بخش ۶۲ - در بیان آنکه عمل بی اخلاص وسیلۀ قرب نمیگردد بلکه موجب زیادتی بعد شود
ای بسا اعمال کان باشد وبال
گفت پیغمبر ازین رو رب مال
هر عمل کان موجب کبر و ریاست
در حقیقت آن عمل جرم و خطاست
نیست بی اخلاص اعمالت قبول
چون ریا شرک ست از قول رسول
چون نداری نور تأیید خدا
کی توان کرد نیک از بد جدا
صورتش بینی ز معنی غافلی
زانکه در علم طریقت جاهلی
پیر باید صاحب علم و عیان
کو به نور کشف بیند هر نهان
تا که واقف سازدت از نیک و بد
قول او باشد ز اعمالت سند
بود ک ه ز ارشادش شوی ایمن ز دیو
وارهد جانت مگر از مکر و ریو
در مقام قرب حق سازی وطن
ایمن آبی در سفر از راهزن
با هوای نفس خود یکدم م ساز
لاتکلنی بشنو از دریای راز
گر به دست دشمنان گردی اسیر
به که باشد نفس بد بر تو امیر
با تو افعی گر درون جامه است
بهتر از نفسی که او خودکامه است
با پلنگ و شیر گر آیی به جنگ
بهتر از صلح است با نفس دو رنگ
نیش عقرب به ز نفس بد فعال
در پناه پیر سازش پایمال
پند ناصح گوش کن از جان و دل
نفس را با آرزوی خود مهل
هر که شد مستغرق دریای راز
مشکل ار آید دگر با خویش باز
مرغ جان زین دام و دانه کن خلاص
همچو روح اللّه در بزم خاص
با گدایان کم نشین شاهی طلب
غافلی بگذار و آگاهی طلب
این ده ویرانه با جغدان گذار
کن به قاف قرب چون عنقا گذار
شاهباز دست سلطانی ، چرا
در جهان باشی چو بومان بینوا
تو همای دولتی ای ممتحن
چند جویی جیفه چون زاغ و زغن
از ملک چون هست قدر تو فزون
پس چرا در دست شیطانی زبون
بلبل گلزار عالم چون تو نیست
بینوا چون صعوه بودن بهر چیست
چون شوی بیدار زین خواب گران
ز آ ه و واویلا چه سود ت آن زمان
هان و هان این دم که هستت فرصتی
جهدها کن تا بیابی دولتی
هر چه آن اینجا نیاوردی بدست
تا نپنداری دلا آنجات هست
کشتگاه آخرت دنیاست هان
هر چه کاری ، بدروی آخر همان
این دو روزه عمر را فرصت شمار
هان مشو از کار غافل زینهار
چونکه فرصت هست بنشان بیدرنگ
آن نهال میوه های رنگ رنگ
خار بن را از زمین دل بکن
در عوض بنشان ریاحین و سمن
هان درخت خار منشان در زمین
تا نگردی تو پشیمان و حزین
هر چه می کاری جو و گندم بکار
تلخ دانه چون نمی آید به کار
برکن از بیخ و ز بن خار و تلو
تاکه خار و خس نگیرد در گلو
این دمست آن وقت تخم انداختن
کارهای روز حاجت خواستن
زانکه دنیا مزرع عقبی بود
کشت کن تا بهره ات آنجا بود
هر چه کشتی جنس آن خواهی درود
نیک و بد آنجا عیان خواهدنمود
بخش ۶۱ - تمثیل: پیر بسطامی چو در میدان شتافتبخش ۶۳ - در بیان آنکه انسان هر چه از نیک و بد میکند صورت همه در عالم معنی به وی بازگشت خواهد نمود. و تحریض بر آنکه نیکی دربارۀ خلایق موجب رضای خالق است.: از خدا تبلی السر ائر می شنو
اطلاعات
وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانهٔ تصوف
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
ای بسا اعمال کان باشد وبال
گفت پیغمبر ازین رو رب مال
هوش مصنوعی: بسیاری از اعمال انسان میتواند عذابآور شود، به همین دلیل پیامبر فرمود که خدای متعال به مال و دارایی نیز نگاه میکند.
هر عمل کان موجب کبر و ریاست
در حقیقت آن عمل جرم و خطاست
هوش مصنوعی: هر کاری که باعث تکبر و ریا شود، در واقع آن کار نادرست و اشتباه است.
نیست بی اخلاص اعمالت قبول
چون ریا شرک ست از قول رسول
هوش مصنوعی: اعمالی که با اخلاص انجام نشود پذیرفته نخواهند شد، زیرا ریاکاری مشابه شرک است و این را از قول پیامبر میدانیم.
