عطاربخش ۴۳ - حکایت بر روح صاحب الولایة و بیان آنکه هر که او را شناخت، صاحب دل است و هرکه او را نشناخت گرفتار آب و گل
یا امیرالمؤمنین این بنده‌ات
از گنه کاری شده شرمنده‌ات
یا امیرالمؤمنین عطّار سوخت
در میان آتش اسرار سوخت
یاامیرالمؤمنین دستم بگیر
چون تو باشی دستگیرم یا امیر
میکنی ای پادشاه انس و جان
دستگیری کن ز پا افتاد گان
گرچه دورم بر تو دارم التجا
حاجت عطّار مسکین کن روا
دستگیر خلق عالم شاه ماست
داغ مهرش بر دل آگاه ماست
دستگیر هر که شد انسان شد او
رست از جسم و تمامی جان شد او
لاف منصوری زند در ملک هو
هم تو گشتی دارمنصوری بر او
جمله ملک و ملایک آن تو
ناصرخسرو شده دربان تو
مظهر و جوهر ز دو نان دور دار
روح عطّار از تو تا یابد قرار
بس ز غیبم مژده‌ها دادی که رو
خاطر خود را مرنجان نو بنو
مظهر و جوهر ز کان ما بود
اندر این دنیا نشان ما بود
این همه معنی ز گنج سرّ ماست
کی بگوئیمش بمفلس کین کجاست
مظهر ما هم به پیش یار ماست
خود بدست مفلسان جوهر کجاست
اهل دل خود ظاهرش را نیک دید
او گل بستان ظاهر نیک چید
اهل دل دانند معنیهای او
در سر مردان بود سودای او
اهل دل با حق تعالی راز گفت
خود شنید آن رمز و با او باز گفت
ای شده در ملک معنی پایدار
رایت معنی بیا بر پای دار
هست احمق دور از معنی دل
همچو حیوان درفتاده او بگل
اهل دل دارند جام معرفت
تو کجا یابی مقام معرفت
اهل دل دارند سرّ یار من
آنکه در جان است پود وتار من
اهل دل داند حقیقت را تمام
تو چه می‌دانی که هستی از عوام
اهل دل گویند راز دل بدل
چون ندانستی شوی پیشم خجل
گر همی خواهی که اهل دل شوی
همچو عطّار اندر این منزل شوی
کن مقام و منزل سلمان طلب
تا بیابی سرّ معنی بی سبب
هرکه او را حال سلمانی بود
بر سر او تاج سلطانی بود
همچو سلمان چون اباذر راه یافت
معنی عرفان دل از شاه یافت
بخش ۴۲ - قال النبی صلی الله علیه و آله: «من زار ولدی بطوس فکانما زاربیت الله سبعین مرة»: این سخن باشد بقول مصطفیبخش ۴۴ - تربیت نمودن بطلب هدایت و بیان آنکه مراد از کلمه التعظیم لامر الله فرمان بردن ولایت امیر است و تعظیم نمودن آن و شفقت نمودن برخلق بتعلیم آن: ای پسر گویم ترا آثار خیر
اطلاعات
وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانه تصوف
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
یا امیرالمؤمنین این بنده‌ات
از گنه کاری شده شرمنده‌ات
هوش مصنوعی: ای امیر مؤمنان، این بنده‌ات به خاطر گناهکاری‌ام شرمنده‌ام.
یا امیرالمؤمنین عطّار سوخت
در میان آتش اسرار سوخت
هوش مصنوعی: ای امیرالمؤمنین، عطّار در آتش اسرار سوزانده شد و در همین آتش جان سپرد.
یاامیرالمؤمنین دستم بگیر
چون تو باشی دستگیرم یا امیر
هوش مصنوعی: ای امیر مؤمنان، مرا حمایت کن؛ چرا که اگر تو در کنارم باشی، هیچ کس نمی‌تواند به من آسیب برساند.
میکنی ای پادشاه انس و جان
دستگیری کن ز پا افتاد گان
هوش مصنوعی: ای پادشاه عالم وجود، به یاری کسانی که در تنگنا و درماندگی هستند، بشتاب و دست آنها را بگیر.
گرچه دورم بر تو دارم التجا
حاجت عطّار مسکین کن روا
هوش مصنوعی: هرچند از تو دور هستم، اما به خاطر نیاز و خواهش بندۀ ناتوانی چون عطّار، خواهش من را بپذیر.
دستگیر خلق عالم شاه ماست
داغ مهرش بر دل آگاه ماست
هوش مصنوعی: کمک‌کار و نجات‌دهنده مردم جهان، پادشاه ماست و نشانه عشق او بر دل‌های ما کاملاً مشخص است.
دستگیر هر که شد انسان شد او
رست از جسم و تمامی جان شد او
هوش مصنوعی: هر کسی که نیازمند یاری بود و کمک دریافت کرد، به حقیقت انسانیت دست پیدا کرد و از قید و بند جسم و وجود مادی خود رهایی یافت.
لاف منصوری زند در ملک هو
هم تو گشتی دارمنصوری بر او
هوش مصنوعی: شمل از خود بزرگ‌نمایی می‌کند و خود را در داستان‌ها و افسانه‌ها معرفی می‌کند، اما تو هم که به درک عمیق‌تری رسیدی، او را به چالش کشیده و بر او پیروز شده‌ای.
