کلید مشکلات
این چو آب کوثر آن آب حیات
هوش مصنوعی: دندانهای او همچون دو لعل، گرهگشای تمام مسائل و سختیها هستند، مانند آب کوثر که مایه زندگی است.
آفتاب روی او از نیکوی
شاه را الحق بچشم آمد قوی
هوش مصنوعی: خورشید زیبایی چهرهاش، واقعاً به چشم میآید و دلربا است.
گفت هان ای چشم من روشن ز تو
تو ز من نیکوتری یا من ز تو
هوش مصنوعی: چشم من، به تو روشنی میبخشد. آیا تو از من بهتر هستی یا من از تو؟
گفت من نیکوترم ای شهریار
پادشاهش گفت رو آئینه آر
هوش مصنوعی: شخصی به پادشاه گفت که من بهتر از تو هستم. پادشاه به او جواب داد که به آینه نگاه کن تا ببینی.
گفت آئینه کژ آید بیشتر
حکم کژ هرگز نباشد معتبر
هوش مصنوعی: آئینه گفت: اگر تصویر کج بیفتد، اعتبارش کمتر میشود و هیچگاه نمیتوان بر آن حساب کرد.
گفت چون سازیم حکم این جمال
گفت از آئینهٔ دل پرس حال
هوش مصنوعی: سخن از زیبایی و جمال است و میگوید برای فهمیدن حکم و ارزش این زیبایی، باید از دل خود و احساسات درونیمان سوال کنیم؛ چون آئینهٔ دل میتواند واقعیتها و حال ما را نشان دهد.
حکم دل بینندگان را جان فزود
هرچه دل گوید برآن نتوان فزود
هوش مصنوعی: احساس و تمایلات دل بینندگان، جان و زندگی بیشتری به آنها میبخشد و هر آنچه دل بگوید، بر آن نمیتوان چیزی افزود.
شاه گفتش کز دل خود کن سؤال
تامنم بیش از تو یا تو در جمال
هوش مصنوعی: شاه از او پرسید که از دل خود بپرس تا ببینم آیا من بیشتر از تو در زیبایی هستم یا تو.
چون برآمد ساعتی آنگه ایاس
گفت من نیکوترم ای حق شناس
هوش مصنوعی: زمانی که ساعتی گذشت، ایاس گفت: "من بهترم، ای کسی که حق را میشناسی."
شاه گفت ای حاجت هر بی قرار
این چه میگوید دلت حجت بیار
هوش مصنوعی: در اینجا شاه خطاب به کسی میگوید که اگر دلت در حال نگرانی و بیقراری است، باید دلیل و مدرکی برای خواستهها و آرزوهایت بیاوری. به عبارت دیگر، اگر خواستهای داری، باید دلیلی برای آن داشته باشی.
گفت چندانی که من در پیش شاه
میکنم در بند بند خود نگاه
هوش مصنوعی: میگوید هر اندازه که من در برابر شاه خود را محدود و محتاط نشان میدهم، در واقع در درون خود به آن میاندیشم.
من نبینم هیچ جز سلطان مدام
ذرهٔ از خود نمیبینم تمام
هوش مصنوعی: من هیچ چیز جز سلطان را نمیبینم و حتی ذرهای از خود را نمییابم.
چون همه شاه مظفر آمدم
لاجرم بی شک نکوتر آمدم
هوش مصنوعی: وقتی که به مقام شاهی رسیدم، بدون تردید به بهترین شکل ممکن خود را نشان دادم.
در نکوئی کار تو دیگر بود
عاقبت محمود نیکوتر بود
هوش مصنوعی: اگر در کار نیکو و پسندیده خود کمر همت ببندید، در نهایت نتیجهاش بهتر و پسندیدهتر خواهد بود.
گر شود عالم سراسر پر غلام
عاقبت محمود باید والسلام
هوش مصنوعی: اگر همه عالم پر از غلامان شود، در نهایت کسی که محمود باشد باید برحق پیروز شود و پایان کار باید با سلامتی باشد.