چون نداری نور تأیید خدا
کی توان کرد نیک از بد جدا
هوش مصنوعی: اگر نور حمایت و تأیید خدا را نداشته باشی، نمیتوانی کارهای خوب را از بد تشخیص دهی.
صورتش بینی ز معنی غافلی
زانکه در علم طریقت جاهلی
هوش مصنوعی: اگر به ظاهر او فقط نگاه کنی و از عمق وجودش بیخبر باشی، در حقیقت نادان هستی و درپی درک واقعی او نیستی.
پیر باید صاحب علم و عیان
کو به نور کشف بیند هر نهان
هوش مصنوعی: سالخورده باید دانا و آگاه باشد، تا با نور معرفت و درک، بتواند هر چیز پنهانی را ببیند.
تا که واقف سازدت از نیک و بد
قول او باشد ز اعمالت سند
هوش مصنوعی: برای اینکه از خوب و بد آگاه شوی، سخنان او بستگی به کردار تو دارد.
بود ک ه ز ارشادش شوی ایمن ز دیو
وارهد جانت مگر از مکر و ریو
هوش مصنوعی: اگر از هدایت او بهرهمند شوی، از دیو و خطرات آن در امان خواهی بود، مگر اینکه جانت تحت تأثیر فریب و نیرنگ قرار گیرد.
در مقام قرب حق سازی وطن
ایمن آبی در سفر از راهزن
هوش مصنوعی: در جایگاه نزدیکی به خدا، باید دنیای امن و آرامی بسازی که مانند آبی در سفر، از خطرات دور باشد.
با هوای نفس خود یکدم م ساز
لاتکلنی بشنو از دریای راز
هوش مصنوعی: با هوسهای خود زیاد ارتباط برقرار نکن، زیرا ممکن است به دردسر بیفتی. به جای آن، به عمق اسرار و حقایق زندگی گوش بسپار.
گر به دست دشمنان گردی اسیر
به که باشد نفس بد بر تو امیر
هوش مصنوعی: اگر که به دست دشمنان اسیر شوی، بهتر است که نفس بدی بر تو حاکم باشد.
با تو افعی گر درون جامه است
بهتر از نفسی که او خودکامه است
هوش مصنوعی: اگرچه در وجود تو زهر افعی هم پنهان باشد، باز هم بهتر از نفسی است که خودخواه و خودرای است.
با پلنگ و شیر گر آیی به جنگ
بهتر از صلح است با نفس دو رنگ
هوش مصنوعی: اگر با پلنگ و شیر به جنگ بپردازی، بهتر از این است که با نفس خود که دو رنگ و ناپایدار است، صلح کنی.
نیش عقرب به ز نفس بد فعال
در پناه پیر سازش پایمال
هوش مصنوعی: زور و طعنه زبان بد، از نیش عقرب هم بدتر است؛ چرا که گاهی در حمایت از انسانها، فرصتهایی به وجود میآید که میتواند آسیبزننده باشد.
پند ناصح گوش کن از جان و دل
نفس را با آرزوی خود مهل
هوش مصنوعی: سخن نصیحتکننده را با جان و دل بشنو و به نفس خود اجازه نده تا تو را به آرزوهایت منحرف کند.
هر که شد مستغرق دریای راز
مشکل ار آید دگر با خویش باز
هوش مصنوعی: هر کسی که در عمق اسرار غرق شود، دیگر نمیتواند به راحتی به حالت قبلی خود باز گردد.
مرغ جان زین دام و دانه کن خلاص
همچو روح اللّه در بزم خاص
هوش مصنوعی: پرندهی وجود از این دام و دانه رها شو، مانند روحالله که در مجالس خاص خود میرقصد و آزاد است.
با گدایان کم نشین شاهی طلب
غافلی بگذار و آگاهی طلب
هوش مصنوعی: با گدایان همنشینی نکن، اگر به دنبال مقام و سلطنت هستی. از کنار آنها بگذر و به دنبال دانایی و آگاهی برو.
این ده ویرانه با جغدان گذار
کن به قاف قرب چون عنقا گذار
هوش مصنوعی: این سرزمین ویران را با پروازهایی مانند جغد ترک کن و به نزدیکی عرش به مانند پرندهی افسانهای عنقا برو.