جمله ملک و ملایک آن تو
ناصرخسرو شده دربان تو
هوش مصنوعی: تمامی مخلوقات و فرشتگان در خدمت تو هستند، زیرا ناصرخسرو به عنوان دربان تو قرار گرفته است.
مظهر و جوهر ز دو نان دور دار
روح عطّار از تو تا یابد قرار
هوش مصنوعی: روح عطّار را از دو نان دور نگه‌دار تا بتواند آرامش پیدا کند.
بس ز غیبم مژده‌ها دادی که رو
خاطر خود را مرنجان نو بنو
هوش مصنوعی: به من از غیب خبرهای خوش زیادی دادی، اما خودت را نرنجان و به فکر خودت باش.
مظهر و جوهر ز کان ما بود
اندر این دنیا نشان ما بود
هوش مصنوعی: نمود و ماهیت ما از عمق وجودمان سرچشمه گرفته و در این دنیا، نشانه‌ای از ما به نمایش گذاشته شده است.
این همه معنی ز گنج سرّ ماست
کی بگوئیمش بمفلس کین کجاست
هوش مصنوعی: همه این معانی که داریم، از گنج پنهان وجود ماست. چطور می‌توانیم به کسی که در فقر و نیاز است بگوییم این گنج کجاست؟
مظهر ما هم به پیش یار ماست
خود بدست مفلسان جوهر کجاست
هوش مصنوعی: ما به خاطر محبوب خود جلوه‌گر شده‌ایم، اما ارزش و حقیقت ما در دست کسانی که چیزی ندارند، یافت نمی‌شود.
اهل دل خود ظاهرش را نیک دید
او گل بستان ظاهر نیک چید
هوش مصنوعی: افراد با دل و احساسات عمیق، تنها به زیبایی ظاهری یک چیز توجه نمی‌کنند. آنها عمق و ذات واقعی آن را درک کرده و زیبایی‌های درونی آن را نیز می‌بینند.
اهل دل دانند معنیهای او
در سر مردان بود سودای او
هوش مصنوعی: افراد با فهم و درک عمیق، می‌دانند منظور او چیست، زیرا در دل مردان، شوق و آرزوی او وجود دارد.
اهل دل با حق تعالی راز گفت
خود شنید آن رمز و با او باز گفت
هوش مصنوعی: افراد دانا و با احساس، با خداوند گفتگو کردند و خداوند نیز آن راز را شنید و با آنها دوباره صحبت کرد.
ای شده در ملک معنی پایدار
رایت معنی بیا بر پای دار
هوش مصنوعی: ای که در سرزمین معانی پایدار و با ثبات هستی، بیا و پرچم معنویت را برپا کن.
هست احمق دور از معنی دل
همچو حیوان درفتاده او بگل
هوش مصنوعی: انسانی که از درک عمیق احساسات خود ناتوان است، مانند حیوانی می‌ماند که در میان گل‌ها و گیاهان افتاده و نمی‌داند که کجا قرار دارد.
اهل دل دارند جام معرفت
تو کجا یابی مقام معرفت
هوش مصنوعی: افراد خاص و با دل و روح بزرگ، دارای درکی عمیق از معرفت هستند. تو باید بدانی که مقام و جایگاه واقعی شناخت و معرفت را نمی‌توان در هیچ جایی پیدا کرد.
اهل دل دارند سرّ یار من
آنکه در جان است پود وتار من
هوش مصنوعی: کسانی که احساساتی عمیق دارند، راز معشوق من را می‌دانند؛ همان کسی که در وجود من، تمام وجودم را بافته است.
اهل دل داند حقیقت را تمام
تو چه می‌دانی که هستی از عوام
هوش مصنوعی: خالصان و صاحب‌دلان به خوبی می‌دانند که حقیقت چیست، اما تو که از مردم عادی هستی، چه تصوری از آن داری؟
اهل دل گویند راز دل بدل
چون ندانستی شوی پیشم خجل
هوش مصنوعی: افراد با احساس و دارای دل می‌گویند که اگر راز دل را در درون خود نگه‌داری و نتوانی آن را با کسی در میان بگذاری، در نهایت نسبت به من احساس شرمندگی خواهی کرد.
گر همی خواهی که اهل دل شوی
همچو عطّار اندر این منزل شوی
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی به مانند عطار و اهل دل شوی، باید در این مسیر و جایگاه گام برداری.
کن مقام و منزل سلمان طلب
تا بیابی سرّ معنی بی سبب
هوش مصنوعی: برای دستیابی به رازهای عمیق و معنای زندگی، باید به جایگاه و مقام سلمان (شخصیتی بزرگ و بزرگوار) برسید. تنها در این صورت می‌توانید به حقایق و معناهایی پی ببرید که به ظاهر هیچ دلیلی برای وجودشان نیست.
هرکه او را حال سلمانی بود
بر سر او تاج سلطانی بود
هوش مصنوعی: هر کسی که در کارش ماهر و موفق باشد، بر او نشانه‌ای از بزرگی و قدرت خواهد بود.
همچو سلمان چون اباذر راه یافت
معنی عرفان دل از شاه یافت
هوش مصنوعی: مانند سلمان، اباذر نیز به حقیقت و معنای عرفان دل رسیده است، و این دریافتی است که از وجود شاه و مقام او به دست آمده است.