عطاربخش ۳۶ - تاریخ نظم کتاب
بسال پانصد و هفتاد و دو چار
شهور سال راند در آخر کار
ز ذی الحجه گذشته بد ده و پنج
که مدفون کردم اندر دفتر این گنج
ز هفته بود روز جمعه آخر
که شد منظوم این عقد جواهر
تو ای خوانندهٔ این نظم دلکش
که بادا وقت تو پیوسته زین خوش
قرین معرفت بادا ترا دل
که تا گردد مراد تو بحاصل
بفکرت خوان تو مفتاح ارادت
که تا بگشایدت باب سعادت
چو بگشایند ابواب فتوحت
از آن معنی شود آسوده روحت
بسی گفته شد اسرار معانی
هم از ایمان عینی هم عیانی
هم از ارشاد خاصان گزیده
که باشند از خودی خود بریده
هم از اوقات ارباب بدایات
هم از احوال اصحاب نهایات
هم آن از کشف و وقت و حال ایشان
مقامات بلند احوال ایشان
تأمل میکن اندر هر مقامی
تفکر میکن اندر هر کلامی
تمامت باز جو بنیاد معنی
که تا چون دادم ای جان داد معنی
بود جلوه کند بر تو معانی
که تا تحقیق هر معنی بدانی
بسا رمزا که آن پوشیده گفتم
در او راز نهانیها نهفتم
بده جان تا معانی را بدانی
همان راز نهانی را بدانی
هر آن چیزی که ماند بر تو مشکل
فرو مگذار اگر هستی تو عاقل
یکایک باز جو از روی معنی
اگر آبی خوری از جوی معنی
به نیکی نام ما را یاد می‌آر
بگو یارب برحمت شاد عطار
ترحم چون فرستی بر روانم
ز انفاست شود آسوده جانم
فزون از قطره‌های برف و باران
که بارد در شتا و در بهاران
اطلاعات
وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانه تصوف
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
بسال پانصد و هفتاد و دو چار
شهور سال راند در آخر کار
هوش مصنوعی: در سال 572 هجری قمری، چند ماه از سال سپری شد و در نهایت به اتمام رسید.
ز ذی الحجه گذشته بد ده و پنج
که مدفون کردم اندر دفتر این گنج
هوش مصنوعی: پس از ده و پنج روز از ماه ذی الحجه، من این گنجینه را در دفترم ثبت کردم.
ز هفته بود روز جمعه آخر
که شد منظوم این عقد جواهر
هوش مصنوعی: در روز جمعه که آخر هفته است، این شعر زیبا به شکل منظوم به اتمام رسید و به مانند جواهر درخشان است.
تو ای خوانندهٔ این نظم دلکش
که بادا وقت تو پیوسته زین خوش
هوش مصنوعی: ای کسی که این شعر زیبا را می‌خوانی، امیدوارم زمان تو همیشه به خوشی بگذرد.
قرین معرفت بادا ترا دل
که تا گردد مراد تو بحاصل
هوش مصنوعی: دل تو همراه با شناخت و آگاهی باشد تا بتوانی به آرزوهایت دست یابی.
بفکرت خوان تو مفتاح ارادت
که تا بگشایدت باب سعادت
هوش مصنوعی: فکر تو کلید محبت است که می‌تواند درب خوشبختی را به رویت باز کند.
چو بگشایند ابواب فتوحت
از آن معنی شود آسوده روحت
هوش مصنوعی: وقتی درهای معرفت و حقیقت باز شود، روح تو از آن مفهوم آرام خواهد گرفت.
بسی گفته شد اسرار معانی
هم از ایمان عینی هم عیانی
هوش مصنوعی: بسیار گفته شده که اسرار معانی نه تنها از طریق ایمان درونی، بلکه از طریق دیدن و تجربه نیز قابل درک هستند.
هم از ارشاد خاصان گزیده
که باشند از خودی خود بریده
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که تنها افرادی که از جمع خودشان جدا شده و به بصیرت و هدایت خاصی رسیده‌اند، توانسته‌اند از دیگران پیشی بگیرند. آن‌ها به نوعی انتخاب شده‌اند که برای رسیدن به این هدایت، از غرض‌ها و تعلقات خود فاصله گرفته‌اند.
هم از اوقات ارباب بدایات
هم از احوال اصحاب نهایات
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که هم در مورد زمان‌ها و مراحل ابتدایی زندگی افراد و هم درباره وضعیت و احوال افرادی که به انتهای مسیر خود رسیده‌اند، صحبت می‌شود. به عبارت دیگر، اشاره به هر دو طرف زندگی دارد؛ هم آغازها و هم پایان‌ها.
هم آن از کشف و وقت و حال ایشان
مقامات بلند احوال ایشان
هوش مصنوعی: این بیت به عمیق بودن و بالا بودن موقعیت و وضعیت شخصیت‌ها اشاره دارد، به طوری که آن‌ها درک و آگاهی ویژه‌ای از زمان و شرایط خود دارند.
تأمل میکن اندر هر مقامی
تفکر میکن اندر هر کلامی
هوش مصنوعی: در هر موقعیتی با دقت فکر می‌کند و در هر گفته‌ای تأمل می‌کند.
تمامت باز جو بنیاد معنی
که تا چون دادم ای جان داد معنی
هوش مصنوعی: به دنبال این باش که اصل و اساس مفهوم را درک کنی، زیرا زمانی که معانی را به تو می‌دهم، جانم را نیز در این کار قرار می‌دهم.
بود جلوه کند بر تو معانی
که تا تحقیق هر معنی بدانی
هوش مصنوعی: معانی و مفاهیم مختلفی که برایت نمایان می‌شود، زمانی قابل درک و شناخت دقیق خواهد بود که به عمق آن‌ها بروی و حقیقت هر یک را بشناسی.
بسا رمزا که آن پوشیده گفتم
در او راز نهانیها نهفتم
هوش مصنوعی: در اینجا به این موضوع اشاره می‌شود که گاهی اوقات، رازها و اسراری را که در دل داریم، به شکل غیرمستقیم بیان می‌کنیم، به طوری که دیگران متوجه عمق آن رازها نمی‌شوند و آنچه را که در باطن داریم، در زیر لایه‌ای از معانی پنهان نگه می‌داریم.
بده جان تا معانی را بدانی
همان راز نهانی را بدانی
هوش مصنوعی: اگر جان خود را بدهی، می‌توانی به معانی عمیق‌تر و رازهای پنهان پی ببری.
هر آن چیزی که ماند بر تو مشکل
فرو مگذار اگر هستی تو عاقل
هوش مصنوعی: هر چیزی که برایت دشوار است را رها کن، اگر فردی خردمند هستی.
یکایک باز جو از روی معنی
اگر آبی خوری از جوی معنی
هوش مصنوعی: اگر به دقت و با توجه به مفهوم هر کلمه، از معنای عمیق آن‌ها آگاه شوی، می‌توانی از سرچشمه‌های معرفت و فهم درست بهره‌مند شوی.
به نیکی نام ما را یاد می‌آر
بگو یارب برحمت شاد عطار
هوش مصنوعی: با خوبی نام ما را به خاطر بسپار و بگو ای پروردگار، با رحمتت عطار را شاد کن.
ترحم چون فرستی بر روانم
ز انفاست شود آسوده جانم
هوش مصنوعی: وقتی که بر روح من رحم کنی، زندگی‌ام آرام و راحت می‌شود.
فزون از قطره‌های برف و باران
که بارد در شتا و در بهاران
هوش مصنوعی: بیش از قطره‌های باران و برف که در زمستان و بهار می‌بارند.