گنجور

بخش ۱۱ - فی فضیلة امیرالمؤمنین عثمان رضی الله عنه

چون خلافت رونق از عثمان گرفت
شرق تا غرب جهان ایمان گرفت
از کمال فضل حق وز جهد او
شدجهان بر دین حق در عهد او
بود دریای حیا و کوه حلم
جان پاکش غرقه دریای علم
در سخا همتاش در عالم نبود
در وفای دین نظیرش هم نبود
چون پسند خواجه کونین شد
در دودامادیش ذی النورین شد
بود هم خیلش دو نور راستین
زان دو نورش دو علم برآستین
آن دو نورش چون دو چشم جان او
بل دو قطب عالم عرفان او
آن دو نورش چون دو کونش معتبر
پیش هر یک هر دو کونش مختصر
چون پیمبر عین ایمان خواندش
هم دم خود قاف قرآن خواندش
تا ز صاد صور برناید نفس
قاف قرآن را همی سیمرغ بس
سخت بود از غصه مشتی عام را
کو بود رحمت ذوی الارحام را
آنکه هست اهل غضب در کل حال
کی تواند دید رحمت را جمال
او بقرآن خواندن بنشسته بود
کشتی دریای قرآن بسته بود
چون بتیغ کشتنش بردند دست
او چنان کشته بکشتی درنشست
لاجرم چون کرد بی سر دشمنش
کرد قرآن ختم آن سر بی تنش
چون بآخر برد قرآن تن بزد
دشمنان خویش را گردن بزد
عشق قرآن چون رگی با جانش داشت
هم رگ و هم تن همه قرآنش داشت
از رگش چندانکه دایم خون چکید
تا اجل در عشق قرآن خون دوید
لاجرم قران چو شاهد بر جمال
تا ابد آن قطره خونش کرد خال
نی که آن یک قطره خون چون گشت خشک
مشک قرآن گشت گر خونست مشک
نی که آن یک قطره چون بیرون فتاد
قلب قرآن گشت و قلب از خون فتاد

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانه تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

چون خلافت رونق از عثمان گرفت
شرق تا غرب جهان ایمان گرفت
هوش مصنوعی: زمانی که عثمان از خلافت کنار رفت، دنیا از شرق تا غرب تحت تأثیر ایمان قرار گرفت و رونق پیدا کرد.
از کمال فضل حق وز جهد او
شدجهان بر دین حق در عهد او
هوش مصنوعی: به برکت فضل و الطاف خداوند و تلاش‌های او، دنیا به راه راست و دین حق هدایت شد.
بود دریای حیا و کوه حلم
جان پاکش غرقه دریای علم
هوش مصنوعی: حیا همچون دریایی عمیق و حلم مانند کوهی است و جان پاک او در دریای علم غرق شده است.
در سخا همتاش در عالم نبود
در وفای دین نظیرش هم نبود
هوش مصنوعی: در سخاوت کسی مانند او در دنیا وجود ندارد و در وفاداری به دین هم نظیرش یافت نمی‌شود.
چون پسند خواجه کونین شد
در دودامادیش ذی النورین شد
هوش مصنوعی: زمانی که مورد پسند بزرگ‌ترین شخصیت عالم، یعنی خداوند، قرار گرفت، در مسیر ازدواجش نورانی و روشن گردید.
بود هم خیلش دو نور راستین
زان دو نورش دو علم برآستین
هوش مصنوعی: در میان جمع، دو نور واقعی وجود دارد که از آن دو نور، دو علم بر بازوها به نمایش درآمده است.
آن دو نورش چون دو چشم جان او
بل دو قطب عالم عرفان او
هوش مصنوعی: آن دو نور مانند دو چشم روح او هستند و همچنین همچون دو قطب در دانش عرفانی او به شمار می‌آیند.
آن دو نورش چون دو کونش معتبر
پیش هر یک هر دو کونش مختصر
هوش مصنوعی: این دو نور مانند دو دنیای معتبر هستند، به طوری که هر یک از آن‌ها برای دیگری به اندازه دنیای خود مهم و خلاصه است.
چون پیمبر عین ایمان خواندش
هم دم خود قاف قرآن خواندش
هوش مصنوعی: وقتی پیامبر او را به عنوان نماد ایمان معرفی کرد، او را همسان با قرآن دانست.
تا ز صاد صور برناید نفس
قاف قرآن را همی سیمرغ بس
هوش مصنوعی: تا زمانی که روح و جان از حقیقت خالی باشد، رسیدن به درک عمیق قرآن و معانی آن ممکن نیست.
سخت بود از غصه مشتی عام را
کو بود رحمت ذوی الارحام را
هوش مصنوعی: درد و اندوه مردم عادی بسیار سنگین و دشوار بود، در حالی که رحمت اقوام و خویشاوندان در میان آنان حاضر نبود.
آنکه هست اهل غضب در کل حال
کی تواند دید رحمت را جمال
هوش مصنوعی: کسی که دائما در خشم و غضب است، چگونه می‌تواند زیبایی رحمت را ببیند و درک کند؟
او بقرآن خواندن بنشسته بود
کشتی دریای قرآن بسته بود
هوش مصنوعی: او در حال تلاوت قرآن نشسته بود و دلش به این کتاب آسمانی راهی به دریاهای عمیق آن بسته بود.
چون بتیغ کشتنش بردند دست
او چنان کشته بکشتی درنشست
هوش مصنوعی: وقتی او را با شمشیر کشتند، دستش به گونه‌ای افتاد که انگار خود را به کشتن داده است.
لاجرم چون کرد بی سر دشمنش
کرد قرآن ختم آن سر بی تنش
هوش مصنوعی: بنابراین، زمانی که دشمنش بدون دلیل و سبب به او آسیب رساند، در نتیجه به پایان آمدن حیات آن شخص بی‌سر، شبیه به ختم قرآن است که به پایان می‌رسد.
چون بآخر برد قرآن تن بزد
دشمنان خویش را گردن بزد
هوش مصنوعی: زمانی که قرآن به پایان می‌رسد، دشمنان خود را مجازات کرده و بر گردنشان سیلی می‌زند.
عشق قرآن چون رگی با جانش داشت
هم رگ و هم تن همه قرآنش داشت
هوش مصنوعی: عشق به قرآن مانند رگ حیاتی است که به جان انسان وصل می‌شود و همان‌طور که رگ و بدن به هم مرتبط‌اند، عشق به قرآن نیز تمام وجود او را در بر می‌گیرد.
از رگش چندانکه دایم خون چکید
تا اجل در عشق قرآن خون دوید
هوش مصنوعی: از رگ او به اندازه‌ای خون می‌ریزد که تا لحظه مرگ، عشق به قرآن در خونش جاری است.
لاجرم قران چو شاهد بر جمال
تا ابد آن قطره خونش کرد خال
هوش مصنوعی: بنابراین قرآن به عنوان گواهی بر زیبایی ابدی، لکه‌ای از خون او را به نشانه‌ای برای همیشه تبدیل کرد.
نی که آن یک قطره خون چون گشت خشک
مشک قرآن گشت گر خونست مشک
هوش مصنوعی: اگر آن یک قطره خون خشک شود، به مانند مشک می‌شود که قرآن را در خود دارد. اگر این خون باشد، پس باید مشک باشد.
نی که آن یک قطره چون بیرون فتاد
قلب قرآن گشت و قلب از خون فتاد
هوش مصنوعی: وقتی که یک قطره از نی خارج شد، به قلب قرآن تبدیل شد و قلب از خون پر شد.