شاهباز دست سلطانی ، چرا
در جهان باشی چو بومان بینوا
هوش مصنوعی: پرندهای شگرف و آزاد که در اوج جلال و قدرت قرار دارد، چرا باید در دنیایی پر از نقص و نامرادی چون پرندگان بیچاره و ضعیف زندگی کند؟
تو همای دولتی ای ممتحن
چند جویی جیفه چون زاغ و زغن
هوش مصنوعی: بیت به این معناست که تو ای کسی که به آزمون و سنجش پرداختهای، به دنبال چیزهای پست و بیارزش مانند زاغ و زغن نباش.
از ملک چون هست قدر تو فزون
پس چرا در دست شیطانی زبون
هوش مصنوعی: چون در این دنیا ارزش و مقام تو بالاست، چرا باید در دست شیطان ضعیف گرفتار باشی؟
بلبل گلزار عالم چون تو نیست
بینوا چون صعوه بودن بهر چیست
هوش مصنوعی: بلبل باغ دنیا مانند تو نیست، بیچاره! پس چه فایده دارد که مثل پرنده صعوه (که آوازش زشت است) باشی؟
چون شوی بیدار زین خواب گران
ز آ ه و واویلا چه سود ت آن زمان
هوش مصنوعی: وقتی از این خواب عمیق بیدار شوی، فریاد و نالهای که کردهای چه ارزشی خواهد داشت؟
هان و هان این دم که هستت فرصتی
جهدها کن تا بیابی دولتی
هوش مصنوعی: این زمان که در دست داری، فرصتی مناسب است. تلاش کن تا به خوشبختی و موفقیت دست یابی.
هر چه آن اینجا نیاوردی بدست
تا نپنداری دلا آنجات هست
هوش مصنوعی: هر چیزی که به دست نیاوردی نباید فکر کنی که آنجا وجود دارد.
کشتگاه آخرت دنیاست هان
هر چه کاری ، بدروی آخر همان
هوش مصنوعی: زندگی در این دنیا مانند زمین زراعت است؛ هر کار و عملی که انجام میدهی، در نهایت پیامد آن در آخرت نمایان خواهد شد.
این دو روزه عمر را فرصت شمار
هان مشو از کار غافل زینهار
هوش مصنوعی: این دو روز عمر را فرصتی مهم بدان و هرگز از انجام کارهای خود غافل نشو. حواست باشد که از فرصتها استفاده کنی.
چونکه فرصت هست بنشان بیدرنگ
آن نهال میوه های رنگ رنگ
هوش مصنوعی: زمانی که فرصت مناسب وجود دارد، باید فوراً آن نهال میوههای رنگارنگ را بکاریم.
خار بن را از زمین دل بکن
در عوض بنشان ریاحین و سمن
هوش مصنوعی: خارها و تردیدهای درون دل را از بین ببر و به جای آنها، گلها و زیباییها را بکار.
هان درخت خار منشان در زمین
تا نگردی تو پشیمان و حزین
هوش مصنوعی: درخت خار به من یادآوری میکند که اگر به کارهای نادرست ادامه دهی، در نهایت به نتیجه ناپسند و ناراحتکنندهای دچار خواهی شد. پس بهتر است قبل از اینکه دچار پشیمانی شوی، به عواقب کارهایت فکر کنی.
هر چه می کاری جو و گندم بکار
تلخ دانه چون نمی آید به کار
هوش مصنوعی: هر چه در زندگی به کار بگیری، اگر تلاش و کوشش کنی، نتیجه خوب و پربار خواهد بود. اگر نتیجهای تلخ و نامناسب به دست آوردی، به این خاطر است که از ابتدا چیزی نادرست و نامناسب را شروع کردهای.
برکن از بیخ و ز بن خار و تلو
تاکه خار و خس نگیرد در گلو
هوش مصنوعی: از ریشه و پایه خود را دور کن، چون خار و علفهای هرز در گلوی تو جای نمیگیرند.
این دمست آن وقت تخم انداختن
کارهای روز حاجت خواستن
هوش مصنوعی: لحظهای که در آن قرار داریم، زمان مناسبی برای شروع کارهای روزمره و برآورده کردن نیازها است.
زانکه دنیا مزرع عقبی بود
کشت کن تا بهره ات آنجا بود
هوش مصنوعی: دنیا مانند زراعتی است که ثمرهاش در آخرت برداشت میشود، پس زراعت کن تا در آنجا بهرهمند شوی.
هر چه کشتی جنس آن خواهی درود
نیک و بد آنجا عیان خواهدنمود
هوش مصنوعی: هر چه که در زندگی به دست میآوری، نتایج و پیامدهای خوب و بد آن در نهایت مشخص خواهد شد.