گنجور

قصیدهٔ شمارهٔ ۱۵ - در مدح خاقان اعظم کمال‌الدین

ای از رخت فکنده سپر ماه و آفتاب
طعنه زده جمال تو بر ماه و آفتاب
آنجا که راستیست ندارند در جمال
پیش رخ تو هیچ خطر ماه و آفتاب
بندند گر دهی تو اجازت چو بندگان
در خدمت رخ تو کمر ماه و آفتاب
از موی تو ربوده نشان مشک و غالیه
وز روی تو گرفته اثر ماه و آفتاب
از ماه و آفتاب بهی تو که نیستند
با دو عقیق همچو شکر ماه و آفتاب
در صف نیکوان به مقام مفاخرت
خواهند از رخ تو نظر ماه و آفتاب
باشند با جمال تو حاضر به وقت لهو
در بزم شهریار بشر ماه و آفتاب
خاقان کمال دولت و دین آنکه بر فلک
از سهم او کنند حذر ماه و آفتاب
محمود صفدری که ز لطف و ز عنف او
گیرند بار نفع و ضرر ماه و آفتاب
بر خصم او کشیده سنان چرخ و روزگار
در پیش او گرفته سپر ماه و آفتاب
بفزود عز و دولت او ملک و جاه را
چونان که لون و طعم ثمر ماه و آفتاب
از شخص او نگشته جدا جاه و مفخرت
وز حکم او نکرده گذر ماه و آفتاب
بنموده در ولی و عدو و خلقش آن اثر
کاندر قصب نموده گهر ماه و آفتاب
آفاق را جمال ز جاه و جلال اوست
جاه و جمال اوست مگر ماه و آفتاب
شاها نهند اگر تو اشارت کنی به فخر
بر خاک بارگاه تو سر ماه و آفتاب
تو ماه و آفتابی اگر در جبلت‌اند
محض سخا و عین هنر ماه و آفتاب
بی‌عزم و بی‌لقای تو در سرعت و ضیاء
ننهاده گام و نا زده بر ماه و آفتاب
اندر ظلال موکب میمون عزم تو
دارند شغل و پیشه سفر ماه و آفتاب
بر قمع دشمنان تو هر لحظه می‌کشند
لشکر به جایگاه دگر ماه و آفتاب
از کنج سعد هر شب و هر روز نزد تو
آرند تحفه فتح و ظفر ماه و آفتاب
تا مانده‌اند سخرهٔ فرمان ایزدی
در قبضهٔ قضا و قدر ماه و آفتاب
بادا نگون لوای بقای عدوی تو
چونان که در میان شمر ماه و آفتاب
از روی و رای تست شب و روز بر فلک
دیده بها و یافته فر ماه و آفتاب
از طارم سپهر به چشم مناصحت
در دولت تو کرده نظر ماه و آفتاب

اطلاعات

وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای از رخت فکنده سپر ماه و آفتاب
طعنه زده جمال تو بر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: ای که با زیبایی‌ات ماه و آفتاب را تحت‌الشعاع قرار داده‌ای، به خاطر جمال تو آن‌ها احساس ضعف و ناکامی می‌کنند.
آنجا که راستیست ندارند در جمال
پیش رخ تو هیچ خطر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: در جایی که حقیقت وجود دارد، زیبایی چهرۀ تو هیچ گونه تهدیدی از طرف ماه و خورشید ندارد.
بندند گر دهی تو اجازت چو بندگان
در خدمت رخ تو کمر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: اگر تو اجازه دهی، بندگان به خدمتت درآیند، همچون ماه و آفتاب که به زیبایی تو احترام می‌گذارند.
از موی تو ربوده نشان مشک و غالیه
وز روی تو گرفته اثر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: از موی تو بوی مشک و عطر خوش غالیه می‌آید و از چهره‌ات نشانه‌های ماه و خورشید گرفته شده است.
از ماه و آفتاب بهی تو که نیستند
با دو عقیق همچو شکر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: در میان زیبایی‌های طبیعی مانند ماه و آفتاب، تو به قدری زیبا هستی که با دو دانه عقیق و شیرینی شکر قابل مقایسه نیستی.
در صف نیکوان به مقام مفاخرت
خواهند از رخ تو نظر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: در جمع نیکان، از چهره تو، هر کس به اندازه زیبایی‌ات به خود می‌بالد و به مقام تو افتخار می‌کند، گویی که ماه و خورشید به تو نگاه می‌کنند.
باشند با جمال تو حاضر به وقت لهو
در بزم شهریار بشر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: حضور زیبای تو باعث می‌شود که در مجالس شادمانی، ماه و آفتاب هم در کنار تو باشد، در کنار پادشاه انسان‌ها.
خاقان کمال دولت و دین آنکه بر فلک
از سهم او کنند حذر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: خاقان، یعنی پادشاه یا فرمانروای کامل در دولت و دین، کسی است که ماه و آفتاب از مقام و عظمت او می‌ترسند و از او دوری می‌کنند.
محمود صفدری که ز لطف و ز عنف او
گیرند بار نفع و ضرر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: محمود صفدری به دلیل محبت و سخت‌گیری‌اش، باعث می‌شود که مردم از او بهره‌مند شوند یا ضرر ببینند، مانند تأثیرگذاری ماه و آفتاب.
بر خصم او کشیده سنان چرخ و روزگار
در پیش او گرفته سپر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: در برابر دشمن او، زمان و سرنوشت مانند تیری آماده به پرتاب است و ماه و خورشید به عنوان سپر از او محافظت می‌کنند.
بفزود عز و دولت او ملک و جاه را
چونان که لون و طعم ثمر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: عزت و مقام او به قدری زیاد شد که مانند رنگ و طعم میوه‌ای است که به‌خوبی از نور خورشید بهره‌مند شده باشد.
از شخص او نگشته جدا جاه و مفخرت
وز حکم او نکرده گذر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: از شخصیت او هیچ‌گاه جدا نیستند مقام و افتخار، و ماه و خورشید نیز از فرمان او نمی‌گذرند.
بنموده در ولی و عدو و خلقش آن اثر
کاندر قصب نموده گهر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: در وجود ولی و دشمن و همچنین در انسان‌ها، نشانه‌ای از تأثیر بزرگی دیده می‌شود، همان‌طوری که در نی‌های شفاف، زیبایی‌های ماه و خورشید جلوه‌گر شده است.
آفاق را جمال ز جاه و جلال اوست
جاه و جمال اوست مگر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: جهان و همه زیبایی‌ها به خاطر مقام و عظمت اوست. جز ماه و خورشید، دیگر زیبایی‌ها از زیبایی و مقام او نشأت می‌گیرند.
شاها نهند اگر تو اشارت کنی به فخر
بر خاک بارگاه تو سر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: اگر تو اشاره کنی، پادشاهان خواهند گذشت و با افتخار سر به خاک درگاه تو می‌سایند مثل ماه و خورشید که در برابر عظمت تو خاضع هستند.
تو ماه و آفتابی اگر در جبلت‌اند
محض سخا و عین هنر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: تو مانند ماه و آفتابی، اگر در سرشتت نیکویی و بزرگواری باشد، زیرا خود ماه و آفتاب نماد زیبایی و هنر هستند.
بی‌عزم و بی‌لقای تو در سرعت و ضیاء
ننهاده گام و نا زده بر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: بدون اراده و بدون حضور تو، نه گامی در نور و روشنایی گذاشته‌ام و نه بر ماه و خورشید قدمی برداشته‌ام.
اندر ظلال موکب میمون عزم تو
دارند شغل و پیشه سفر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: در زیر سایه‌های کاروانی خوشحال، افرادی با اراده، به پیگیری سفرهایی چون ماه و خورشید مشغول‌اند.
بر قمع دشمنان تو هر لحظه می‌کشند
لشکر به جایگاه دگر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: هر لحظه لشکری به سمت مقابله با دشمنان تو حرکت می‌کند، انگار که ماه و آفتاب به مکان دیگری منتقل شده‌اند.
از کنج سعد هر شب و هر روز نزد تو
آرند تحفه فتح و ظفر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: هر شب و هر روز از دنیای شادی و خوشبختی، به تو هدیه‌ای از پیروزی و موفقیت می‌آورند که همچون ماه و آفتاب درخشان و زیباست.
تا مانده‌اند سخرهٔ فرمان ایزدی
در قبضهٔ قضا و قدر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: تا زمانی که ماه و آفتاب تحت تسلط و فرمان خداوند قرار دارند، انسان‌ها در معرض سرنوشت و قضا و قدر قرار خواهند داشت.
بادا نگون لوای بقای عدوی تو
چونان که در میان شمر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: باد در حال سقوط پرچم بقای دشمنی تو باشد، مانند فاصله‌ای که میان ماه و خورشید وجود دارد.
از روی و رای تست شب و روز بر فلک
دیده بها و یافته فر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: به خاطر چهره و اندیشه تو، شب و روز بر آسمان هرچه می‌بینیم، ارزش و مقام خاصی یافته و به زیبایی ماه و خورشید تبدیل شده است.
از طارم سپهر به چشم مناصحت
در دولت تو کرده نظر ماه و آفتاب
هوش مصنوعی: از اوج آسمان، ماه و خورشید به خاطر خیر و نیکی تو به من نگاه می‌کنند و در دولت تو نظرشان را معطوف کرده‌اند.